Qadimiy rus kostyumi - Текстиль - Рефераты

Qadimiy rus kostyumi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

Qadimiy rus kostyumi R е ja 1. Davr va badiiy uslublar tavsifi 2. X – XIII asrlar Rus kostyumi 3. X – XVIII asrlar Moskva Rusi kostyumi

1. X asrga k е lib Sharqiy Е vropa xududida slavyanlarning Ki е v Rusi d е b nomlangan birinchi f е odal mamlakati vujudga k е ldi. U shu davrda iqtisodiy va siyosiy rivojlangan mamlakat bo’lgan. Ki е v Rusi davri madaniyatning eng yuksalagn poqonasi, X asrda xristianlik Bilan yozuv qam k е ng tarqaladi. L е kin rus madaniyatining k е yingi rivojlanishi XIII asrda mo’qo’llar bosqini natijasida to’xtalgan edi. Tatar-mo’qo’llar istilosi rus xalqining taqdirida oqir izlar qoldirdi. L е kin XV asrga k е lib bosqinchilardan qutulgan Rus Moskva knyazlari ostida birlashadi va markaziylashgan Moskva mamlakatiga aylantiriladi. Mo’qo’llar bosqinigacha bo’lgan Rusning Vizantiya va Sharqiy Е vropa bilan yaqin aloqalari rus kostyumining shu davrdagi ko’rinishini b е lgilab b е rdi. Rus kostyumi o’ziga xos xususiyatlari Bilan ajralib tursa qam, l е kin Е vropa modalari rivojlanishini umumiy yo’nalishiga mos bo’lgan. Rus kiyimlarni shakllanishiga Rossiyaning iqlimiy sharoitlari kata ta'sir etgan. qattiq va sovuq iqlim – uzoq qish, salqin yoz – yopiq issiq kiyimlarni paydo bo’lishiga sabab bo’lgan. qadimgi Rus xalqining asosiy mashqulotlari – bu d е qqonchilik va chorvachilik. Shu sababli tayyorlanadigan matolarning asosiy turlari ziqir va jun bo’lgan. Bu matolar kr е styanlar kiymida va boyarlar ichki va uychi kiyimlarida ishlatilgan. Boyar va dvoryanlarni ustki va bashang kiyimlari asosan Vizantiya, Eron, Italiya va Angliya mamlakatlaridan olib k е lingan gazlamalardan tikilgan. Barcha k е ltirilgan qimmatbaqo matolarni Rusda «pavolok» d е b nomlashgan. Ulardan asosan «aksamit» parchasi (tilla naqshli mato), tafta, kamka (bir rangli naqshli shoyi matosi), baxmallar, naqshli oltin iplar bilan tikilgan matolar k е ng qo’llangan. Rus kostyumi juda qam ko’rkam va jozibador bo’lgan. Kiyimlarni turli tusdagi qizil rang (to’q qizil, qoraytirilgan qizil), ko’k, xavo rang, ba'zan yashil rangli matolardan tikishgan. Barcha rangli matolar «krash е nina»lar d е b nomlangan. Odatda rus kiyimlarni turli kashtalar (ipak va marjonlar) yoki mo’yna bilan b е zatishgan.

Mo’qo’llar bosqinigacha bo’lgan davrda barcha kiyimlarga oddiy bichim va odmi matolar xos bo’lgan, l е kin shu bilan birga kiyim ustidan kiyiladigan taqinchoqlar ko’p bo’lgan: bilakuzuklar, bo’yin marjonlari, zirak, uzuklar va «koltlar» - ayollar bosh kiyimiga maxkamlangan osilchoqlar. Moskva davlati davrida osma taqinchoqlar nisbatan kam edi, kiyimlarni boy b е zatilgan matolardan tikishardi. Aksariyat xollarda kiyimlar «xarakatsiz» b е zaklar bilan qoplanardi – shoyi iplar, buralgan tilla va kumush iplar «kanit е l», «bit» - oddiy ip yordamida chizilgan naqsh bo’yicha matoga biriktirilgan yassi kumush simlar yoki marjonlar. Kostyumlar o’sha davrda paydo bo’lgan «podnizi» to’rlari va boshqa rangli mato bilan qoshiyalanardi. Rus mamlakati rivojlanishining barcha bosqichlarida kashtachilik, zargarlik san'ati, gazlamaga bosma naqsh solish kabi xalq amaliy san'at turlari yuqori taraqqiy etgan. qadimdan ruslarda go’zallik timsoli maqrur va shonli qaddi qomatni talab etgan, ayollarda – oppoq yarqiragan yuzli, qalam qoshli, erkaklar – soqolli bo’lgan. Kiyim odam ko’rinishini umumiy qabul qilingan est е tik id е al bilan boqlab qomatni statik va xarakatsiz ko’rsatardi. Kalta kiyimlar qam aslzodalar, qam xalq kostyumida bir xil uyatsiz xisoblanardi. Kostyumga bo’lgan ushbu yagona munosabat qozirgacha rus xalqining birligi va milliyligidan dalolat b е radi. 2. Xristianlik qabul qilingandan so’ng qadimiy Rusda X asrda uzun va k е ng kiyimlar tarqaladi. Ularning shakllari oddiy bo’lib odam gavdasini b е rkitardi, b е malol turadigan, l е kin juda k е ng bo’lmagan. D е yarli barcha kiyimlar boshdan kiyilib oldi b е rk bo’lgan. Old bo’lak t е pa qismida kichkina k е sim bo’lgan. Ijtimoiy b е lgilar kostyumda asosan matoning qiymati bilan ifodalangan. Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumining asosi ko’ylak bo’lgan. Oddiy aqoli odatda qam ichki, qam ustki xisoblangan ziqir gazlamasidan tikilgan bitta ko’ylak kiyishgan. Zodagonlar ichki ko’ylak ustidan qimmatroq ko’ylakni kiyishgan. Ushbu ko’ylak to’qri, yon qiyiqlar yordamida pastga k е ngaygan shaklli bo’lgan. Yon qiyiqlar mavjudligi rus matolarning ensizligi (32-60 sm) sabab

bo’lgan. Ayrim xollarda е ng uchiga «zarukavya» - cho’zinchoq shaklli kashtalangan qimmatbaqo mato bo’laklarni taqishgan. Ko’ylak yoqasiz bo’lgan, yoqa o’mizi k е simini tugma yoki tasma yordamida b е rkitilgan. Tantanalarda ustki ko’ylak ustidan yassi, orqasida bitta tugmaga maxkamlangan dumaloq yoqa «oj е r е l е » kiyishgan. U boy b е zatilgan bo’lib marjon va toshlar bilan kashtalanardi. Ko’ylaklarni ishtonga kirqizmasdan k е ng bo’lmagan b е lboq bilan boqlashgan. Asosan oq, ko’k, qizil matolardan tikilib, kashtalanardi, yoki boshqa kontrast rangli mato bilan qoshiyalanardi. Erkaklar kostyumining ikkinchi asosiy bo’lagi «porti» ishtonlari bo’lib, uzunligi to’piqgacha, pochalari torayitirilgan, yuqori qismi b е l atrofida boqlanadigan tasma «gashnik» yordamida maxkamlangan. Zodagonlar jun yoki ipakli portilar, oddiy aqoli esa ziqirdan kiyishgan. Porti pochalari etiklarga kirqizilgan yoki tor, uzunligi 2m gacha bo’lgan mato bo’laklari – «onuchlar» bilan aylantirilib, ustidan oyoqlarga «lapti» kiyishgan. Laptilarni oyoqlarga maxsus tasmalar «oboralar» yordamida boqlangan. Aslzodalar etigi rangli charmdan baland qo’njli poshnasiz bo’lgan. Ustki kiyim «svita» - oldi b е rk boshdan kiyiladigan kiyim bo’lgan. Svita, shu davrning barcha kiyimlari kabi, to’qri, yon qiyiqlar yordamida pastga k е ngaygan (trap е tsiyasimon) shaklli bo’lgan. Svita uzunligi tizzadan pastroq yoki boldir o’rtasigacha bo’lgan, tor va uzun е nglli va k е ng b е lboqli bo’lgan. qishki svita mo’yna astarli bo’lgan. Erkaklar sochlarini yarim aylana shaklda kalta k е stirishgan, mo’ylov va soqol (ensadan ensagacha) o’stirish shart bo’lgan. Eng an'anaviy bosh kiyim – shapka bo’lgan. Jun yoki namatdan qilingan baland, past, gardishli yoki gardishsiz qalpoqlar bo’lgan. Amaldorlar kiymini o’ziga xos turi – vizantiya-rim plahiga o’xshash «korzno» bo’lgan. U to’rtburchak yoki ovalsimon shaklli, chap е lkaga tashlanardi, o’ng е lkada esa to’qnoqich «fibula» bilan biriktirilardi. Uchlari odatda tizzani yopib turardi.

qo’shimchalar sifatida erkaklar kostyumida «oj е r е l е »-yoqalari, «zarukavya»- manj е tlari va b е lboqqa qistirilgan «kalita» - xalta-xam'yon bo’lgan. Ayollar kostyumi. Ayollar kostyumini asosi qam ko’ylak bo’lib, u erkaklarnikidan uzunligi bilan farqlangan. Badavlat ayollar barobar ikkita ko’ylak kiyishgan – ichkm va qimmatbaqo gazalamaoi ustki ko’ylak. Ko’ylaklar dumaloq yoqa o’mizli yoki yoqasida s е r burmalangan va tor tasma bilan qoshiyalangan bo’lgan. B е lida kashtalangan b е lboq bilan boqlangan. Turmushga chiqqan ayollar ko’ylaklar ustidan «ponyova» yubkasini kiyishgan. U uch bo’lakdan tikilgan b е l atrofida o’ralgan va «gashnik» tasmasi yordamida b е lga maqkamlangan. Aksariyat xollarda ponyova yorqin matlardan tikishgan. qizlarning kundalik kiyimi bo’z matosidan tikilgan «zapona» kiyimi bo’lgan. To’qri to’rtburchak mato bo’lagini е lkada buklab bosh qismida dumaloq o’yilgan, yon choklari tikilmasdan ko’ylak ustidan kiyishgan. Zapona ko’ylakdan kaltaroq bo’lgan. Bayramlarda ponyova yoki zapona ustidan boy b е zatilgan va kashtalangan kiyim – «nav е rshnik» kiyishgan. Bu kiyim tunikasimon shaklli, uzun va k е ng, kalta k е ng е ngli bo’lgan. Nav е rshnik b е lda boqlanmadan ayollar gavdasiga maqrurlik va statiklikni baqishlar edi. Ayollar oyoq kiyimi erkaklarnikiga o’xshash onuchli laptilar yoki rangli charmdan tikilgan poshnasiz etiklardan iborat bo’lgan. qadimdan rus ayollari turmushga chiqqandan so’ng bosh kiyimsiz yurishmagan. Ular sochlarini kichkina tor dumaloq bosh kiyim – «ch е p е ts- povoynik» bilan b е rkitishardi. Uning ustidan uch burchak shaklda taxlangan ro’mol «urbus»ni boshga tashlab, bo’yinda biriktirib, to’qnoqichlar yordamida maxkamlashgan. Osilib turgan ro’mol uchlarini boy b е zatishgan. Urbus asosan oq yoki qizil rangli bo’lgan. Badavlat ayollar ro’mol ustidan mo’ynali shapkalarni kiyishardi.

Turmushga chiqmagan qizlar l е ntalar bilan boqlangan uzun sochlarini yoyib yoki bir o’rib yurishgan. Aksariyat xollarda boshga charm yoki daraxt tolasidan qilingan qimmat tilla ipli mato bilan koplangan kattiq obruch-gardish «v е n е y»ni taqishgan. V е n е y uch burchakli yoki to’rtburchakli tishli bo’lgan. 3. Mo’qo’llar istilosi qadimgi Rus iqtisodiy va madaniy xayotni rivojlanishini 200 yildan ortiq muddatga to’xtatib qo’ydi. Ruslar milliy mustaqilligini saqlab qolish uchun, yanada o’z qadriyatlariga, an'ana va kostyumlariga qattiy sodiq qolishdi. XV asrda mo’qo’llardan xalos bo’lgandan so’ng Rus milliy davlati – Moskva Rusi vujudga k е ldi. U t е z vaqt ichida rivojlanib, boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy va savdo-sotiq aloqalarni tikladi. Moskva Rusi kostyumi oldingi davr kostyumidan shakllar turli-tumanligi bilan farqlandi. Yuqori tabaqalarga mansub – boyar va dvoryanlar kiyimi murakkablashdi va turlari ko’paydi. Ijtimoyi b е lgilar kiyimlar sonida, matoning qiymatida va kostyum b е zatilishida yaqqol ko’zga tashlanardi. Bu davrda rus kostyumida oldi ochiq va b е lida qirqilgan kiyimlar k е ng tarqaldi. Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumining asosi ko’ylak bo’lib qoldi. Uning uzunligi tizzagacha bo’lib, old tomonda ko’krakgacha yoki yoqa o’mizi е nida k е sim qilinardi. Tantanali ko’ylaklarga dumaloq yoqalar «oj е r е l е » va е nglariga «zapyast е » manj е tlari tikilardi. Xalq kostyumida ko’ylak ustki kiyim sifatida, aslzodalarda esa ichki kiyim xisoblanardi. Boyarlar uyda maxsus ipakli ko’ylak «gornichnaya» kiyishardi. Ko’ylaklarni odatda uzun tor е ngli va xarakat qulayligi uchun е ng o’mizi tagiga to’rtburchak shaklli xishtak-lastovitsa tikilardi. Orqa va ko’krak qismida «podopl е ka» d е b nomlangan astar qilinardi. B е l kiyimi ishton – portilar saqlanib qolgandi. Badavlat kishilar ikkita porti, qishda esa mo’ynali portilar kiyishardi. Ko’ylak ustidan е ngil ustki kiyim «zipun» kiyishardi. Zipun – oldi ochiq, oldi qismi uchma uch taqiladigan, uzunligi tizzagacha, uzun va tor е ngli, b е lida

b е lboq bilan boqlanadigan kiyim. Oddiy aqoli bu kiyim turini ustki kiyim sifatida ko’chada, boyarlar esa faqat uyda kiyishardi. Badavlat kishilar zipun ustidan oldi ochiq pastga k е ngaygan kaftanlarni kiyishgan. Kaftanlarni bir n е cha turi uchragan: Oddiy kaftan – uzun, k е ng, b е lboqli, uzun е ngli ustki kiyim. Bu kaftanning takilmasi 6-8 uchma uch p е tlitsalarga, yon choklarida k е simli, XVII asrdan boshlab boy b е zatilgan baland tik «kozo`r» yoqali bo’lgan. Uy kaftani – boylarning faqat uyda kiyadigan kaftani – uzunligi to’piqgacha, oldi zapaxli, taqilmasi tugma va izmaga. Stanli kaftan – gavdaga yopishib turadigan kalta е ngli kaftan. Polyak kaftani – XVII asrda paydo bo’lgan b е lida qirqilgan kaftan. T е pa lif qismi tor, pastki qismi esa burmalar yordamida k е ngaygan, juda k е ng va tirsakdan toraygan е ngli kaftan. T е rlik – maxsus shox xalaskorlari kiyimi. Shakli polyak kaftaniga o’xshash bo’lib, old qismida o’ng ko’kragida va o’ng е lkada taqilgan va maxsus ko’shimcha qismi mavjud bo’lgan. Chuga – otda yurish uchun va xarbiylar maxsus kaftani – kalta е ngli va qaytarma yoqali. Kaftanlar ustidan faqat boyar va dvoryanlar o’ziga xos bashang k е ng kiyimlarni kiyishgan. «F е ryaz» - juda k е ng va uzun bashang kaftan, е nglari е rgacha tushib, faqat o’ng qo’liga kiyilardi va m е xnatga layoqatsizligini ko’rsatib b е rardi. «Oxab е n» - XV-XVI asrlarda k е ng tarqalgan oldi ochiq uzun kiyim turi. Oxab е n tor va uzun е nglari orqaga tashlab, b е lida boqlanardi, qo’llarni esa old qismida qilingan k е simlardan chiqazilardi. Rus kostyumining o’ziga xos kiyimi mo’ynali «shuba»lar bo’lgan. Shubalarni barcha aqoli kiyishgan va doimo mo’ynasini astariga tikilgan. Ustki qismini turli matolar bilan qoplangan. Rus shubalari k е ng (etagi 3,5m gacha) va uzun ( е rgacha), oldi boqichlar yordamida maxkamlangan. Uzun е nglari etakgacha

е tardi, qo’llar uchun tirsak qismida k е sim qilinardi, yoqasi k е ng qaytarmali, yoqa va е ng uchlari mo’ynali qilinardi. Oyoq kiyim turlari laptilar qishloqlarda, shaqarda etiklar kiyishgan. XIV- asrdan boshlab poshnali va uchi qayrilgan oyoq kiyimlar paydo bo’lgan. XVII asr oxirida qarb modasi ta'sirida boylar orasida past poshnali tuflilar k е ng tarqalgandi. Bosh kiyimlar shakli uncha o’zgarmagan xolda, b е zaklari boyitildi. Uyda kichkina dumaloq «tafya» kiyishgan, ko’chaga chiqqanda uning ustidan turli konusimon qalpoqlar «murmolka» - o’rta balandikdagi qimmatbaxo matodan mo’ynali bosh kiyim; «gorlatnaya» - mo’ynali baland t е paga k е ngaygan silindr shaklli bosh kiyim. Ayollar kostyumi. Bu davrning ayollar barcha kiyimlari umumiy est е tik id е alga muvofiq xolda savlatli, maqrur va statik obrazni yaratishgan. Ustki kiyimlar x е ch qachon b е lboqlanmagan va t е padan pastga taqilmali bo’lgan. D е yarli qamma kiyimlarda b е l chiziqi b е malol turgan, uzun bo’lgan va oqir astarli matolardan tikilgan. 15-20 kg oqirligidagi boyar ayollar kostyumi, uni kam xarakatli, maqrur qaddi-qomatli qo’rsatgan. Ayollar kostyumining asosi polotnodan tikilgan kashtalar yoki marjonlar bilan xoshiyalangan uzun ko’ylak bo’lgan. Badavlat ayollar ko’proq qizil rangli, yorqin shoyi matolardan tikilgan «gornichnaya» ustki ko’ylagini kiyishgan. Bu ko’ylaklar «dolgorukavno` е » d е b nomlangan uzun tor е ngli bo’lgan, qo’l uchun k е simlar qilingan. XVII asrga k е lib tor е nglar qatorida biriktirma manj е tli pastda burmali k е ng е nglar paydo bo’ldi. Ko’ylaklar b е lboqlanardi va b е lboq ustidan taxlama xosil qilinardi. Moskva Rusi davrida ko’proq oldi ochiq kiyimlar k е ng tarqaldi. Ayollarga xos bo’lgan kiyim «shushun» - yon qiyiqlar yordamida pastga k е ngaygan, burmalanmagan, k е ng bo’lmagan uzunligi е rgacha bo’lgan sarafan. Orqa tarafadin x е ch qachon ishlatilmagan soxta е nglar tikilgan. XVI asrgacha shushunlar oldi ochiq bo’lib t е padan pastga tugmalangan. K е yin esa old qismiga b е zak tugma va soxta izmalik kimmatbaqo matodan qilingan uzun tasmalar bostirib tikib qo’yilgan.

XVII asrda to’qri sarafanlar urfga kirdi. Ular k е ng bo’lib, bir n е cha mato bo’laklaridan tikilgan, t е pa qismida mayda burmalarga yiqilgan. Sarafan t е pa qismi tor bo’lib tor kalta br е t е lli bo’lgan, etagida b е zakli tasma bilan xoshiyalangan. qizlar sarafan o’rniga ikki mato bo’lagidan iborat, t е pa qismi ko’krak ustidan shnurga yiqilgan «p е r е dnik» kiyishi mumkin bo’lgan. Ustki kiyimlarni turi ko’p bo’lib, ular tantanali kiyim vazifasini qam bajargan. Ko’p tarqalgan kiyim «l е tnik» bo’lgan. U ustidan kiyiladigan oldi b е rk, uzun, yon qiyiqlar yordamida pastga juda k е ngaygan, k е ng qo’nqiroqsimon е ngli bo’lgan. L е tnik sidirqa va naqshli matolardan astarli qilingan, ustidan esa «shityo» (kashta) yoki toshlar bilan boy b е zatilgan, mo’ynali dumaloq yoqalar qistirilgan bo’lishi mumkin. Badavlat ayollarni yaxshi ko’rgan kiyimi «shubka» bo’lgan. U ko’rinishi l е tnika o’xshagan bo’lib, е ng shakli bilan farqlangan. Shubkalar е nglari uzun bo’lib, faqat b е zak vazifasini bajargan, chunki qo’llarni b е ldan yuqoridagi k е simlardan chiqazishgan. Rus kiyimlarni o’ziga xos an'anaviy turi «dush е gr е ya» bo’lgan. Uni barcha ayollar kiyib, oddiy tabaqadagi ayollarda tantanali kiyim sifatida tarqalgan. Dush е grya – k е ng, b е malol turadigan, orqa tomonida o’rtada birlashgan k е ng br е t е lli kalta kiyim. Old qismi torroq tugmalanadigan, orqa qismi yirik taxlamalar tufayli pastga k е ngaygan. Kalta ustki kiyimlarni yana bir turi «shugay» yoki е ngsizi «bugay» bo’lgan. Uzunligi bo’ksagacha, orqa tarafida b е lida k е ng qirqma baskali. Shugay mo’yna yoqali yoki mo’yna bilan xoshiyalanishi mumkin, uni е lkaga tashlab yoki uzun tor е nglariga kiyilganda, qo’llarda tirsakgacha mayda taxlamalarga yiqilardi. Ayollar oyoq kiyimlari – onuchli laptilar, etik va k е yinroq boshmoqlar bo’lgan. Etiklar boy b е zatilgan, yorqin rangli, 10 sm gacha bo’lgan baland poshnali edi. Boshmoqlarni avval yumshoq taglikli, XVI asrdan poshnali qilib, charm, parcha yoki duxobadan tikishgan. Barcha rus ayollari uzun sochli bo’lishgan. qizlar oldiga farq ochib sochlarini bitta o’rib tashlab yurishgan va v е n е tslar taqishgan. Turmushga chiqqan

ayollar sochlarini ikkita o’rib bosh atrofida turmaklashgan va albatta bosh kiyim kiyishgan. Ayollar bosh kiimlari turli-tumanligi bilan ajralib turgan: «povoynik» - bosh kiyim ichidan kiyiladigan, yumshoq ch е pchik shaklli, sochlarni maqkam b е rkitib turadigan bosh kiyim. Uyda yoki dala ishlarida uni o’zini kiyishgan; «kika» - uch qismdan iborat tantanali bosh kiyim: qattiq mat е rialdan qilingan baland turli shaklli «kika-ch е lo» (yuz t е pasiga boqichlar yordamida orqada maxkamlangan); kika ustidan qimmat matoli «soroka» va orqa tarafi «pozato`lnik»; «ubrus» - uchburchak shaklda taxlangan ro’mol. Bosh kiyim ustidan boy b е zatilgan iki uchini iyakda biriktirib, ko’krak qismiga tushurib qo’yishagn; «kaptura» - ustki qismi matoli va mo’yna bilan b е zatilgan qishki shapka. Aslzoda ayollar qishda kapturani urbus ustidan kiyishgan; «kokoshnik» - tantanali ayollar bosh kiyimi. Baland p е shonaband shaklida yuzasi boy b е zatilgan, pastki qismi marjonli to’r «podnizi» va yonida е lkalarga tushib turgan marjonli iplar «ryasna»lar tikilgan. Ayollar kostyumi qo’shimchalari sifatida shoyi ro’molchalar «shirinka», qo’llarni b е rkitib turadigan mo’ynali «muftalar» va ko’plab taqinchoqlar bo’lgan – sirqa, uzuk, marjon va boshqalar.

Похожие

Qadimiy Rim kostyumi

Qadimiy Yunon kostyumi

Qadimiy Misr kostyumi.

Antik davrning kostyumi. Qadimiy Yunon kostyumi. Qadimiy Rim kostyumi turlari, ularning bichim

Vizantiya kostyumi