Тут ипак қуртини ташқи ва ички – морфологик тузилиши - Текстиль - Рефераты

Тут ипак қуртини ташқи ва ички – морфологик тузилиши

Загружено в:

26.11.2022

Скачано:

0

Размер:

2766.2763671875 KB

Тут ипак қуртини ташқи ва ички – морфологик тузилиши Режа: Ипак қурти танасининг ташқи тузилиши  Ипак қурти танаси кўкрак ва қорин қисмининг тузилиши  Тут ипак қуртининг ички – анатомик тузилиши  Овқат ҳазм қилиш ва қон айланиш системаси  Қон айланиш системаси  Нафас олиш системаси  Чиқариш ва ички секреция  Ипак ажратувчи безлар

Таянч иборалар : биология, зоологик систематика, ривожланиш даврлари, ипак қуртининг турлари, ипак қурти тухуми, личинкаси, ғумбаги, капалаги, пилла, морфология, анатомия, физиология, тана аъзолари, тузилиши, пўст ташлаш, турли рангдаги ипак қуртлари. Ипак қурти танасининг ташқи тузилиши Ипак қуртининт танаси чўзинчоқ, деярли цилиндрсимон бўлиб, уч қисмдан, яъни бош, кўкрак ва қориндан иборат. Қуртнинг бош қисми ярим юмалоқ, аниқроғи ярим шар шаклига ўхшайди ва бирмунча нўхатнинг ярим палласини эслатади. Қурт ёшлигида унинг боши ялтироқ қора тусда бўлиб, ёши катталашиб қурт ўсган сари оқариб боради ва бешинчи ёшда қунғиржигар ранг тусга киради. Бошининг ташқи қоплами бир қанча хитин пластинкалардан ҳосил бўлган. (Хитин - қаттиқ шу билан бирга бирмунча эластик, баъзан бирмунча ялтироқ бўлган оқсил моддадан иборат, бошқа ҳайвонларнинг шох, туёқ, сочлари шунга ўхшаш моддадан ҳосил бўлган.) Пластинкалар бир-бири билан зич бирикиб мустаҳкам яхлит бош капсуласини ҳосил қилади. Бошнинг устки қисмида кўз, мўйлов, оғиз ва ипак ажратиш найчаси жойлашган; ипак қуртида бошининг икки ён томонида олтитадан жойлашган 12 та оддий кўз бўлади. Кўзнинг бевосита яқинида сезиш, ҳидлаш функциясини бажарувчи иккита уч бўғимли мўйлов жойлашган. Оғиз тешиги бошининг остки қисмида ўрнашган. Уни оғиз ўсимталари: оғиз усти қалқончаси, юқориги лаб, юқориги жағ, пастки жағ, тоқ остки лаб ўраб туради. Юқориги лаб оғиз тешиги устида жойлашган ва ўрта қисми сал ўйилган ярим доира шаклидаги унча катта бўлмаган тери бурмасидан иборат. Юқориги лабда сезувчи толалар жойлашган бўлиб, уларнинг ички юзасида сезиш, хидлаш органи ҳисобланган найчалар бор. Юқориги жағ оғизнинг ҳар бир томонида биттадан бўлиб, ички чеккаси бўйлаб тишли қаттиқ, қора ўсиқлар жойлашган; қуртлар биринчи ёшдалигида

бундай тишчалар ҳар бир жағда бешта, иккинчи ёшда - еттита, учинчи ёшда - тўққизта, тўртинчи ёшда - саккизта ва бешинчи ёшда фақат тўртта бўлади. Ҳар бир жағ асосидан бошнинг ички қисмига хитинли ўсиқлар кетган бўлиб, буларга жағни очиб-ёпадиган кучли мускуллар келиб бирикади. Бу мускуллар жағларни суриш билан ориз тешигига йўл очади; жарлар бирлашганда барг четини куч билан қисади ва унинг бир қисмини узиб олади. Ипак қурти танаси кўкрак ва қорин қисмининг тузилиши Кўкрак нисбатан калта, лекин учта бўғимдан тузилган 6ўлиб, тананинг энг юқори қисми ҳисобланади. Қорин - ипак қурти танасининг бирмунча узун қисми бўлиб тўққизта бўғимдан иборат. Қориннинг биринчи бўғими кўкракнинг кетки учи билан ҳаракатсиз бириккан. Қориндаги саккиз бўғимининг ҳар бирининг ёнида биринчи кўкрак бўғимидаги сингари нафас олиш тешиги (трахеяси )жойлашган. Учинчи, тўртинчи, бешинчи, олтинчи ва тўққизинчи бўғимлари ҳар бир ён томонининг пастида ва нафас тешигидан бирмунча орқароқда қорин оёқлари жойлашган. Буларни кўкрак оёқларидан фарқ қилиш учун ёлғон (соҳта) оёқлар деб аталади, чунки метаморфоз вақтида бу оёқлар йўқолиб кетиши сабабли капалаклик даврида бутунлай бўлмайди.

Қорин оёқлар таги юмалоқ бўлиб тугайдиган бирмунча конуссимон шаклдадир. Оёқ кафтининг ички чеккасида ярим ҳалқа шаклидаги хитинли тирноқлар жойлашган, лекин ташқи чеккасида ҳам тирноқлар бўлиб, улар кам ва майдадир. Ёш катталашган сари тирноқларнинг сони ошиб боради. Агар биринчи ёшда уларнинг сони ҳаммаси бўлиб 15 дона бўлса, бешинчи ёшда уларнинг сони олтмиштага етади. Тахминан, кафтнинг ўртасида тери ёстиқчаси жойлашган (бешинчи ёшда ёстиқча бўлмайди). Ички оёқнинг кафтига уни тортиб тура оладиган кучли мускуллар келиб бирикади. Қурт ҳаракат қилаётганда ва тинч турганда фақат қорин оёқларига, айниқса, қориннинг бешинчи, олтинчи ва тўққизинчи бўғимларидаги оёқларига таянади. Қорининг бу қисми (кетинги) қурт танасининг таянч қисми ҳисобланади. Боши, кўкрак ва қориннинг олдинги бўғимлари тананинг ҳаракатчан қисмидир. Тут ипак қуртининг ташқи тузилишиБош қисми кўкрак қисми Қорин қисми Бир жуфт мўйловлар Оғиз аппарати Фасеткали кўзчалар 3 та сегмент 3 жуфт чин оёқлар Нафас тешиклари 9 та сегмент 5 жуфт сохта оёқлар Нафас тешиклари

4-Расм.Тут ипак қуртининг ташқи кўриниши. Урғочи қуртнинг қорин томондаги саккизинчи ва тўққизинчи бўғимларида икки жуфт Ишиват диски бор. Бу дисклар ўртаси нуқтали доира шаклига эга. Булар саккизинчи бўғимда тахминан ўртада, тўққизинчида эса олдинги чегарада, қорин оёқларининг асосига яқин жойда бўлади. Дисклар бешинчи ёшнинг бошларида ва ўрталарида айниқса яхши кўринади; бу вақтда қуртнинг жинсини осонгина аниқлаш мумкин: урғочиларда диск бўлади, эркакларида эса бўлмайди Қорин қисмининг бўғимлари Бош қисми

Оддий кўз жағлари 5-расм. Ипак қуртини ташқи кўриниши ТУТ ИПАК ҚУРТИНИНГ ИЧКИ – АНАТОМИК ТУЗИЛИШИ Тери қоплами ва мускуллари 1. Тери қоплами. Ипак қуртининг тери қоплами 3 та асосий: кутикула, гиподерма ва базал мембрана қ атламидан иборат. Кутикула ҳам ўз навбатида учта қават: ташқи - эпикутикула, ўрта - экзокутикула ва остки - эндокутикуладан иборат. Кутикула остки қаватининг тагида тирик хужайралар қавати - гиподерма ё тади. Гиподерма остида 15 жуфт пўст ташлаш безлари жойлашган бўлиб, улар кўкрак бўғимларининг ҳар бирида ва қориннинг саккизинчи бўғимида 2 жуфтдан, қориннинг олдинги еттита бўғимида бир жуфтдан жойлашган. Анал тешиги Кўкрак бўғимлари Чин оёқлари Нафас олиш тешикчалари Сохта оёқлари

2.Мускуллар. 6-расм. Тут ипак қуртини мускулларининг кўриниши Ипак қуртларида тўғри чизиқ бўйлаб жойлашган мускул толалари пайлар орқали терининг икки қарама-қарши нуқтасига бирлашган. қуртда ҳаммаси бўлиб, 268 та кўндаланг, 168 та қийшиқ ва 110 та ўзунасига кетган мускул бўлиб, уларнинг иш фаолияти ўзаро боғлиқ. 3.Овқат ҳазм қилиш ва қон айланиш системаси Ипак қуртининг овқат ҳазм қилиш органи оғиз ва орқа чиқарув тешиги ўртасида жойлашган тўғри, кенг каналдан иборат бўлиб, ичак деб аталади. Ичаги олд, ўрта ва орқа ичакларга бўлинади. 7-расм. Ипак қуртининг овқат ҳазм қилиш органларининг тузилиши : А-ипак қурти танасида органларнинг жойлашиш тартиби: 1 -бел

найчаси; 2-қорин нерв занжири; 3-ипак ажратиш бези; 4-томоқ усти нерв тугуни; 5сийдик пуфакчаси; 6-тўғри ичак; 7-орқа чиқариш тешиги; 8-овқат хазм қилиш системаси; Б-тут ипак қурти ичагининг узунасига кесими: I-ичакнинг уч бўлими: 1-олд бўлими; 2-ўрта бўлим; 3-охирги бўлим; 4-жиғилдоннинг халқали клапани; 5-орқа ичак ҳалқали клапани; 6-ингичка ичак; 7-йўғон ичак; 8-тўғри орқва ичак ичак. II- овқат ҳазм қилиш органининг олд бўлими: 1-қуртнинг боши; 2-оғиз воронкаси№3-томоқ, 4жиғилдон; 5-жиғилдоннинг халқали клапани Озиқ моддалар ипак қурти организмига бир неча босқичда киради: тут барги бўлагини кемириб олиш, озиқни томоқ орқали ичакка ўтказиш, ҳазм қилиш, ўзлаштириш. Қурт танасига тут барги орқали оқсиллар, ёғлар ва углеводлар киради. Овқат ҳазм қилиш вақтида махсус моддаларнинг ичак таркибидаги ферментлар таъсирида руй беради. 4.Қон айланиш системаси. Ҳашаротларинг қон айланиш системаси очиқ ҳолда бўлади. Уларда қон гавда бўшлиғининг органлар оралигини тўлдириб, ювиб туради. Қон суюклиги суюк ҳолдаги тукимадан иборат бўлиб гемолимфа деб аталади. Гемолимфа таркибида 80-88 фоиз сув, органик ва анорганик бирикмалар, буёвчи моддалар - ферментлар ва тирик қон хужайралари - гемоцитларнинг бир неча тури бўлади. Ипак қуртида гемолимфанинг тана буйлаб ҳаракати, елка (орқа) томонда жойлашган найсимон орган - бел найчасининг уриши натижасида содир бўлади. Бел найчаси ёки елка қон томирининг олд қисми - аорта ва кейинги қисқарибкенгаювчи камералардан тузилган қисми «юрак»ка бўлинади.

8-расм Ипак қуртининг қон айланиш системаси ва қон вазифасини бажарувчи гемолимфа суюқлигининг ҳужайравий тузилиши : А-ипак қурти танасидаги бўғимларга нисбатан бел найчаси ва қанотсимон мускулларнинг жойлашиши; Б-бел найчасининг қисқариши; В-бел найчасининг ёзилиши; Г-қон ҳужайралари; 1-аорта; 2-юрак; 3-найчадаги чўнтакча тешиклар; 4-қанотсимон мускуллар; 5-юрак олд бўшлиғи; 6-бел найчаси; 7-ичак; 8-гемотобластлар; 9урчуқсимон ҳжайрала; 10- сферулоцитлар; 11-эноцитоидлар; 12-донадор ҳужайралар 5. Нафас олиш, нерв системаси, чиқариш, ички секреция, жинсий ва ипак ажратувчи органлари жойлашган. 9-расм. Ипак қуртининг нафас олиш системаси А-тут ипак қуртининг трахея системаси: 1- 9 нафас олиш тешиклари; Б-трахеянинг тузилиши: 1-ташқи эпителия пардаси; 2-ички спираль қатлами; В-нафас олиш органининг бекитувчи аппарати; 1-очувчи мускуллари; 2-бекитувчи дастанинг елкаси; 3- бекитувчи мускул;

4-дастлабки бекитувчи ёй; 5-бекитувчи даста Ҳашаротларнинг нерв системаси барча бўғимоёқлиларга хос қорин занжири типида тузилган бўлиб, улар асосан учта: марказий, периферик (атроф) ва симпатик нерв системаларидан иборат. Нерв системасини нерв хужайралари - нейронлар ташқил этиб, бўлардан 6. Нерв системаси нерв тукималари ҳосил бўлади. Периферик (атроф) нерв системаси тери Нафас олиш системаси Тут ипак қурти ҳам бошқа ҳашаротлар сингари трахея системаси орқали нафас олади. Асосий трахея қурт танасига параллел ҳолда ён томонларда жойлашган, унинг ташқарига очилувчи тешикчалари мавжуд. Бу тешикчалар нафас олиш тешиги деб аталади. Тешикчалар кўкракнинг биринчи ва қорин қисмининг 1-8 бўғимларида коплами остида жойлашган. Симпатик нерв системаси ички орган мускуллари (овқат ҳазм қилиш қон айланиш, бел найчаси, нафас олиш тешиклари, ички секреция органлари) фаолиятини бошқаради.

10-расм. Ипак қуртининг нерв системаси. Аипак қуртининг нерв боғламлари: 1-томоқ ости нерв тугуни; 2-кўкрак нерв тугунлари; 3-нафас олим симпатик нерви; 4-қорин нерв тугунлари; Б-томоқ усти (а), томоқ ости (б) ва кўкрак (1-3) нерв тугунлари; В-нерв системасида нерв ҳужайраларининг ўзаро муносабати 7.Чиқариш ва ички секреция Ҳашарот организмида моддалар алмашиниш жараёнида газ, буғ, суюқ ва қаттиқ ҳолатдаги кераксиз моддалар ҳосил бўлади. Газсимон моддалар нафас олиш органлари орқали ташқарига чиқарилади. Суюқ ва қаттиқ ҳолдаги кераксиз моддалар махсус чиқарув органлари органлари орқали ҳазм бўлмаган ва сингдирилмаган овқат қисмлари - тезаклар эса ичак йўллари орқали ташқарига чиқариб юборилади. Тут ипак

қуртларида мальпиги найчалари олтита узун ингичка найлардан иборат бўлиб, улар ичакнинг ён томонига учтадан жойлашган. Ипак қуртлари айрим жинсли ҳашаротлар гуруҳига кириб кайси жинсидан қатъий назар, уларнинг жинсий безлари бешинчи қорин бўғимининг елка (орқа) томонида, елка қон томирининг икки ёнида жойлашган бўлади. 8.Ипак ажратувчи безлар. Ипак қуртларида ипак ажратувчи безлар сўлак безларининг ўзгарган шаклда икки жуфти, шакли найсимон, деярли шишасимон тиниқ қахрабо (оч сариқ), баъзан яшилрок тусда бўлади. Бу безлар қурт танаси бушлигининг икки ёнида ва ичакнинг ўрта йўлидан пастрокда жойлашган, фақат умумий хажми жиҳатидан ундан салгина кичикроқ. Безнинг ҳар бир томони ипак ажратувчи бўлим билан бошланади. Ундан кейин суюқлик пуфаги ва ипак йўллари жойлашган. Бу йўллар пастки лабга жойлашган ипак ажратувчи тоқ найчага бориб қўшилади.

Ипак қурти ипак бези 11-расм. Ипак ажратувчи безининг кўриниши . А-ипак чиқарувчи без; Б-ипак чиқарувчи безнинг бешинчи ёш ипак қурти тана бўғимларига нисбатан жойлашиши; 1-тоқ ипак чиқарувчи йўл, 2-лионе бези, 3-жуфт ипак чиқарувчи йўли, 4-суюқлик пуфакчаси, 5-ипак ажратувчи фиброин ажратиб чиқарувчи бўлим Пилла, ғумбак ва капалакнинг тузилиши Пилла ипак қурти ғумбагининг ташқи муҳит таъсирларидан ва душманларидан сакловчи мудофаа қатламидир. Пилла қобиғи ғумбакни ҳарорат ва намликни кескин ўзгаришидан ҳам сақлайди ва сув ўтказмайди. Пилланинг ташқи кўриниши турли хилда бўлиб, асосан ранги, шакли, катта- кичиклиги ва донадорлиги билан фарқ қилади. Ипак қурти пилла ўраш жараёни тамом бўлиш вақтига келиб танаси икки баробар қисқаради, бўғимлар оралиғи эса жуда қисқариб, оғирлиги ҳам икки баробар камаяди. Бундан сўнг метаморфоз жараёни бошланади. Бу жараёнда ипак қуртининг организмида ўзгариш - қайта тузилиш содир бўлади ва ипак қуртининг тамомила фарқ қиладиган, унга мутлақо ўхшамайдиган капалак организми пайдо бўлади. 42

Ғумбакнинг бош томони юмалоқроқ, гавда шакли чўзинчоқ дуксимон, дастлабки даврда ранги оч сарғиш бўлиб, кейинрок эса аста-секин қорая бориб қўнгир тўқ сариқ рангга ва ниҳоят капалакка айланиш олдидан тўқ жигар рангга киради. А Б

С 12-расм. Ипак қуртининг пилласи (А), ғумбаги (Б) ва капалаклари (С) Ипак қуртининг анатомик тузилиши қандай органлардан иборат? «Қандай» oрганайзерини тўлдиринг Капалак - тут ипак қуртининг ҳаёт фаолиятида сўнгги ривожланиш даври ҳисобланиб, жинсий етилади ва насл қолдириш учун хизмат қилади. Бу даврда у озиқланмайди ва эркак-урғочилари ўзаро чатишиб бўлгач, 3 - 4 кун давомида ўртача 500-900 дона тухум қўяди. Капалак танаси бош, кўкрак ва қорин қисмлардан иборат. Бошида бир жуфт катта, мураккаб фасеткали кўз, яхши ривожланган бир жуфт мўйлов ва битиб кетган оғиз аппаратининг ўрни жойлашган. Кўкрак қисми уч бўғимдан тузилган бўлиб, елка томонида 2 жуфт бўғимли чин оёқлар жойлашган. Қорин қисми 9 бўғимдан тузилган бўлиб, қорин оёқлари йўқ. Оҳирги қорин бўғимида ташқи жинсий органи жойлашган. Қандай ? Қандай? Қандай? Қандай? Қандай? Қандай? Қандай? Қандай? Қандай? Қандай? Ипак қуртининг анатомик тузилиши қандай органлардан иборат ?

Назорат саволлари: 1. Ипак қуртининг танаси неча қисмдан иборат? 2. Ипак қуртининг бош қисмини тузилишини айтинг. 3. Ипак қуртининг кўкрак қисми нечта сигментдан иборат? 4. Сохта оёқчалар ипак қурти танасининг қайси қисмида жойлашган? 5. Тут ипак қуртининг териси қандай тузилган? 6. Овқат ҳазм қилиш ва қон айланишини тузилиши? 7. Нафас олиш ва нерв системасининг тузилиши? 8. Айириш, ички секреция ва жинсий безларнинг жойланиши? 9. Ипак ажратиш безларининг тузилиши? 10. Пилла, ғумбак ва капалакнинг тузилиши?

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Ахмедов.Н, И.Эльмурадова – Тутоводство, Тошкент, 2006. Ўқув қўлланма, 35 бет 2. Рахмонбердиев.К, М.Хиббимов – Тутни қаламчадан ўстириш, Тошкент. 2008. услубий қўлланма, 99 бет 3. Ахмедов Н, Муродов С – Ипакчилик асослари, Тошкент, 1998 й Дарслик, 2007 бет 4. Ахмедов Н. – Ипак қурти экологияси ва боқиш агротехникаси, Тошкент, 2014 йил. Дарслик. 180 бет Абдуллаев У.А. – «Тутчилик», Тошкент, «Меҳнат», 1991. дарслик, 399 бет 5. Азизов Т,Ахмедов Н. Орипов О. Пиллаларга дастлабки ишлов бериш Ўқув қўлланмаси. Тошкент 2010 й. 136 бет 6. С.Собиров, Н.Ахмедов, У.Жуманова - «Ипак қуртининг касалликлари ва зараркунандалари» ўқув қўлланма Тошкент 2011 йил. Ўқув қўлланма. 99 бет. 7. Ахмедов Н., Наврўзов С. – Ипак қурти уруғчилиги, Тошкент, 2014. Дарслик, 214 бет

Похожие

Тут дарахтини ташқи ва ички тузилиши

Ипак қуртини боқиш агротехникаси

Тут ипак қурти экологияси ва ташқи муҳит омилларини таъсири

Тут ипак қурти пилласининг тузилиши ташқи белгилари ва асосий хусусиятлари. Пила ипининг тузилиши ва асосий хусусиятлари

Тут ипак қурти касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш