Феъл майллари - Лингвистика - Рефераты

Феъл майллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38 KB

www.arxiv.uz Феъл майллари Режа: 1. Феъл майллари ҳақида маълумот. 2. Майл турлари: - аниқлик (ёки ижро) майли; - буйруқ-истак майли, унинг шаклланиши; - шарт (ёки шарт-истак) майли, унинг шаклланиши 3. Феъл майлларининг замон ва шахс-сон билан алоқадорлиги. Иш-ҳаракатнинг ифодаловчи категория феъл майллари дейилади. Ҳозирги ўзбек тилида феълларнинг асосан, 3 майли (аниқлик, буйруқ, шарт) бор.

www.arxiv.uz Аниқлик майли. Бу майл иш-ҳаракатнинг 3 замондан бирида содир бўлиши ёки бўлмаслигини ифодалайди. Шунинг учун ҳам у ўтган замон феъл формалари (1) яқин ўтган замон; 2) узоқ ўтган замон; 3) ўтган замон ҳикоя феъли; 4) ўтган замон давом феъли; 5) ўтган замон мақсад феъли)ни; ҳозирги замон феъл формалари (1) ҳозирги-келаси замон феъли; 2) ҳозирги замон давом феъли)ни; келаси замон феъл формалари (1) келаси гумон феъли; 2) келаси замон мақсад феъли)ни ўз ичига қамраб олади. Бунда –ди аффиксли форма (соф феъл), эди тўлиқсиз феъли қатнашган форма биринчи гуруҳ тусловчиларни олган ҳолда (м: олдим, борган эдинг каби); -ган, -р(-ар), - диган, -ётган, -ётиб. –моқда, -яп. –ётир, -иб(-б), -а,(-й), -моқчи аффиксли феъл формалари ҳамда экан, эмиш тўлиқсиз феъл мавжуд бўлган фолрма иккинчи гуруҳ тусловчи қўшимчаларни олган ҳолда м айтганман, бораётибмиз, келаяпсан,... излаётган эмишсиз,... каби) аниқлий майлидаги феълларни шакллантиради. Буйруқ-истак майли иш-ҳаракатни бажариш ёки бажармаслик ҳақида буюриш, сўраш, исташ. Илтимос, маслаҳат, ундаш-чақириш каби маъноларни англатади ва у ўзига хос тусланиш формасига эга (3-гуруҳ тусловчилар). Масалан: кутай(кутайин), тушунтирсин, боргин, айтгин ва б. Бу майлдаги I шахс истак, илтимос, ундаш-чақириш маъноларини. II - III шахс формалари буйруқ, ўрин билан дўқ, маслаҳат, илтимос каби маъноларни ифодалайди. Уларда келаси замон тушунчаси англашилади. Шарт майли формасидаги феъл, биринчидан, маълум иш- ҳаракатнинг юзага чиқиш (воқе бўлиши) учун олдин бажарилиши шарт бґлган иш-ҳаракатни ифодалайди (м: ўқисанг, биласан), иккинчидан, бундай формадаги феъл истак, хоҳиш, маслаҳат каби маъноларни ифодалаш учун ҳам хизмат қилади. Шарт майли формасидаги феъллар эди, экан тўлиқсиз феъллар билан; шунингдек, керак (борсам керак,...) бўлади ( борса бўлади каби) сўзлари билан бирга қўллана олади.

www.arxiv.uz Бундай формалар тилак, орзу, ҳохиш; гумон, ноаниқлик каби маъноларни ифодалайди. Шарт майли формасидаги феъллар замон тушунчасига кўра 1) келаси замон шарт-истак; 2) ўтган-келаси замон шарт феълига бўлиниб, гапда асосан эргаш гапнинг ёки содда гапда кесими вазифасини бажаради. Масалан: Ёв қочса, ботир кўпаяди. Мақсадимизга тезроқ эришсак эди.

Похожие

Феъл замонлари

Феъл ( тарихий )

Феъл - суз туркуми

Равиш ва феъл стилистикаси

Феъл - суз туркуми 2