Феъл - суз туркуми - Лингвистика - Рефераты

Феъл - суз туркуми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41 KB

www.arxiv.uz Феъл - сўз туркуми Режа: 1. Феъл, унинг лексик-семантик хусусияти. 2. Феълнинг лексик-грамматик (морфологик ва синтактик) хусусияти.

www.arxiv.uz Шахс ва предмет иш-ҳаракатини ифодалайдиган мустақил сўзлар феъл дейилади. Қиёсланг: Ёшлар илм-фан чўққилари сари интилмоқдалар. Машина тоғ йўли томон бурилди . Шунингдек, феъл турли ҳолатларни, ўзгаришларни (м: уялмоқ, ухлаяпти; сарғаймоқ, занглаган ва б.); ҳаракат, ҳолатнинг юзага келиш жараёнини (м: гул очилди, куз келди, уруғ унди(кўкарди)) ҳам ҳаракат тарзида англатади. Шунинг учун ҳам нутқда (гап таркибида) феъл туркумига кирувчи сўзларга нисбатан, одатда, нима қилди? Нима қиляпти? Нима қилади? Каби сўроқлар берилади. Морфологик жиҳатдан феъл ўзига хос хусусиятларга эга, чунончи: а) - ўтимлилик ва ўтимсизлик тушунчаси (м: ухламоқ, югурмоқ, ялтирамоқ - ўтимсиз феъл; безамоқ, олмоқ, англамоқ - ўтимли феъл); б) - бўлишлилик ва бўлишсизлик тушунчаси (м: ўқи – бўлишли, ўқима – бўлишсиз, қизиқиб – бўлишли, қизиқмай – бўлишсиз); в) - ҳаракатнинг объекти билан субъекти орасидаги муносабат тушунчаси, яъни нисбат тушунчаси (м: ясади – аниқ нисбат, ясанди – ўзлик нисбати, ясалди – мажҳуллик нисбати, ясашди – биргалик нисбати, ясатди – орттирма нисбати); г) - ҳаракатнинг воқеликка муносабати тушунчаси, яъни майл тушунчаси (М: бажарди, бажармоқда, бажармоқчи, бажарганмиз – аниқлик ёки ижро майли; бажарай, бажарсин,

www.arxiv.uz бажар – буйруқ-истак майли; бажарсак, бажарилса ... шарт майли); д) - замон тушунчаси (м: ишладим, ишлаганман – ўтган замон, ишлаяпман, ишламоқдаман - ҳозирги замон; ишламоқчиман, ишларман – келаси замон); е) - шахс-сон тушунчаси - тусланиш хусусияти (қиёланг: қийинчиликларни енгдим, енгдик, қийинчиликларни енгдинг, енгдингиз каби). Шулар жумласига киради. Юқоридагилардан ташқари, феълларда равишдош, сифатдош, ҳаракат номи сингари махсус вазифадош – функционал шакллар мавжуд (м: ёзиб, ёзгач – равишдош; кўзланган мақсад – сифатдош; ишлаш, ишламоқ фойдали - ҳаракат номи). Бундай шаклдаги феъллар гапда турли гап бўлаклари вазифасида қўллана олади. Феъл – махсус феъл ясаш тизимига эга бўлган сўз туркуми (қиёсланг: ўқимоқ, олган, ўтказ, кел – туб; ишладик, уйқисирамоқ, соғаймоқ - аффиксация усули билан от ва сифатлардан ясалган феъллар; имзо чекмоқ, қґл қґймоқ, хафа бўлмоқ - композиция усули билан ясалган ясама феъл). Феълларда қўшимча маъно қўшилишини акс эттирувчи шакллар – модал формалар ҳам мавжуд (қиёсланг: тутди – титкилади, оқарган – оқарқираган кабиларда ажратиб кўрсатилган феълар аффиксация усули билан шаклланган модал форма ( нокатегориал форма)га мисол бўла олади. Шунингдек, феълда модал маъно ифодалаш майл формалари орқали шаклланиши, кўмакчи феълларни ва тўлиқсиз феълларни қўллаш

www.arxiv.uz орқали ҳосил қилиниши мумкин (м: айтган бўлди, айтиб кўр; борган эмиш, айтар эди каби)

Похожие

Феъл - суз туркуми 2

Феъл суз туркуми (халr огзаки ижоди асосида)

Сон суз туркуми

Сифат – суз туркуми

Равиш – суз туркуми