logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Медицина
  4. Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119.5 KB
Скачать
Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klini k va farmakologi k tavsifi Reja: 1. Moyda eriydigan vitaminlar 2. Suvda eriydigan vitaminlar 3. Anabolik moddalar 3.1 Steroid tuzilishiga ega bo‘lgan anabolik moddalar 3.2. Nosteroid tuzilishga ega bo‘lgan anaboliklar 4. Gipolipidemik dori vositalari Vitaminlar — organizmda kechayotgan biokimyoviy va boshqaruv jarayonlarida ishtirok etuvchi turli kimyoviy tuzilishga ega bo‘lgan ekzogen moddalardir. Ko‘pgina vitaminlar kofermentlar tarkibiga kiradi va apofermentlar bilan birikadi va turli fermentlar hosil qilib, modda almashinuvida ishtirok etadi. Ba’zilari (masalan Dvitamini) gormonlarga o‘xshaydi. Vitaminlar saqlovchi o‘simliklar ekstrakti, sintetik dori shakllari yoki ularning kofaktorlari ishlatiladi. Vitamin dorilari o‘rin bosuvchi davolashda yoki organizmda vitamin yetishmasligidan kelib chiqqan holatlarda metabolizmni korreksiya qilish maqsadida ishlatiladi. Vitamin yetishmovchiligining sabablari: 1. Organizmga vitaminlar yoki oqsillarning yetarli tushmasligi. 2. K, Vguruhidagi vitaminlarni ishlab chiqaradigan ichak florasining yetishmasligi. 3. Ichakka safro suyuqligini tushmay qolishi (mexanik to‘siq, o‘t yo‘llari bitib qolishi, xolestatik gepatit), moyda eriydigan A, K, YE va D vitaminlari so‘rilishining buzilishi. 4. Vitaminlarning ichakda« so‘rilishi buzilishi (yaralinekrotik enterokolit, kam so‘rilish sindromi). 5. Jigar va buyrak kasalliklarida vitaminlarning faol metabolitlarining kam hosil bo‘lishi. 6. Vitamin almashinuvining irsiy buzilishlari. 7. Vitaminlarga organizm ehtiyojining ortishi (yuqumli kasalliklar, asfiksiya, balog‘atga yetish davri, homiladorlik, emizish davri va boshqalar). Vitamin dorilari: 1. Moyda (A, D, YE, K) eriydigan, 2. Suvda (S, R, V, V2, V3, V5, V6, V, 2 , S va boshqalar) eriydigan turlarga bo‘linadi. 1. MOYDA ERIYDIGAN VITAMINLAR Avitamin (akseroftol). Bu guruh (retinoid)larga: 1) rstinol va A ! vitamini, 3degidroretinol (A1 va b.); 2) retinal; 3) retinol kislotasi kiradi. Farmakodinamikasi. A’zolarda maxsus sitozin qu rilmalari bor, bular retinolni saqlash va uni bog‘lab oluvchi maxsus oqsil bilan bog‘laydi. Hosil bo‘lgan kompleks yadroga kiradi va genlar depressiyasini yuzaga keltiradi, shu yo‘l bilan oqsil (ferment) sintezini yoki to‘qimalar komponentlari hosil bo‘lishini boshqaradi. Organizmda har bir retinoid o‘z vazifasini bajaradi. Masalan, retinol to‘qimalar takomillashuvini, o‘sishini va ko‘payish jarayonini boshqaradi. Retinol kislota — epiteliyning takomillashuviga, kalsitrkol uchun sezuvchi qurilmalarni faollaydi; retinol esa ko‘z to‘rsimon pardasining normal faolligi uchun zarur. Farmakologik ta’sirlari. 1) mukopolisaxaridlar (xondroitin, sulfat kislota va sulfoglikanlar) biriktiruvchi to‘qima, tog‘aylar, suyak, gialuron kislota — hujayralararo asosiy mod. da; geparin tarkibiga kiruvchi fosfoadenozin fosfosulfatni faollovchi fermentlar sintezini yaxshilaydi. 2) mushak oqsilini yaxshilovchi; DNK tarkibiga fosfatlar va timidinning kirishini; RNK tarkibiga prolin, uridin kirishini, lipolizni falajlaydigan A A2, V va S somotidinlar sintezini yaxshilaydi: 3) qon glikoproteidlari (agmakroglobulinlar); mitoxondriy va lizosomalar tarkibiga kiruvchi glikoproteinlar tarkibiga kiruvchi polipeptidlarning glikozidlanishini faollashtiradi. 4) jinsiy gormonlar, interferon, Aimmunoglobulin, lizotsimlar sintezini yaxshilaydi. 5) epiteliy to‘qimasining muddatidan oldin keratinlanishini boshqaruvchi fermentlarini faollaydi. 6) Dvitamini faol metaboliti — kalsitriolning sezuvchi qurilmalarini faollaydi. 7) kechqurun (tunda) ko‘rish uchun zarur rodopsin sintezini faollaydi. Farmakokinetikasi. Ovqat moddalari (tuxum sarig‘i, sariyog‘) va dori shakllarida efir ko‘rinishidagi A vitamini o‘zlashtirilishi oshqozon osti bezidan va ingichka ichak shilliq pardasidan chiquvchi maxsus gidrolazalar ishtirokida kechadi. 6 yoshgacha bo‘lgan bolalarda bu fermentlar kam faollikda bo‘ladi. Normal so‘rilishi uchun ovqat tarkibida yetarli mikdorda yog‘lar va safro suyuqligi bo‘lishi shart. A vitaminining biologik o‘zlashtirilishi 12% ga yaqin. Ichak epiteliysiga TyujraH vitamin palmitin kislota efiriga aylanadi va shu ko‘rinishda qonga o‘tadi. Mushakdan atsetat retinol ko‘riiishida so‘riladi. Qonda vitamin A maxsus oqsil bilan birikadi (jigarda sintez bo‘ladigan oqsil). Qon oqsili bilan bog‘lanmagan vitamin A zaharli xisoblanadi. Hosil bo‘lgan kompleks (vitamin A+retinolni bog‘lovchi oqsil) transteritsh oqsili bilan birikadi (buyrakdan ajralib chiqishiga to‘sqinlik qiluvchi shakli). To‘qimalarda o‘zlashtnrilishi uchun vitamin A yuqoridagi bog‘lardai ajralib chiqadi. Ortiqcha vitamin A jigarda palmitin kislota efiri ko‘rinishida to‘planadi. Jigardagi vitamin A zahirasi 20 mkg/g to‘qima hisobida (chaqaloqlarda), kattalarda 270 mkg/r bo‘lganda zahira yetarli deb hisoblanadi. Qondagi uning miqdoriga qarab jigardagi zaxira to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin: qondagi miqdori 10 mkg/dl bo‘lsa, gipovitaminoz belgisi xisoblanadi. Normal tug‘ilgan chaqaloqdagi vitamin A zahirasi 2— 3 oyga yetadi. Vitamin A jigarda faol metabolitga, so‘ngra esa nofaol metabolitga aylanib, buyraklar va ichaklar orqali chiqib ketadi. Ichakdan jigarga qayta so‘rilishi mumkin. Chiqib ketishi sekin kechadi: 26 kun davomida kiritilgan miqdorning 84% chiqib ulguradi. Qayta yuborilganda to‘planish xavfi yuqorn. Uzaro ta’siri. Vitamin D, vitamin A ning sinergisti hisoblanadi. Vitamin D bilan birga tavsiya etiladi. gemeralopatiyani davolashda riboflavin, nikotin kislota bilan birga yuboriladi. Xolestiramin, faollangan ko‘mir so‘rilishini kamaytiradi. Salbiy ta’sirlari. Salbiy ta’siri vitamin miqdori oshib ketishi bilan tushuntiriladi. Utkir zaharlanish talvasa, falajlik ko‘rinishida kechadi. Surunkali zaharlanganda miya ichki bosimi ortadi (bosh OFRISHI , bosh aylanishi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish, ko‘rishning buzilishi) simptomlari bilan kechadi. Qon quyilishi, gepato va nefrotoksik simptomlar kuzatiladi. Asoratlarni davolash uchun mannit (miya ichki bosimini pasaytiruvchi), glyukokortikoidlar (vitamin A metabolizmini tezlashtiradi), YE vitamini (membranalar o‘tkazuvchanligini kamaytiruvchi) va vikasol tavsiya etiladi. Teratogen xavfi kuchli bo‘lganligi uchun hxshiladorlikdan oldin yoki homiladorlik davrida vitamin A tavsiya etilmaydi. Ishlatilishi. 1) Gipovitaminozning oldini olish. Gipovitaminozga quyidagi simptomlariga qarab (ishtahaning yo‘qolishi, o‘sishdan orqada qolish, turli kasalliklarga chalinuvchanlik, meningizm belgilari, shilliq pardalarda yara paydo bo‘lishi va qondagi A vitamini miqdoriga) qarab tashxis qo‘yish mumkin. 2) Yuqumli kasalliklar (S vitamini bilan birga beriladi). 3) Raxit (D vitamini bilan). 4) Psoriaz, dermatitlar va boshqa teri kasalliklari. Vitamin A ning teri kasalliklarini davolashda ishlatiladigan maxsus dorilari: Tizagon (etretinat) va Royekutan (izotretinoin) bo‘lib, bular retinolga nisbatan faolroq hisoblanadi. D vitamini. Xozirgi kunda D vitamini faolligiga ega bo‘lgan 7 ta biologik moddalar (sekosteroid) aniq. Bulardan tibbiyot amaliyotiga D2 ergokalsiferol ishlatiladi. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida kun davomida 1—2 ME Dz vitamini (xolekalsiferol) hosil bo‘ladi. Kalsidiol, kaliysitrol, oksideviy nomli D vitamini faolligiga ega moddalar sintez qilingan. Baliq moyi xam D vitamin faolligiga ega. Farmakodinamikasi, D2 va D3 vitaminlari farma kologik faol moddadir. Organizmda ularning buyrakda hosil bo‘ladigan metabolitlari 1,25 (ON) 2 D; 24, 25 (ON) 2 D. D vitaminining bu metabolitlari maxsus sezuvchi qurilmalar orqali hujayra sitoplazmasiga, qurilmalar birlashib hujayra yadrosiga kiradi, genlarni depressiyalab maxsus kalsiyni biriktiruvchi oqsil sintezini faollaydi va iospetsifik (ishqoriy fosfataza, kollagen, kalbidinlar va boshqalar) oqsillar sintezini yaxshilaydi, ya’ni D vitamini oqsil almashinuvi orqali fosforkalsiy almashinuviga aralashadi. Farmakologik ta’sirlari A) D vitamini ta’siri ostida ingichka ichak shillik pardasida ko‘payadi: 1) Kalsiyni bog‘lovchi va kalsiy, magniy va fosforni biriktiruvchi, aniqlanmagan maxsus oqsil sintezi oshadi va bu kalsiy, magniy, fosforning ichakdan qonga so‘rilishini yaxshilaydi. 2) Ichak bo‘shlig‘idan kalsiyni ushlab qoluvchi ishqorli fosfataza sintezini yaxshilaydi. 3) Organizmdagi (qondagi) ortiqcha kalsiyni ushlab qoluvchi kalbidinlar sintezini yaxshilaydi. B) D vitamini ta’sirida suyaklarda: 1. Suyaklanish uchun zarur bo‘lgan osteokalsin, oqsil sintezini ko‘paytiradi. 2. Suyakning o‘sish zonasida kalsiyni qondan ushlab qolishni ta’minlaydigan ishqoriy fosfataza sintezi kuchayadi. 3. Fosfor — kalsiy tuzlari to‘playdigan yetilmagan kollagen sintezini yaxshilaydi. 4. Diafizlarda eruvchan sitrat tuzlari hosil bo‘ lishi hisobiga kalsiyni so‘rib olishni yaxshilaydi. B) D vitamini ta’sirida buyrak kanalchalari epiteliysida: 1. Proksimal kanalcha bo‘shlig‘idan kalsiyning qayta so‘rilishini ta’minlaydigan oksil sintezi. 2. Kanalcha bo‘shlig‘idan oqsilni ushlovchi ishqoriy fosfataza sintezi. 3. Fosfor, karnitin, sitratlar, aminokislotalar va natriynigng qayta so‘rilishini ta’minlovchi aniqlanmagan oqsil sintezini kuchaytiradi. G) Tireotropin gormoni va interleykin I sekretsiyasi ko‘payadi; gammaglobulinlar va interleykin II hosil bo‘lishi kamayadi; immunitet boshqaruvida ham ishtirok etadi. farmakokinetikasi. D vitamini ingichka ichakning dystal qismida so‘riladi. Uning biologik o‘zlashtirilishi uchun safro va yog‘ katta ahamiyatga ega. Biologik o‘zlashtirilishi o‘rtacha 60—90% ni tashkil qiladi. D2 vitamini dori shakllarining so‘rilishi uchun ichakda safro va yog‘ning bo‘lishi shart emas. Qonda D vitamini alfaglobulin bilan bog‘langan holda bo‘ladi, bu bog‘lanish uni jigarda parchalanishdan va buyrak orqali chiqib ketishidan saqlaydi. D vitamini hamma to‘qimalarga yaxshi kiradi, biroq jigarda ko‘proq spirt va maxsus oqsil bilan birikkan holda saqlanadi, kerak bo‘lganda jigardan qonga tushadi. D2 vitamini va kalsitriol yo‘ldoshdan yomon, kalsidiol esa yaxshi o‘tadi, uning homila qonidagi miqdori ona qonidagi miqdoriga teng bo‘ladi. Homila buyragida kalsiy triolga aylanadimiyo‘qmi, aniq emas. D vitamini jigarda 25gidroksilazalar ta’sirida metabolizmga uchrab 25gidroksixolekalsiferolga (kalsidiol)ga aylanadi. Bu uning transport ko‘rinishi bo‘lib, qonda u maxsus tashuvchi oqsil bilan birikadi. Proksimal kanalchalarda alfagidrooksilazalar ta’sirida dikalsidioldan 100—1000 marta faolroq 1,25 digidroksixolekalsiferol (kalsitriol) hosil bo‘ladi. Bu ishchi D vitamini qonda maxsus globulin bilan birikib nishona’zolarga yetkaziladi. Alfatidroksilazalar paratgormon, somatotropin gormoni, S, YE, V2 vitaminlari va boshqa moddalar bilan faollanadi. 1,15digidroksixolekalsiferoldan tashqari, D vitaminining yana quyidagi faol shakllari: 24, 25 (ON) 2D ; 25,26 (ON) 2 ; 1,24,25 (ON) 3D vitaminlari topilgan, ammo bularning biologik ahamiyati o‘rganilmagan. Jigar, buyrak kasalliklarida D vitaminining yuqoridagi faol shakllarining xosil bo‘lishi buziladi va D gipovitaminozga olib keladi. Bu holatlarda maxsus faollikni talab qilmaydigan D vitamini dorilari ishlatiladi. 24—48 ssat davomida kiritilgan miqdorning 30% safro ishtirokida ichakka ajralib chiqadi. Ichakka tushgan D vntamini kisman qayta so‘riladi. 1—2 kun davomida siydik bilan 1— 2% D vitamini ajraladi. D vitaminining yarim chiqnb ketish vakti 18—31 kun va ko‘prok, sintetik dorilarda esa bu vaqt taxminan 10—12 soatga teng. Uzaro ta’siri. D vitamini ishlatilganda ayni vaqtda uning terapevtik samaradorligini ta’minlaydigan fla gyperYOytaMynozyinG oldini oladigan A, YO vitaminlari, askorbin va pantotenat kislota holidagi tiamin, riboflavin, piridoksin, magniy preparatlari kiritish tavsiya etiladi. Uzoq vaqt glyukokortikoidlar olayotgan bemorlarda osteoporozni kamaytirish uchun kalsiytriol ishlatiladi. Tutqanoqni davolash maqsadida uzoq vaqt fenobarbital yoki difenin olayotgan bemorlarga gipovitaminozning oldini olish uchun D vitamini yuborish tavsiya etiladi. Salbiy ta’sirlari. D vitamini katta miqdorlarda yuborilganda gipervitaminoz belgilari kuzatiladi. Bunday xolatlarda bemorda D vitaminining ichakdan ko‘p so‘rilishi va suyaklarning kalsiysizlayeishi kuzatiladi, buning natijasida qonda kalsiy miqdorining ko‘payishi va yumshoq to‘qimalarni, qon tomirlar devori, yurak qopqoqchalarining kalsiylanishi kuzatiladi. Bir vaqtning o‘zida sof holdagi kislorod radikallari ko‘payadi. Bu o‘z navbatida hujayra va hujayra ichidagi organellalar o‘tkazuvchanligini buzadi, xususan kaliy va magniy transporti buziladi, natijada yurak qisqarish faoliyatining yomonlashuviga, mikrosklerozlar va aritmiya paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Lizosomal fermentlar ajralib chiqishi kuchayishi natijasida jigar va buyraklar hujayralarining faoliyati buziladi. D gipervitaminozning 3 darajasi farq qilinadi: I. Yengil darajasida ishtaha yo‘qoladi, terlash, qo‘zg‘aluvchanlik, uyqu buzilishi, tana og‘irligiiing ko‘payishi, Sulkovich sinamasi (++ + ) belgilari kuzatiladi. II. Urtacha og‘irlikdagi darajasida ishtaha yo‘qolishi, vaqtivaqti bilan qayt qilish, tana og‘irligining kamayishi, qonda kalsiy va sitratlar miqdorining ortishi, fosfor, magniy miqdorining kamayishi kuzatiladi. Sulkovich sinamasi (\ — \\ —(). III. Og‘ir darajasida: ko‘p qayt qilish, tana og‘irligining ancha kamayishi, qonda kuchli biokimyoviy o‘zgarishlar, pnevmoniya, piyelonefrit, miokardit, pankreatit va boshqa asoratlar qo‘shiladi. Davolash: 1) Zaharlanishning yengil shaklida vazelin moyi (so‘rilmagan D vitaminining ichakdan so‘rilishini kamaytiradi), YE vitamini (hujayra membranasini mustahkamlaydi), A vitamini (taurin hosil bo‘lishini ko‘paytiradi, kalsiyning to‘qimalarga o‘tishini kamaytiradi); Furosemid (siydik orqali kalsiy ajralib chiqishini ko‘paytiradi), asparkam yoki panangin (kaliy, magniyni to‘ldirzdi). 2) Zaharlanishning o‘rtacha og‘irligida yuqorida sanab o‘tilgan dorilarni iloji boricha parenteral yuborish kerak bo‘ladi; verapamil (to‘qimalarda kalsiy to‘planishini susaytiradi), ksidifon (kalsiy hosil bo‘lishini kamaytiradi, hujayra qobig‘ini mustahkamlaydi), fenobarbital (D vitamini jigarda faolsiz metabolitlarga o‘tishini tezlashtiradi). 3) Zaharlanishning og‘ir darajasida yuqorida aytilgan dorilar va quyidagi dorilar faqat parenteral yo‘l bilan yuboriladi: glyukokortikoidlar (kalsiyning ichakdan so‘rilishini kamaytiradi), hujayra qobig‘ini mustahkamlaydi, kalsiyni tashuvchi oqsil hosil bo‘lishini kamaytiradi, D vitaminining jigarda faolsiz metabolitlarga o‘tishini tezlashtiradi, kalsiytriol (suyak so‘rilishini susaytiradi), soda va trisamin (atsidozni yo‘qotadi). Ishlatilishi. 1) 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda D gipovitaminozining oldini olish uchun sutkasiga 400—500 ME/sut beriladi. Bunda yil fasllarini va bola qo‘shimcha ovqat olayotganligini e’tiborda tutish zarur, aks holda bolaning zaharlanish xavfi ortadi. Asfiksiyaning og‘ir darajasi bilan chala yoki normal tug‘ilgan chaqaloklarga (bularda jigar va buyrak ferment tizilmasi yetarli faollikka ega emas), jigar va buyrak kasalliklari bor bolalarga, birlamchi yoki ikkilamchi gipoparatireoidizmning oldini olish maqsadida D vitaminining sintetik dori shakllarini berish tavsiya etiladi. 2) D vitamini davolash maqsadida individual miqdorlanadi, davolash sutkasiga 5000 ME miqdordan boshlanadi. Organizmning D vitamini bilan to‘yinganlik darajasini (somatik va ruhiy status bilai tug‘ilishining rentgen tekshiruvi) va laboratoriya ko‘rsatkichlari (Sulkovich sinamasi; qonda ishqoriy fosfataza faolligi; qonda kalsiy, fosfor, osteokalsiy va D vitamini metabolitlarini aniqlash) yo‘li bilan nazorat qilinadi. D vitamini bilan albatta kalsiy dorilari ham beriladi. D vitamini dorisini gipovitaminoz fa blib kelgan sabablardan kelib chiqqan holda aylanadi. D vitamini davolash maqsadida quyidagi kasalliklarda: raxit; Fankoni sindromida, I va II tipdagi D vitaminiga chidamli raxitda kalsiytriol yoki oksidevit; Prader kasalligida faqat kalsitriol; suyaklar singanda, osteomkelitlarda, teri silida ishlatiladi. Yevitamini 8 ta tokoferollar, YE vitamini faollikka (ayniqsa, alfatokoferol) ega. Farmakodinamikasi. YE vitamini giston bo‘lmagan xromosomalar, proteinlari bilan o‘zaro ta’sir qilib, genlar ekspressiyasini boshqaradi, oksil va gen sintezini boshqaradi. Bundan tashqari, u to‘yinmagan moy kislotalari peroksidlari bilan bog‘lanib moylarning peroksidli oksidlanishini susaytiradi. 1) Alfatokoferol ta’sirida suyaklarda va teri osti yog qatlamida kollagen sintezini; mushaklarda qisqarish oqsillarini; shilliq qavatlar va yo‘ldosh oqsillari sintezini; jigar fermentlari; kreatininfosfokinazalar; vazopressinazalar va gonadotropin gormonlari sintezini nazorat qiladi. 2) Shuningdek, gemoglobin, mioglobin, sitoxrom (R —450, sitoxrom — Sreduktazalar) sintezini hamda Ko enzim—Q, miozin — ATFazalar, kalsiy ATFaza, katalazalar va peroksidazalar sintezini nazorat qiladi. YE vitamini gem sintezini ko‘paytirib eritropoezni faollaydi. 3) Hujayra va hujayra ichidagi membranalarda yog‘larni peroksidlash yo‘li bilan parchalanishini kamaytirib — antioksidantlik ta’sirini ko‘rsatadi. Farmakokinetikasi. YE vitamini sirka va kahrabo kislotalari efiri ko‘rinishida mushakka yuboriladi. To‘qima yoki ichaklarda gidrolizlangach o‘zlashtiriladi. Ingichka ichak o‘rta qismida safro va yog‘lar, maxsus transport mexanizmlari ishtirokida so‘riladi. YE vitamini avval limfaga, so‘ngra esa qonga so‘riladi. Avvaliga xilomikronlar, so‘ngra esa juda kam qalinlikdagi lipoproteidlar tarkibida qonda aylanib yuradi. Alfatokoferol to‘qimalarga tushgach hujayra ichiga kiradi. Ko‘p qismi yog‘ to‘qimasida, jigarda, mushaklarda, ko‘zning to‘r^ pardasida to‘planadi. Yo‘ldoshdan alfatokoferol kam o‘tadi. YE vitamini xinon tuzilishidagi birikmalar ko‘rinishda metabolitlarga aylanadi. Safro ishtirokida ichakka ajraladi, u yerda qisman qonga qayta so‘riladi. Tokoferol kislota va uning gamma lykton glYUKuroyidlari ko‘rinishida siydik orqaly chyqariladi. YE vitamini sekinlik bilan ajralib (ayniqsa chala tug‘ilgan chaqaloqlarda) chiqqanligi sababli to‘planib qolish xavfi bor. Uzaro ta’siri. Nosteroid va steroid yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan YE vitamini yaxshi natija ber>adi. Alfatokoferolni A, D vitaminlari va yurak glikozidlari bilan ishlatish yaxshi samara beradi, ulardan zaharlanishni kamaytiradi. Salbiy ta’sirlari. Gipervitaminoz quyidagilarga bog‘liq: 1) Neytrofillar va boshqa fagotsitlarda moylarni sof radikallanishi buzilishi bilan; 2) Neytrofillar, trombotsitlar, ichak epiteliysida, jigar va buyrak hujayralarida to‘g‘ridanto‘g‘ri zaharlovchi ta’siriga; 3) K vitaminiga bog‘liq bo‘lib, karboksilazalar faolligini susaytirish bilan. Alfatokoferoldan zaharlanish quyidagi kasalliklar: sepsis, nekrozli enterokolit, gepatomegaliya, giperbylirubinemiya (20 mg/dl dan yuqori), azotemiya (40 mg/dl dan yuqori), trombotsitopeniya (50—60 ming/ mkl dan kam), buyrak yetishmovchiligi belgilari, ko‘z to‘rsimon pardasi va miyaga qon quyilishi, assit belgilari ko‘rinishida kechishi mumkin. Ishlatilishi. YE vitamini bilan to‘qimalar to‘yinishini uning qondagi miqdorini aniqlash (normada 21—• 22 mkmol/l) bilan nazorat qilinadi. Eritrotsitlar membranasida YE vitamini faol ko‘rinishda bo‘ladi, shu sababli eritrotsitlarni vodorod peroksidning 0,12% zritmasida gemolizlanish (normada 10% zritrotsitlar gemolizga uchraydi) qobiliyatini aniqlash yo‘li bilan alfatokoferolning faol qismini aniqlash mumkin. Gipovitaminozning yana bir ko‘rsatkichi zardobdagi alfatokoferolning qon plazmasidagi umumiy moylarga nisbati (normada 0,8 mg/g), keyingisi — klinik belgilar tavsifi. Alfatokoferolning ishlatilishi. 1. Kislorod va temir dorilari olayotgan chala tug‘ilgan chaqaloqlar. Bular sof holdagi kislorod radikallari hosil bo‘lishini ko‘paytiradi va YE vitaminining ichakdan so‘rilishini kamaytiradi. Bundan tashqari, alfatokoferol temirning gemga kirishi uchun kerak. 2. Giperbilirubinemiya (bilirubin metabolizmini faollash uchun). 3. Gemolitik (eritrotsitlar membranasi butunlygyni saqlash uchun) yoki"gipoxrom (gemoglobin sintezini faollash uchun) kamqonliklarda. 4. Sklerema va sklerema (teri osti yog‘ qavatida moy almashinuvini va uning tarkibidagi kollagenni kuchaytirish maqsadida). 5. Gipotrofiya, miokard distrofiyasida, raxitda, miopatiyalarda (kollagen sintezini, qisqarish oqsillari sintezini yaxshilash uchun). 6. Bola ko‘rmaslikda (gonadotropinlar va yo‘ldoSH oqsillari sintezini kuchaytirish uchun). 2. SUVDA ERIYDIGAN VITAMINLAR S vitamini, bu birikmalarga S] (askorbinat kislotasi), S2 (pentaoksiflavo«) kiradi. Ular sitrus o‘simliklarida topilgan. Bu vitaminlar guruhi skorbut xastaligini yo‘qotadi. Shuning uchun sintetik askorbinat kislotaga nisbatan tabiiy ekstraktlari foydalidir. Farmakokinetikasi va ta’sir mexanizmi. So‘rilish og‘iz bo‘shlig‘ida boshlanadi, lekin u sust bo‘ladi. Faol so‘rilish esa ingichka ichakda boshlanib, unga glukozaning me’yordagi miqdorda bo‘lishi yordam beradi. Peptik yara, qabziyat, ich ketishi, ichakda gijjalar ko‘payishi, lyamblioz vitaminning so‘rilishini buzadi. Qondagi eng yuqori miqdori dori ichilgandan 4 soat keyin yuzaga keladi, qon zardobidan leykotsitlarga va boshqa a’zolarga o‘tadi. Kichik yoshli bolalarda kattalarga nisbatan ko‘p bo‘ladi, ortiqcha miqdori leykotsitlar, miya va testikulalarda (zahira ko‘rinishida) saq lanadi, Tanada askorbinat knslota degidroaskorbat kislotaga (zahira ko‘rinishi), dezoksiaskorbat, diketogulon kislotalar, oksalat kislotalariga aylanib, siydik orqali chiqariladi. Tana askorbinat kislota degidroaskorbinat kislota bilan oksidlanishqaytarilish tizilmasini tashkil qilib, N+ ionlarini tashishda ishtirok etadi, ya’ni to‘qimalar nafas olishida ishtirok etib, fermentlar faolligini boshqarib turadi: temir so‘rilishida ishtirok etib temirning gemga kirishida va uning gemda ikki valentli ko‘rinishda saqlashda, folat va tetragidrofolat kislotalarining qaytarilgan ko‘rinishida saqlab turishda ishtirok etadi. S vitamin Krebs siklida glukoza va pirouzum kis Lbtysi MetabolizMini yaxshilab, katexolaminlar faolligini yaxshilab (oksidlanishdan saqlab), ularning sin tezini kuchaytiradi. Askorbinat kislota oqsil, kollagen, teri, shilliq parda, tog‘ay, suyak, tishlar sintezini, hujayralararo modda, gialuron kislota sintezlarini yaxshilab, tomir devori mustahkamligini, antitelolar, interferon sintezini nazorat qilib turadi. Askorbinat kislota leykotsitlar fagotsitozi uchun zarurdir. Askorbinat kislota to‘qimadan gistaminning ajralib chiqishiga qarshilik ko‘rsatib, uning qon zardobidagi miqdorini kamaytiradi. Jigarda nafas olish fermentlari faolligini ko‘tarib, oqsil sintezi va zaharsizlantirish faoliyatini oshiradi. Askorbinat kislota katexolaminlar metabolizmini oshiradi, jinsiy a’zolar va steroid gormonlar sintezini, o‘t kislotalarining hosil bo‘lishini ko‘paytchfadi. Organizmning askorbinat kislotaga bo‘lgan ehtiyoji jismoniy yoki ruhiy zo‘riqishlarda, shamollash, infeksiyalarda, allergiyada, revmatoid artritda, neoplazmalarda oshadi. Ishlatilishi. Gipovitaminoz, bolalarni sun’iy ovqatlantirish, zotiljam, infeksion va allergik kasalliklar, kamqonlik, gnpotrofik bolalarda D vitaminiga qo‘shib beriladi. Gipervitaminoz askorbinat kislota yuqori miqdorlarda uzoq vaqt ishlatilganda yuz beradi. Qonda digidroaskorbinat kislotasi miqdori oshib ketadi va u bilan glukoza o‘rtasida tashish uchun raqobat boshlanadi. Natijada qonda qand miqdori ko‘payadi. Bundan tashqari, oshqozon osti bezi betahujayralarining degranulyatsiyasi ortadi, insulin ishlab chiqarish kamayadi. S vitamini siydik orqali juda ko‘p miqdorda chiqadi va siydik yo‘llarida oksalat toshlari hosil qiladi, siydik yo‘llarining achishishiga sabab bo‘ladi. Oshqozonichak yo‘llari shilliq pardasining qattiq qitiqlanishi natijasida ko‘ngil aynishi, qusish, ich ketvdli kuzatiladi. Qayta qabul qilinganda allergik reaksiyalar keltirib chiqarishi mumkin. Vitaminning ortiqcha miqdori markaziy asab tizilmasining qo‘zg‘alishiga, uyqu buzilishiga, giperxolesterinemiyaga sabab bo‘ladi. Juda yuqori miqdori fagotsitozning sekinlashuviga olib keladi. S vitamini. 0,025; 0,05; 0,1 tabletka holida ichish uchun va 5 foizli 1—2 ml dan eritma holida chiqariladi. Ma’matak myovalarydan tayyorlangan sharbatlary ham ishlatiladi. R vitamini. Bioflavonoidlar, na’matak, limon, smorodina, ryabina mevalaridan va choy bargidan olingan bo‘lib, rutin, kvarsetin, katexinlar va gesperedinlar ko‘rinishida ishlatiladi. R vitamini askorbin kislotaning to‘qimalarga tashilishi va to‘planishini yengillashtiradi. Bundan tashqari, qon tomirlar devorining o‘tkazuvchanligini mustahkamlaydi. Bioflavonoidlarning farmakologik xususiyatlaridan yana biri oksidlanishqaytarilish jarayonlarida ishtirok etishi va gialuronidaza ta’sirini to‘xtatishidir. R vitamini dorilari qon tomirlar devori o‘tkazuvchanligining buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan qon quyilishlarda (ko‘z to‘r pardasidagi qon quyilishlarda, gemorragik diatezlar, kapillarotoksikoz, nur kasalligi, septik endokardit, bod kasalligi, glomerulonefrit, xafaqon kasalligi, araxnoidit, allergik kasalliklar, yuqumli kasalliklar: qizamiq, skarlatina, terlama va b. ishlatiladi. Shuningdek, bioflavonoidlar antikoagulyantlar va salitsilatlar ishlatilganda, kapillarlar shikastlanishining oldini olish va davolashda ishlatiladi. Rutin va kvarsetin 0,02 dan ichish uchun tavsiya etiladi. Qatexin (choy bargidan tayyorlangan R vitamini) 0,05 va 0,1 dan tabletka holida ichish uchun tavsiya etiladi. Gasperidin (sitrus mevalaridan olingan R vitamini) 0,05 va 0,1 dan tabletka holida ichish tavsiya etiladi. V] vitamini, tiamin. Bu guruhning sun’iy dorilariga tiaminning tuzli hosilalari bo‘lmish tiamin bromid va tiamin xloridlar., shuningdek BI vitaminining koferment shakli — kokarboksilaza kiradi. V] vitamini guruhining biologik faolligi va ta’sir doirasi ularning tanada kokarboksilazaga aylanib, uning bir necha muhim biologik jarayonlarining sintezida ishtirok etuvchi koferment faoliyatidir.. Bu jarayonlarga birinchi navbatda alfakislotalarining (pirouzum kislotasi) kislorodli va kislorodsiz dekarboksillanishi, shuningdek pentoza davridagi nuklein kislotalari, oqsil va lipidlar biosintezi uchun zarur bo‘lgan qaytarilgan nikotinamiddinukleotid fosfat va riboza5 fosfatning transketolaza fermenti yor damida hosyl bo‘lishidir. Pirouzum kyslotasinymg dekarboksillanishi sirka kislotasining faol ko‘rinishi A atsetilkofermentining hosil bo‘lishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida oqsil, yog‘ va uglevodlarning eiyergiya almashinuvida ishtirok etishiga olib keladi. Tiamin dorilari xolinesteraza faolligini falajlab, endogen atsetilxolin ta’sirini kuchaytiradi va uni parchalanishdan saqlaydi. Boshqa to‘rtlamchi azot hosilalari singari u sinapslarda asab impulslarining o‘tishiga ta’sir ko‘rsatadi, gangliyalarni falajlovchi va kuraresimon ta’sirga ega. Shu sababli B ! avitaminozida asosiy belgilar asab tizilmasi faoliyatining buzilishi bilan bog‘liq belgilar (teri sezuvchanligining o‘zgarishi, nevritlar, falajlanish, yurak va oshqozonichak tizilmasi faoliyatining buzilishi) hisoblanadi. Farmakokinetikasi. Tiamin og‘iz orqali ichilganda ingichka ichakda so‘riladi. Uning ko‘p qismi jigarda fosforillanish jarayonida mono,diva trifosfat efirlarini hosil qiladi. Tiaminning qolgan qismi boshqa to‘qimalarga taqsimlanadi yoki yana ichaklarga tushib, u yerda qayta so‘riladi va uning tanadagi doimiy aylanishini ta’minlaydi. Tiamin asosan buyraklar orqali o‘zgarmagan va ichaklarda tiaminaza fermenti ta’sirida hosil bo‘lgan nofaol metabolitlar ko‘rinishida chiqib ketadi. Tiaminning ichaklarda so‘rilishiga va ichaklarda uning boshqa mahsulotlardan sintez qilinishida ichak mikroflorasining ta’siri katta. Bu jarayon ayniqsa, ichak infeksiyalarida va mikroblarga qarshi dorilar bilan davolash davrida buzilishi mumkin. Shu tufayli og‘iz orqali qabul qilinadigan mikrobga qarshi dorilar ishlatilganda tiamin dorilarini tavsiya etish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ishlatilishi. Maxsus davolovchi modda sifatida tiamin dorilar.i Bj gipovitaminozini davolashda va oldini olishda ishlatiladi. Bundan tashqari, vitamin B ! dorilari nevritlar, radikulit, nevralgiya, periferik falajlar, poliartritlar, keksalarda aterosklerozni davolashda ishlatiladi. Oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yarasida, jigar kasalliklarida, qon aylanishining surunkali yetishmovchiligida, teri kasalliklarida tiamin dorilari ijobny natijalar beradi. Qokarboksilazaning farmakologik xususiyati aloqida e’tiborga loyiq. Dori koma holatlarida atsidozni kamaytiradi, aritmiyalarda yurak urish me’yorini mo‘tadillashtiradi, stenokardiyada yurak sohasida og‘riqlarni kamaytiradi. Kokarboksilaza koma, prekomatoz holatlarda, qand kasalligi atsidozida, yurak aritmiyalarida (ekstrasistoliya), qon aylanishining yetishmovchiligida ishlatiladi. Kokarboksilaza 50—100 mg dan muskul orasiga va venaga yuboriladi. Tiamid bromidning 3 va 6 foizli eritmasi 1—2 ml dan teri ostiga, muskul orasiga yuboriladi. Tiamin dorilari bemorlar tomonidan yaxshi o‘zlashtiriladi. Lekin uning eritmalari rN kam bo‘lganligi uchun teri ostiga va muskul orasiga yuborilganda kuchli og‘riqqa sabab bo‘ladi. Tiaminni piridoksin va sianokobalamin bilan birgalikda ishlatish tavsiya etilmaydi, chunki bunday holatda tiaminning allergik xususiyati oshib ketadi. To‘qimalarda tiamin miqdorining ortib ketishi qon bosimining ko‘tarilishiga, mushaklar qisqarishining buzilishiga, nafas buzilishiga va sinaptoplegiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday holatlarda prozerin va kalsiy dorilari tavsiya etiladi. V2 vitamini (riboflavin) amaliyotda riboflavin V2 vitaminidan tashqari, uning ikki koferment shakli: rriboflavin mononukleotid va flavinat ham ishlatiladi. Tekshirishlar natijasiga ko‘ra, riboflavinning o‘zi farmakodinamik faollikka ega emas. Faqat biotransformatsiyalanish jarayonidan so‘ng riboflavyn koferment shakliga o‘tgandan keyingina vodorodni tashish yo‘li bilan to‘qimalar nafas olishidagi oksidlanishqaytarilish xususiyatini namoyon qiladi. Riboflavinlarni biotransformatsiyalovchi fermentlarning yetishmovchiligi ko‘pgina endogen V2 gipovitaminoziga sabab bo‘ladi. Bunda ishtaha va tana og‘irligi kamayadi, bosh og‘rig‘i kuzatiladi, paresteziya, teri qichishishi, qaltirash, ko‘zlarda sanchiq, shabko‘rlik, og‘iz burchaklarining yaralanishi, konyunktivit, blefarit, ko‘z gavharining xiralashishi, jigar va ichak faoliyatining buzilishi kabi belgilar kuzatiladi. Riboflavin mononukleotid yoki flavinat organizmda oqsil komponentlari bilan birikib, 50 ga yaqin har xil fermentlar hosil qiladi. Flavin fermeitlari uglevod almashinuvini boshqarish xususiyatiga ega, oqsillar sintezida ishtirok etadi, yog‘larning o‘zlashtirilnshida qatnashadi, Flavin fermentlari ko‘rishni, rang ajratish faoliyatini ta’minlashda ishtirok etadi. Farmakokinetikasi. Riboflavin ichaklarda so‘riladi va uning ko‘p qismi ichak devorida, jigar hujayralarida, qon va tananing boshqa to‘qimalarida fosforillanishga uchraydi. Bunda avval riboflavin5monofosfat (bu jarayon noturg‘un xususiyatga ega) hosil bo‘ladi, keyinchalik esa flavinadenindinukleotid hosil bo‘ladi. Erkin riboflavin tanadan siydik orkali tezda chiqib ketadi. Ishlatilishi. Amaliyotda riboflavin faqat ichki (endogen) gipo va avitaminozni davolashda va oldini olishdagina emas, balki flavin fermentlari faolligining kamayishi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklarmi davolashda ham ishlatiladi. Botkin kasalligida, jigar sirrozida, shuningdek qon aylanish yetishmovchiligi bilan bog‘liq bo‘lgan jigar faoliyatining yetishmovchiliklarida, miokardiodistrofiyada, yuqumli kasalliklarda ishlatiladi. Riboflavin dorilari teri va ko‘z kasalliklarini davolashda keng qo‘llaniladi. Bundan tashqari, ular ovqatlanish buzilganda umumiy ta’sir ko‘rsatadi, antibiotiklar va sulfanilamid dorilari uzoq vaqt ishlatilganda birga qo‘shib qo‘llaniladi. Riboflavin 0,002; 0,005; 0,01 g dan tabletka holida ichish uchun va 0,01 foizli eritmasi ko‘zga tomizish uchun ishlatiladi. Flavinatning 0,002 g li ampuladagi kukunini bevosita yuborish oldidan osh tuzining izotonik eritmasida eritilib, muskul orasiga va konyunktiva ostiga yuboriladi. V6 vitamini (piridoksin) dorilari. Piridin hosilalaridan bir qanchasi V6 vitamini faolligiga ega, ulardan dori modda sifatida piridoksin gidroxlorid, piridoksalfosfat va piriditol ko‘rinishida ishlatiladi. ^Ular tanada birbiriga aylanishi mumkin, lekin qayta o‘zgarmaydigan piridoksal kislota holida, siydik bilan tanadan chiqib ketadi. Ular ichak florasi tomonidan sintez qilinadi. Gipovitaminoz holati ichak mikroflorasining o‘si>shi buzilganda, ya’ni bola sun’iy ovqatlantirilganda yuz berishi mumkin. Homilador ayol tanasida piridoksinning kamayishi erta toksikoz sabablaridan biri deb hisoblanadi. Bu holat bolaning ona qornida va tug‘ilishdan keyingi rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Piridoksin va piridoksal fosfatning biofaollik roli tanada oqsil almashinuviga faol boshqaruvchi ta’siridir. Aynan piridoksalfosfat ko‘pgina aminokislotalarni dekarboksillovchi va qayta aminlovchi fermentlari — triptofan, metionin, serin, tirozin, glutamin va boshqa aminokislotalar almashinuvida hamda gistamin almashinuvida muhim ahamiyatga ega. Yog‘ almashinuviga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, aterosklerozda xolesterin va lipidlar miqdorini kamaytiradi. Piridoksal fermentlari uglevodlar almashinuvi jarayonida ishtirok etib, jigarda glikogen miqdorini ko‘paytiradi. Piridoksil fosfatning piridoksindan afzalligi shundaki, u tez natija beradi. Ishlatilishi. Piridoksin gidroxlorid va piridoksalfosfat homiladorlik toksikozida, aterosklerozda, jigar kasalligida, dermatologiya amaliyotida — psoriaz, ekzema, neyrodermitlarni davolashda ishlatiladi. Piridoksalfosfat sideroblast va irsiy sideroaxrestik kamqonlikda, porfiriyaning teri va buyrak ko‘rinishlarida, yuvenil qon ketishda, vestibulosensor buzilishlarda ishlatiladi. Ikkala dori ham sil kasalliklarini davolashda tubazid va boshqa dorilardan zaharlanishning oldini olish maqsadida birga qo‘shib ishlatiladi. Piridoksin gidroxlorid va piridoksal fosfatlardan farqli ravishda piriditol vitaminlik xususiyatiga ega emas, u kuchli psixofarmakologik ta’sirga ega, uning bu ta’siri markaziy asab tizilmasining metabolitik jarayonlariga ijobiy ta’siri bilan tushuntiriladi. Piriditol keksalardagi ruhiy o‘zgarishlarda: serebral aterosklerozlarda, involyutsion depressiyada qo‘llaniladi. Dori, shuningdek, posttravmatik ensefalopatiyada, parkinsonizmda, tutqanoqda, nevroz va nevralgiyada, surunkali alkogolizmni davolashda ishlatiladi. Pediatriya amaliyotida piriditol markaziy asab tizilmasining organik kasalliklarida ishlatiladi. Dori kam zaharli birikma bo‘lib, tanada faolligini yo‘qotib, siydik orqali chiqib ketadi. Piridoksis gidroxlorid 0,002; 0,005; 0,01 dan tabletka holida ichish uchun, 1 va 5 foizli eritmasi 1 va 2 ml teri ostiga, muskul orasiga va venaga yuborish uchun tavsiya etiladi. Piridoksalfosfat 0,01 va 0,02 g, piriditol 0,05; S59 0,1; 0,2 g dantabletka holida ichish uchun tavsiya etiladi. Salbiy ta’sirlaridan allergiya, teri toshmalari va qichishishlar uchraydi. Oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yaralarida, kuchli zaharlanishda, jigar kasalliklarida extiyot bo‘lib ishlatish kerak. V12 vitamini bilan birga bitta shpritsda yuborib bo‘lmaydi. V3 vitamini. Farmakodinamikasi. Vitamin V3 (RRvitamin, nikotin kislotasi) nikotinamidadeninnukleotid (NAD) va nikotinamidadenindinukleotid fosfat (NADF) tarkibiga kiruvchi degidrogenazalar kofermenti bo‘lib, to‘qimalar nafas olishida va metabolitik jarayonlarda qatnashadi. Farmakologik ta’sirlari: 1) to‘qimalar nafas olishida ishtirok etadi; oqsil, moy sintezida va kollagenning parchalanishida ishtirok etadi. 2) rodopsin sintezida ishtirok etuvchi retinolning transko‘rinishini sisko‘rinishga o‘tishini ta’minlaydi. 3) fibrInolityk tizilmani faollaydi, trombotsitlar yopishqoqligini (tromboksan A2 hosil bo‘lishini kamaytirish hisobiga) kamaytiradi. 4) gistamin ajralishi va kinin tizilmasini faollaydi. 5) juda kam qalinlikdagi lipoproteidlar sintezini kamaytiradi va ko‘p qalinlikdagi lipoproteidlarga xolesterin o‘tishini ko‘paytiradi. Farmakokinetikasi. V3 vitamini va uning amidi (nikotinamid) parenteral va ichishga beriladi. Ular oshqozon va o‘n ikki barmoq ichaklarda yaxshi so‘riladi. OshqozonichaK tizilmasi kasalliklarida vitamiyeni qonga tashib o‘tish (transportirovka) buzilishi mumkin. Biotransformatsiya jigarda kechadi, buning natijasida quyidagi: Nmetilnikotinamid, metilpiridonkarboksamidlar, glyukuron kislota efiri va glitsin bilan komplekslar hosil bo‘ladi. Nikotin kislota siydik bilan o‘zgarmagan ko‘rinishda chiqariladi. Vitamin V2 va Be ishtirokida jigarda va eritrotsitlarda triptofan aminokislotadan sintez bo‘lishi mumkin. Uzaro ta’siri. Nikotin kislotani qon tomirlarini kengaytiruvchi va fibrinolitik moddalar bilan birga ishlatish samarali hisoblanadi. Bunday tayyor dori shakllari (nikoshpan, nikoverin, nigoksin, ksantinol, nikotinat) mavjud. V3 vitamini gipolipidemik dorilar bilan sinergist hisoblanadi. Biroq V3 vitaminini bitta shpritsda boshqa dorilar bilan yuborib bo‘lmaydi, chunki kislotali muhitda farmatsevtik o‘zaro ta’siri kuzatiladi. Xolestiramin, xolestipollar bilan birga ichilganda ularning ychakdan so‘rilishi kamayadi, shu sababli ularni qabul qilish orasidagi vaqt 1,5—2 soatni tashkil qilishi kerak. Etanolning jigarga salbiy ta’siri kuchayadi, qandni kamaytiruvchi dorilar samarasini kamaytiradi. Salbiy ta’sirlari. Qon bosimining tushib ketishi, bosh aylanishi, terining qizarishi, toshmalar toshishi, teri qichishi, siydik ajralishida achishish kabi salbiy ta’sirlari gistamin va kinin tizilmasining faollashuvi bilan tushuntiriladi. Gipervitaminozda ich ketishi, ishtaha yo‘qolishi, qayt qilish, qand ko‘payishi, giperurikemiya, oshqozon shilliq pardasining yaralanishi, jigar faoliyatining buzililishi, yurak ritmining buzilishi bilan kechishi mumkin. Ishlatilishi. Uning Nmetilnikotinamid siydikdagi kreatinning miqdoriga nisbati gipovitaminozni aniqlashga yordam beradi. Normada 0,5 g Nmetilnikotinamid 1,0 kreatinga nisbatda va undan ortiq bo‘ladi. 1. Pellagrada (markaziy asab ishi buzilishi belgilari: yalqovlik, chumoli yurishi kabi sezgilar, bo‘shashish, ishtaha yo‘qolishi, qaltirash, nevroz, fikrlashning susayishi, tutqanoq xurujlari; ich ketishi yoki atonik ich qotishi, ichakda yel to‘planishi, qayt qilish; dermatit, glossit, otit yoki yarali stomatit simptomlari bilan kechadigan simptomokompleks) ishlatiladi. 2. Aterosklerozda (juda katta miqdorlarda sutkasiga 3—9 g) yuboriladi. 3. Zndoarteriit. Reyno kasalligi, migren, safro va siydik yo‘llari sanchig‘ida. 4. Trombozlarda. 5. Xartnup kasalligi (triptofan aminokislotasining so‘rilishi va to‘kimalarga kirishi buzilishi bilan kechadigan irsiy kasallik). Bunda triptofandan nikotin kislota hosil bo‘lishi buziladi. V5 vitamini Farmakodinamikasi (pantotenat kislota) koenzim A tarkibiga kiradi. QoenzimA atsetat va boshqa atsil guruhlar transportini nazorat qiladi, bu guruhlar safro kislotalari, fosfolipidlar, xolesterin, steroidlar, atsetilxolin sintezi uchun zarur. Farmakologik ta’sirlari: 1) EF va boshqa moddalar almashinuvida qatnashadi, 2) Hujayra qobig‘ining normal tuzilishini nazorat qiladi. 3) Xolinergik qurilmalarda normal impuls o‘tishida qatnashadi. 4) Glyukokortikoidlar, jinsiy gormonlar va mineralkortikoidlar sintezini tartibga soladi. Farmakokinetikasi. Dori mushakka yuboriladi yoki ichishga beriladi. Yaxshi so‘riladi va to‘qimalarga yaxshi tarqaladi, ayniqsa jigar, buyrak usti bezlarida, yurakda va buyraklarda ko‘p to‘planadi. Biotransformatsiyaga uchramaydi. Biroq V5 vitamini, V6 vitamini ishtirokida jigarda pantotenat kislotasi va betaalanindan sintez bo‘lishi mumkin. Uzgarmagan holda buyraklar (70%) va jigar (30%) orqali chitsariladi. Uzaro ta’siri. Pantotenat kislota ichak va siydik pufagi tonusi susayganda prozerin va kalsiy preparatlari bilan yaxshi samara beradi, xuddi shuningdek ular yallig‘lanishga va allergiyaga qarshi dorilar bilan yaxshi natija beradi. Salbiy ta’sirlari. Ko‘ngil aynishi, qayt qilish, zarda bo‘lishi ham kuzatiladi. Ishlatilishi. Gipovitaminoz borligini aniqlash uchun BS vitamini qon plazmasidagi miqdorini aniqlash (chaqaloqlarda normada 40,5—63,0 nmol/l; 1—2 yoshli bolalarda — 18 nmol/l; 2 yoshdan katta bo‘lgan bolalarda 12,1 —14,1 nmol/l, V5 vitamini yetishmovchiligi kam kuzatiladi). V5 vitamini jigarning yog‘li distrofiyasida, apatiyada, kamquvvatlikda, nervmushak o‘tkazuvchanligi buzilganda, polinevrit, falajliklarda, silliq mushak tonusi susayganda davolash maqsadida ishlatiladi. Sianokobalamin. V12 vitamini guruhidan siaiokobalamin va vitamin V, 2 koferment shakli, tabiiy metabolitlari, oksikobalamin ishlatiladi. Sianokobalamin dorilari tanada biologik faol metabolitlar rolini o‘ynab, uning o‘sishi va rivojlanishi, eritrotsitlarning yetilishi va mo‘tadil qon xosil bo‘lishini ta’minlaydi. Ular oqsil, uglevod, lipidlar almashinuvida harakatchan (labil) metil guruhlari biosintezida (xolin, metionin, kreatinin, nuklein kislotalari) ishtirok etadi, eritrotsitlarda sulfgidril guruhlarini ushlab turuvchi birikmalarning to‘planishiga olib keladi, jigar va asab tizilmasi faoliyatiga ijobiy ta’sir etadi, qon ivish jarayonini faollashtiradi, aterosklerozda qondagi xoleo terin miqdorini kamaytiradi, letsitinxolesterin ko‘rsatkichini oshiradi. Sianokobalaminga nisbatan oksikobalamin tanada tezkor faol koferment shakliga o‘tadi, oqsillar bilan mustahkam birikma hosil qilgani uchun tanada uzoqroq saqlanadi va siydik orqali sekin chiqib ketadi. Qobalamin B t2 vitaminining tayyor koferment shakli bo‘lib, sianokobalamindan jigar xujayralarida uzoq ushlanib qolishi va kuchli anabolik ta’siri borligi bilan farq qiladi. Gematoensefalik to‘siqdan yaxshi o‘tib, bosh miya to‘qimalarida modda almashinuvini yaxshilaydi, aqlan zaif rivojlangan bolalarga yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Ishlatilishi. Sianokobalamin dorilari kamqonlikka qarshi samarali dorilar hisoblanadi. Ular AddisonBirmer va boshqa qator kamkonliklarda ishlatiladi. Bundan tashqari, bu dorilar nurlanish kasalligida, chala tug‘ilgan bolalar yaxshi rivojlanmaganda va birlamchi yoki ikkilamchi gipotrofiyasi bor bolalarda, anoreksiyada, jigar kasalliklarida (Botkin kasalligida, gepatitlarda, sirroz), polinevritlarda, rarikulitlarda, ba’zi teri kasalliklarida, alkogolizmni davolashda, diabetik neyropatiyada, funikulyar miyelozda tavsiya etiladi. Sianokobalaminni 0,003; 0,01; 0,02; 0,05 foizli eritmalari 1 ml dan teri ostiga, muskul orasiga va venaga yuborish uchun tavsiya etiladi. Oksikobalamin 0,01; 0,05; 0,1 foizli eritma xolida 1 ml dan parenteral yo‘l bilan kiritish uchun tavsiya etiladi. Qobalamid 0,1; 0,5 va 1 mg dan tabletka holida ichish uchun tavsiya etiladi. Salbiy ta’sirlari. Sianokobalamin dorilari, odatda, bemorlar tomonidan yaxshi qabul qilinadi, sezuvchanlik oshganda bemorlarda allergik reaksiyalar, asabiylashish va taxikardiya kuzatilishi mumkin. Pangamat kislotasi dorilari. Amaliyotda pangamat kislotasining ikkita dorisi ishlatiladi: kalsin pangamat (Bis vitamini) va kimyoviy tuzilishi jihatidan shu guruhga o‘xshash bo‘lgan — dipramoniy. Kalsiy pangamat. Glyukon kislotasi zfirining kalsiyli tuzi va dimetilglitsin bilan kalsiy glyukonat va kalsiy xlorid aralashmasidir. Qalsiy pangamat lipidlar almashinuvida kreatininfosfat miqdorini oshiradi va muskullarda, jigarda glikogenni ko‘paytiradi. U tananing har xil to‘qimalarida kislorod almashinuvida ishtirok etadi va gipoksiyani yo‘qotadi, metil guruhlarining tashuvchisi bo‘lib, transmetillash jarayonida ishtirok etadi. Dori tarkibida bo‘lgan kalsiy ham ma’lum biologik vazifani bajaradi. Ishlatilishi. Kam zaharli birikma bo‘lib, aterosklerozni kompleks davolashda, o‘pka emfizemasi va zaharlanishda, teri kasalliklarida, shuningdek, sulfanilamid, kortikosteroid va boshqa dorilarning salbiy ta’sirlarini kamaytirish maqsadida ishlatiladi. Qalsiy pangamat tabletka holida 0,05g dan chiqariladi. Dipramoniy. Tajribalarda gangliyalarni falajlovchi va qon bosimini pasaytiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. U tanada oksidlanish jarayonida ishtirok etadi, lipotrop ta’sir ko‘rsatadi, jigarning pigment va antitoksik faoliyatini yaxshilaydi, tananing gipoksiyaga va har xil zaharlanishlarga chidamliligini oshiradi. Ishlatilishi. Qo‘l, oyoq, periferik arteriyalarning kasalliklari, endoartrit, arteriyalar aterosklerozining yengil davrlarida, mikrotsikulyatsiyasi buzilgan qo‘loyoq qon tomir kasalliklarida ishlatiladi. Dipramoniy bosh miya qon tomirlari aterosklerozida ham ishlatiladi. Bevosita kiritish oldidan, maxsus suvda 2,5 foizli eritmasi tayyorlanib, muskul orasiga yuboriladi. 3. ANABOLIK MODDALAR 3.1 Steroid tuzilishiga ega bo‘lgan anabolik moddalar 1. Steroid tuzilishiga ega bo‘lgan anaboliklar. Metanandrostenalon (nerabol, dianabol). Androgen va anabolik faollik xususiyatlariga ega. Testosteron bilan bir xil anabolik ta’sirga ega, lekin androgen ta’siri 1000 baravar kamdir. Azot almashinuviga ijobiy ta’sir qilib, tanada azot va siydikchilning ushlanib qolishiga sabab bo‘ladi va kaliy, oltingugurt hamda fosfor birikmalarining buyrak orqali chiqishini kamaytiradi. Kalsiyning suyaklarda to‘planishiga yordam beradi. Anabolik steroidlarning farmakodinamik ta’siri — ishtahaning ochilishi, mushaklar va tana vazni bilan bir xil ko‘payishi, suyaklarda kalsiy to‘planishini tezlashuvy kabi klinik ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi. Yuqorida keltirilgan samaraga erishish uchun bemor anabolik dorilar bilan bir vaqtda ovqat tarkibida yetarli miqdordagi oqsil, yog‘, uglevodlar, vitaminlar va mineral moddalarni qabul qilishi kerak. Ishlatilishi. Asteniya, kaxeksiya, yuqumli va oqsil yo‘qotish bilan kechuvchi kasalliklar. Endokrinologiyada gipofiz faoliyatining yetishmovchiligida, retinopatiyada, qandli va steroid diabetda, gipofizar nanizmda qo‘llaniladi. Ichki kasalliklar amaliyotida miokard infarktida, miokarditlar, revmatokarditlar, aterosklerotik kardioskleroz, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak kasalliklarida, oqeil yo‘qotilishi va azotemiya bilan kechayotgan surunkali buyrak kasalliklarida, o‘pkaning surunkali kasalliklarida qo‘llaniladi. Onkologiyada sut bezining raki, nur bilan davolash vaqtida ishlatiladi. Osteoporoz, suyaklar sinishida, tezlashgan mushak distrofiyasida va miopatiyada, to‘r pardaning qarilik degeneratsiyasida, ekzema va psoriazda ham qo‘llaniladi, Pediatriya amaliyotida kaxeksiya, ovqatlanishning pasayishida, bola jismoniy rivojlanishdan orqada qolganda ishlatiladi. Dorining miqdori va davolashning davomiyligi, bemorning umumiy ahvoliga qarab belgilanadi. Kunlik miqdori 0,005 dan 0,1 ggacha va davolash 4—8 hafta davom etadi, tanaffus 1—2 oy, 2 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 0,1 mg/kg hisobidan olinadi, 2—5 yoshgacha bolalarga 0,001—0,002 mk/kg, 6—14 yoshgacha 0,0003—0,0005 mk/kg hisobidan olinadi. Salbiy ta’sirlari. Dispepsiya, jigarning kattalashuvi, sariqlik, shishlarda tavsiya etilmaydi. Ayollarda hayz ko‘rishning buzilishi, tovushning yo‘g‘onlashuvi kuzatiladi, lekin yuqorida ko‘rsatilgan o‘zgarishlar dori berishni to‘xtatish bilan o‘tib ketadi. Prostata raki, o‘tkir va surunkali prostatit, jigarning o‘tkir kasalliklarida anabolik moddalar tavsiya etish man etiladi. Homiladorlik va emizikli davrda ehtiyotlik bilan ishlatiladi. Fenabolin (durabolin, nerabolin). Androgen ta’siri nerabolga nisbatan ancha kam, anabolik ta’siri deyarli bir xil. Nerabol ishlatiladigan holatlarda ishlatiladi. 7 —15 kunda bir martadan 25—50 mg dan muskul orasiga yuboriladi. Retabolil. Quchli va uzoq Davbm etaDygan anabolyk ta’sirga ega. Muskul orasiga yuborilgach, ta’siri 3 kundan keyin yuzaga keladi, bir hafta va 10 kundan keyin eng yuqori darajaga yetadi. Ishlatilishi. Nerobol singari 35—50 mg dan oyiga 1 marotaba muskul orasiga yuboriladi. Bolalarga 4 haftada bir marotaba yuboriladi. 10 kg vazndagi bolaga 5 mg, 10—20 kg—7,5 mg, 20—30 kg—10—15 mg; 40—50 kg,—20 mg, 50 kg dan oshganiga 25 mg miqdorida yuboriladi. Metilandrostendiol. Kimyoviy tuzilishi va biologik xususiyatlari jihatidan metiltestosteronga yaqindir, lekin kam androgen faollikka va yuqori anabolik ta’sirga egadir. Nerabol singari ishlatiladi, ham dori shaklida til ostiga qo‘yiladi. Qattalarga kuniga 0,025 va 0,05 g dan, bolalarga esa kuniga 1 mg/kg hisobidan 4 hafta mobaynida bir marta beriladi. Dori qabul qilinayotgan paytda bemor oqsilga boy ovqatlar qabul qilishi kerak. 3.2. Nosteroid tuzilishga ega bo‘lgan anaboliklar Qaliy orotat. Orat kislotasining kaliyli tuzi. (Bis vitamini). Orat kislotasi urinfosfat biosintezining oxirgi mahsuloti bo‘lib, oqsil molekulalari sintezida qatnashuvchi aminoksilotalar tarkibiga kiradi. Shuning uchun orat kislotasi oqsil almashinuvi buzilganda va modda almashinuvi jarayonini qo‘zg‘atuvchi vosita sifatida qo‘llaniladi. Ishlatilishi. Jigar kasalliklari (sirrozdan tashqari), miokard distrofiyasi, yurak glikozidlaridan zaharlanishda tavsiya etiladi. Bolalarda uchraydigan alimentar distrofiyada, ovqatlanishdan 1—1,5 soat oldin yoki ovqatdan 1—2 soat keyin, 0,25—0,5 g dan kuiiga 3 mahal ichish uchun beriladi. Davolash muddati 20 —40 kun. Kerak bo‘lsa 1 oylik tanaffusdan keyin davolash kursi takrorlanadi. Metiluratsil. Pirimidin hosilasi hisoblanadi. Dori anabolik faollikka ega bo‘lib, hujayralar qayta tiklanishini, yaralarning bitishini tezlashtiradi, himoyaning gumoral va hujayra omillarini kuchaytiradi. Yallig‘lanishga qarshi ta’sirga ega. Metiluratsil eritropoezni va leykopoezni kuchaytiradi. Ishlatilishi. Agranulotsitar angina, alimentar toksik aleykiya, sekin bituvchi yaralar, kuyishlar, suyak si Nishlari, oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak yara kasalliklari, surunkali oshqozon yallig‘lanishi, gepatitlar, pankreatitda ishlatiladi. Ovqatdan so‘ng 0,5 g dan kuniga 3 mahal ichish uchun tavsiya etiladi. 3—8 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 0,25 g dan, 8 yoshdan oshgan bolalarga 0,25—0,5 g dan ichish uchun tavsiya etiladi. Davolash muddati 30—40 kun. Salbiy ta’siri. Allergik reaksiyalar, bosh og‘rig‘i kuzatilishi mumkin. Utkir va surunkali leykemik leykozlar, limfogranulematoz, suyak iligining xavfli kasalliklarida tavsiya etilmaydi. Pentoksil ham pirimidin hosilasi bo‘lib, farmakodinamik xususiyatlari turli kasalliklarni davolashda va glyukokortikoidlarning salbiy ta’sirlarini kamaytirish maqsadida ular bilan qo‘shib ishlatiladi. Kuniga 3—4 mahal 0,2—0,4 g dan ichish uchun tavsiya etiladi. Bolalarga bir marta ichish uchun yoshiga qarab quyidagi miqdorlarda tavsiya etiladi: 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 0,015, 3 yoshgacha — 0,025, 3—8 yoshgacha — 0,075 va 12 yoshdan oshganiga 0,1—0615 g. Salbiy ta’sirlari. Davolash davrida dispeptik holatlar kuzatilishi mumkin. Adenozin trifosfat kislotasi. (ATF; fosfatin, atrefos) ATF to‘qimalarda oksidlanish va mushaklarda uglevodlarning glikolitik parchalanishi jarayonida hosil bo‘ladi, ATF aktomiozin bilan o‘zaro munosabat ga kirishganda adenozin difosfat kislotaga, noorganik fosfatga ajraladi. Bu jarayonda ajralib chiqqan energiya mushaklarning mexanik ishi, oqsillar va siydikchil sintezida ishlatiladi. Mushaklarda distrofik jarayonlarda ATF ning qayta tiklanishi kamayadi. ATF gangliyalardan, sayyor (adashgan) asabdan, yurak tugunlaridan chiqayotgan impulslarning tarqalishini yaxshilaydi. Bundan tashqari, yurak toj tomirlarini kengaytiruvchi sATF hosil bo‘lishini kuchaytiradi. Ishlatilishi. Mushak distrofiyalari, periferik qon tomirlarining torayishi, yurak toj tomirlari yetishmovchiligi, miokardiodistrofiya. Davolashning boshlanishidan kuniga 1 ml dan 1 marta, keyin esa 1 ml dan kuniga 2 mahaldan muskul orasiga yuboriladi. Davolash davrida hammasi bo‘lib 30—40 marta yuboriladi. Salbiy ta’sirlari. Bosh og‘rig‘i, diurezning ko‘payishi, yurak uryshlar bonyyyng ortashi bilan namoyon bo‘lishi mumkin. Kuchli gipotoniyada va yurak glikozidlari bilan bir vaqtda qo‘llash tavsiya etilmaydi. Riboksin (inozin). Purin hosilasi bo‘lib, ATF hrsil bo‘lish jarayonida ATF dan oldin hosil bo‘luvchi moddadir. Inozin Krebs siklidagi bir qator fermentlar faolligini oshiradi. Nukleotidlar sintezini tezlashtiradi, miokarddagi modda almashinuvi jarayoniga ijobiy ta’sir qilib, yurak toj tomirlarida qon oqimini yaxshilaydi. Ishlatilishi. Yurak ishemiyasi, yurak infarkti, miokardiodistrofiya, aritmiyalar, gepatit, sirroz, glaukomada ishlatiladi. Ovqatdan so‘ng kuniga 3—4 mahal 0,3—0,6 g dan ichish tavsiya etiladi. Salbiy ta’sirlari. Ba’zi hollarda allergik reaksiyalar kuzatiladi. 184. GIPOLIPIDEMIK DORI VOSITALARI Qonda ko‘paygan lipidlar, asosan xolesterin va triglitseridlar miqdorini kamaytiruvchi farmakologik moddalar, gipolipidemik moddalar degan nom bilan yuritiladi. Gipolipidemik moddalar aterosklerozni davolash va oldini olish, shuningdek uning asorati — yurakning ishemiya kasalligining oldini olishga qaratilgandir. Yurakning ishemiya kasalligida giperlipidemiyaning asosiy omillardan biri hisoblanishi, bunga dalil bo‘lib xizmat qiladi. Ishonchli ma’lumotlarga ko‘ra, o‘z vaqtida boshlangan to‘g‘ri gipolipidemik davolash aterosklerozning tuzalishiga olib keladi. Klinik xurujlarning kamayishi, EQG ko‘rsatkichlarining yaxshilanishi, jismoniy zo‘riqishga chidamlilikning oshishi bilan namoyon bo‘ladi. Lipid almashinuvini mo‘tadillashtirishga tavsiya etilgan ko‘pgina moddalar ichidan klofibrat, nikotin kislotasi, betasitosterin, xolestiramin, dekstratiroksin, neomitsin, to‘yinmagan yog‘ kislotasi preparatlari kengroq qo‘llanilmoqda. Gipolipidemik dorilarning ta’sir mexanizmi va ularning to‘g‘ri tavsiya etishni bilish uchun qisqacha bo‘lsada lipoproteidlarning tasnifi va giperlipoproteidemiya turlarini ko‘rib chiqish zarur. Lipoproteidlar oqsillar bilan kuchsiz (nokovalyont) bog‘langan lypidlar (xolesteryn, tryglyseryDlar, fosfolipidlar, yog‘ kislotalari) hosilasidir. Bu aralashma lipidlarga eruvchanlik, transport va metabolizm xususiyatlarini beradi. Tarkibidagi xolesterin va triglitseridlar miqdoriga qarab lipoproteidlar juda kam qalinlikdagi lipoproteidlar (LPNOP), kam qalinlikdagi lipoproteidlar (LPNP) va yuqori qalinlikdagi lipoproteidlarga (LPVP) bo‘linadi. Qonda lipoproteidlar almashinuvining buzilishi u yoki bu turdagi giperlipoproteidemiyaga olib keladi. Birlamchi giperlipoproteidemiya Fredrikson va Levi (1972) bo‘yicha 5 turga bo‘linadi: 1. Giperxilomikronemiya. 2. Giperbetalipoprodemiya. 3. Disproteidemiya. 4. Giperprebetalipoproteidemiya. 5. Giperxilomikronemiya va giperbetaliproteidemiya. Amaliyotda gipolipidemik dorilarni tavsiya etishda ko‘proq xolesterin va triglitseridning qon zardobidagi miqdoriga qaraladi. Giperxolesterinemiya deb, shartli ravishda 2—2,2 g/l ga teng bo‘lgan umumiy XS miqdori (o‘rta yoshdagi kishilar uchun esa 2,5 g/l) yoki undan ko‘proq, gipertriglitserinemiya uchun esa qondagi triglitseridlar miqdori 1,5 g/l dan yuqori bo‘lgan darajalari olinadi. Gipolipidemik dorilar o‘z ta’sirini lipidlar sintezini o‘zgartirishi yoki katabolizmni kuchaytirishi yo‘li bilan, oshqozonichaklar yo‘lida lipidlar so‘rilishini kamaytirish, yog‘ kislotalarini kamaytirib, ularning tanada siklik aylanishiga va lipidlarning endogen sintezida ishtirok etishga qarshilik ko‘rsatish yoki umuman yuqorida keltirilgan bir necha mexanizmlarni o‘zida mujassam qilgan bo‘lishi mumkin. Gipolipidemik moddalar lipoproteidlar hosil bo‘lishiga qarshilik qiluvchilar, lipidlar katabolizmining va tanadan chiqishini kuchaytiruvchilar va boshqa guruhlarga bo‘linadi. Lipoproteidlar hosil bo‘lishiga qarshilik qiluvchi dorilar Klofibrat (miskleron, atromidin). Qlofibrat barcha gipolipidemik dorilar ichida eng samarali va xavfsizdir. Giperlipoproteidemiyaning 1 turidan tashqari hamma turlarida, ayniqsa III turida yaxshi natija beradi. Klofibrat lypydlar almashynuvyga ko‘p qirryly ta’sir qiladi. U yog‘ to‘qimasidan erkin yog‘ kislotalarining ko‘chishini (mobilizatsiya) to‘xtatadi, ularning jigarda ushlanib qolishini kamaytiradi. Dori samarasi qondagi triglitseridlar miqdorini 30—40 foizga kamaytirish bilan kechadi. Xolesterin darajasiga kamroq ta’sir qiladi. Farm^kokinetikasi. Qlofibrat oshqozonichak yo‘Lidan yaxshi so‘riladi. Eng yuqori miqdori qonda 3 soatdan keyin kuzatiladi. Yarim chiqish davri 12 soatga teng. U esterazalar ta’sirida erkin paraxlorfenilizomoy kislotalariga gidrolizlanadi, bu yog‘ kislotalarini albumin bilan bog‘langan ko‘rinishdan siqib chiqaradi va ularni to‘qimalarda oksidlanishini osonlashtiradi, bu esa qonda yog‘ kislotalari miqdori kamayishiga olib keladi. Salbiy ta’sirlari. Dori kam zaharliligi bilan ajralib turadi. Ba’zida ko‘ngil aynishi, qusish, diareya, miozit, agranulotsitoz, jigar va buyrak faoliyatining buzilishi, kamquvvatlik, teri toshmalari, qichishish, stomatit kuzatiladi. Davolash vaqtincha to‘xtatib turilganda bu salbiy ta’sirlar yo‘qolib ketadi. Qlofibrat bilan davolanganda vaqtivaqti bilan protrombin vatstini aniqlab turish lozim. Agar bemor antikoagulyantlar qabul qilayotgan bo‘lsa, ularning miqdorini kamaytirish kerak. Dorining sutkalik miqdori 1,5—2 g ni tashkil qiladi va bu miqdor 3 mahalga taqsimlab qabul qilinadi. Jigar va buyrak kasalliklarida, homiladorlikda qo‘llanib bo‘lmaydi. Setamifen. Urtacha gipoxolesterinemik ta’sirga ega. Setamifenning gipoxolesterinemik ta’siri to‘liq o‘rganilmagan. Xolesterin sintezining boshlang‘ich bosqichida to‘xtatadi, degan taxmin bor. Setamifen, shuningdek, gipofizning tireotrop faoliyatini kuchaytiradi. Bundan tashqari, u jigarning o‘t ajratishini kuchaytiradi. Setamifen ateroskleroz va giperxolesterinemiya bilan kechadigan xafaqon, surunkali yurak toj tomirining yetishmovchiligi kasalliklarida ishlatiladi. Kuniga 3 —4 mahal 0,25—0,5 g dan ovqatdan 15 daqiqadan so‘ng ichish uchun tavsiya etiladi. Davolash 3—4 oy davom etadi. Salbiy ta’sirlari. Ko‘ngil aynishi, zarda bo‘lish, ishtahaning pasayishi bilan namoyon bo‘ladi. Essensialforte. 5—10 ml dan ampulalarda chi Sariladi. 16 ml ampulada: 166 mg fosfolipidlar, 5 mg gidroxlorid piridoksin, 15 mkg sianokobalamin, 100 mg nikotinamid tutadi; 1 ml ampulada esa 250 mg fosfolipidlar, 2,5 mg gidroxlorid piridoksin, 10 mkg sianokobalamin, 1,5 mg natriy pantotenat, 25 mg nikotinamid saqlaydi. 1 kapsulada 6 mkg sianokobalamin, 6 mg gidroxlorid piridoksin, 300 mg fosfolipidlar, 6 mg riboflavin, 30 mg nikotinamid va 6 mg tokoferol tutadi. Klinikada zssensial jigarning yog‘li distrofiyasida, o‘tkir va surunkali gepatitlarda, yurak kasalliklari natijasida kelib chiqadigan jigar fibrozida ishlatiladi. Lipostabil. 10 ml da 500 mg fosfolipidlar yig‘indisi, 4 mg V6 vitamini, 2 mg RR vitamini va 2 mg adenozin 5monofosfat tutadi. Qapsulada 300 mg fosfolipidlar va 500 mg etozmilin tutadi. YO G‘ almashinuvi buzilishlari korrektori sifatida ishlatiladi. Polisponin. Nipon dioskoreyasi o‘simligi va ildizoldi qismining quruq ekstrakti saqlaydi. Xolesterin so‘rilishini kamaytiradi. Giperlipidemiyada 0,1—0,2 ovqatdan keyin 2—3 marta ichiladi. Davolash kamida 4 hafta davom etadi. Salbiy ta’siri. Teri qichishishi, ishtahaning susayishi, terlash bilan kechadi. Tribusponin. Temirtikan o‘simligi steroid glikozidlari yig‘indisidan iborat. 0,1 g dan kuniga 3 marta ovqatdan oldin beriladi. Davolash 3—4 hafta davom etadi. Dipsakozid. Vorsyanka o‘simligi triterpen glikozidlari YIRINDISINI saqlaydi. Bizning tajribalar natijalariga ko‘ra dipsakozid jigarda lipidlar metabolizmini yaxshilaydi, xolesterinni o‘t (safro) kislotalari ko‘rinishida chiqib ketishini tezlashtiradi. Jigarda bilirubinning konyugatsiyalanish jarayonini yaxshilaydi. Kukun va tabletka holida 0,1—0,2 g dan kuniga 2—3 marta ovqatdan oldin ishlatiladi. Ateroskleroz, yurak ishemik kasalligida, o‘tkir va surunkali gepatitlarda gepatoprotektor sifatida shifobaxsh ichimlik ko‘rinishida tavsiya etiladi. Linitol. Kunjut moyidan olinadi, olein, linolen to‘yinmagan moy kislotalarining etil efirlarini saqlaydi. Moy almashinuvini tiklaydi. GiperlipidemiyaDa 20 ml dan kuniga bir marta, ovqatlanish vaqtida sabul qilinadi, davolanish kursi 1,5 oy davom etadi, Salbiy ta’biri. Dispeptik buzilishlar ko‘rinishida kechadi, xoletsistiti bor bemorlarda o‘t pufagi sohasida og‘riq kuchayishi mumkin. Araxidon. Araxidon, linol va boshqa to‘yinmagan moy kislotalari yig‘indisidan iborat. Shoxli hayvonlar oshqozon oyeti va buyrak usti bezlarining ekstrakti hisoblanadi. Farmakologik ta’siri va ishlatilishi linetol singari. 10—12 tomchidan ovqat vaqtida 2 marta ichiladi.

Похожие

Qon ivishiga, qon tuqimasiga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Yurak mushagi quzg‘aluvchanlik, qisqaruvchanlik, utkazuvchanlik faoliyatiga va avtomatizmiga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi