Чет тилида укишни ургатиш - Лингвистика - Рефераты

Чет тилида укишни ургатиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Чет тилида ўқишни ўргатиш Режа: 1. Ўқиш нутқ фаолиятнинг тури 2. Ўқиш ва нутқ фаолиятининг бошқа турлари ўртасидаги муносабат 3. Ўқишнинг психологик механизмлари 4. Ўқиш техникаси 5. Ўрта мактабларда ўқишга қўйилган талаблар

Ўқиш - ёзма матндан ахборот олишга қаратилган нутқ фаолиятининг тури. Матнни ўзлаштириш, ахборотни тушуниб ва англаб олиш малакасига эга бўлиш. Ўқиш техникаси – харф – товуш муносабатларини рўёбга чиқариш, ўқиш жараёни ва ўқилиш қоидалари мажмуаси. Матн – текст Фронтал ўқиш – ёппасига ўқиш Якка холда ўқиш иштирокчилар сонига кўра ўқиш тури. Жуфт бўлиб ўқиш – жуфт-жуфт, диалог тарзида ўқиш ва иштирокчилар сонига кўра ўқиш тури. Синтетик ўқиш – юнонча “синтез” – интенсив, тахлилсиз курсор ўқиш. Матнни синтетик ўқиш – ёзма матнни идрок этиб тушуниш. Аналитик ўқиш юнонча “анализ”- матнни тахлил қилиб ўқиш. Пассив лугат – ўқувчи аввал ўзлаштирган, ўқиш жараёнида таний оладиган сўзлар. Кўникма онгли равишда бажариладиган иш харакат мақсадга мувофиқ бажариладиган харакат усулларини танлаш, уни амалга ошириш, билимларни амалда тадбиқ қилиш. Малака - қисман автоматлашган фаолият Машқ - чет тилида бажариладиган ўқув амали таркиби, талаб хамда материал қисмларидан иборат ўқув бирлиги. Синчиклаб ўқиш – матн мазмунини тўла ва аниқ тушуниш. Тушуниш 100% ни ташкил қилади. Таълимий ўқиш – таълимга оид ўқитиш. Изланиб ўқиш – бошқа манбалардан маълум бўлган ахборотни, таъриф, қоидани топиш ва изланиш натижасида матннинг ўқувчи учун зарур дед хисобланган қисми синчиклаб ўқилади. Ўқиш машқлари – ўқишни ўргатувчи, ўқишга оид кўникмаларни шакллантирувчи ва малакаларни ривожлантирувчи ўқув амали. Киши хаётида ўқиш мухим ахамиятга эга. Ўқиш орқали китобхон ўз билимини оширади, дунёқарашини кенгайтиради, эстетик завқ олади.

Халқлар ўртасидаги муносабатлар тобора яхшиланаётган бир пайтда чет тилига бўлган эхтиёж янада ортиб бормоқда. Тил мухити бўлмаган бизнинг шароитимизда ўқиш чет тилидан амалий фойдаланишнинг энг мухим йўлларидан биридир. Ўқиш нутқ фаолиятининг тури сифатида ёзма ахборотни идрок қилиш ва тушунишга қаратилган жараёндир. Шунинг учун ўқиш нутқ фаолиятининг рецептив тури хисобланади. Ёзма ахборотни қабул қилиш ўқиш механизмлари ёрдамида амалга оширилади. Ўрта мактабларда чет тилини ўрганиш жараёнида ўқиш хам тил ўрганиш воситаси. Хам таълимнинг мақсади сифатида хизмат қилиши мумкин. Ўқишга ўргатиш таълимнинг мақсади деб қаралганда қуйидагилар назарда тутилади. Хар қандай мутахассис ўз сохаси бўйича чет тилидаги адабиётни талай оладиган, ўзи учун зарур бўлган ахборотни тушуна оладиган ва ўз сохасидаги янгиликлардан хабардор бўла оладиган даражада бўла олиши керак. Ўқиш орқали киши ўз дунёқарашини кенгайтиради. Маънавий бойликлардан хабардор бўлади. Матннинг тарбиявий таъсирида ўқувчиларда характер, маданият, ахлоқ тарбияланади. Кишилар билан муомала қилишга ўргатилади. Ўқиш таълимнинг воситаси сифатида тил материалини ўзлаштириш имконини кенгайтиради. Ўқиш жараёнида ўқувчи янги сўзларни эслаб қолади ва ўз лугат бойлигини кенгайтиради. Методик адабиётларда ўқиш турларига алохида эътибор берилади ва қуйидаги ўқиш турларининг мавжуд эканлиги таъкидланади. Ўқиш жараёнида текстни тахлил қилиш ва қилмасликка кўра: а) синтетик б) аналитик ўқиш; Тайёргарликка кўра: а) тайёрланган б) тайёрланмаган ўқиш. Ўрнига кўра: а) синфда б) уйда ўқиш.

Тушуниш даражасига кўра: инглиз методисти М.Уэст 1882 йилда ўқишиннг қуйидаги турлари мавжудлигини таъкидлаган. 1. Диққат билан ўқиш. 2. Ўртача ўқиш. Ўқишдан кўзланган мақсадга кўра: 1.Тез ўқиш ва жадал ўқиш. 2.Танлаб ўқиш. С.К.Фоломкина ўқишдан кўзланган мақсадни хисобга олган холда ўқишнинг қуйидаги турлари мавжуд эканлигини таъкидлайди. 1. Танишиш учун ўқиш. 2. Изланиб ўқиш 3. Кўз югуртириб ўқиш 4. Синчиклаб ўқиш. Танишиш учун ўқиш – бунда китобхон мақола ёки китобнинг умумий мавзу билант танишади. Ўқиш жараёни тез ўтади, китобхон матннинг асосий мазмунини тушунса, гояни англаб етса кифоя. Танишиш учун ўқиш киши хаётида кўп учрайди. Академик Л.М.Чербе ўқишнинг бу турини хар қандай маълумотли киши эгаллаши кераклигини айниқса ким чет тилидаги адабиётларни кузатиб бориш керак бўлса, ўшалар учун зарур эканлигини таъкидлайди. Изланиб ўқиш – ўқишнинг бу тури матндан бошқа манбалардан маълум бўлган ахборотни – таъриф-қоида, сонлар ва рақамларни топиш учун зарур. Ўқувчи матнни кўз югуртириб ўқиш жараёнида маълум жараёнларда тўхтайди ва шу қисмини яна бошидан кўз югуртириб ўқийди. Иккинчи маротаба кўз югуртириб ўқиш изланиб ўқишга айланади. Кўз югуртириб ўқиш. Бу ўқиш турининг вазифаси китоб, журнал, мақола ва бошқалар хақида маълумот олишдан иборат. Ўқишнинг бу туридан ўқувчи ўзи учун керакли маълумот бор ёки йўқлигини, бу маълумот зарур ёки зарур эмаслигини аниқлаш, аввал ўқиганини эсга олиш, керакли маълумотларни

келажакдаги ишига фойдаланиш мақсадида танлаш мақсадида фойдаланилади. Синчиклаб ўқиш – ўқишнинг ушбу тури орқали матн мазмунини тўла ва аниқ тушуниш кўзда тутилади. Тушунишнинг тўлиқлиги 100% ни ташкил қилади. Ўқувчи матннинг энг мухим ва ўзини қизиқтирган қисмларини тўла тушуниб олишга харакат қилади. Бундан ташқари матнни танқидий нуқтаи назардан мушохада қилади. Ўқиш фаолиятининг юқорида қайд қилган турларида ўқувчининг ўқиш тезлиги ва тушунганлик даражаси бир-биридан фарқ қилади. Қуйида ўқувчиларнинг ўқиш даражасига қўйилган талабларни кўриб чиқамиз. Танишиш учун ўқиш: матндаги асосий ахборотни аниқ тушунишнинг тўлиқлик даражаси 70 %дан кам бўлмаслиги керак. Тезлик инглиз ва француз тили учун 180 – 190 сўз/минут Немис тили учун 140-150 сўз/минут Синчиклаб ўқиш: тушунишнинг тўлиқлиқ даражаси 100% ўқиш тизлигига иккинчи даражали кўрсаткич сифатида қаралади. Бироқ тезлик 50-60 сўз/минутдан кам бўлмаслиги керак. Кўз югуртириб ўқиш: ўқишнинг бу тури китобхондан тил материалини мукаммал билишни ва ўқиш махоратини талаб қилади. Бу тур учун сарфланадиган вақт хар 1-1,5 сахифага 1 минутни ташкил қилиш керак. Ўқиш жараёнида содир бўлаётган холатлар икки гурухга бўлинади. 1. Ўқувчи ёзма манбадан ахборот оладиган холат 2. Ахборотнинг бир вақтнинг ўзида ўзгаларга беришни талаб қиладиган холат. Биринчи холатда овоз чиқармай ўқиш, иккинчи холатда эса овоз чиқариш лозим. Ўқиш жараёнида ахборотни эслаб қолиш ихтиёрий ёки ихтиёрсиз эслаб қолиш лозим.

Ихтиёрсиз эслаб қолишда китобхоннинг эътибори асосан ахборотнинг мазмунига қаратилган танишиш учун ўқиш жараёнида содир бўлади. Ўқувчи матннинг мазмунини ва нутқ намуналарини эслаб қолади. Ихтиёрий эслаб қолиш ўқитувчининг махсус топшириги ёки ўқувчиларнинг ўз ташаббуси билан эътиборини онгли равишда матннинг хам мазмуни хам шаклига қаратганида содир бўлади. Лингвостатистик маълумотларга кўра агар ўқитувчи 2000 лексик билик билса, матндаги сўзларнинг 70-80 % ни билса, матнни танишиш учун ўқиши мумкин. Ўқишга ўргатиш матнлар асосида бўлганлиги учун хам таълимнинг муваффақияти матнларнинг характерига боглиқ. Матнинг тил жихатидан мураккаблиги матндаги лексик ва грамматик материалларга боглиқ. Лексик қийинчиликларни белгилашда ўқувчилар учун матнни ўқиш жараёнида нотаниш бўлган сўзларни, янги ўрганилган лексик бирликларни хисобга олиш зарур. Грамматикага оид қийинчиликларни белгилашда қўшма ва содда гапларни ўзаро муносабати, она тилида мавжуд бўлмаган жумлалар тузилиши, омоним ва янги ўрганилган грамматик материалларни хисобга олиш зарур. Ўрта мактабда ўқувчилар ўқишнинг барча турлари учун зарур бўлган асосий кўникма ва малакаларни эгаллайдилар. 1.Тил материалини тушунишга оид кўникма ва малакалар. Бундай кўникма ва малакаларни ривожлантириш учун тилга оид машқлар хизмат қилади. Бундан ташқари тил материалини эсда сақлаш. Олдиндан билиб олиш, тил материалининг қандай маъно англатишини фикран тахмин қилиш қобилиятларини ривожлантиради.

Адабиётлар: 1. Тили ўрганилаётган мамлакатлар щақидаги географик, сиёсий-маданий расмлар ва плакатлар. 2. Ўрта мактабда чет тили ўқитишнинг умумий методикаси А.А.Миролюбов, И.В.Ращмонов, В.С.Цутлин тахрири остида М.Просвешение 1967. 199-248 б. 3. Н.И.Гез, М.В.Ляковицская, А.А.Миролюбов. Методика обучения иностраннўм язўкам в средней школе.

Похожие

Тинглаб тушунишни ургатиш

Таржима тилида мантик

Араб тилида синонимия

Араб тилида сўз вариантлари

Араб тилида полисемия – кўп маънолилик