Араб тилида синонимия - Лингвистика - Рефераты

Араб тилида синонимия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47.5 KB

Араб тилида синонимия Режа: 1. Синонимия ҳодисаси ; 2. Араб тилида синонимия ҳодисаси ҳақида ; 3. И бн Фариснинг синонимия ҳақидаги қарашлари ; 4. И бн Жиннийнинг синонимия ҳақидаги қарашлари.

1. Синонимия ҳодисаси Синонимия араб адабий тилининг лексик-семантик маҳсули сифатида қадим замонлардан араб тилшунослигининг эътиборида бўлиб келган муҳим масаладир. Араб муаллифларининг кўпчилик қисми, қадимги ва ҳозирги синонимия “ ُف ُدا َرَّتلأ ” ( “ َ ف َدار َت ” кетма-кет келмоқ, “ َ ف َدار ” синоним бўлмоқ, ҳисобланмоқ) ва синоним “ ٌ تا ��فِدار َتُم ” ларнинг мавжудлиги ҳақидаги масаланинг ижобий ечимини топган ва синонимларнинг талаффузи бўйича турли хил, лекин маъноси бўйича ўзаро тўлиқ мос келувчи сўзлар сифатида таърифлашган. Маънолари бир-биридан бироз бўлсада фарқланадиган сўзлар ҳам, хатто улар бир тушунчани ифодалагани ҳолда ҳам улар синонимлар бўлолмайди. Ибн Жинний ўз асаридаги “Ўзак ва турлар шаклларининг фарқлари бўлгани ҳолда уларнинг маъно жиҳатидан мослашуви” бўлимида синонимия “бир тушунча учун бир қанча шаклларнинг мавжудлиги ва ҳар бир аталишнинг асосини тадқиқ қилганда унинг маъно жиҳатидан бошқа сўзнинг маъноси билан уйғунлашади” деб талқин қилади. Ўрта асрнинг бошқа бир атоқли филологи Ибн ал-Асир синонимия тушунчасини таърифлаганда Ибн Жиннийнинг тушунчасига хос таъриф бериб, синонимия бу – турли хил сўзлар бўлиб, улар бир туб моҳиятнинг маъносига ишора қилади . Масалан: ُ حا َّرلأ , ُرْمَخْلأ ُ راق ُعْلأ , номлари билан бир буюм, нарса, ҳодиса белгиланган, хусусан, улар “узумдан олинган маст қилувчи ичимлик” маъноларини англатади. Эски адабиётлардаги синонимларнинг энг тўлиқ тавсифи Фаҳриддинга тегишли бўлиб, у Суютий томонидан келтирилган. Фаҳриддин синонимларни бир нарсани ифодаловчи бир туркумга хос “алоҳида сўзлар” сифатида таърифлаган. Бу турдаги сўзларга буюм номлари ва буюмлар таърифи тегишли эмас, булар синонимлар эмас. Яна буларнинг қаторига бир буюмни турли номлар билан атовчи сўзлар ҳам кирмайди. Масалан: ٌ ف ْيَس , ٌ مِرا َ��ص - қилич. Бир буюмни атагани ҳолда бир-икки сўз уни ҳар хил таърифлар тавсифлайди. Улардан бири буюмнинг моҳиятини, мазмунини таърифласа, иккинчиси белгисига ишора қилади. Синонимлардан бири худди

бошқа синоним берган маънони беради, масалан: ٌرَش َب , ٌنا َس ْنإ – инсон. Унинг таъкидлашича “баъзилар синонимияни рад этиб, ўхшаш сўзлар деб ҳисобланувчи сўзлар, фарқли бошқа-бошқа сўзлардир, чунки сўзлардан бири буюмнинг моҳияти бўйича номланиши бўлса, иккинчиси белгиси номи ёки белгининг белгиси” дир. Араб тилида синонимия ҳодисаси ҳақида Бу ерда хусусан синонимларнинг алоҳида ҳодиса сифатида лексик даражадаги мавжудлигини ( бир буюм турли номлар билан ифодаланганда) тан олинишининг тарафдорлари ва қаршиларининг кўп асрлик баҳсларининг моҳиятини хулосалаб берди. Умуман барча араб муаллифлари синонимия муаммосини ўрганганда асосий урғуни синонимларни умумлаштирувчи, уларни бир синонимик қаторга қўювчи ва бу сўзларнинг тўлиқ маънавий уйғунлигига эътибор берганлар. Маъно жиҳатидан турли хил фарқлар уларни синонимик қатордан четга чиқаради. Шу сабабдан мунозара тилдаги сўз маънолари бўйича айнан асл мос келувчи сўзлар хусусида боради. 3. Ибн Жиннийнинг синонимия ҳақидаги қарашлари Кўпгина араб тилшунослари ва хусусан лексикографлари синонимия мавжудлиги ҳақидаги масалани ижобий ҳал қилиб, бир маъно икки ва ундан ортиқ сўзлар билан берилиши мумкинлигини айтишади. Абдулфаражнинг таъкидлашича, “синонимияни рад этганларнинг сўзларини уларнинг бир қабила шевасига нисбатан айтилган эътироф, деб тушуниш керак ва агар икки шева назарда тутилса, ҳеч қайси ақлли инсон уларни рад эта олмайди”. Ибн Жиннийнинг фикрларига кўра, бу фикр тил билимдонларининг нуфузли далиллари билан тасдиқланади: “бир тушунчанинг бир қанча сўзлар билан ифодаланиши, турли хил гуруҳлардаги сўзларнинг бир одамда йиғилганлиги сингаридир” . Бу фикр хусусан қуйида келтирилган воқеада тасдиқланади: “Пайғамбаримиз Муҳаммад С.А.В Ҳайбордаги ғалабаларидан қайтаётиб қўлларидан пичоқни тушуриб юборадилар. Ёнларида ўтирган Абу Ҳурайрадан пичоқни олиб бер ( ْ ني ِّك ِ �� س ) деб мурожаат қиладилар. Пайғамбаримиз Муҳаммад С.А.В сўзларини англамаган Абу Ҳурайра

атрофига қарайди. Пайғамбаримиз Муҳаммад С.А.В пичоққа ишора қиладилар. Абу Ҳурайра “сиз буни ْني ِّكِس деяпсиз, биз ْ حاي ْدُم деймиз, яна мен баъзи кишиларнинг буни ْ حا َرْف َ��ش (шафраҳ) деб айтганини ҳам эшитганман” дейди. “Ҳудо ҳаққи ْ ني ِّك ِ��س сўзини шу вақтгача ҳеч эшитмагандим” деганлар. Эски араб лексикасини синчиклаб рўйхатга олган лексиколог ва лексикографлар маънодош синонимларнинг узундан-узун рўйхатини тузганлар, улар араб синонимикаси доирасида маъно жиҳатидан катта таассурот қолдирадиган рақамларни келтиришган. Хусусан кўпгина асарларда “ ٌ دَسأ ” – шер сўзига 350-400 га яқин синонимлар мавжудлиги, “ ٌ رْمَخ ” – “ вино” сўзига 100 та, “ ٌ باح َس ” – “ булут” сўзига эса 50 та, “ ٌ ل َمَج ” - “туя” сўзига эса 100 тагача синонимлари борлиги таъкидлаб ўтилади. Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, араб халқи учун туянинг аҳамияти жуда катта, чунки у транспорт воситаси сифатида қадимдан хизмат қилиб келмоқда. Араблар туянинг боласини шундай эъзозлайдиларки, ҳатто севгилиларини унга қиёс қиладилар. (Ўзбеклар фарзандини “бўталоғим” деб эркалатгани сингари). Уларнинг ҳаётидаги туянинг ўрнини қуйидаги арабча мақол маъносига қараб ҳам баҳолаш мумкин: اذإ َ تقرس قر ��ساف لامج اذإو تق ��شع قشعاف ً ارمق ) (Агар ўғирласанг туяни ўғирла, агар ошиқ бўлсанг, ойга ошиқ бўл.) 4. Ибн Фариснинг синонимия ҳақидаги қарашлари Ибн Фариснинг айтишича, Ибн Ҳалвейҳ “ ٌ دَسأ ” – “ шер” сўзининг 500, “ ٌ حا َّيَح ” – “ илон” сўзининг 200 та номини топган ва ал-Асман тош сўзининг 70 хил номини билган. Н.П.Остроумов “Исламоведение. Аравия, колибель ислама” китобида برش “ ичмоқ” феълининг ичиш вақти белгиланмаганлиги, лекин بحص “ эрталаб ичмоқ”, كبغ “ кечки вақт ичмоқ” маъносида келиши ҳақида ёзади. Араб тилида 6000 асос – ўзак борлиги айтилади. Араб тилида ундош товушларнинг ўринларини оддий алмаштириш билан янги сўзлар ҳосил бўлади: ركب “ э рталаб бўлмоқ”, ربك “ такаббур бўлмоқ”, بكر “ транспорт

воситасига ўтирмоқ ёки келмоқ”, كرب “ тиззага чўкмоқ”(туя), بكر “ қайғудан ҳаяжонланмоқ”, كبر “ боғламоқ”( 6- 209-бет). Машҳур рус арабшунос олими Г.С.Саблуков араб тилининг бой имкониятлари ҳақида гапириб, шундай деган: “Араб ўзини ўраб турган таби а тдаги барча ҳодиса – воқеаларни ўз тилида аниқ айтиб бера олади. Унинг тилида хатто туянинг, отнинг ёки саҳрода учрайдиган ҳар хил ҳайвонларнинг ҳар бир ҳаракатини англатувчи сўз топа олади. Масалан: кишининг ҳаракатини ифодаловчи “бормоқ” ва “юрмоқ” феълининг 25 та синоними бор. Улар муайян иш-ҳаракатнинг бир марта лик оддий ҳаракатини, бошқаси эса бажарилган вақтига, эрталаб (саҳарда), кечки пайтми, эрталабми, эртаси куними, учунчи куними ёки кечаси билан юрдими барчасининг маъносига ишора қилади.” (ўша китоб 209-бет) Бундай рўйхатларда санаб ўтилган синонимлар предметнинг сифатини билдирувчи у ёки бу предметнинг белгисини ёки ҳодисасини, кўринишини, буюмларнинг келиб чиқиш номларини, уларнинг метаморфик ва кўчма турини ўз ичига олади. Назорат учун саволлар: 1. Синонимия ҳодисасига таъриф беринг. 2. Араб тилшунослар и нинг синон и мия тушунчасига нисбатан фикрлари қандай? 3. Синонимиянинг роли ва аҳамияти қандай? 4. Т.С.Саблуков араб тилининг бой имконияти ҳақида қандай фикр билдирган?

Адабиётлар: 1. Белкин Б.М – Арабская лесикология . М, 1975 . 2. Лексическая синонимия. Сборник статей. М, “ Наука”, 1967. 3. Очерки по синонимик е русского языка. М.Л, “ Н аука”, 1966. 4. , " " ةرهاقلأ ءازجأ ةثلاث صئاصخلا ينج نبإ١٩۵٦ 5. “ اهئاونأ و ةغللا مولع ىف رهزملأ” ىطويسلا نامحرلا دبع Н.П.Остроумов “Исламоведение. Аравия, колибель ислама” М. 2007

Похожие

Араб тилида сўз вариантлари

Араб тилида полисемия – кўп маънолилик

Узбек ва араб тилида олмошларнинг қиёсий таснифи

Прагматик синонимия

Маънодошлик (синонимия) ходисаси