Qadimgi dunyo kostyumi tarixi. Qadimgi Misr kostyumi tarixi - Текстиль - Рефераты

Qadimgi dunyo kostyumi tarixi. Qadimgi Misr kostyumi tarixi

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

142 KB

Qadimgi dunyo kostyumi tarixi. Qadimgi Misr kostyumi tarixi Reja: 1. Qadimgi podsholik davri Misr kostyumlari (mil. avv. 3200–2400- yillar). 2. O’rta podsholik davri san’ati (mil. avv. XXI–XIX asrlar). 3. Yangi podsholik davri san’ati (mil. avv. XVI–XV asrlar). 4. Misr kostyumlarining asosiy turlari va shakli. 5. Bezaklar, bosh kiyimlar, soch turmagi, poyabzal va ulardagi bezak elementlari.

Misr san’ati insoniyat tarixida eng qadimgi madaniyat markazlaridan sanalib, bir necha ming yillar davomida O’rta yer dengizi, Sharqiy Afrika va Old Osiyo san’atida muhim rol o’ynadi. Misr xalqi eng birinchi mahobatli me’morchilik, haykaltaroshlikda portret janri, badiiy hunarmandchilikning ijodkori sifatida jahon san’atida o’z o’rniga ega. San’at tarixida ulkan iz qoldirgan Misr san’ati Nil vodiysi bo’ylarida mil. avv. 5000-yillarda vujudga kelgan. Nilning serhosil yerlarida dehqonchilik va baliqchilik bilan shug’ullangan jamoa orasida davrlar o’tib mulkka egalik boshlandi. Yer, suv va qullarni ko’paytirishga bo’lgan intilish oqibatida jamoa orasida tabaqalanish paydo bo’ldi. Bu mil. avv. 4000-yillar o’rtalarida ikki yirik davlat – shimoliy va janubiy davlatlar vujudga keldi. Ikki davlat o’rtasidagi urushlar mil. avv. 3200-yilda Janubiy Misrning Shimoliy Misr ustidan qozonilgan g’alabasi bilan yakunlanib, yagona Misr davlatining tarixini boshlab berdi. Matoning fakturasi ham xar hil bo’lgan. Yangi podshoxlik davrdagi to’rsimon, yaltiroqmunchoqlar va tilla kashtalar bilan bezatilgan gazmollar odamda unutilmas taassurot qoldiradi. Matolarning ranglari rangbarang bo’lgan. Rang tanlash tasodifiy bo’lmagan Zangori rang — Nil daryosi (suv) va osmonning; sariq rang — qum va yerning; yashil rang —o’simlikning; qizil — quyoshning timsoli xisoblanardi; qora rang bilan esa tasvirning chegarasi chizilardi. Naqshda, asosan, quyosh nurlari, geometrik shakllar (yopl-yopl, ilon izi) va stilizatsiyalangan o’simliklar va xayvonlar tasvirlanar edi (1-rasm). Misr naqshining tekisligi, osoyishtaligi, vazminligi o’ziga xos xususiyatlarga ega edi (2-rasm).

2- rasm . Qadimgi Misr naqshlari Qadimgi podsholik davri Misr kostyumlari (mil. avv. 3200–2400-yillar). Qadimgi podsholik davriga kelib Misrda fir ’ avn hukmronligi mustahkamlandi . Dehqonchilik , hunarmandchilikning rivojlanishi , savdo aloqalarining yo ’ lga qo ’ yilishi , qulchilik mehnatidan foydalanish iqtisodiyotning o ’ sishini ta ’ minladi . Qadimgi podshodik davri san ’ atida me ’ morchilik yetakchi o ’ rin egalladi . Qadimgi Misr me ’ morchilik tarixi bevosita podsholarning yirik maqbaralari – ehrom ( piramida ) lar tarixi bilan bog ’ liq bo ’ lib , ular qirilish texnikasi , ustalarning yangi g ’ oyalari natijasi bo ’ ldi . Ilk ehromlar fir ’ avn Joserga atab , miloddan avvalgi 3000- yillarda bunyod etilgan , qurilishiga qarab « zinali ehrom » nomini olgan . Ehrom me ’ mori Imxotep Misr me ’ morchilik tarixida donishmand , toshdan qurilgan obidalarning ixtirochisi , astronom va shifokor sifatida nom qoldirgan . Uni mabud Ptaxaning o ’ g ’ li deb bilishgan . Joser ehromi Misr me ’ morchiligida ulkan ehromlar qurilishiga asos bo ’ ldi . Podsho Snofru davrida ( mil . avv . 2900) Dashur hududida qurilgan ehromi Giza ( mil . avv . 2900–2800) ehromlarining ilk namunasi bo ’ ldi . Giza ehromlari fir ’ avnlar Xufu ( greklar Xeops deb atashgan ), Xaqra ( Xefren ), Menkaura ( Mikerin ) tomonidan qurdirilgan . Gizadagi uch ehromning eng yirigi Xufu ehromi bo ’ lib , Xemiun nomli me ’ mor tomonidan qurilgan . Uning balandligi 146, 6 metr , asosi tomonlari uzunligi 233 metrni tashkil qiladi . Ehrom qurilishi uchun 2,5 tonna og ’ irlikdagi

toshlardan 2 300 000 dona ishlatilgan . Shimoliy qismdagi uzun yo ’ lak ehromi markazidagi firavn sarkofagi qo ’ yilgan xonaga olib borgan . Mil . avv . 2700–2400- yillarda qurilgan ehromlar shakl jihatdan Giza ehromlari xususiyatlarini saqlab qolgan bo ’ lsada , shakl jihatidan kichik qilib qurildi . Ularning balandligi 70 metrdan oshmay, ishlatilgan toshlar ham shunga yarasha kichik edi. Misrdagi iqtisodiy tanglik fir’avnlarni ehromlar qurishga ketadigan xarajatlarni tejash va ularni maqbalarni bezatishga ishlatishga majbur qildi. O’rta podsholik davri san’ati (mil. avv. XXI–XIX asrlar). Yirik me’morlik obidalari xarajati uchun to’plangan soliqlar nomlarning norozoligini vujudga keltirdi. Mil. avv. XXIV asrlarda Fiva boshchiligida ko’tarilgan qo’zg’olonda janubiy nomlar g’alaba qozondi. Amenemxet I davrida Fayum markaz sifatida rivojlandi. Iqtisodiy o’sish san’at va madaniyatga ham o’zining ijobiy ta’sirini ko’rsatdi. Me’morchilikda yirik ehromlar o’rnini devor bilan o’ralgan o’ziga xos maqbaralar egallay boshladi. Dair al-Baxridagi Mentuxotep II maqbaralari bunga misol bo’ladi. Yangi podsholik davri san’ati (mil. avv. XVI–XV asrlar). Mil. avv. XVIII asrlarda ko’chmanchi giksoslar bilan bo’lgan janglar Misrni iqtisodiy-siyosiy inqiroz yoqasiga olib keldi. Miloddan avvalgi XVI asrda Fiva boshchiligidagi misrliklarning giksoslar ustidan g’alabasi yangi podsholik davrini boshlab berdi va san’atda yangi xususiyatlar vujudga keldi. Misr san’ati Suriya, Krit, Mesopotamiya hududlariga qadar kirib keldi. Me’morlik san’ati taraqqiy etdi. Yаngi podsholik davriga oid eng yirik maqbara mabud Amonga atalgan maqbara sanalib, uning devorlariga suratlar relyeflar podsholik tarixiga oid qimmatli ma’lumotlarni beradi. Yangi podsholik san’ati Karnak va Luksor xududlarida saqlanib qolgan. Matolar, rang va bezaklar. Zig’ir tolalaridan mato to’qishda misrliklar katta mahoratga ega bo’lganlar. Misrning zig’ir tolalaridan tayyorlangan mato o’zining nafisligi bilan tabiiy ipak matolaridan qolishmagan. Setkasimon qilib to’qilgan

gazmollar oltin iplar va undan tayyorlangan turli shakllardagi bezaklar, yaltiroq munchoqlar, turli kashtalar bilan bezaklangan. Oq va oq matoning turli ko’rinishlari, ayniqsa, urf bo’lgan. Shuningdek, gulli matolar ham ishlab chiqarilgan. Qora rang motam ramzi bo’lmagan. Matolarning butun yuzasiga geometrik shakllar (yo’l-yo’l, to’lqinsimon chiziqlar) tasviri tushirilgan. Ularning atrofini gullar, xususan, nilufar gulining bargi va umumiy ko’rinishi, palma, qamish, turli o’simliklar barglari bilan bezashgan. Zodagonlar kiyimlari hayvonlar tasviri, xususan, ko’zoynakli ilon – ureus, go’ng qo’ng’izi, qanotlarini yozib turgan lochin kabilar bilan bezalgan. Marosim liboslari uchun zig’ir matolardan tashqari teri va mo’ynadan ham foydalanilgan (3-rasm) . 3- rasm . Matolarda qo ’ llanilgan o ’ simlik tuzilishlari Misr kostyumlarining asosiy turlari va shakli. Qadimiy Misr liboslarining shaklida taxlama (drapirovka) asosiy o’rin tutadi. Burmalar kiyimning asosan old tomonida bo ’ lib , libosning orqa qismi yengil burmalanib , tanaga yopishib turgan . Kiyimning orqa qismi uzaytirilmagan . Qadimiy imperiya davrida erkaklar asosan « sxenti », ya ’ ni peshband kiyganlar . Sxentilar shaklan to’rtburchak yoki trapetsiyasimon bo’lib, turli xil o’lchamlarda bo’lgan. Sxenti belga ingichka charm belbog’ bilan bog’lab, mahkamlab qo’yilgan. Sxentining ustidan yoki tananing ustidan to’rtburchak shaklidagi peshband kiyilgan (4-rasm) .

4- rasm . Qadimiy Misr imperiya sxenti kostyumi Ayollar libosi tananing ko’krak qismidan to boldirgacha qismini bekitib turadigan chodirsimon matodan iborat bo’lib, u bir yoki ikki tasma bilan yelkadan o’tkazilib kiyilgan. Kalaziris deb ataluvchi ushbu sarafanni eslatuvchi kiyim ijtimoiy kelib chiqishidan qat’i nazar, u xoh malika bo’lsin, xoh kanizak, barcha ayollar uchun bir xil shaklda bo’lgan. Ayollar kiyimi faqat matoning sifati va qimmati bilan farqlangan.O’rta podshohlik davriga kelib Misr ayollarining libosida o’zgarish sodir bo’la boshladi. U biroz murak kablashib , hajmi bir necha qavat kiyilgan kiyimlar hisobiga kattalashdi . Kiyimning silueti pastga tomon kengayib, piramidalar shaklini ola boshladi. Plisselar, ya’ni mayda taxlamalar keng qo’llanila boshladi. Ayollar liboslarida bezaklar turi ko’paygan. Kiyimlar insonlarning ijtimoiy kelib chiqishini bildirib turgan, ya’ni tabaqalarga ko’ra farq qilgan. Agar boylar zig’ir tolali matolardan tikilgan kiyiml arni kiyishgan bo’lsa, qullarning kiyimi dag’al teridan qilingan. Eng yuqori tabaqa kishilar, xususan, fir’avn, vazirlar, kohinlar, yirik yer-suv egalarining kiyimlarigina bezaklangan. O’rta podshohlik davriga kelibgina misrliklar kiyimlarining shakli birmuncha o’zgargan. Natijada u bir paytning o’zida ustma-ust kiyiladigan bir necha kiyimlar ko’rinishiga kelgan. Kiyim silueti etakka tomon kengayib, piramidasimon ko’rinishga keldi (5-rasm) .

5-rasm. Misr o’rta podshoxlik ayollar kostyumi Plessirovkalar keng qo’llaniladigan bo’ldi. Erkaklar kiyimi bir necha yupqa sxentilardan iborat bo’lib, ustma-ust kiyilgan. Yoqa o’rnida yelkani yopib turuvchi turli shisha munchoq va qimmatbaho toshlar bilan bezaklangan bezak urfga aylangan. Yangi podshohlik davrida (mil. avv. 1580–1090 y.y.) kiyimlarda sinfiy tafovut yanada ko’proq sezila boshladi. Aslzodalarning kiyimlariga ishlatiladigan matolar o’zining harirligi, bezakdorligi, bezakda tilladan foydalanilishi bilan farqlanadi. Kiyimlarning tikilishiga serburmalilik xos bo’lib, ularda plisselardan ko’p foydalanilgan. Plisselar kiyimning butun bo’yi barobar qo’llanila boshlagan. Bu davrda erkak va ayollar kiyimi bir-biriga birmuncha o’xshash. Erkaklar kiyimi plissirovka qilingan yubka va yopinchiqdan iborat. Turli bezak va qimmatbaho toshlar va marjonlar bilan bezaklangan katta doira shakldagi yoqalarni nafaqat fir’avn va uning oila a’zolari, shuningdek, zodagon xonadonlar vakillari ham kiya boshlaganlar. Marosim kiyimlarida sxenti, uch burchakli peshband saqlangan. Quyi qatlam kiyimi oddiyligicha qolgan. Bezaklar, bosh kiyimlar, soch turmagi, poyabzal va ulardagi bezak elementlari. Qadimiy devoriy suratlar – freskalarda misrliklar asosan oyoqyalang tasvirlangan. Palma barglari, papirus, keyinchalik teridan qilingan sandallarni fir’avn, shuningdek, uning atrofidagilargina kiyishgan. Sandallar oddiy ko’rinishda bo’lib, ular qo’njsiz va to’piqsiz, tagi yuqoriga buklab ko’tarilgan, bir necha ensiz

tasmalardan iborat bo’lgan. Tagcharmlarga turli xil maishiy va harbiy ko’rinishlar timsoli chizilgan. Misrliklar libosida taqinchoqlar, xusus an, qo’l va oyoq bilaguzuklari, uzuklar, marjonlar, sirg’alar, tillaqoshlar va boshqalar alohida o’rin tutadi. Bosh kiyimlar shakli turlicha bo’lib, ular egasining ijtimoiy kelib chiqishini bildirib turgan. Qadimgi davrdagi fir’avnlarning bosh kiyimi old tomonida hukmdorlik ramzi – ko’zoynakli ilon bilan bezaklangan toj va ikki qavatli yo’l-yo’l (ko’k va sariq, oltin rang), uchburchak tarzida bukl angan katta ro’mol shaklida bo’lgan (5-rasm). Fir’avnning ayoli koshun yoki nilufar guli ramzi tushirilgan qalpoqcha kiygan. Ayollar ham, erkaklar ham o’simlik tolasi yoxud echki yungidan qilingan pariklar taqishgan. Erkaklar soqollarini qirib yurishgan. Odatda, ular echki yungidan tayyorlangan sun’iy soqolni lak bilan qotirib, metall iplar bilan o’rab taqib yurishgan. Fir’avnning qudrati kub yoki uchburchak shaklidagi oltin soqol bo’lgan. Ayollar yo’ziga pushti-qizil yog’ upa surtib, kiprik va qoshlarini qoraga bo’yashgan bo’lsa, erkaklar kipriklarini yashil rangga bo’yaganlar. Qo’l va oyoq tirnoqlari maxsus o’simlik – xina bilan qizg’ish sariq rangga bo’yalgan. Misr liboslari keyinchalik boshqa xalqlar madaniyatiga ham o’z ta’sirini ko’rsatib, uning elementlari qator xalqlar liboslarida bo’y ko’rsatgan.

Adabiyotlar: 1. Karimov I . A . Istiqlol va ma ’ naviyat . – T .: «О’ zbekiston », 1994. 2. Mirziyoyev Sh . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz . – T .: « O ’ zbekiston », 2017. 3. Ха kimov А . А . O’zbekiston san’ati. – Т ., 2001. 4. Abdullayev N.U . San’at tarixi. 1- tom . – T .: « O ’ qituvchi », 1986. 5. Вошинина А.И. Античное искусство. – M ., 1962. 6. Malikova S.S. Tasviriy san’at tarixi. – T., 2008. 7. Sadikova N . O’zbek milliy kiyimlari: XIX–XX asrlar. – T., 2006. 8. Oydinov N. O’zbekiston tasviriy san’ati tarixidan lavhalar. – T.: «O’qituvchi», 1997.

Похожие

Qadimgi Rim kostyumi tarixi

Qadimgi Xitoy kostyumi tarixi

Qadimgi Fors kostyumi tarixi

Yevropa antik davr kostyum tarixi. Qadimgi yunoniston kostyumi tarixi

Qadimiy Misr kostyumi.