Yurak mushagi quzg‘aluvchanlik, qisqaruvchanlik, utkazuvchanlik faoliyatiga va avtomatizmiga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi - Медицина - Рефераты

Yurak mushagi quzg‘aluvchanlik, qisqaruvchanlik, utkazuvchanlik faoliyatiga va avtomatizmiga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118 KB

Yurak mushagi quzg‘aluvchanlik, qisqaruvchanlik, utkazuvchanlik faoliyatiga va avtomatizmiga ta’sir q iluvchi dori vositalarining k linik va farmakologik tavsifi Reja: 1. Yurak glikozidlarining klinik farmakologiyasi 2. Yurak ritmining buzilishi (aritmiya)ga qarshi dori vositalarining klinik farmakologiyasi

Amaliyotda yurak muskullarining qo‘zg‘aluvchanlik, qisqaruvchanlik, o‘tkazuvchanlik va avtomatizm faoliyatlarining buzilishi yurak ishemik kasalligi, stenokardiya, miokard infarkti, miokarditlar, kardiopatiyalar, yurak qopqoqchalarining kasalliklari, miokard distrofiyalari va xafaqon kasalligi, nafas yo‘llarining surunkali kasalliklari, gipertireoz, qandli diabet, buyrak kasalliklari — ikkilamchi gipertoniyada kuzatiladi. Bu guruhdagi dorilar asosiy kasallikning klinik belgilari: yurak yetishmovchiligi (yoki qon aylanishi yetishmovchiligi) hamda aritmiyalar paydo bo‘lgan holatlarda qo‘llaniladi. 1. YURAK GLIKOZIDLARINING KLINIK FARMAKOLOGIYASI Yurak glikozidlari dorivor o‘simliklardan olinadigan dori preparatlari bo‘lib, ular ikki qismdan: glikon (qandli) va aglikon (qandsiz) qismdan tashkil topgan bo‘ladi. Glikon qismi yurak glikozidlarining farmakokinetikasini, aglikon qismi esa uning farmakodinamikasini belgilaydi. Glikon qismining xususiyatlariga qarab, yurak glikozidlari 2 guruhga: 1) suvda yaxshi eruvchilar va 2) yog‘da yaxshi eruvchilarga bo‘linadi. Aglikon qismining xususiyatlariga qarab esa 2 guruhga: 1) kuchli inotrop hamda kuchsiz xronotrop (bradikardiya chaqirish xususiyati) ta’siriga ega bo‘lgan, 2) kuchli xronotrop hamda kuchsiz inotrop ta’sirga ega bo‘lgan guruhlar farqlanadi. Farmakodinamikasi. Yurak glikozidlari ichki digitalis (kardiodiginlar)larga o‘xshash ta’sir qiladi. Sarkomadagi Na+, Q ! " — ATFazasini falajlaydi. Buning natijasida hujayra ichidagi natriy miqdorining ko‘payishi, kalsiy miqdorining ortishi kuzatiladi. Kalsiy aktomiozini tropomiozin depressiyasini yo‘Qotadi, miozin — ATF azasini faollaydi, bu esa mioFibrillar qisqarish kuchini oshiradi, ya’ni musbat inotrop samara chaqiradi. Yurak glikozidlarining bu ta’siri Na+, K + — ATFaza taxminan 35%ga falajlanganda kuzatilsa, bu ferment faolligi 60% ga Falajlanganda zaharlanish belgilari kuzatiladi. Yurak glikozidlari hujayra ichidagi kaliyga ham ta’sir qiladi, kaliy ionlari makrozrglar va qisqarish oqsillari hosil bo‘lishini, hujayra qobig‘ining qutblanishini, hujayra ichidagi atsidoz, hujayra tashqarisidagi alkalozni yo‘qotishda katta ahamiyatga ega Yurak glikozidlarining davolovchi miqdori hujayra ichida kaliy miqdorini ko‘paytiradi, bu esa yurakqon tomirlar yetishmovchiligi natijasida kuzatiladigan aldosteron ko‘payishini kamaytiradi. Yuqorida sanab o‘tilgan miotsitlardagi ion va mod. dalar almashinuvining faollashuvi yurak glikozidlari ionotrop ta’sirining asosini tashkil qiladi. Yurak glikozidlari giposistoliyani yo‘qotish bilan birga yurak urishlari sonini kamaytiradi, ya’ni manfiy xrontrop ta’sir ko‘rsatadi. Bularning bu ta’siri ko‘proq sistola davrida yurakdan haydalayotgan qon hajmining ortishi va uning aorta yoyidagi va karotid sinusdagi

baroretseptorlarga ta’siridan bo‘lib, bu o‘z navbatida adashgan asab tolasi markazini qo‘zg‘atadi, bu esa o‘z navbatida yurak urishlari sonini kamaytiradi. Bularning manfiy xronotrop ta’siri digitalisda ko‘proq namoyon bo‘ladi. Yurak urishlar sonining normallashuvi (yurak urishlari sonining kamayishi) diastola davrida miokardning energetik imkoniyatini yaxshilaydi, bu esa miokardning kislorodga bo‘lgan ehtiyojini qondiradi. Bu o‘z navbatida kalsiy ionlarini hujayradan hujayra tashqarisiga hamda sarkoplazmatik retikulum va mitoxondriylarda kamayishiga sabab bo‘ladi. Shu sababli ular gipodiastoliyani yo‘qotadi, ya’ni energiya sarfini kamaytiradi. Yurak glikozidlarining miqdori sekinasta ko‘payib borganda manfiy dromotrop (yurak atrioventrikulyar va sinoaurikulyar o‘tkazuvchanligining sekinlashuvi) ta’siri kuzatiladi. Yurak glikozidlarining bu ta’siri ularning yurak o‘tkazuvchi yo‘llariga to‘g‘ridanto‘g‘ri va adashgan asab tolasining qo‘zg‘alishi bilan bog‘liq. Yurak glikozidlarining musbat batmotrop ta’siri esa ularning zaharlovchi miqdorlarda yurak bo‘lmachalari va qorinchalarida o‘tkazuvchi tizilma xujayralariga qo‘zg‘atuvchi ta’sir qilishiga bog‘liq bo‘lib, geterotrop o‘choqlarning kelib chiqishiga olib keladi. Farmakologik samarasi. 1. Yurakni daqiqalik xajmini ko‘paytiradi. 2. Venoz dimlanishni kamaytiradi, bu yurakka oqib kelayotgan venoz qonni (oldingi zo‘riqishni) kamaytiradi, o‘z navbatida bu diastola davrida o‘ng korinchaning‘cho‘zilishini va zo‘riqishini kamaytiradi. 3. Buyraklarda qon aylanishini tezlashtirish xisobiga siydik ajralishini ko‘paytiradi. 4. Katta qon aylanishi venoz tizilmasida dimlanishni yo‘qotish va gidrostatik bosimni kamaytirish hisobiga shishlarni kamaytiradi. 5. Qon qoldiq hajmining kamayishi, diastola davrida yurak qorinchalarida bosimni kamaytirishi hisobiga yurak toj qon tomirlarining qon bilan ta’minlanishini yaxshilaydi. 6. Katta qon aylanish tizilmasida qon aylanishining yaxshilanishi, kichik qon aylanishi tizilmasida bosimni kamaytiradi, bu o‘z navbatida o‘pka shishini kamaytiradi va gaz almashinuvini yaxshilaydi. 7. Arterial qonda kislorodning ortishi. kuzatiladi, karbonat kislota pasayadi, bu nafas va yurakqon tomirlari ishini boshqaruvchi markazlar ishini pasaytiradi va tomirlarning umumiy periferik qarshiligi (keyingi zo‘riqish) kamayadi. Farmakokinetikasi. Yurak glikozidlari oshqozonichak tizilmasini qitiqlashi, ovqat moddalari tarkibidagi ikki valentli elementlar bilan va oshqozon shirasini pasaytiruvchi dorilar, aminoglikozidlar, tetrasiklinlar, xolestiraminlar bilan so‘rilmaydigan birikmalar hosil qilganligi uchun ularni ovqatdan 1 — 1,5 soat, yuqorida sanab o‘tilgan dorilardan 2—3 soat keyin ichish tavsiya qilinadi.

Digoksinning biologik o‘zlashtirilishi 60—80% digitoksinniki —95—97%, strofantinniki 3—5% ni tashkil qiladi. I—II darajali yurakqon tomirlar yetishmovchiligi bu ko‘rsatkichlarga ta’sir qilmaydi, III darajada esa ularning so‘rilishi kamayadi. Qon zardobi oqsillari bilan bog‘lanishi ularning suvda yoki moyda eruvchanligiga bog‘liq bo‘ladi: bu ko‘rsatkich digitoksin uchun —95% ga, digoksin uchun 20— 0% va strofantin uchun 0—3% ga teng. Buyrak, jigar kasalliklarida, gipotrofiyada, qondagi kreatinin, qoldiq azot, siydikchil (mochevina), bilirubin oshib ketganda va ba’zi bir dorilar bilan bir vaqtda berilganda ularning oqsillar bilan bog‘lanish darajasi kamayadi. Yurak glikozidlari hamma to‘kimalarga kiradi, ularning to‘planish darajasi to‘qimalarning qon bilan ta’minlanish darajasiga, oksillar, moylarning myqdoriga va maxsus sezuvchi qurilmalarning to‘planganligiga bog‘liq. Digitoksin ichilganda samarasi 2—3 soatdan keyin, digsksinniki —0,5—1 soatda (venaga yuborilganda YU—.' 20 daqiqadan keyin) vujudga keladi. Ularning eng yuqori samarasi esa 8—12 s, 1—2 s va 0,5—1,5 s dan keyin kuzatiladi. Digitoksin ko‘proq jigarda biotransformatsiyaga uchraydi va faolsiz yoki faolligi kam metabolitlar ko‘rinishida (80% yaqin) va 20% safro (o‘t) suyuqligi bilan ajralib chiqadi; digoksin asosan (90%) o‘zgarmagan holda buyraklar orqali, strofantin esa (60%) o‘zgarmagan xolda buyraklar, 40% esa safro (o‘t) suyuqligi bilan chiqib ketadi. Yurak glikozidlari yuborish yo‘lidan qat’i nazar enterogepatik aylanish xususiyatiga ega, bu esa ularning chiqib ketishini uzaytiradi. Ularning sutkalik chiqib ketish mikdorining kattaligi eliminatsiyasi koeffitsiyenti bilan o‘lchanadi, bu kattalik digitoksin uchun 7—10%, digoksin uchun— 20—35%, strofantin uchun esa 40—50% teng. Buyrak yetishmovchiligida digoksin miqdorini kamaytirish talab qilinadi, chunki preparat asosan buyraklar orqali o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Endogen kreatinin miqdori 50 ml/daqiqagacha kamayganda uning erishilgan samarani saqlab turuvchi miqdorini 1/3—1/2 qismga kamaytirish kerak bo‘ladi. Digoksin miqdorini aniq bemor uchun quyidagi empirik formula: Q el = 14 + Skr/5. bo‘yicha aniqlash mumkin, Kel aniq bemorning eliminatsiya koeffitsenti, CL kr bemorning endogen kreatinin klirensi (ml/daqiqa). Digitoksinning yarim ajralib chiqish vaqti —7 kun, digoksinniki taxminan 1,5 kun, strofantinniki esa 1 sutkaga teng. Erishilgan samarani saqlab turuvchi miqdori to‘xtatilgach digitoksinning terapevtik samarasi 21 kun davomida, digoksinniki —7 kungacha, strofantinniki esa 3 kungacha saqlanadi.

Boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Yurak glikozidlari — kaliy preparatlari, vitaminlar, steroiD anaboliklar, kaliy orotat, riboksin, karnitinlar byalan sinergist hisoblanadi. Yurak glikozidlarini siydik haydovchilar, angiotenzin ingibitorlari bilan ham qo‘shib ishlatish mumkin. Yurak glikozidlarini tiazid diuretik dorilari bilan ishlatish (kalsiy miqdorining ko‘payishi va magniy, kaliy miqdorining kamayish xavfi) yurak glikozidlaridan zaharlanishni kuchaytirishi mumkin. Nosteroid yallig‘lanishga qarshi dorilar, sulfanilamidlar, geparin, bilvosita antikoagulyantlar yurak glikozidlarini oqsil bilan bog‘lanishdan siqib chiqaradi va yurak glikozidlaridan zaharlanish xavfini oshiradi; adrenomimetiklar va ksantinlar (yurak glikozidlariga sezuvchanlikni oshirib zaxarlanish xavfini oshiradi); antatsidlar, xolestiramin, aminoglikozidlar, tetrasiklinlar yurak glikozidlarini bog‘lab olib ularning so‘rilishini va biologik o‘zlashtirishini kamaytiradi. Jigar fermentlari induktorlari (fenobarbital, difenilgidantoin, butadion, rifampitsin va boshqalar) yurak glikozidlari samarasini kamaytiradi. Ishlatilishi. 1. Surunkali sistolik yurak yetishmovchiligini davolashda yoki qon hajmining ko‘payishi bilan bog‘liq (yurak qopqoqchalari yetishmovchiligi, qorin chalar orasidagi nuqson, Botalov yo‘lining ochiq qolishi) natijasida kelib chiqadigan yurak zo‘riqishini davolash uchun ishlatiladi. Upka arteriyasi stenozi, aorta koarktatsiyasi, xafaqon kasalliklaridan keyin kelib chiqqan yurakning sistolik surunkali yetishmovchiligida yurak glikozidlarining samarasi kamroq, ekssudativ perikardit, miokard o‘smalari, kavak vena qon tomirlarining bosilishi, yurak qorinchalari lipillashidan va titroq natijasida kelib chiqqan surunkali yurak yetishmovchiligida samarasi yo‘q. 2. Yurak bo‘lmachalari taxikardiyasida digitalis preparatlari (d,ngok.ssh va digitoksin) afzalroq, chunki bular yurak yetishmovchiligi bor bemorlarda yurak bo‘lmachalarining titrashining oldini oladi. 3. Yurak glikozidlari o‘pka shamollashi, toksikozlar, turli zaharlanishlarda, yurak revmatizmidan kelib kelib chiqadigan yurak yetishmovchiligining oldini olish uchun ham tavsiya qilinadi. Keyingi paytlarda organizm uchun xavfsizroq yangi k»rilar (masalan, angiotenzinni konvertatsiya qiluvchi rerment ingibitorlari) paydo bo‘lishn sababli, o‘tkir 5ak yetishmovchiligida yurak glikozidlari tavsiya etilmaydi, chunki bu holatlarda ularning samarasi 0,5—1.5 soatdan keyin kuzatiladi. Yurak glikozidlari bemor hayoti sifatini va davomiyligini uzaytiradi. Samaradorligi va xavfsizligini nazorat qilish; 1. Laboratoriya usullari (yurak glikozidlarining terapevtik miqdorini aniqlash, bu ko‘rsatkich digitoksin uchun —20—30 ng/ml, digoksin uchun—1,5—2,5 ng/ml va strofantin uchun 3—5 ng/ml ga teng.

Eritrotsitlardagi Na+/K+ nisbati koeffitsiyentini aniqlash. Yurak glikozidlari berilgach bemordagi bu ko‘rsatkichning 30—40% ga ortishi bemor qonida terapevtik miqdor hosil bo‘lganligini ko‘rsatadi. 2. Paraklinik: (PQ oralig‘ining 0,14—0,15 m/sek) ortishi, Ttishchasining o‘zgarishiga qarab endokard ostidagi koronar qon aylanishi haqida fikr yuritish mumkin. Exokardiografiya yo‘li bilan chap qorincha dilyatatsiyasi, qon haydash quvvati, oxirgi diastolik qon hajmi, miokard qisqarishining o‘ziga xosligi xaqida hamda chap qorincha kengayishi (anevrizmasi), yurak qorinchalarida tromb borligi yoki perikardda suyuqlik borligi haqida ham ma’lumot olish mumkin. Exokardiografiya sistolik va diastolik yurak qorinchalari yetishmovchiligini aniq ko‘rsatadigan noinvaziv usul hisoblanadi: kichik qon aylanishi tizilmasidagi qon dimlanish belgilarini rentgen tekshiruvi yordamida aniqlash mumkin. 3. Qlinik belgilari: nafas yetishmasligi (taxipnoe), kechasi zo‘rayadigan havo yetishmasligi xuruji (ortopnoe)ning kamayishi, yurak urushlar sonining normallashuvi, puls farqi (defitsit)ning yo‘qolishi, yurak chegarasining kichrayishi, o‘pkada xirillash belgilarining yo‘kolishi, ko‘karish, shishlar kamayishi; jigarning kichrayishi, siydik miqdorining ko‘payishi, tana og‘irligining kamayishi; bo‘yin venalari bo‘rtib qolishining yo‘qolishi. Yurak glikozidlarini miqdorlash ikki bosqichdan: birinchi bosqichda miokardni to‘yintirish (digitalizatsiya), ya’ni terapevtik miqdor hosil qilishdan iborat. Digitalizatsiya me’yori haqida yuqoridagi klinik belgilarga karab xulosa chikariladi. Digitalizatsiya turli tezlikda o‘tkazilishi mumkin. Amaliyotda ko‘proq o‘rtacha (3 kun davomida) yoki sekinlik bilan (8 kun davomida) to‘yintirish ishlatiladi. Tezlik bilan to‘yintirish (sutka davomida 6 martagachg dori yuborish bilan to‘yintirish) kamroq ishlatiladi. 3 kun davomida to‘yintirish usuli (bemor uchun hisoblab topilgan to‘yintiruvchi dori miqdorining 50% —jkuni 3—4 qabulga beriladi); 2kuni bu miqDbrNynG i/ 4 qismi (2 qabulga) va birinchi kuni berilgan miqdorning ajralib chiqqan miqdori (ya’ni birinchi kuni berilgan miqdorning ajralib chiqqan koeffitsiyentiga teng). 3kuni bemor uchun topilgan to‘iintiruvchi miqdorning ! A qismi va 2 kun davomida dorining chiqib ketgan miqdori (ya’ni 2 sutka davomida bemor organizmida qolgan dori chiqib ketgan koeffitsiyentiga teng miqdor) 2bosqichda bemorni erishilgan samarani (yuqoridagi klinik belgilar asosida aniqlanadi) saqlab turuvchi mikdori hisoblab gopiladi va glikozidning chiqib ketish koeffitsiyentini ko‘zda tutgan holda bemor uchun ushlab (quvvatlab) turuvchi dori miqdori topiladi (17jadval). 17j a d v a l O‘rtacha va sekinlik bilan to‘yintirish uchun yurak glikozidlarining miqdori

Kunlar Strofantin venaga (mg) Digoksin (mg) venaga Digoksin ichish uchun (mg) Digitoksin ichish uchun (mg) O‘rtacha tezlikda to‘yintirish 1 0,25+ 0,25 0,5+0, 25 1,25 0,8 2 0,25+ 0,125 0,5+0, 25 125 0,6 3 0,25 0.5 1,0 0,5 Sekinlik bilan to‘yintirish 1 0,25 0.5 0.75 0,5 2 0,25 0.5 0.75 0,4 3 0,25 0,5 0.75 0,4 4 0,25 0,5 0,75 0,3 5 0.25 0,5 0,75 0,3 6 0,25 0,25+ 0,5 0.5 0,2 7 0.25 0,25+ 0,5 0.5 0,2 Ishlatilmaydi. Kuchli bradikardiya, guruhli ekstrasistoliya, gipokaliyemiya, atrioventrikulyar o‘tkazuvchanlikning buzilishi, yurak glikozidlarini ishlatmaslikka nisbiy ko‘rsatmalar hisoblanadi. Gipertrofiya miokardiopatiya, jumladan, qandli .iabeti bor onalardan tug‘ilgan chaqaloqlardagi zaharlanish belgilari yurak glikozidlarini ishlatmaslikka monelik qiladigan hollar hisoblanadi. Yurak glikbzyDlaridaYA zaharlanish. Yurak glyk zidlarining terapevtik ta’sir doirasi kichik bo‘lgan ligi sababli yurak glikozidlari olayotgan 4 bemornin bittasida zaharlanish kuzatiladi. Zaharlanish sababi ko‘proq miokardda, markazi asab tizilmasidagi va boshqa to‘qimalardagi Na+ K + —ATFaza 60% gacha falajlanganda kuzatiladi. Yurak glikozidlari zaharlovchi miqdorlarda mi sitlardan natriy chiqib ketishini va kaliy ioni hjayraga kirishini buzadi, bu o‘z navbatida kalsy ionlarining ko‘payishiga va diastola davrida kalsi ning to‘planishiga sabab bo‘ladi. Qalsiy miqdorinin ortishi lizosomalardan turli proteolitik fermen1 lar chiqishini kuchaytiradi, bu esa miokardagi buzi lishlarga sabab bo‘ladi va nekroz o‘choqlari paydo bo‘ ladi, bu giposistoliya sabablaridan biri hisoblanadi. Kaliy —yurak glikozidlarining antagonisti, chunki kaliy ham natriy ATFaza faolligini susaytiradi kalsiy esa sinergisti hisoblanadi.

Gipodiastoliya va giposistoliya natijasida yurakning qonni haydash qobiliyati buziladi, bu diastolik qoldiq qon miqdorining kupayishiga, natijada endokard ostida qon aylanishi buzilishiga olib keladi, ishemiya chuqurlashadi. Yurak urishlari soni kamayib borishi yurakdan qon haydashning kamayib borishini to‘ldira olmaydi va qok aylanishining buzilishiga sabab bo‘ladi. Yurak glikozidlaridan zaharlanganda ro‘y beradigan belgilar. 1. 50—90% yurak qon tomirlari tomonidan buzilishlar: bradikardiya, PQ oralig‘ining uzayishi, Ttishining manfiy bo‘lishi, bo‘lmachalar ekstrasistoliyas! yurak bo‘lmachalari taxikardiyasi, yurak va koronar (toj) tomirlar qon aylanishining buzilish belgilari 2. 75—90% hollarda ishtahaning yo‘qolishi, ko‘ngi aynishi, qayt qilish, ich ketish, qorinda og‘riq belgi lari kuzatilishi mumkin. 3. 30—90% hollarda charchash, bosh og‘rishi, ko‘z ra ajratish qobiliyatining pasayishi, qo‘rqish, alahsi gallyutsinatsiya, talvasa tutishi bilan kechishi mumksh 4. Qamdankam hollarda trombotsitopeniya, allerp vaskulit, bronxlar qisqarishi, ginekomastiya kechadi. Zaharlanganda quyidagilar tavsiya etiladi. 1) 1drak glykozNDlariday zaxarLanganDa Dori yuborish to‘xtatiladi, oshqozonichak tizilmasi doridan rish to‘xtatiladi, oshqozonichak tizilmasi doridan tozalanadi (qayt qildiruvchilar, adsorbentlar, tuzli 2) Yurak glikozidlari antidotlari — unitiol, didJibaynd (digitalis glikozidlariga antitelolar yoki ularning Fabparchalari ). 3) Venaga kaliy xlorid, panangin, qutblovchi eritma (kaliy xlorid, insulin va glukoza) yuboriladi. Yurak glikozidlaridan zaharlanishning og‘ir turlarida dori berish to‘xtatiladi, antidotlar (unitiol), qayt qilishni kamaytiruvchi (metoklopramid, domperidon), giperkaliyemiya hodisalarini kamaytiruvchi (insulin va glukoza, magniy tuzlari), aritmiya, ekstrasistoliyalarga qarshi (kalsiy blokatorlari — mio:ard va qonda kalsiy miqdorini kamaytiradi), difenin, atropin, lidokain, verapamil, tinchlantiruvchi preparatlar (fenobarbital va aminazin) tavsiya etiladi. 2. YURAK RITMINING BUZILISHI (ARITMIYA)GA QARSHI DORI VOSITALARINING KLINIK FARMAKOLOGIYASI Bu guruhdagi dorilar aritmiya sababini (steroid, yallig‘lanishga qarshi, miokardda elektrolit va energetik modda almashinuvini yaxshilovchilar, tinchlantiruvchi dorilar, qonda kalsiy miqdorini normallashtiruvchi moddalar) yo‘qotuvchi va haqiqiy aritmiyaga qarshi

guruhdagi dorilarga bo‘linadi. Ikkinchi guruhDagi dori vositalari taxiaritmiya va bradiaritmiyalarni yo‘qotuvchilarga bo‘linadi. A) Taxiaritmiyani yo‘qotuvchilar o‘z navbatida quyidagi guruhlarga: IA sinf—xinidin, novokainamid, dizopiramid; 5 sinf—lidokain, difenilgidantoin, meksiletin, 1C sinf—aymalin, moritsizin, etatsizin, bonekor, propafenon; II sinf — betaadrenoqurilmalarni falajlovchilar; III sinf — amiodaron, bretiliy; IV sinf — kalsiy kanallarini falajlovchilar — VeRapamil , diltiazem va b. ") Bradiaritmiyani yo‘qotuvchilar: I Mxolinolitik (atropin). 9 A Adrenomimetiklar (adrenalin). 3. Glyukagon gormony guruhlariga bo‘linadi. Amaliyotda ikkita guruhdagi dorilar bir vaqtda ishlatiladi. 90% holatlarda yurak ritmining buzilish sababi (YUIK, miokardit, kardioskleroz, yurak qopqoqchalari kasalliklari), qolgan hollarda infeksiya yoki toksik allergik omillar (revmatizm, virusli infeksiya); yurak glikozidlari, ftorotan, siklopropan, ksantinlar, aritmiyaga qarshi dorilardan zaharlanish; elektrolitik (gipokaliyemiya, gipomagniyemiya, giperkaliyemiya, gipokalsiyemiya) buzidishlar; gormonal buzilishlar; tug‘ma patologiyalar (Volf — Parkinson— Uayt (VPUS) sindromi). Chaqaloqlarda yurak ritmi buzilishining sababi gomeostaz buzilishidan bo‘lishi mumkin, chunki bu yoshdagi bolalarda miokardning organik o‘zgarishlari uchramaydi. 1—2 yoshli bolalarda bo‘lmachalar aritmiyasi ko‘proq uchraydi va bu embrion davrida impuls o‘tkazuvchi yo‘llarning saqlanib kolganligidan bo‘ladi. Aniqlanganki, sinus va atrioventrikulyar tugunning distal qismi «sekin» qo‘zg‘aladigan, qolgan qism lar esa «tez» qo‘zg‘aladigan hujayralardan iborat. Yurak ritmi Ravtonom «sekin» hujayra faolligi bilan aniqlanadi. Tinchlik davrida Rhujayraga «sekin» kalsiy kanallari orqali kirishi natijasida o‘zo‘zidan qutbsizlanadi (potensial ta’sirning 4fazasi). Bu hodisa chegara (bo‘sag‘a) darajasiga yetganda hujayra qobig‘ining kalsiy va natriy ionlari uchun o‘tkazuvchanligi ko‘p marta ortadi va ular «tez» kanallar orqali hujayraga kiradi va tezlik bilan qutblanish (potensial ta’sirning O fazasi) boshlanadi. Shundan so‘ng hujayra qobig‘ining qutbsizlanishi boshlanadi. Bu jarayon 3 bosqichni o‘tadi: tez (1bosqich), hujayraga xlor ionlari kirishi bilan bog‘liq; sekin (2bosqich), kaliy ionlarining chiqishi va sekinlik bilan kalsiy ionlarining kirishi; — kech (3bosqich) Na+, K + — ATFaza faolligiga bog‘liq bo‘lib, hujayradan natriy chiqib ketadi, kalsiy esa kiradi. Bu jarayon bilan bir vaqtda ortiqcha kalsiyni hujayradan mitoxondriyda va sarkoplazmatik retikulumda to‘playdigan kalsiy nasosi ham ishlaydi.

Rhujayralarda kechayotgan qutbsizlanish jarayonining tezligi vegetativ asab faoliyatiga bog‘liq: simpatik asab faolligining kuchayishi kalsiy (va natriy) yyng hujayraga kirishini ko‘paytiradi yoki spontay qutblanishni tezlashtirsa, parasimpatik asabning faollanishi, aksincha, hujayradan kaliyning chiqishini tezlashtiradi va hujayra qobig‘ining qutblanishini oshiradi, bu o‘z navbatida hujayraning qutblanishini sekinlashtiradi, ya’ni yurak urishlar sonini kamaytiradi. «Tez» kechayotgan hujayralarda spontan qutblanish yo‘q. Biroq ma’lum holatlarda, ya’ni ularnin.g qo‘zg‘a* lishi uchun ko‘proq natriy va kamroq kalsyy kanallarini ochish uchun zlektr impulsi kerak. Ma’lum sharoitlarda, ya’ni aritmiya chaqiruvchi omillar mavjud bo‘lganda Rhujayra qobig‘i natriy tipi ko‘rinishidagi spontan qutblanishi, ya’ni o‘zo‘zidan qo‘zg‘alishi mumkin. Bu hodisa o‘tkazuvchi tizilmani distal qismlarida yuz bersa, geterotrop qo‘zg‘aluvchi o‘choqlar paydo bo‘ladi, bu sharoitda ishchi miokard hujayrasida bunday o‘choqlar ishlay boshlasa, bu holda «sekin» kechayotgan ritm o‘chog‘i va ekstrasistolalar paydo bo‘ladi. Yurak o‘tkazuvchi tizilmasida qo‘zg‘alishning tarqalishi buzilsa yoki qo‘shimcha geterotrop qo‘zg‘alish paydo bo‘lishi refrakter vaqtini o‘zgartiradi, bu esa qo‘zg‘alishning teskarisiga qaytishiga hamda ekstrasistoliya yoki jiddiy taxikardiyaga olib kelishi mumkin. Aritmiyaga qarshi dori vositalarining samaradorligini va xavfsizligini nazorat qilish. 1. Paraklinik usullar: a) sutka davomida EKG kuzatuv aritmiyalar sonini, paydo bo‘lish vaqtini aniq. lashga yordam beradi. Bu kuzatuvni birinchi kunlari va preparatning miqdorini o‘zgartirish vaqtlarida o‘tkazish kerak; b) agar davolash davomida yurak urishlari soni 15—30% dan kam, PQ 25% ga, QRS—25%, QT—20% oraliqlari kamaysa, bu dori qo‘llashni to‘xtatish kerak yoki uning miqdorini '/4—7z qismgacha kamaytirish kerak. 2. Laboratoriya usullari. Qondagi dori miqdorini aniqlash. Afsuski, dorining qondagi miqdori va uning samaradorligi orasida hamma vaqt ham bog‘liqlik bo‘lavermaydi. 3. Klinik nazorat. Dinamikada yurakqon tomir tizilma ishini kuzatib turish lozim. Aritmiyaga qarshi dorilarni tanlash. Bemorga dori tanlashda aritmiya turi, asosiy kasallikning xarakteri , aritmiyaga qarshi dorilarning farmakodinomikasini, farmakokinetikasini, salbiy ta’sirlari, o‘zaro va boshqa dori vositalari bilan ta’sirini va davolashning davomiyligini hisobga olish kerak. Eng yaxshi ta’sir qylo‘vchi dori va unyng Myqdoryny kasallikning remissiya davrida elektrofarmakologik yo‘l bilan aniqlanadi; qizilo‘ngachga yuborilgan elektrod yordamida elektrostimulyatsiya qilinib, yengil yurak ritmi bo‘zilishi chaqiriladi va ma’lum guruhdagi dori vositasi beriladi. EQGda RR oralig‘ining uzayishi Dorining yetarli miqdorda olinganligining ko‘rsatkichi hisoblanady. Taxiaritmiyani to‘xtatuvchi dorilar

IA sinfga oid aritmiyaga karshi dorilar (xinidin, novokainamid). Dizopiramid (ritmilen, ritmoden, norpeys). Farmakodinamikasi. Bu guruhdagi dori vositalari ektopik o‘choqlarda miotsitlar qobig‘idan «sekin»lashgan kanallari orqali natriyning o‘tishini kamaytiradi, ya’ni natriy tipidagi qutblanish tezligini sekinlashtiradi (4faza). Bundan tashqari, bu dorilar yuqorida nomi keltirilgan o‘choqlar hujayrasida natriy va kalsiyning «tez»lashgan kanallar orqali ham kirishini falajlaydi (O faza) va qutblanish vaq. tida kaliyning hujayradan chiqishini ham falajlaydi (2faza), ya’ni samarali refrakter davrini uzaytiradi. Shunday qilib, bular ektopik va normal ishchi miokarddagi refrakter davr davomiyligini tenglashtiradi, bu esa qo‘zg‘alishning qaytishiga to‘sqinlik qiladi. Bular EQGda PQ va QT holida QRS (faqat katta miqdorlarda) oraliqlarini uzaytiradi. Chap qorincha ishini va qon bosimini kamaytiradi. Xinidin va dizopiramidlarda M xolin falajlovchi xususiyati borligi tufayli ular yurak urishlar sonini ko‘paytiradi. Xinkdin farmakokinetikasi. Oshqozonichakdan yaxshi so‘riladi. Eng yuqori qondagi miqdori 2,5 soatdan so‘ng yuzaga keladi. Biolstik o‘zlashtirilishi 44—89 foizga teng. Bemorlar jigarida xinidinning tez yoki sekin parchalanishi buning asosiy sababidir. Qonda oqsillar bilan 79—90 foiz bog‘lanadi, qonning rN ortsa, oqsil bilan bog‘lanishi ko‘payadi va, aksincha, kamayishi ham mumkin. Organizmda xinidinning tarqalish hajmi 2,1—2,7 litr/kg. 80 foizi jigarda parchalanadi, 20 foizi o‘zgarmagan holda buyrak orkali chiqib ketadi. Buyrak yetishmovchiligida xinidinning qondagi miqdori ortib ketadi. Qondagi davolovchi miqdori 2—6 mg/ litrga teng. Siydikning ishqoriy muhitida dorining qayta so‘rilishi qiyinlashadi. Uning umumiy klirensi 0,3—0,5 l/kg soatga teng. 12 yoshgacha bo‘lgan bolalarda esa 6,05—0,12 l/ig soatga teng bo‘ladi. Yarim chiqib ketish davri kattalarda 4—8 soatgacha, bolalarda —2,5— 7 soatga teng. Xinidinni «tez» (57% yevropoid), «sekin» (37%) va biotransformatsiyalovchilar, «o‘ta sekin» (6%) oksidlovchi individlar farq qilinadi. Gipoalbuminemiya, gepatitda hamda semitidin, mbtildofa va boshqa dorilar bilan qo‘shib ishlatilganda biotransformatsiyasi sekinlashadi, aksincha induktorlar (fenobarbital, difenin, rifampitsin) uning jygarda metabolizmini tezlashtiradi va yarim chiqib•ketish davrini uzaytiradi. Zararsiz davolash darajasini aniqlash. Kasalllik belgilari yo‘qolishi zaharlanishning birinchi belgisidir. EK.G da QRS kompleksining 25 foizga ortishi zaharlanish belgisidir, 50 foizga ortishi esa o‘ta zaharlanish belgisidir. Boshqa dori moddalari bilan o‘zaro ta’siri. Xinidin yurak glikozidlarining qondagi miqdorini ko‘paytiradi. Difenin, fenobarbitallar xinidinning jigarda parchalanishini tezlashtiradi. Nitratlar xinidinning gipotenziv ta’sirini, xinidin esa anaprilinning antiaritmik ta’sirini kuchaytiradi. Anaprilinning yurak qisqarish qobiliyatini zaiflashtirganligi buyrak qon aylanishini

susaytiradi va xinidinning chiqib ketishini sekinlashtiradi. Shuning uchun anaprilin bilan birga ishlatilganda, xinidinning miqdorini kamaytirish tavsiya etiladi. Salbiy ta’sirlari. Bemorning ishtahasi pasayadi, ko‘ngil aynishi mumkin, vagotoniklarda AV o‘tkazuvchanlikni oshiradi, bo‘lmachalarda qo‘zg‘aluvchanlik pasayib, ektopik o‘choqlar yo‘qoladi. Yurak glikozidlari bilan birga berilganda qorinchalar jimirlashi mumkin. Chunki yurak glikozidlari Purkinye hujayralarida qo‘zg‘aluvchanlikni va avtomatizmni kuchaytiradi. Yurakka simpatik asab ta’sirining kuchayganligi sababli, sinusli taxikardiyani keltirib chiqaradi. EKG va QRS oralig‘i uzayadi, ST oralig‘i uzayib izochiziqdan pastga tushadi. AV blokada, ekstrasistoliya, qorinchalar teztez qisqarib jimirlashiga olib keladi. Bu esa bemorni holsizlantirib, hushidan ketishiga olib keladi. Bemor nafas markazi falajlanishidan o‘ladi. AV bloklarda, aktiv revmokarditlarda, karaxtlik, kollaps, jigar va buyraklarning ishi buzilganda, yurak glikozidlaridan zaharlanganda xinidin berilmaydi. Xinidindan zaharlanganda dori berishni to‘xtatish kerak. Venaga soda erytmasidan 10—50 daqiqa ychnda 50—100 mol. ekv yuborish kerak. Gipotoniyada venaga mezaton, noradrenalin yuborish kerak. AV blokadada elektrostimulyatsiya qilish tavsiya qilinadi. Ishlagilishi. Xinidin bo‘lmachalar aritmiyasi, ayniqsa paroksizmal va turg‘un kechuvchi bo‘lmachalar taxykardyyasida, bo‘lmachalar titrashida yaxshi samara beradi. Dyurant xinidin (xinipek, xinidinpoligalaktozanat, xinidin sulfat va boshqalar) kuniga 2—3 marTa beriladigan dori shakllarini tavsiya etish mumkin. Novokainamid. Farmakodinamikasi. Membrana o‘tkazuvchanligini K+, Na+, Ca++ uchun pasaytiradi. Shu tufayli miokardda va o‘tkazuvchi yo‘llarda vaqt uzayadi, o‘tkazuvchanlik pasayadi, impuls hosil bo‘lishi ham pasayadi. Ektopik o‘choqlar yo‘qolib, vogotonik ta’sir qiladi, AV o‘tkazuvchanlik, miokard faoliyati oshib. qorinchalar titrashiga va jimirlashiga olib keladi. Miokard tonusi pasayib qisqarish kuchli zaiflashadi. Venaga yuborilganda esa qon bosimi pasayadi. Farmakokinetikasi. Oshqozonichakdan 75—90 foizgacha so‘riladi. Yurak yetishmovchiligida so‘rilish vaqti va hajmi kamayadi. Qondagi eng yuqori miqdori 2 soatdan keyin, mushakka yuborilganda esa 1 soatdan keyin, venaga yuborilganda esa 15 daqiqadan so‘ng yuzaga chiqadi. Qondagi davolovchi miqdori yuborilganda esa 15 daqiqadan so‘ng yuzaga chiqadi. Qondagi davolovchi miqdori 4—8 mg/ml, undan yuqori miqdorda berilganda zaharlanish belgilari kuzatiladi. Novokainamid qonda esterazalar ta’sirida astasekin gidrolizlanadi. Tgo 2—4 soatga teng, 15 foizi qonda oqsillar bilan bog‘lanadi. To‘qimadagi miqdori qondagi miqdordan yuqori bo‘ladi. Jigarda parchalanadi, 60—80 foizi siydik bilan o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Yurak yetishmovchiligida to‘planib qoladi, siydikning ishqoriy muhitida qayta so‘rilib to‘planadi.

Qo‘llanilishi va miqdorlash. Qondagi davolovchi miqdori 10—12 mg/kg ga teng. Dastlab 0,25—0,5 miqdori bemorga ichish uchun berilib, natijasi kuzatiladi. Salbiy ta’siri kuzatilmasa, har soatda 0,25—0,5 g dan berib turish tavsiya qilinadi. Bir kunlik eng yuqori miqdori 3,0—4,0, mushakka 0,5—1,0 (5,0—10,0— 10% li eritmasi), kerak bo‘lsa, venaga har 4 soatda 10 ml dan yuboriladi. Venaga paroksizmal taxikardiyada natriy xlorning izotonik eritmasida suyultirib astasekin AD va EKG kuzatuvchi ostida yuboriladi. Buyrak yetishmovchiligida, NK, qari bemorlarda novokainamid sutkalik miqdori 25—40 foizga kamaytiriladi. Paroksizmal taxikardiya, yurak qaltirashi va titrashlarida ishlatiladi. Zaharlanish belgilari. Venaga yuborilganda qon bosimi pasayib ketadi. Sinoaurikulyar, AV, Gis tutamida bdokadalar hosil bo‘ladi. Ekstrasistoliya, taxikardiyada eng xavflisi qorinchalarning titrashi va asistoliya yuz berishi mumkin. QRS oralig‘i 25 foiz kengayganda dori yuborish to‘xtatiladi. Shuning uchun venaga yuborilganda EKG kuzatib turiladi. Agranulotsitoz, gemorragik diatez, limfoadenopatiya, adinamiya va uyqusirash hollari ro‘y beradi. Boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri, ishlatilishi. Novokainamid sulfanilamidlar, PASK bilan birga berilmaydi, chunki novokainamid PASK gacha parchalanib, ularning mikrobga qarshi ta’sirini susaytiradi. Yurak glikozidlaridan zaharlanganda, blokadalarda, gipotoniyada, NK da va bemorning sezgirligi oshganda novokainamid tavsiya qilinmaydi. Zaharlanganda darhol to‘xtatiladi, qon bosimini ko‘tarish uchun tezda mezaton yoki adrenalin yuboriladi. Dizopiramid (ritmodon, norpeys). Farmakodinamikasi. Membrana o‘tkazuvchanligini mustahkamlaydi. Shu tufayli samarali refrakter vaqt uzayadi. Avtomatizm, qo‘zg‘aluvchanlik va o‘tkazuvchanlik GisPurkinye tutamida pasayadi. Bir oz xolinolitik ta’siri bor. Miokard tarangligini, qisqaruvchanligini pasaytiradi. Yurak qontomirlarida qon aylanishni pasaytiradi. FarmakOkinetikasi. Oshqozonichakdan yaxshi so‘riladi. Biologik o‘zlashtirilishi 70—80 foiz. Miokard infarktida so‘rilish susayganligi tufayli bu kuosatkich pasayadi, jigarda parchalanadi, 50 —60 foizi o‘zgarmagan holda buyrak orqali chiqib ketadi. T5o 5—6— soat. Taxminiy tarqalish hajmi 40—60 l/kg, chiqib ketish konstantasi 0,1—0,15—1 soatgacha. Qonda 25—30 foizi oqsillar bilan bog‘lanadi, eng yuqori miqdori 3 soatdan keyin hosil bo‘ladi, 4—6 soat davomida saqlanib qoladi. Qonda davolovchi miqdor hosil qilish uchun avval 300 mg, so‘ngra har 5 soatda 100—200 mgdan °borish tavsiya etiladi. 1 sutkada 1000 mg gacha berish mumkin. Paroksizmal taxikardiyani yo‘qotish uchun 1,5— mg/kg venaga yuborish tavsiya etiladi. Venaga sekinlik bilan 10 daqiqa mobaynida yuboriladi. Venaga ooorish uchun eng yuqori miqdori 600—800 mg. Yurak, Uirak va jigar yetishmovchiligida ichish uchun eng yuqori miqdori 200 mg dan, so‘ngra 100 mg dan har 6—8 soatda tavsiya etiladi.

Ishlatilishi. Qorincha va qorincha usti paroksizmal taxikardiyasida, ekstrasistoliyada, VolfParkinsonUayt sindromida va miokard infarktidagi aritmiyalarda ishlatiladi. NQ IIIII, gipotoniyada, kardiogen karaxtlikda, AV blokadada, glaukomada, Gis tutami blokadasida, sinus tugunining zaifligida, prostata bezi adenomasida ishlatilmaydi. Dizopiramidni xinidin, novokainamid, dopamid va yurak glikozidlari bilan birga qo‘shib berilmaydi. Dizopiramiddan kelib chiqqai yurak yetishmovchiligida yurak glikozidlari emas, balki periferik vazodilyatatorlar berish tavsiya etiladi. Lidokain (ksikain). I B sinfga oid dorilar. Farmakodinamikasi. Hujayra membranasining Na + , Ca + + ionlari uchun o‘tkazuvchanligini pasaytiradi. Qutbsizlanishga "ta’sir qilmaydi. Qutblanishni to‘xtatadi. Refrakterlik vaqtini uzaytiradi. Utkazuvchanlikka ta’sir qilmaydi. Avtomatizmni pasaytiradi, impulslar hosil bo‘lishi pasayib, ektopik o‘choqlar yo‘qoladi. AV va qorinchalardagi o‘tkazuvchanlikka, miokard qisqaruvchanligiga ta’sir qilmaydi. Ishemiya zonasida qon aylanishini yaxshilaydi, miokard membranasini barkarorlashtiradi. Refrakterlik vaqtini uzaytiradi, o‘tkazuvchanlikni oshirib, mahalliy blokadalarni yo‘qotib, yurak me’yorini muvozanatlashtiradi. Farmakokinetikasi. Lidokain jigarda 70 foizgacha parchalanadi, bioo‘zlashtirilishi 30— 35 foiz, davolovchi miqdori qon zardobida 2 soatdan keyin 6 mkg/ml ga teng, 10 foizi o‘zgarmagan holda buyrak orqali chiqib ketadi. Tanada taxminiy tarqalish hajmi 1,3 l/kg. T5o— 90 daqiqadan 4 soatgacha. Yurak yetishmovchiligida taxminiy tarqalish hajmi kamayadi, chiqib ketish davri uzayadi. Shuning uchun davolovchi samara 10 daqiqadan keyin kuzatiladi. Mushakka yuborilganda esa 30—60 daqiqadan keyin, 3—5 soat davom etadi. Ichilganda 1 — soatdan keyin qonda davolovchi miqdori paydo bo‘ladi. Lekin ichish miqdorini 500 mg gacha ko‘paytirish kerak. Bu miqdordan oshib ketsa, zaharlovchi miqdori kelib chikadi. Gemodinamikani yaxshilovchi, jigarda qon aylanishini oshiruvchi moddalar, lidokainning jigarda parchalanishini tezlatadi, Davolovchi ta’sir olish uchun venaga birdaniga 80—120 mg dan 3—5 daqiqa davomida yuboriladi. Ichish uchun 1—2 tabletkadan 3—4 mahal yeriladi. Yurak, jigar va buyrak yetishmovchiligida lidokain miqdorini 25 foizga kamaytirish tavsiya etiladi. ishlatilishi. Sinusli taxikardiyalarda, katexolaminlar ko‘p ajralib chiqqanda (feoxromotsitomada, gipertioyeoz ruhiy va jismoniy zo‘riqishlar) bo‘lmachalarning kaltirashi va titrashi, ekstrasistoliyasida, qorinchalar taxikardiyasida tavsiya etiladi. Yurak glikozidlaridan zaharlanganda ishlatiladi. Salbiy ta’siri. Bosh og‘rig‘i, lanjlik, tez charchash, ko‘ngil aynishi, ich ketishi, ko‘z xiralashuvi yuz berishi mumkin. Zaharlanganda gipotoniya, yurak yetishmovchiligi, AV blok, bradikardiya kuzatiladi. Bu belgilarni venaga atropin yuborib yo‘qotish mumkin. Og‘ir holatda

venaga 5—10 mg glyukagon yuborish kerak. NQ, gipotoniya, AV blokadalar, bronxial astma, bradikardiya. Efir va xloroform narkozi davrida ishlatilmaydi. Meksitelin. Meksitelin lidokainga o‘xshash, lekin korincha titrashida kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Yurak glikozidlaridan zaharlanishdan kelib chiqqan qorinchalar aritmiyasiga kuchliroq ta’sir qiladi. Yurak urishlar soniga, atrioventrikulyar o‘tkazuvchanlikka, qon aylanishiga, qon tomirlar qarshiligiga ta’sir qilmaydi. Farmakokinetikasi. Oshqozondan yaxshi so‘riladi. Qonga so‘rilishi 80—87 foizga teng. Ichilganda qonda eng yuqori miqdori 2 soatdan keyin paydo bo‘ladi. Infarkt va shishlari bor bemorlarda dorining bioo‘zlashtirilishi 16 soatgacha ortadi. Sutkada 600—1000 mg berilganda qondagi davolovchi miqdori 0,5—2,5 mg/ml ga teng. Klirensi —5 ml daq/kg. Qonda 50—53 foiz oqsillar bilan bog‘lanadi. Jigarda parchalanadi, 10 foizgacha o‘zgarmagan holda siydik bilan chikib ketadi. Ichish Uchun 2 xil tartibda tavsiya etiladi: birinchi variantiDa 400—600 mg beriladi, so‘ngra 4—6 soatdan keyin ^ar soatdan venaga 150—350 mg dan berib turiladi. Ikkinchi variantida esa 250 mg dan har 8 soatda ichib uUriladi . Venaga 2—3 mg/kg hisobida birinchi yuborish 50—200 mg 5 daqiqa davomida, so‘ngra esa yarim soat davomida 250 mg tomchilab yuboriladi. 2,5 soat Davomida yana shu miqdor takrorlapadi. Keyin esa har soat davomida 500 mg, so‘ngra 500—1000 mg yuboriladi. Qariyalarda, infarkt bo‘lgan bemorlarda, jigar va yuragi xasta va NQ bor bemorlarda meksitelinning miqdorini kuzatish yo‘li bilan yuboriladi. Ishlatilishi. Meksitelin qorinchalar ekstrasistosida, taxikardiyasida va fibrillyatsiyasida qo‘llaniladi. Bradikardiya sinus tuguni quvvatsizligida, yurak buyrak va jigarning o‘tkir yetishmovchiligida, parkinsonizmda meksitelinni ehtiyotkorlik bilan ishlatish tavsiya qilinadi. Salbiy ta’siri. Davolovchi miqdor oshib ketsa, bemor bo‘shashadi, ko‘ngli ayniydi, qusadi, sezgilar flyqoladi, nafas qisadi, qon bosimi pasayadi. Bradikardiya yuz beradi, AV blokada, sinus tuguni zaifligi ro‘y beradi. Yuqoridagi belgilar dori berilishi to‘xtatilgandan so‘ng yo‘qoladi. I sinf dori vositalari. Etmozin. Neyroleptik ta’sirga ega bo‘lmagan fenotiazin unumlaridan hisoblanadi. Farmakodinamikasi. Membranani barqarorlashtirib xinidinga o‘xshash ta’sir qiladi. Hujayraga Na+ tez oqimini sekinlashtiradi. Spazmolitik va xolinolitik ta’sir qilib, yurak toj qon tomirlarini kengaytiradi. Bo‘lmachada va Gis tutamlarida o‘tkazuvchanlikni kamaytiradi. Qo‘shimcha Kent tutamlarida ikki tomonlama o‘tkazuvchanlikni yo‘qotadi. Miokard qisqaruvchanligiga va qon bosimiga ta’sir qilmaydi. FarmakOkinetikasi. Ichilganda qonda eng yuqori mikdori 1—2 soatdan keyin yuzaga chiqadi, TBO —vaqti 1—2 soat, tarqalish hajmi 400—900 l. Umumiy klirensi 4,5—16 l/daqiqa.

Qondagi davolovchi miqdori 40—200 ng/ml. Yurak va buyrak yetishmovchiligida TSO vaqti uzayadi. Yurak o‘ynashini to‘xtatish uchun venaga 100—200 mg yuboriladi. Ichish uchun esa 100—200 mg dan 3 mahal tavsiya etiladi. Sutkada 600—800 mg yuborish mumkin. Muskul orasiga 100—150 mg (1,0—2,0— 0,5%) novokainda eritilib, ekstrasistoliya, paroksizmal taxikardiya, VolfParkinsonUayt sindromida va yurak glikozidlaridan zaharlanganda ishlatiladi. Yuborilgan joyni juda kuchli qitiqlaydi, venaga yuborilganda bosh aylanishi, qon bosimi pasayishi mumkin. AV blokada, gipotoniyada, jigar va buyrak yetishmovchiligida tavsiya etilmaydi. MAO faolligini pasaytiruvchi dorilar bilan birga ishlatilmaydi. Etatsizin. Etmozinning dietilaminli hosilasi. Farmakodinamikasi. Hujayra membranasini barqarorlashtiradi. Natriyning «tez» oqimini, Na + va Sa++ ning «sekin» oqimini to‘xtatadi. Ektopik o‘choqlarda birdaniga bo‘ladigan depolyarizatsiyani yo‘qotadi. Xolinolitik ta’sir tufayli, sinus tuguni avtomatizmini oshiradi. Sinoaurikulyar o‘tkazuvchanlik pasayadi. Bo‘lmachada, AV tugunchada, Gis tutamida impuls o‘tishini pasaytiradi. Yurak qisqaruvchanligiga a qon bosimiga ta’sir qilmaydi. Sust og‘riq qoldirish ususiyatga ega. Spazmolitik ta’sir qilib, yurak toj kon tomirlarini kengaytiradi. farmakokinetikasi. Ichilganda 30 daqiqa o‘tgach, konda eng yuqori miqdori hosil bo‘ladi. Qondagi davolovchi miqdori 300—400 mg/ml, yarim chiqib ketish davri —5 soat, tarqalish hajmi 200—500 litr, umumiy klirensi 0,5—1,5 litr/daqiqa. Ishlatilishi. Paroksizmal taxikardiyani davolash uchun venaga 50—100 mg dan 20 mlnatriy xlorning fiziologik eritmasida eritib, astasekin 5—10 daqiqa davomida yuboriladi. Ichish uchun 50 mg dan 3 mahal beriladi. Sutkasiga 300—400 mg gacha beriladi. EKG nazorati ostida yuboriladi. Bo‘lmacha va qorincha ekstrasistoliyasida, paroksizmal taxikardiyada tavsiya etiladi. Salbiy ta’siri. Sinoaurikulyar, AV va qorinchalar blokadasini keltirib chiqaradi. Bosh aylanishi, quloq shang‘illashi ro‘y beradi, bu belgilar dori berish to‘xtatilganda o‘zo‘zidan yo‘qoladi. Sinoaurikulyar va AV blokadalarda berilmaydi. Aymalin. Membranalar barqarorligini oshirib K + , Na+ ionlari o‘tkazuvchanligini pasaytiradi. Diastolik qutbsizlanishni zaiflashtirib, avtomatizmni pasaytiradi, qutblanish vaqti sekinlashadi, refrakter vaqti uzayadi. Miokard o‘tkazuvchanligini kamaytiradi. Utkazuvchi yo‘llardan impuls o‘tishi pasayadi, miokardning qisqaruvchanligi va tarangligi pasayadi. Adrenonegativ ta’sir qilib, yurak toj kon tomirlarida qon aylanishini bir oz yaxshilaydi. Farmakokinetikasi. Qondagi davolovchi miqdori —0,05 mkg/ml. Oshqozonichakdan kam so‘riladi. Og‘iz orqali, venaga, mushakka yuborish mumkin. Paroksizmal axikardiya va titrovchi aritmiyalarda venaga yuboriladi (50 mg yoki Yum l 5% li eritmasi), natriy xlorning fiziologik eritmasida beriladi, dorini shu miqdorda bir soatdan keyin qaytadan yuborish mumkin. Sutkalik miqdori 150 mg dan oshmasligi kerak.

QRSkompleksk 5 foizga kengayganda, dorini yuborish to‘xtatiladi Uskulga yuborish miqdori venaga yuborgandan 2 barobar ko‘proq bo‘ladi. II sinf dori vositalari. Betaadrenoqurilmalarni falajlovchi dori vositalari. Farmakokinetikasi. Betaadrenoqurilmalarning falajlovchilari sinus hamda geterotrop va ektopik o‘choqlarda spontan qutblanish (4faza) davrida kalsiy va natriyning hujayraga tushishini buzadi. Bundan tashqari, qutbsizlanishning 2fazasida miokard hu. jayrasidan kaliy ionlarining ajralib chiqishini tezlashtirib samarali refrakter davrini tezlashtiradi. Markaziy asab tizirmasiga va miokarddagi modda almashinuviga ta’siri ham katta ahamiyatga ega. Biro^, bular qutblanish fazasida ishchi miokard va yurak o‘tkazuvchi tizilmasida natriy va kalsiy ionlarining kirishini buzib miokardning qisqarish qobiliyatini va o‘tkazuvchi yo‘llaridan qo‘zg‘alish o‘tishini buzadi. Bu guruhdagi dorilar EKG da PQ oralig‘ini uzayti radi, yurak urishlar sonini va yurakning qisqarish qobiliyatini va arterial qon bosimini kamaytiradi (propranolol va boshqa betabloklovchilar haqida gi potenziv guruhdagi dorilarga q.). III sinf aritmiyaga qarshi dori vositalari. Bu sinfga amiodaron, bretshshylar kiradi. Farmakokinetikasi. Amiodaron hujayra membrana sini kaliyning o‘tishi uchun (hujayradan chiqishini), bretiliy esa kalsiy ionlarini (hujayraga kirishini) kamaytirib, shu yo‘l bilan hujayra qutblanishini, ya’ni samarali refrakter vaqti davomiyligini uzaytiradi. Bundan tashqari, amiodaron miokarddagi betava alfaadrenoqurilmalarni, qisman glyukagonga sezuvchan qurilmalarni butunlay falajlash xususiyatiga ega. Bretiliy simpatik asab tizimi presinaptik tolalari oxiridan katexolaminlar chiqishini kamaytirib yurakka simpatik asab ta’sirini susaytiradi. Bu guruhdagi dorilar EQG da QT oralig‘ini uzaytiradi. Yurak urishlari sonini, arterial qon bosi mini kamaytiradi va chap yurak qsrinchasini qisqarish sobiliyatiga ta’sir qilmaydi. Amiodaron PQ oralig‘ini xam uzaytiradi. Amiodaron (kordaron, sedakoran). farmakokine kasi. Dori venaga (birdaniga yoki tomchilab) yoki ich! ga berilishi mumkin, Ichilganda ichaklarda va jigar birlamchi biotransformatsiyaga uchrab, yaxshi so‘rilmaybiologik o‘zlashtirilishi 20% ga teng. Bir marta yub’orilgach dorining qondagi eng yuqori miqdori 7 soatpan keyin kuzatiladi. Qon oqsillari bilan 90% gacha bog‘lanadi, o‘zi esa yurak glikozidlari, geparin va boshkalarni oqsildan siqib chiqaradi. Amiodaron yuborishning birinchi kunlarida yog‘ qatlami va yurak mushagida to‘planadi. Tarqalish hajmi 71 l/kg ga teng. Organizm to‘yingach dorining chiqib ketayotgan miqdori uning kiritilayotgan miqdoriga teng bo‘ladi. Davolovchi samarasi uning yurak mushagidagi miqdorining qondagi miqdoridan 100 barobar ortiq bo‘lganda kuzatiladi. Dorining samarasi

qabul qilishning 3—4 kunlari yuzaga keladi. Dori kiritish to‘xtatilgach uning ta’siri bir necha kundan 4 haftagacha saqlanishi mumkin. Jigarda o‘zidan yod ajratish yo‘li bilan metabolizmga uchraydi, yod esa tuzlar ko‘rinishida siydik bilan chiqib ketadi. Dorining 1% ga yaqini buyraklar orqali o‘zgarmagan holda chiqib ketishi mumkin. Yarim chiqish vaqti 28—30 kunga teng. Salbiy ta’siri. Ishtaxa bo‘g‘ilib ko‘ngil aynishi va qalqonsimon bez faoliyati susayishi mumkin, sistola vaqti uzayadi. Dori ko‘zning shox pardasida to‘planib qoladi. Yorug‘likka qaralganda, ko‘z oldida rangdor halqachalar ko‘rinadi. Terida pigmentatsiya yoki depigmentatsiya, ya’ni fotosensibilizatsiya holatini keltirib chiqaradi. Bretiliy tozilat (ornid, bretilan) Farmakokinetikasi. Dori mushak va venaga yuboriladi. Dorining qondagi eng yuqori miqdori mushakka yuborilganda 30—60 daqiqadan keyin kuzatiladi. Tarqalish hajmi 1,6 l/kg teng. Dori tanada bir me’yorda tarqalmaydi, uning yurak mushagidagi mikdori qondagi miqdoridan 30 barobar ortiq bo‘ladi. Dorining gipotenziv ta’siri 20—40 daqiqadan, aritmiyaga qarshi ta’siri esa 6 s dan keyin kuzatiladi va 12 soat davom etadi. Dori o‘zgarmagan holda 100% buyraklar orqali chiqib ketadi, shu sababli buyrak yetishmovchiligi bor eyemorlarda uning to‘planish xavfi yuqori bo‘ladi. Dorini qondan yarim chiqib ketish vaqti 10 soatga teng. Salbiy ta’sirlari. Issiq sezish, boldir mushaklarida og‘riq, qattiqlik sezish, ko‘ngil aynishi, qayt Qilish, ko‘rishning vaqtincha yomonlashuvi, dori yuborilgan joyda nekroz, kamdankam ortokollaps kuzatiladi. Ishlatilishi. Yurak qorinchalari ritmi (ekstrasistoliya, taxikardiya, fibrillyatsiya) buzilganda, ayniqsa miokard nekrozi (infarkt)ning o‘tkir davrida yoki li dokain va meksitelinga chidamli ritm buzilishlarida tavsiya etiladi. Sotalol (sotaleks) II vaP1 sinfga oid dorilar xususiyatiga ega. Farmakodinamikasi. Ichki simpatolitik xususiyatga ega bo‘lmagan betaadrenoqurilmalarni falajlovchi va III sinfga oid dorilar xususiyati ham bor (qutblanishni uzaytiradi va refrakterlik davrini ham uzaytiradi). Farmakokinetikasi. Ovqatdan oldin kuniga 3 marta ichishga beriladi. Buyrak yetishmovchiligida kreatinin ko‘rsatkichiga qarab miqdori (masalan, kreatinin klirensi 10—30 ml/ daqiqa kamayganda mikdor 50% ga, 10 ml/ daqiqaga yoki bundan kam bo‘lganda dori miqdori 1/4 qismgacha) kamaytiriladi. Salbiy ta’sirlari. Bradikardiya, atrioventrikulyar blok, yurak yetishmovchiligi belgilarining kuchayishi, qon bosimining pasayishi, bronxlar qisishi, bosh aylanishi, bosh og‘rig‘i, charchash, uyquchanlik, sezgining pasayishi, oyoqlarning sovqotishi, mushaklar holsizlanishi; kamdankam — ko‘ngil aynishi, ich ketishi yoki qotishi kuzatiladi. Allergik jarayonlar, uyqu, ko‘rish qobiliyatining buzilishi, stenokardiya xurujlarining ko‘payishi ko‘rinishida kechishi mumkin.

Ishlatilishi. Yurak bo‘lmachalari ritmining buzilishi (bo‘lmachalar paroksizmal taxikardiyasi, tugunchalar paroksizmal taxikardiyasi, VolfParkinsonUayt sindromi)dagi taxikardiya va yurak qorinchalari ritmining buzilishlari (taxikardiya, qorinchalar fibrillyatsiyasi) da tavsiya qilinadi. VI sinfdagi vositalar — kalsiy kanallari blokatorlari. Verapamil, diltiazem va boshqalar. Farmakodinamikasi. Bu guruhdagi dorilar «sekin» Lkanallari yordamida hujayra qobig‘idan kalsiy ionlarining hujayra ichiga o‘tishini susaytirib, avtomatik «sekin» xujayralarni spontan qutbsizlanishini sekinlashtiradi. (Gipotenziya chaqiruvchi dorilar guruhiga q.) Turli guruhdagi aritmiyaga qarshi dori vositalari ning o‘zaro ta’siri Quyidagi tavsiyalar bo‘lishi mumkin. IA va IB sinfga oid dorilar; IA va IB yoki 1C va II sinfdagi dorilar; IB (meksitil) va III sinfdagi dorilar; IA va IV sinfdagi dorilarni bir vaqtda ishlatish mumkin. Lekin ehtiyotlik zarur. Quyidagi sinflarni, ya’ni 1A yeki 1C dorilariNy jll sinf dorilari; II va III sinf dorilarini II va IV sinf dorilari bilan bir vaqtda tavsiya etilmaydi. Bradiaritmiyalarni yo‘qotuvchi dorilar Atropin. Farmakodinamikasi. Atropin sinus va atrioventrikulyar tugunlaridagi Mxolinergik qurilmalarni falajlab, yurakka adashgan asab tolasi ta’sirini susaytiradi va bradiaritmiyani kamaytiradi. Bradiaritmiyani yo‘qotish uchun atropinni og‘iz qurishi, akkomodatsiya va yengil parez chaqiradigan miqdorlari ishlatiladi. Farmakokinetikasi. Dori parenteral yoki ovqatdan oldin ichishga beriladi. Yaxshi so‘riladi. Atropin qon oqsillari bilan 50% gacha bog‘lanadi, tarqalish hajmi 3 l/kg atrofida bo‘ladi. Atropin to‘qimalar, ayniqsa miya to‘qimasiga ham yaxshi o‘tadi. Venaga yuborilganda 2 bosqichda, birinchi bosqich, ya’ni «tez» yarim chiqib ketish davri 2 soatga teng. Bu vaqt ichida yuborilgan miqdor 80% siydik bilan chiqib ketadi. 2bosqichda dorining qolgan qismi 13—16 soatda yarim chiqib ketadi. Atropin jigarda biotransformatsiyaga uchraydi. 30% ga yaqini o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Quyidagi aralashmalar ko‘rinishida: klofelin bilan Gis tutamida o‘tkazuvchanlikni buzishi mumkin; yurak glikozidlari bilan ekstrasistoliyalar chaqirishi; ftorotan bilan bo‘lmachalar taxikardiyasini chaqirishi; nialamid bilan — taxikardiya va aritmiyalar; xinidin va dizopiramid bilan esa xolin tizilmasini falajlash quvvati ortadi; narkoz chaqiruvchi moddalar bilan — narkoz uyqusini uzaytirishi va chuqurlashtirishi mumkin; adrenomimetiklar, barbituratlar, gangliyalarni falajlovchi va gistaminga qarshi dorilar bilan ularning ta’sir kuchi va davomiyligini uzaytiradi. Salbiy ta’sirlari. Og‘iz qurishi. Yurak urishlar soninint ortishi (taxikardiya), ko‘z ichki bosimi oshishi, midriaz (ko‘z qorachig‘ining kengayishi), akkomodaTSiya falaji; ichaklar

harakatining sekinlashuvi, ich qotishi; qovuq tonusining susayishi; oshqozon shirasining kamayishi, teri orqali issiqlik chiqishining kamayi1I; katta miqdorlarda qo‘zg‘alish, tirishish, gallyutsinatsiyalar, nafasni falajlaydi. Ishlatilishi. Sinus bradiaritmiyasida, atrioventRikulyar blokada, yurak glikozidlaridan zaharlangan1 tavsiya etiladi. Adrenalin. Farmakodinamikasi. Sinus va atrioven Ishlatilishi. Kamdankam hollarda atrioventrikulyar blokada, MorganyiAdamStoks xurujlarida ishlatiladi, biroq miokardning kislorodga bo‘lgan ehtiyojini oshirib yuboradi. Yurak urishlar soni haddan tashqari sekinlashganda yoki yurak urishdan to‘xtaganda adrenalin venaga sekinlik bilan yoki yurakka yuboriladi. Glyukagon. Farmakodinamikasi. Oshqozon osti bezidan chiqadigan gormon bo‘lib, yurak o‘tkazuvchi tizilmasidagi glyukagonga sezuvchan maxsus qurilmalarni qitiqlaydi. Farmakokinetikasi. Bolyus yoki tomchilab venaga yuboriladi. Jigar va boshqa to‘qimalarda tezlik bilan zararsizlantiriladi. Samarasi 20—130 daqiqa davom etadi. Qondan yarim chiqib ketish vaqti 3—6 daqiqaga teng. Salbiy ta’sirlari. Ko‘ngil aynishi, qayt qilish. Koronar qon aylanishi yomonlashuvi, gipertoniya xurujlari, uzoq ishlatilganda — giperglikemiya, gipokaliyemiya, to‘xtatilgach esa — gipoglikemiya chaqirishi mumkin. Ishlatilishi. Yurakda qon dimlanishi va bradikardiya; fibrillyatsiya va to‘liq blok davridagi yurak yetish movchiligi: o‘tkir yurak yetishmovchiligi, yurak karaxtli gi; adrenolitiklar va kalsiy kanallari blokatorlari dan zaharlanishda tavsiya etiladi.

Похожие

Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Qon ivishiga, qon tuqimasiga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi