Avtomobilning yurish rovonligi xususiyati - Транспорт - Рефераты

Avtomobilning yurish rovonligi xususiyati

Загружено в:

14.12.2023

Скачано:

0

Размер:

349.18359375 KB

Avtomobilning yurish rovonligi xususiyati Reja. 1. Avtomobilning yurish ravonligi. 2. Yurish ravonligining o’lchagich va ko’rsatkichlari 3. Bir massali tizimning tebranishi. 4. Avtomobilning tebranishi va unga ta’sir etuvchi omillar.

1. Avtomobilning yurish ravonligi. Avtomobil agregatlari bir-biri bilan sharnirli birikmalar va elastik birikmalar bilan biriktirilgan bo’lib, yo’lning tekisligi natijasida o’zgaruvchan kuchlar ta’sirida tebranadi. Tebranishlar yo’lovchilar va haydovchiga ta’sir ko’rsatadi, qismlarning yoyilishi ortadi, yonilg’i sarfi ham ortadi va avtomobilning unumdorligi kamayadi. 2. Yurish ravonligining o’lchagich va ko’rsatkichlari Avtomobilning tebranishi quyidagi o’lchamlarga ega: tebranish amplitudasi (yo’li); tebranish chastotasi; tebranish tezligi, tezlanish va tebranish tezlanishining vaqt birligida o’zgarishi. Tebranishning tezligi va amplitudagi insonga ta’sir etmaydi. Tezlanish inson organizmida katta inertsiya kuchlarini hosil qiladi. Natijada turtki kuchlar hosil bo’lib ular odamga ta’sir qiladi. SHuning uchun tebranishni kamaytirish, avtomobilni yurish ravonligini eng yuqori darajada yaxshilash zamonaviy avtomobillarga qo’yilgan asosiy ekspluatatsion talablardir. 3. Bir massali tizimning tebranishi. Ixtiyoriy bitta erkinlik darajasiga ega bo’lgan bir massali tizimning tebranishini tekshiramiz (26.1-rasm). Massasi m bo’lgan tizim 1, bikrligi S bo’lgan prujina 2 ga maxkamlangan. Prujinaga yuk qo’ymasdan oldin u I holatda, G yuk qo’yilgandan so’ng og’irlik kuchi ta’sirida prujinaga statik f ст = G siljishga deformatsiyalanib II holatda C bo’ladi. Jismni muvozanatdan chiqarish uchun prujinani siqib turib, qo’yib yuboriladi va jismni erkin tebranishli harakatini hosil qilinadi. Bu vaqtda (III holat) tizim prujinaning elastik R e kuchi, inertsiya R j kuchi va sundirgichning qarshilik kuchi R a ta’sirida bo’ladi.

Tebranayotgan tizimga qalam o’rnatib harakatlanayotgan qog’oz lentaga qalam uchini tekizib qo’yilsa, bu lentada sinusoidli garmonik tebranishlar chizig’i hosil bo’lib, bunda ikkita ko’rsatkichni, ya’ni tizimning II holatdan chiqib eng katta tebranish yo’li (amplituda) Z max va tebranish yo’llari orasidagi tebranish davri T ni ko’rish mumkin. Bu holat uchun garmonik tebranishli harakatning differentsial 26.1-rasm. Bitta erkinlik darajasiga ega bo’lgan bir massali tizimning tebranishi tenglamasi quyidagicha ifodalanadi: d 2 Z m + CZ = 0 (14.1) dt 2 bu yerda, m -tizimning massasi; S -elastik prujinaning bikrligi; Z -tizimning tik siljishi; m d 2 Z 2 - m markazning tezlanishi. dt Yuqoridagi tenglama quyidagi yechimga ega: C Z = Z max  Sin   t , (14.2) m Erkin tebranishning burchakli chastotasi  = C ga teng bo’lgani uchun (14.2) m ifodani quyidagicha yozamiz: Z = Z max  t  Sin (14.3) Z max -eng katta tebranish yo’li (amplituda) Z max = 2 m  g , t - tebranish C boshlangandan so’ng o’tgan vaqt; S -prujinaning bikrligi.

Prujinaning statik deformatsiyasi avtomobil turlari bo’yicha quyidagicha bo’ladi: Engil avtomobillar uchun f cm =100-250 mm; Yuk avtomobillar uchun f cm =60-120 mm; Avtobuslar uchun f cm =100-200 mm; 4. Avtomobilning tebranishi va unga ta’sir etuvchi omillar. Avtomobil tebranmay ravon harakat qilganda uning ish unumi va o’rtacha tezligi ortadi, xizmat muddati ko’payadi, yonilg’i sarfi kamayadi va haydovchi hamda yo’lovchini kamroq toliqtiradi. SHuning uchun tebranishni kamaytirish, yurish ravonligini yaxshilash zamonaviy avtomobillarga qo’yilgan asosiy ekspluatatsion talablardir. Avtomobilni tebranishiga asosan yo’lning notekisligi sabab bo’ladi. Avtomobil ko’p massali tizim bo’lgani uchun uning tebranishi juda murakkabdir. Avtomobilning tebranishini tadqiq qilish uchun avtomobil massasini ikki guruhga bo’linadi: ressorlangan va ressorlanmagan. Avtomobilning ressorlangan massasi osmaning elastik qismiga uzatiladigan massasi bo’lib, unga yuki bilan kuzov, kabina, rama va unga biriktirilgan ichki yonuv dvigateli, ilashish muftasi, uzatmalar qutisi kiradi. Ressorlanmagan massaga massalari m 1 va m 2 bo’lgan oldingi va orqa ko’priklar va g’ildiraklar, bikrligi S p1 va S p2 bo’lgan osmalar, S sh1 va S sh2 bikrlikka ega bo’lgan shinalar hamda K 1 va K 2 qarshilikka ega bo’lgan amortizatorlar kiradi (26.2-rasm). Agar avtomobilning og’irligi tufayli shinaning ezilish deformatsiyasini Z sh , osmalarning ezilish deformatsiyasini Z p desak, umumiy ezilish (deformatsiya): Ga Ga Z = Z ш + Z п = + C п C ш U vaqtda osma-larning umumiy keltirilgan bikrligi quyidagicha bo’ladi:

26.2-rasm. Avtomobilning tebranuvchi tizimlari va elastik massalarning bikrligi Tebranish tik bo’lganligi uchun, u quyidagi qonunga bo’ysunadi: d 2 Z m = dt 2 + ( C п 1 + C п 2 )  Z = 0 bu yerda, Z -og’irlik markazining berilgan vaqtda neytral holatdan siljishi. Avtomobilni tebranishi so’nuvchi bo’lgani uchun yuqoridagi ifodani yechimi quyidagicha bo’ladi: Z = Z max  t  Sin , (14.10) bu yerda C п 1 + Сп 2 =  ; C п 1 + Сп 2 = Сп lekin C п = Ga ; m = Ga ; m Z п g bu yerda, S p -oldingi va orqa osmalarning umumiy bikrligi; Z p -oldingi va orqa osmalarning umumiy ezilishi. S sh -oldingi va orqa shinalarning umumiy bikrligi; G a avtomobilning yuk bilan og’irligi; t -tebranish boshlangandan so’ng o’tgan vaqt. Avtomobilning oldi va orqa osmalarning umumiy bikrligi S p =200-.600 N/sm, shinasining bikrligi S sh =2000-4500 N/sm ga tengdir. шп шпa СC СC ZG С +  == m СC пп 21 +

To’la yuklangan yengil avtomobilning resorlangan m massasini uning ressorlanmagan massalarining yig’indisiga nisbatini avtomobilni ressorlanganlik koeffitsienti deyiladi: m  м = , (14.11) m 1 + m 2 bu yerda, m 1 , m 2 − oldingi va orqa g’ildiraklar va ko’priklarning ressorlanmagan massalari,  м koeffitsient qancha yuqori bo’lsa, avtomobilning ravon yurishi shuncha yaxshi bo’ladi. SHuning uchun  м ni qiymatini oshirish uchun ressorlanmagan massalarning og’irligini kamaytirish lozim. Ressorlanmagan massani kamaytirish hisobiga ressorlangan massa ko’paytiriladi. Engil avtomobillar uchun  м =6,5-7,5; yuk avtomobillar uchun  м =4-5 ga teng bo’ladi. Ressorlanmagan massalarni ozaytirilishi turtki kuchlarini kamaytiradi. Ressorlangan massalarni ko’payishi turtkilarni kamayishiga sabab bo’ladi. Yuk avtomobilning yurish ravonligini oshirish uchun ularni doim to’la yuklash lozim. Bu holda m massa yukning hisobiga ortadi va natijada  м koeffitsient ham ortadi. Avtomobil yo’lda yurib harakatlanayotganda uning kuzovi, kabinasi, ramasi va ramaga o’rnatilgan mexanizmlar fazoda joylashgan bo’lib, oltita erkinlik darajasiga ega (uchta chiziqli va uchta burchakli), ular o’zaro tik bo’lgan OX , OU , OZ o’qlar bo’ylab va o’qlar atrofida tebranib harakatlanadi (26.3-rasm).

26.3-rasm. Avtomobilning tebranishi To’g’ri chiziqli tebranish: Z-Z o’q bo’ylab sakrab-tushib tebranish; X-X o’q bo’ylab tortilib-qaytib tebranish; U-U o’q bo’ylab qimirlab tebranish. Burchakli tebranish: U-U o’q atrofida qimirlab tebranish (galopirovanie); X-X o’q atrofida tebranib tebranish; Z-Z o’q atrofida ta’sir ko’rsatib tebranish. Avtomobilning yurish ravonligini osonlashtirish uchun ikkita erkinlik darajasiga ega bo’lgan tizim deb qabul qilinadi: Birinchisi Z-Z o’q bo’ylab tik tebranish; Ikkinchisi-ko’ndalang U-U o’q atrofida burchakli tebranish. Ikki xil tebranishlar birgalikda odam organizmiga katta ta’sir qiladi. Misol: piyoda yurgan odamning o’rtacha qadami 0,75m va yurish tezligi 3-4 km/soat bo’lsa, odamning yuqoriga tebranishi (3000-4000)/(0,75·60)=67-89marta/min. Bo’ladi, tezlik 4-5 km/soat bo’lsa tebranish soni 90-110 marta/min. Bo’ladi. Yengil avtomobilning tebranishi minutiga 60-80 marta, yuk avtomobilniki minutiga 100-130 martaga teng. SHuning uchun avtomobilning tik tebranishini yumshoq osmalar va amortizatorlar yordamida kamaytiriladi.

Avtomobilning burchakli tebranishini esa, osma konstruktsiyasini takomillashtirish va avtomobil massasini bo’ylama o’q bo’yicha to’g’ri taqsimlash hisobiga va amartizator hisobiga kamaytirish mumkin. Haydovchini toliqmasligi uchun uning o’rindig’i prujinali osma bilan, yo’lovchilarni toliqmasligi uchun o’rindiqlar prujinali yoki yumshoq bo’lishi zarur. Amortizatorlar prujinali, ressorli, gidravlik va rezinali bo’lib, ular g’ildirak bilan rama yoki kuzovning orasiga o’rnatiladi. Osma va amortizatorlar ishining samaradorligi tik tebranishni so’nish koeffitsienti h orqali aniqlanadi: K a h = . (14.12) m K bu yerda K a -amortizatorning qarshilik koeffitsienti, N·c/m; m k -g’ildirakka tushgan ressorlangan, massa, N·c 2 /m; So’nish koeffitsienti bilan osma bikrligi (erkin tebranishning burchakli chastotasi-  ) orasidagi bog’lanishni tik tebranishning so’nish nisbiy koeffitsienti orqali aniqlanadi: h  = , (14.13)  Zamonaviy avtomobillar uchun  = 0,15-0,3. Erkin tebranish amplitudasini bir davr ichida so’nish intensivligini tik tebranishlar dekrementi deyiladi va u quyidagicha aniqlanadi: dK = Z 1 ; Z 1  ; Z 2 ; Z 2  -. Z 2 Z 2  Z 3 Z 3  bu yerda, Z 1 , Z 2 -tebranishning dastlabki va ohirgi davrdagi amplitudalari; Z 1 ' , Z 2 ' - ishorasi manfiy bo’lgan tebranishning dastlabki va oxirgi davrdagi ampletudalari.

Ma’lumki, avtomobilning tebranishi yo’lning notekisligi ta’sirida paydo bo’ladi. Serqatnov yo’llarda to’lqinsimon notekislar 1-2 yilda paydo bo’ladi va avtomobilning yurish ravonligini yomonlashtiradi. Avtomobilning yurish qismini texnik holati nosoz bo’lsa, uning yurish ravonligiga ta’sir qiladi. Ressor varoqlari orasiga moy kirib qolsa, ishqalanish ko’payib ketib, tebranishlar chastotasi oshib ketadi, natijada kuzovlar katta turtkilarga duchor bo’ladi. Amartizator suyuqligi qotib qolsa, amortizator salnigi ishga yaroqsiz bo’lib, moy sizib chiqayotgan bo’lsa, tebranishni so’ndirish xususiyati yo’qoladi. Yo’lning notekislik chastotasi avtomobilning erkin tebranish chastotasiga tenglashib qolganda, rezonans hodisasi ro’y berishi mumkin. Natijada g’ildiraklar yo’l sirtiga goh-goh tegmay g’ildirashi natijasida, yurish ravonligi, avtomobilning turg’unligi va boshqariluvchanligi qiyinlashadi. Avtomobil to’la yuklanganda uning oldingi va orqa ko’prigiga tushgan og’irlik kuchlari tebranishlar ta’sirida bir necha marta ortib ketadi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Avtomobilning yurish ravonligi

Avtomobilning yurish qismi

Avtomobilning o’tag’onlik xususiyati

Avtomobilning yonilg’i tejamkorlik xususiyati

Avtomobilning boshqariluvchanligi