Qadimgi dunyo va feodal davri sharq kostyumlari - Текстиль - Рефераты

Qadimgi dunyo va feodal davri sharq kostyumlari

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

94 KB

Qadimgi dunyo va feodal davri sharq kostyumlari Reja: 1. “Kostyum tarixi” faniga kirish 2. Kiyimlarning paydo bo’lishi.

“Kostyum tarixi” faniga kirish Xalq turmushining har qanday sohasi kabi tarixiy milliy kiyimlarni o’rganish etnik tarixi va madaniyatini, uning boshqa xalqlar bilan o’zaro aloqalarini tadqiq etish bilan chambarchas bog’liq. Kostyum tarixi fani talabalarga kostyum tarixi, turlari, jahon sivilizatsiyasida san’at va madaniyatni o’rni haqida bilim va ko’nikmalar beradi. Jahon kostyum tarixining qadimdan toki shu kunga qadar bo’lgan ijodiy rivojlanish jarayonlari haqida ta’lim beriladi. Kostyum tarixi fani bo’lajak mutahassislarga sohaning nazariy va amaliy asoslaridan, uning tarixiy taraqqiyotidan bilim-malakalar berishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Shu maqsaddan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: Mustaqil yashash xar bir xalq yoki millat uchun eng qadrli va ulug’ ne’matdir. Uning zaminida millionlar taqdiri, yurt istiqboli yotadi. Faqat mustaqillik sharoitidagina har bir millat o’zini tom ma’noda anglash imkoniyatiga ega bo’ladi. Milliy o’zlikni anglash shunchaki orzu-istak bilan amalga oshmaydi. Buning uchun mustaqillikka erishishning o’zi kifoya qilmaydi. Milliy o’zlikni anglash uchun ma’naviy qadriyatlarni qayta tiklash, uning imkoniyatlari va afzalliklaridan samarali foydalanish, ma’naviy -ma’rifiy sohadagi muammolarni hal eta borish ham talab qilinadi. Bugungi kunda milliy o’zlikni anglashning eng dolzarb masalalaridan biri-bu Vatanimizning haqqoniy tarixini yaratishdan iborat. Binobarin, birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov juda to’g’ri xulosa qilganidek, “O’zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi. Inson uchun tarixdan judo bo’lish - hayotdan judo bo’lish demakdir”. Tarix har bir xalqning xayoti va turmushi o’tmishda qanday kechganligi, u jahon sivilizatsiyasida qanday o’rin egallaganligi haqida ma’lumot beradi. Shuning uchun ham o’zligini anglamoqchi bo’lgan xalq va millat uchun o’z tarixini bilishdan muhimroq vazifa yo’q. Xalqimiz tomonidan o’tmishda ardoqlab kelingan va ular hayotining mazmuniga aylangan xilma-xil urf-odatlar, rasm-rusumlar, an’analarni qayta tiklash milliy o’zlikni anglashdagi muhim omillardan biri hisoblanadi. Bu omildan

amalda foydalanish milliy mafko’raning shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Xalqparvarlik insonparvarlik tuyg’ulari ham milliy o’zlikni qanchalik anglash bilan chambarchas bog’liqdir. Milliy jihatdan o’zligini anglamasdan turib, boshqalarga bo’lgan munosabatda samimiylikka erishib bo’lmaydi. O’zini va boshqalarni hurmat qilish uchun har bir kishi o’z millatining hayoti, tarixan shakllangan ong yaxshi fazilatlaridan xabardor bo’lmog’i lozim. Unda bunday fazilatning shakllanishi milliy o’zlikni anglashning muhim jihatlaridin biri sifatida namoyon bo’ladi. Milliy o’zlikni anglash har bir kishida milliy iftixor hissini kuchaytiradi. O’z Vatanidan faxrlanmaydigan, uning muvaffaqiyatlaridan ruhlanmaydigan kishi milliy o’zlikni anglashdan begonadir. Binobarin, milliy o’zlikni anglash milliy iftixor hissi bilan chambarchas bog’liq holda namoyon bo’ladi. Bu boqiylikni folklor-etnografik ansambllar tomonidan keng qo’llanilayotgan milliy libos, bezak va taqinchoqlarimizda ham ko’rish mumkin. O’tmishdan meros bo’lib kelgan ko’xna liboslarni saqlash va milliy xotirani yopqotmaslik maqsadida barcha jamoalar ijro jarayonida o’z hududiga xos milliy liboslardan keng foydalanadilar. Qadimiy etnik turmush tarzi bilan bog’liq urf-odat, marosim va udumlarni milliy libos, xalq amaliy san’ati an’analarini qo’llagan holda sahnaga chiqadilar. Bu esa tomoshabinlarga milliy ruh baxsh etib, ularning ma’naviy barkamollashuvida xizmat qiladi. Istiqlol sharofati tufayli ko’hna libos, bezak-taqinchoqlarimizdan foydalanish bu kungi avlodlarimizga qadimdan qanday bo’lsa, shundayligiga namoyish etish imkoniyati yaratildi. Bizning vazifamiz milliy g’ururimiz bo’lgan bu noyob merosni tiklab, kelajak avlodga qoldirishdan iborat. Demak, milliy o’zlikni anglash-mavhum tushuncha emas, balki inson faoliyatining muhim jihatlaridan biri bo’lib, uning ma’naviy kamolotga erishuvida muhim ahamiyat kasb etadi. Kostyum tarixi fani talabalarga dunyo xalqlari kostyum tarixini inson ongi va xissiyotini shakllanishidan tortib bugungi kungacha yaratilgan va yaratilayotgan liboslar va ularning ijodiy an’analari bilan tanishtiradi. Ularning g’oyaviy badiiy tomonlarini tushunishga yordam beradi .

“Kostyum” — chuqur va keng ma’noga ega. Insonning muayyan ruhiy holatini va tarixiy bosqichini aks ettiradigan, o’zaro uzviy bog’langan, bevosita tanaga kiyiladigan va unga mos ravishda tanlangan kiyim qismlarining tizimi kostyum deyiladi. Kostyum (ital. sostume – odat, urf-odat) – bu yaxlit g’oya va mo’ljal bilan biriktirilgan, ijtimoiy, millat, mintaqa, jins, yosh va mutahasisligini ifoda etadigan elementlarining muayyan tizimi. Kostyum maishiy an’analar bilan chambarchas bog’liq, ma’lum mintaqaning urf-odatlarini, aniq tarixiy davrni, xalqni yoki etnosni ijtimoiy holatini, ma’lum shaxsning siymosini, uning noyobligini ifoda etadi. Kostyum buyumlar to’plami bo’lib, quyidagi funksiyalarni bajaradi: - instrumental: odamning faoliyati, kiyimning manzilli loyihasi bilan bog’liq (utilitar-amaliy funksiya); - adaptiv: buyum-fazo muhitida komfortni ta’minlash, odamning tashqi muhitga adaptatsiya qilinishiga osoyishtalash (bu funktsiya ekologik muammolar nuqtai nazaridan juda muhim); - natijali: buyumlar birlashtirilgan va ularda madaniyat sifati umuman ko’rinadi - ma’no, an’ana, material va shaklda aks etgan qiymati. Kostyum quyidagi funktsiyalarni bajaradi: - yoshi to’g’risida ma’lumot beradi, ammo kostyum yoshini ko’rsatish yoki yashirishi mumkin; - oilaviy holatini ko’rsatadi. Masalan, barcha milliy kostyumlarida yoshidan tashqari uning oilaviy holi belgilangandi: unashtirilgan qiz, uzatilgan qiz, beva va h.k.. An’anaviy jamoada shaxsga moyil bo’lmagan kiyimni kiyish man etilardi. Zamonaviy kostyumda bu funktsiya deyarli yo’qoldi desa bo’ladi: hozir kostyum bo’yicha ba’zan oilaviy holi va jinsini bilib bo’lmaydigan bo’ldi (uniseks uslubi); - odamning ma’lum tabaqaga, ijtimoiy sinf yoki guruhga mansubligini belgilaydi, ijtimoiy vaziyatini ko’rsatadi yoki yashiradi; - odamning mutaxassiligini ko’rsatadi. O’rta asrlarda Yevropada barcha kasblar

maxsus kiyim kiyishgan. Zamonaviy kostyumda bu funksiya harbiy, ishlab chiqarishga oid kostyumda uchraydi. Ammo, hozir ham kostyum yordamida ishbilarmonni boshqalardan ajratish mumkin; - mintaqa iqlimi va unda yashayotgan xalqlarning turmush tarzini va milliy an’analarini ko’rsatadi. Ammo, hozir keng tarqalgan baynalminal uslubi barcha milliy xususiyatlarni yo’qota boshladi; - shaxsning ma’lum dinga mansubligi ko’rsatadi. Masalan, dastlab Hindistonda faqat musulmonlar bichilgan va tikilgan kiyimni va charmdan tikilgan poyabzalni kiyishgan, hindlar esa – bichilmay o’ralgan kiyim kiyishgan; XVI asrda Fransiyada kostyum yordamida katolikni protestantdan ajratish mumkin edi. Ammo bu funksiya kostyumda avvalgidek deyarli ahamiyatga ega emas. Kostyum tarixi insoniyatning tarixi bilan chambarchas bog’liq. Odamzod, qayerda bo’lmasin, o’z buyumlarini tashqi ko’rinishiga e’tibor bergan, va shu sababli kiyimni paydo bo’lishiga asos bo’lgan. Kiyim — odam tanasini tashqi ta’sirlardan muhofaza qiluvchi va estetik funksiyalarni bajaruvchi buyum hamda buyumlar majmui. Kiyim odam tashqi qiyofasini o’zgartirishda katta rol o’ynaydi. U qiyofani 60% gacha o’zgartiradi. Kiyim kishining badiiy didini ifodalaydi, madaniy saviyasini belgilaydi, shaxsni xarakterlaydi. Kiyim kishiga nisbatan turli his-tuyg’ular uyg’otadi. Masalan: jiddiylik, vazminlik, jo’shqinlik, sovuqlik, oddiylik va boshqalar. Kiyim insonning ilk rivojlanish davridan boshlab doimo inson bilan birga rivojlanib keldi. Kiyimning dastlabki ko’rinishlari Ibtidoiy davr odamlarining qabila bo’lib yashagan vaqtiga to’g’ri kelgan. Bu davrda daraxt barglari, poxollar, hayvon terilarini tanaga beldan bog’lab yurishgan. Kiyim insonning ijtimoiy hayoti, mehnat faoliyati va ongining rivojlanishi tufayli u ham rivojlanib bordi. Kiyimning keyingi ko’rinishi turli o’simlik va hayvonot mahsulotlaridan to’qilgan oddiy gazlamalarni tanaga o’rab yurishdan iborat edi.

rasm . Ibtidoiy davr kostyumi Kostyum shakli yaratilganda quyidagi talablarga ahamiyat beriladi: - funksional - buyumning texnik maqsadini va insonning utilitar talablarini oldindan aniqlash; konstruktiv-texnologik - materialning fizik-mexanik xususiyatlari va shakl konstruksiyani oqilona ifodalash; estetik - jamiyatning estetik ideallariga buyumning mosligi. Kostyum shakli inson bilan chambarchas bog’liq va faqat uning siymosi, razmeri, harakatini inobatga olgan holda tahlil etilishi lozim. Kostyumning har bir qatlami o’z xossalariga ega: - ustki qatlami: rang, faktura, chiziq, naqsh, bezak, yani kom’ozitsion bezak qatlamlaridan iboratdir. Kostyumlarda asosan uchburchak, to’g’riburchak, trapetsiya va oval kabi tarkibiy elementlari uchraydi. Kiyimlarning paydo bo’lishi. Inson tanasining shakli va yashash tarzi dastlabki kiyimlarning ko’rinishini belgilagan. Dastlabki davrlar, ya’ni ibtidoiy tuzumda hayvon terisi yoki o’simlik novdalarini to’qish asosida muayyan bir shaklga keltirilishi oqibatida tayyorlangan mato inson tanasinining ma’lum bir qismlarini berkitishga xizmat qilgan(rasm).

rasm. Hayvon terisidan tayyorlangan dastlabki kiyim Bunda to’g’ri to’rtburchak mato yelkaga yoxud bo’ksaga tashlanib, tana atrofiga diogonal yoki aylana bo’yicha gorizontal holatda bog’langan. Bog’lanish joyiga ko’ra ular bir-biridan farqlangan. Shu usulda ikki xil: yelka va belga bog’lanadigan kiyim turlari paydo bo’lgan.

Adabiyotlar: 1. Karimov I . A . Istiqlol va ma ’ naviyat . – T .: «О’ zbekiston », 1994. 2. Mirziyoyev Sh . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz . – T .: « O ’ zbekiston », 2017. 3. Ха kimov А . А . O’zbekiston san’ati. – Т ., 2001. 4. Abdullayev N.U . San’at tarixi. 1- tom . – T .: « O ’ qituvchi », 1986. 5. Вошинина А.И. Античное искусство. – M ., 1962. 6. Malikova S.S. Tasviriy san’at tarixi. – T., 2008. 7. Sadikova N . O’zbek milliy kiyimlari: XIX–XX asrlar. – T., 2006. 8. Oydinov N. O’zbekiston tasviriy san’ati tarixidan lavhalar. – T.: «O’qituvchi», 1997.

Похожие

Qadimgi va feodal davri sharq kostyumi. Hindiston san’ati, uning harakterli xususiyatlari

Qadimgi dunyo kostyumi tarixi. Qadimgi Misr kostyumi tarixi

XIX-XX Asr boshlarida O’zbek kostyumlari

XIX Asr Yevropa kostyum tarixi

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi