Таржима тилида мантик - Лингвистика - Рефераты

Таржима тилида мантик

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43.5 KB

www.arxiv.uz Таржима тилида мантик Маълумки ҳаёт, яшаш ниҳоятда чуқур мазмунга эга. Акс ҳолда ҳеч бир мавжудот онгли ёки беихтиёр равишда унга интилмаган, уни севмаган бўлар эди. Ҳаётнинг бу қадар чуқур мазмун касб этиши уни ташкил этадиган барча компонентларнинг ўзаро мантиқий боғланишда эканлигида ҳамдир. Жумладан, инсон ҳаёти ҳам мантиқий асос заминига қурилганлиги учун у доимий мантиқий ўсиш ва ўзгаришдадир. Умуман ҳаёт тасодифларидан ҳоли бўлмаган ҳолда, кўпинча кишилар назарида юзаки тасодифдай туюладиган ҳаёт воқеа-ҳодисалари асосида ҳам қонуниятлар, мантиқий боғланишлар мавжуд. Демак, мантиқийлик ҳаётий зарурат бўлиб, мантиқсизликка йўл қўйилиши ҳаёт қонуниятларининг соҳалаштирилишига, бузилишига олиб келади. Ўзаро мантиқий боғлиқлик инсон фаолиятининг барча соҳалари қатори фикр алмашиш қуроли бўлган тил ҳодисаларига ҳам тааллуқлидир. Тилда фойдаланиладиган ҳар бир лексик ёки фразеологик бирлик эса маълум қоидалар асосида ясалишидан ташқари, бошқа бирликлар (жумланинг бошқа қисмлари) билан ҳам коллектив ақл-заковати, мантиқли тафаккурининг маҳсули сифатида намоён бўладиган мавжуд қонун-қоидалар асосида бирикади. Бу, қоидага айланган бўладиган мавжуд қонун-қоидаларига риоя қилмаслик тил маданияти ва традицияси, шунингдек, ундаги мантиқий бутунликнинг бузулишига ҳам олиб келади. Умуман тил маданияти таржима тили маданияти ҳам, биринчи навбатда, тилнинг маданий нормаларидан тўғри фойдаланишни тақозо этар экан, нормативлик деярли ҳамма вақт мантиқийлик билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, гоҳо у ёки бу фикр ҳар хил таржимонлар томонидан хилма-хил вариантларда баён этиладики, бу вариантларнинг баъзилари фонетик, лексик ва грамматик жиҳатлардан мантиқий тўғри тузилганликлари сабабли тил маданияти ҳазм даражасида бўлса, айримлари мантиқий асосдан ҳоли

www.arxiv.uz бўлганликлари туфайли тил нормасидан, бинобарин, маданиятидан ҳам узоқ бўлади. Ҳар бир баён этилган фикрда сўзлар, сўз бирикмалари ва жумлалар орасидаги ўзаро мазмуний боғланиш изчил, тушунарли, безиддият бўлиши керакки, нутқнинг айни хусусияти уни тафаккур фаолияти билин бирлаштиради. Бас, шундай экан, ўз навбатида тафаккурнинг ўзи ҳам изчил, ишонарли, зиддиятсиз бўлиши зарур. Бу ҳол мантиқий бутунликни- тафаккур мантиқи билан нутқ билан нутқ-тил мантиқининг ўзаро боғлиқлигини юзага келтирадики, нутқ мантиқининг бузилиши фикрнинг нотўғри, ғайри табиий баёнига, бинобарин, кишиларининг фикрларини тўғри, силлиқ ҳолда қабул қила олмасликларига олиб келади. Мантиқан етук таржима яратиш учун санъаткор ўзи танлаётган тил воситаларининг асосан қуйидаги жиҳатларини ҳисобга олиши зарур: 1. Образли-эмоционал-экспрессив воситалар эркин маънодаги лексик бирликларнинг ҳаётий ҳақиқатлар заминида ўзаро мантиқий бирикуви асосида юзага келганликлари учун ҳам табиий жаранглайди, улар умумлаштириш ва образлилик яратиш хусусияти касб этадиларки, таржимон танлаган муқобил воситалар ҳам, Айни қонуниятга асосланган бўлсагина, функционал адекватлик юзага келади. 2. Асосларида ётган образ очиқ-ойдин кўзга ташланиб турадиган бирликларнинг калька усули ёрдамида ўгирилиши аксарият мантиқий асосли бўлади. Баъзан таржимонлар зарурий стилистик эффектни янада аниқроқ яратиб бериш мақсадида бирликларнинг моддий жиҳатдан аниқ таржимаси таркибига маънони конкретлаштирадиган, тўлдирадиган баъзи сўзлар қўшадилар, айрим компонентларни бошқа сўзлар Билан алмаштирадилар. Бундай қўшиш ва ўзгартиришлар ҳосил бўлган бирикма контекстига ёпишсагина, ифоданинг мантиқий асоси тўла сақлангани ҳолда, адекватлик юзага келади. 3. Таржима жараёнида тил бирликларини тўғри танлаш масъулияти санъаткордан ижодий жараён учун зарур бўлган жуда кўп нарсаларни билиш

www.arxiv.uz билан бирга бирликларнинг ўзига хос семантик-стилистик хусусиятларини пухта ўзлаштирган ҳолда иш кўришни ҳам талаб қилади. Бу жиҳат таржима тилининг мантиқий бой жаранглашида катта аҳамият касб этади. 4. Таржима тили бирликларини бегона, уларга хос бўлмаган шароитларда қўллаш, уларга асоссиз равишда ўзгача функциялар юклаш, традицион маъно ва функцияларини пухта ўзлаштириб олмасдан туриб улардан фойдаланиш, хилма-хил хато ва камчиликлар қатори, ифодаларнинг мантиқсиз баёнига ҳам сабаб бўлади. 5. Адекват таржима яратиш масъулияти бирликларнинг кўп маънолилигини ҳисобга олишни, контекст талабидан келиб чиқиб, уларнинг ҳатто луғатларда акс этмаган маъноларини ҳам аниқлаган ҳолда таржима тили бойлигидан унумли фойдаланиш асосида мантиқан пухта ифодалар яратишни тақозо этади. 6. Оргиналда фойдаланилган турғун ва компаратив-тасвири нутқий воситаларни моддий жиҳатдан аниқ ўгириш жараёнида кенг китобхонлар оммаси тушунишини ҳисобга олиб, уларнинг айрим компонентларини ўзгартириш, баъзан ижобий натижа бермасдан, автор кўзда тутган мақсадни нотўғри, мантиқсиз талқин этишга олиб келиши мумкин. 7. Фразеологик контаминация йўли билан ҳосил бўлган бирикмалар компонентлари ораларидаги муносабатнинг аксарият мантиқий асосдан ҳоли бўлганлиги сабабли улар ҳамма вақт ҳам табиий жаранглайвермайди. Бундай бирикмалар талаффуз этилганда кўпинча назарда тутилган маъно ва стилистик функциялар англашилмасдан, мантиқсизлик кўзга ташланади.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 1. Абдуллаев В.А. Ўзбек адабиёти тарихи, ик5кинчи китоб. Т., «Ўқитувчи», 1966. 2. Атажонов Н. Переводў узбекской классической литературў на иносраннўе язўки. Т., 1993. 3. Долимов С.Д. «Қобуснома» ҳақида. «Қобуснома». Т., «Ўқитувчи», 1967. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Эркин таржима

Таржимада маъно ва мантик бирламчи

Араб тилида синонимия

Грамматик шакллар ва таржима

Мукаммал таржима омиллари хусусида мулохазалар