logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Медицина
  4. Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

162 KB
Скачать
Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi Reja: 1. Neyroleptiklar 2. Talvasaga qarshi dori vositalari 2.1. Epilepsiyaga karshi dori vositalari Markaziy asab tizilmasining ruhiy faoliyatiga va turli ruhiy sindromlarga ta’sir qiluvchi dori moddalari psixotrop dori moddalari guruhini tashkil qiladi. Psixotrop moddalarga shuningdek qon bosimini tushiruvchi, talvasaga qarshi, qayt qiliSHny qoldiruvchi, gistaminga qarshi, aritmiyaga qarshi faolliklar ham xosdir. JSST ilmiy guruhi tasnifiga ko‘ra psixotrop moddalar 7 guruhga: neyroleptiklar, trankvilizatorlar, antidepressantlar, nootroplar, normomimetiklar, ruhiy faollikni kuchaytiruvchilar va psixoleptiklarga bo‘linadi. 1. NEYROLEPTIKLAR Qimyoviy tuzilishiga ko‘ra bular 7 guruhga: 1. Fenotiazin (alifatik unumlar: aminazin, propazin, metirazin, frenolon, tioproperazin, ftorfenazin). Piperidin unumlari: tioridazin, ftorfenazin. 2. Rauvolfiya unumlari (VIII bobga qarang). 3. Butirofenon unumlari: galoperidol, trifluperidol, droperidol. 4. Indol unumlari: karbidin. 5. Tioksantin unumlari: xlorproteksin. 6. Bizepin unumlari: klozapin. 7. Benzamid unumlari; sulpiridlarga bo‘linadi. Farmakodinamikasi. Neyroleptiklarning ta’sir mexanizmi asosida ularning limbik tizilmadagi dofamin qurilmalarini falajlashi yotadi. Bosh miyaning oldingi qismidagi dofamin, adrenalin va serotoninga sezuvchan qurilmalarni falajlab, ular miyaning boshqa tizilmalariga impuls o‘tishini qiyinlashtiradi. Neyroleptik moddalar kuchli antipsixoleptik ta’sir ko‘rsatib, o‘ziga xos tinchlantiruvchi va ataraktik (vazminlik, xotirjamlik) xossaga ega. Bu moddalar vahima, xavotirlikhissiyotini, emotsional zo‘riqish, tashvishlarni yo‘qotadi. Ular ashaddiy ruhiy kasalliklarda tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi, shizofreniya, maniakal va paranoid sindromlarni yo‘qotadi. Bundan tashqari, neyroleptiklar quyidagi farmakologik faolliklarga ega: — tinchlantiruvchi, uyqu chaqiradigan, narkotik, nonarkotik va mahalliy og‘riq qoldiruvchi dorilar samaradorligini oshiradi. Miyaning to‘rtinchi qorinchasida joylashgan trigger zonasi impulslarini falajlab, qayt kilish va hiqichoq tutishini yo‘qotadi. Tana temperaturasini pasaytiradi. Yurak qontomirlariga ta’sir qilib qon bosimini pasaytiradi, yurak urishlar sonini ko‘paytiradi; periferik qon tomirlari qarshiligini kamaytiradi, yurak ritmi buzilishlarini normallashtiradi, o‘pka qontomirlar tonusini pasaytiradi, oshqozon shirysi ishlab chiqarylyshiyy va 1pyra YySlotaliligini kamaytiradi. Yallirlanish mediatorlari gistamin, serotonin, bradikinin faolligini susaytirib yallig‘lanishga qarshi va antiekssudativ ta’sir ko‘rsatadi. Buyraklar qon aylanishini kamaytiradi. Qonda qand miqdorini ko‘paytiradi. Og‘riq qoldiruvchi, silliq muskullar tonusini susaytiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Neyroleptiklarning yuqorida sanab o‘tilgan farmakologik faollik darajasi va uning davomiyligi ularning miqdoriga va ishlatilish muddatiga bog‘liq. Neyroleptiklarning asosiy faollik xususiyatlaridan biri, ularning tinchlantiruvchi (sedativ) faolligi quyidagi tartibda kamayib boradi (37jadval): xloprotikon = etapirazin>tizersin>triptazin = galoperidol>tioridazin>neuleptil = mapsetil>frenolon = meterazin. 37j a d v a l Neyroleptiklarsing solishtirma faolligi Preparatlar Antipsixotik faolligi (shartli birlik) Tinchlantiruvc hi (sedativ) ta’siri Ekstrapiramid reaksiyalarni susaytiruvchi ta’siri Antixolinerg ik ta’&iri Xlorpromazin 1 + + + + + +'+ + Tioridazin 1 + + + + + + Tifluoperazin Perfenazin 20 10 +/+ + + + + + + + + +/+++ + + Fluperazin 50 + + + + + Xlorproteksen 1 + + + +/+ + Galoperidol Loksapin 50 6 +/+ + + + + + + + +/+++ +/+ + Molindol 10 + + + + + Frenolon, meterazin, melleril va mapsetidlar uchu* kayfiyatni yaxshilash, nutq va ruhiy faollikni oshirii. xos hisoblanadi. Ularning gipotenziv faolligi quyidagi tartibdg kamayib boradi: tizersin>aminazin>teralen = tio ridazin = meterazin = triptazin = neuleptil>ga loperidol = frenalon. Salbiy ta’siri. Neyroleptiklarning salbiy ta’sir lari bosh miyaning turli qurilmalar ta’siriga bog‘liq Masalan, galopyoridolga xos parkinsonga o‘xshash salbiy ta’siri uning striatumdagi dofaminergik qurilmalar ta’siriga bog‘liq bo‘lsa, limbik tizilma dofamin qurilmalariga ta’sir qiluvchi tioridazin parkinsonga xos belgilarsiz kuchli antipsixotik faollikka ega. Bir xil kimyoviy guruhga kiruvchi neyroleptiklar uchun bir xil salbiy ta’sirlar xos. Masalan, alifatik tuzilishga ega bo‘lgan aminazin uchun qon bosimining kamayishi, taxikardiya, shilliq pardalarning quruqshab qolishi kabi vegetativ buzilishlar xos bo‘lsa, pirazin unumlari (triptazin, etapirazin) va butirofenonlar (galoperidol, droperidol)ga vegetativ buzilishlar xos emas. Quyida amaliyotda keng tarqalgan ba’zi bir neyroleptiklarning klinik farmakologiyasiii keltiramiz. Aminazin (plegomazin, xlorpromazin) farmakodinamikasi. Aminazinning psixotrop ta’siri taxminan yarim soatlardan keyis kuzatiladi: xavotirlanish, qo‘rquv, psixomotor zo‘riqishlar susayadi, gapirish kamayadi, biroz keyinroq harakatlar (jismoniy), zo‘riqishlarning kamayishi kuzatiladi. Uyqu bosish, xotirjamlik kuzatiladi. Davolash davomida (taxminan 1 haftalardan keyin) yuqorida aytilgan faolligi kuchayadi, kayfiyat susayishi kuchayadi. Davolashning ma’lum bosqichida atrofga qiziqishning susayishi, ba’zan depressiya kuchayadi. Davomli ishlatilganda Parkinson kasalligiga xos simptomlar, harakatlarning susayishi, ichki va tashqi qitiqlagichlarga loqaydlik belgilari kuzatiladi. Ta’sir mexanizmida aminazinning markaziy asab tizilmalaridagi adreno va dofaminergik qurilmalar ishining susayishi yotadi. Katexolaminergik qurilmalarning falajlanishi, membranalarning mustahkamlanishi neyronlardagi elektrolitlar almashinuvini susaytiradi. Aminazinning psixotrop samarasining susayishi miya o‘zagi retikulyar formatsiyasining bosh miya qismlariga faollovchi ta’sirini susaytiradi. Bu o‘z navbatida boshqa dorilarning (uyqu chaqiruvchi, talvasaga qarshi, mushaklarni bo‘shashtiruvchi, alkogolni, narkotik va boshqalarni) miyaga tinchlantiruvchi ta’sirini kuchaytiradi. Aminazin issiqlik ishlab chiqarishni susaytiradi, issiqlik chiqarishni kuchaytirish hisobiga tana haroratini pasaytiradi. Trigger zona faolligini susaytirishi xisobiga qayt qilishni to‘xtatadi. Ichilganda qon plazmasidagi yuqori miqdori 2—4 soatdan keyin, mushakka yuborilganda esa 1—2 soatdan keyin kuzatiladi. Qon oqsili bilan 90—99% bog‘lanadi. Aminazin eng ko‘p o‘pkada, so‘ngra jigarda, kamroq buyrakda, taloqda, miyaning oq moddasida to‘planadi. Aminazinning qon va miya suyuqligidagi miqdori va to‘qimalarda to‘planish darajasi orasida bog‘liqlik bor. Yarim ajralib chiqish vaqti 15—30 soatga teng. Jigarda oksidlanish (30%), gidrolizlanish (30%), demetillanish (20%) yo‘li bilan biotransformatsiyaga uchraydi. Oksidlangan va gidrolizlangan metabolitlari farmakologik faollikka ega. Metabolitlari glyukuron kislota qoldig‘i bilan yoki sulfoksid hosil qilish bilan faolsizlantiriladi. 6% ga yaqini buyraklar orqali o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Antipsixotik samarasi 2 haftadan keyin, tinchlantiruvchi ta’siri 15 daqiqadan keyin (mushakka yuborilganda), ichilganda esa 2 soatdan keyin kuzatiladi. Ishlatilishi. Endogen, ekzogen psixozlar, epilepsiyada, nevrozlarda psixomotor qo‘zg‘alishlarda tavsiya etiladi. Bundan tashqari, qayt qilishga, hiqichoq tutishga qarshi, tana haroratini pasaytirish uchun, qon bosimini tushirish, mushaklar tonusini kamaytirish uchun ham ishlatiladi. Davolash oz miqdorlardan boshlanadi, kerak bo‘lsa bir kechakunduzgi miqdori 1,0 gacha (3—4 marta ichishga) ko‘paytiriladi. Neyroleptik aralashmalar (dimedrol, galoperidol) tarkibida narkozni kuchaytirish uchun ishlatiladi, o‘tkir miokard infarktida og‘riqni qoldirish uchun tavsiya etiladi. Mushakka, venaga yuborilganda 0,1 — 1 ml 2,5% eritmasi ishlatiladi. Salbiy ta’sirlari. Parenteral yuborilganda kollaps, yurak urishlar sonining ortishi, tana haroratining ko‘tarilishi, qo‘l mushaklarining o‘zo‘zidan harakati va dispepsiya kuzatilishi mumkin. 2—3 haftadan keyin sezgining buzilishi, dispeptik va dizuretik buzilishlar, tana haroratining pasayishi, tromboflebitlar kuzatilishi mumkin. Aminazin jigarni zaharlab, xolestatik sariqlik keltirib chiqarishi mumkin. Teri va shilliq pardalar tomonidan turli ko‘rinishda allergik buzilishlar kuzatilishi mumkin. Psixofarmakologik ensefalopatiya ekstrapiramid tizilmaga ta’sir ko‘rinishidagi simptomlar bilan ke Yshlatilmaydigan holatlar. Jigar, buyrak, oshQbzonichak tizilmasining organik kasalliklari, kollaps, koma, homiladorlik, bosh va orqa miyaning organik kasalliklarida tavsiya etilmaydi. Boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Aminazin markaziy va periferik asab tizilmasini susaytiruvchi (narkotik va nonarkotik og‘riq qoldiruvchilar, barbituratlar, parkinson kasalligiga qarshi va tutqanoqqa qarshi), narkoz moddalari, mushaklarni susaytiruvchi dorilar ta’sirini kuchaytiradi. Barbituratlar, karbonatlar, Ringer eritmasi bilan aminazinni bitta shpritsda aralashtirilmaydi, chunki u cho‘kmaga tushib qoladi. Galoperidol (galofen). Farmakodinamikasi. Uning antipsixotrop ta’siri gallyutsinatsiyani va ruhiy qo‘zg‘alishlarni tezlikda bartaraf qiladi. Galoperidolning yuqoridagi ta’sir mexanizmi asosida dofamin parchalanishining tezlashuvi va miya to‘qimasida noradrenalin miqdorining kamayishi yotadi. Galoperidol narkoz moddalari ta’sirini kuchaytiradi. Uning qayt qilishni to‘xtatuvchi ta’siri aminazinga nisbatan 50 marta kuchli. Fenotiazinlardan farqli o‘laroq, uning talvasaga qarshi ta’siri kuchli va fenotiazinlarga xos (yurak urishlar sonining oshishi, qon bosimining pasayishi, oshqozonichak tizimi faoliyatining kuchayishi, ortostatus) vegetativ reaksiyalarga sabab bo‘lmaydi. Farmakokinetikasi. Galoperidol oshqozonichakdan yaxshi so‘riladi. Biologik o‘zlashtirilishi 50—70%. Qon plazmasi oqsillari bilan dorining 90% bog‘lanadi. Ichilgandan so‘ng dorining qon plazmasida eng yuqori miqdori 10—60 daqiqadan keyin kuzatiladi va 3 sutka davomida deyarli yuqori miqdorlarda saqlanadi. Asosan jigarda biotransformatsiyaga uchraydi, kiritilgan dorining 15% miqdori safro suyuqligi bilan ajralib chiqadi. 5 kechakunduz davomida yuborilgan miqdorning 40% buyraklar orqali ajraladi. Yarim ajralib chikish vaqti o‘rta hisobda 21 soat. Ishlatilishi. Shizofreniyaning gallyutsinogenparanoid shakli, psixomotor zo‘riqishlarda tavsiya etiladi. Kuchsiz psixomotor qo‘zg‘alishlarda sutkasiga 0,005— 0,01 g 3—5 marta ichishga, kuchliroq qo‘zg‘alishlarda 0,02—0,05 g dan 2—3 marta mushakka yoki venaga yuboriladi. Dori miqdori klinik samaraga erishilgach kamayti Ekstrapiramidal buzilishlarDa uzoq vaqt qon bosImini pasaytiruvchi dorilar ishlatilganda tavsiya etilmaydi. Triptazin (stelazin). farmakodinamikasi. Aminazinga nisbatan kuchliroq antipsixotik samaraga ega, Gallyutsinatsiya simptomlarini tezroq yo‘qotadi, shu bilan birga tinchlantiruvchi va mushaklarni bo‘shashtiruvchi ta’siri kamroq. Qayt qilishni qoldiruvchi ta’siri kuchliroq. Ishlatilishi. Shizofreniya, involyutsion psixozlar, o‘tkir va surunkali ekzogen psixozlar, gallyutsinogenparanoid sindromlar, qo‘zg‘alishlarda tavsiya etiladi. Davolashni kuniga 0,001—0,005 g dan boshlanadi va astasekin miqdori ko‘paytirib boriladi. Bir kechakunduzgi eng yuqori miqdori 0,1—0,2 g, 2—4 martadan, 1—3 oy davomida ichiladi. Erishilgan samarani quvvatlab turuvchi miqdori sutka davomida 0,02—0,05 g. Tez yordam olish uchun mushakka 0,006 g, kamdankam hollarda 0,01 g gacha yuboriladi. Salbiy ta’sirlari. 60—78% bemorlarda turli ekstrapiramidal ko‘rinishlardagi buzilishlar kuzatiladi. Jigar, oshqozonichak tomonidan buzilishlar kamroq uchraydi. Allergik reaksiyalar ham kam kuzatiladi. Ishlatilmaydi. Utkir jigar kasalliklarida, dekompensatsiya bilan kechadigan yurakning organik kasalliklarida, buyrakning og‘ir kasalliklarida, homiladorlikda tavsiya etilmaydi. Uzaro ta’siri. Boshqa psixotrop, tinchlantiruvchi preparatlar, antidepressantlar, parkinsonga qarshi dorilar bilan birga ishlatsa bo‘ladi. Alkogoldan bo‘ladigan gallyutsinozlarda yaxshi yordam beradi. Prenolon (metofenazat, silador). Farmakodinamikasi. Psixotrop ta’siridan faollovchi ta’siri yukori bo‘ladi, bu ta’siri tinchlantiruvchi ta’siridan ko‘ra yaxshi namoyon bo‘ladi. Davolashning 2—5 kunlarida jismoniy qo‘zg‘alishlar yo‘qoladi. Bemor mimikasida, harakatida ijobiy siljishlar yuz beradi, keyinchalik Depressiya belgilari yaaxshilanadi. Bemorning ruhiy faolligi ortadi, ba’zan o‘ziga xos eyforik o‘zgarishlar kuzatiladi. Dorining ta’siri uning miqdoriga bog‘liq, 0,01 g da tinchlantiruvchi, 0,01—0,1 g da faollovchi ta’siri, 0,04—0,05 g da antipsixotik ta’sirlari namoyon bo‘ladi. Antigistamin va gipotenziv ta’siri jihatidan aminazindan ustun turadi. Yurak toj qon tomirlarini kengaytiradi. MshlatIlishI. Shizofreniyani substuporoz va cfynoroz shakllarida va patologik klimaksda tavsiya etiladi. Salbiy ta’sirlari. Aminazinga nisbatan 3—4 marta kam zaharli. Yo‘ldosh kasalliklar qo‘zg‘atmasligi sababli kamquvvat odamlarga va qariyalarga tavsiya etiladi. Boshqa piperazin unumlariga nisbatan ekstrapiramidal yo‘llarga kam ta’sir qiladi. Ba’zan prenolon bilan davolash jarayonida qo‘zg‘alish, ko‘proq uyqusizlik avj oladi. Kamdankam hollarda yuzning shishinqirashi, bosh aylanishi, kamdankam teri toshmalari, sariqlik, periferik qonda o‘zgarishlar kuzatiladi. Og‘ir jigar, buyrak, yurak kasalliklarida, endokarditda, alkogoldan va uxlatuvchi dorilardan zaharlanganda tavsiya etilmaydi. Uzaro ta’siri. Ekstrapiramidal o‘zgarishlarni kamaytiruvchilar — siklodol, tropatsin, noraninlar bilan yaxshi samara beradi. Neuleptil (peritsiazin). farmakodinamikasi. Adrenolitik, xolinolitik ta’siri aminazinga nisbatan kuchliroq. Uning spazmolitik ta’siri yuqoridagi ta’siriga bog‘liq. Qayt qilishni qoldiruvchi ta’siri aminazinga nisbatan — 17 marta, tana haroratini pasaytiruvchi ta’siri 2 marta ko‘proqdir. Neuleptil ko‘proq bemor kayfiyatiga yaxshi ta’sir qilganligi sababli bolalar psixiatriya amaliyotida tavsiya qilinadi. Ishlatilishi. Shizofreniya, tutqanoq, psixopatiyalarda tavsiya etiladi. Bemor bilan muloqotga kirish yaxshilanadi. Davolash sutka davomida 0,02—0,03 g ichishdan boshlanadi va dori miqdori astasekin 0,04—0,07 g ga yetkaziladi. Barqaror ta’sir olingach erishilgan samarani quvvatlab turuvchi miqdorlarda sutkasiga 0,01— 0,02 g, bolalarga va qariyalarga bu miqdor 0,005—0,03 g qilib belgilanadi. Salbiy ta’sirlari. Ekstrapiramidal buzilishlarva allergiya kam uchraydi. Uzaro ta’siri. Alkogol, barbituratlar, morfin ta’sirini aminazinga nisbatan 10 marta oshiradi. Noshpa, papaverin, atropin va platifillin ta’sirini kuchaytiradi. Xloprotiksen (truksal). Farmakodinamikasi. Aminazindan farqi uning psixotrop faolligida, antidepresantlik ta’siri esa yuqoridir. Samarasi tez va davomliroqdir. Davolash jarayonida alahsirash, gallyu sIyysIYA, paranoyd belgilar yo‘qolib boradi. Antydyoyressiv faolligi jihatidan MAO falajlovchi moddalariga yaqin turadi. Qayt qilishni qoldiradi, tana haroratini va qon bosimini pasaytiradi. Farmakokinetikasi. Ichakdan so‘rilgach jigarda birlamchi metabolizmga uchraydi. Siydik va axlat orqali ajralib chiqadi. Sedativ ta’siri mushakka yuborilgach 10—30 daqiqadan keyin kuzatiladi. Sutka davomida 0,025—0,6 g gacha ichishga yoki 0,025" 0,05 g gacha 3—4 marta mushakka yuboriladi. Salbiy ta’sirlari. Nevrologik simptomlar kamroq uchraydi. Qo‘proq qon bosimining pasayishi, shilliq pardalar qurishi, ko‘z akkomodatsiyasining buzilishi. kuzatiladi. Ba’zan jinsiy maylning susayishi va leykotsitlar sonining kamayishi kuzatiladi. Alkogol, barbituratlardan zaharlanganda, tutqanoqda, kollapsda, parkinsonizmda ehtiyotkorlik bilan tavsiya qilinadi. Uzaro ta’siri. Uyqu keltiruvchi va nonarkotik og‘riq qoldiruvchilar ta’sirini uzaytiradi. Asab tizilmasini qo‘zg‘atuvchi (amfetaminlar va boshqalar)ning raqobatchisi hisoblanadi. 2. TALVASAGA QARSHI DORI VOSITALARI Ko‘pgina uyqu keltiruvchi moddalar (fenobarbital) talvasaga qarshi ta’sir ko‘rsatadi. Talvasaga qarshi dorilarni, ularning terapevtik maqsadlarda ishlatilishiga qarab, 2 guruhga bo‘lish rasm bo‘lgan: 1. Epilepsiyani davolash uchun ishlatiladigan moddalar. 2. Giperkinezlarga, xususan parkinson kasalligi va spastik holatlarga qarshi ishlatiladigan moddalar. 2.1. Epilepsiyaga karshi dori vositalari Epilepsiya (tutqanoq) — surunkali davom etuvchi, ko‘p sonli simptomlar yig‘indisi bo‘lib, vaqtivaqti bilan talvasa xurujlari bilan namoyon bo‘ladigan kasallik. Talvasa anomal neyronal razradlardan kelib chiQadigan miyaning disfunksiyasidan iborat. Talvasaga turli nevrologik kasalliklar, infeksiya, miya shishuvi va shikastlar sabab bo‘lishi mumkin. Talvasaga qarshy DoryLar shunyygdek turly kasalliklar, masalan, meningit natijasida kuzatiladigan talvasani ham davolashda ishlatiladi. Talvasa xurujlari sababi turli zaharlanishlar yoki organizmda kuzatiladigan turli metabolitik buzilishlar bo‘lishi ham mumkin, bu holatlarda davolash talvasa sababchilarini (masalan, gipokaliyemiyani) bartaraf etishga qaratiladi. Difenin (fenitoin). Farmakodinamikasi. Fenitoin miya to‘qimasidagi natriy, kaliy, kalsiy ionlari oqimiga, membrana potensiallariga, aminokislotalar miqdori va noradrenalin, atsetilxolin va GAMK neyromediatorlarvga ta’sir qiladi. Samarali miqdorlarda faolsizlangan natriy ionlari bilan bog‘lanadi va membranadan Na+ ionlari oqimini susaytiradi (Masdonald, 1989). Yuqori miqdorlarda fenitoin, serotonin, noradrenalin ajralishini kamaytiradi. Dofaminoksidazalar faolligini susaytiradi. Bundan tashqari, preparat membranalar moy qatlamini mustahkamlaydi. Fenitoinni kalsiyga aloqador sekret ajratuvchilar (masalan, gormonlar va neyromediatorlar) susaytiradi. Farmakokinetikasi. Fenitoinning natriyli tuzi oshqozonichak tizilmasidan butunlay so‘rilsada, uning qon plazmasida yuqori miqdor hosil qilish vaqti 3—12 soat ichida kuzatiladi. Fenitoin qon oqsillari bilan oson bog‘lanadi. Uremiya va gipoalbuminemiya sharoitida uning qondagi miqdori kamayadi, biroq uning qondagi sof miqdori bilan klinik samarasi orasida bog‘liqlik borligi aniqlanmagan. Dorining orqa miya suyuqligidagi miqdori uning qon plazmasidagi sof miqdoriga bog‘liq. Dori miya hujayrasi endoplazmatik retikulumida, jigarda, mushaklarda va yog‘ to‘qimasida to‘planadi. Fenitoin paragidroksillanib b(rgidroksifenil)5fenilgidantoingacha parchalanadi, bu metabolit glyukuronlanish yo‘li bilan chiqib ketadi. Fenitoinning chiqarilishi uning kiritilayotgan miqdoriga bog‘liq. Yarim chiqarilish vaqtida farq katta bo‘ladi, ya’ni 12—36 soapga, o‘rtacha 24 soatga teng (miqdori kam va o‘rta bo‘lgan bemorlarda). Uzoq yarim chiqarilish vaqti yuqori miqdorlar olayotgan bemorlarda kuzatiladi. Ishlatilishi. Fenitoin essensial tutqanoqni, xususan kasallikning ulkan turlarida (grand mal) tavsi? etiladi. Fenitoinning qondagi terapevtik miqdori ko‘p ka sallarda 10—20 mkg/ml ni tashkil qiladi. Bkrinch miqdor ichishga yoki venaga (tutqanoq xurujlari davrida) tavsiya etiladi. Davolash kuniga 0,3 g miqdordan boshlanadi (0,1 gx^ marta), bunda ko‘pchilik bemorlar qonida dori miqdorr 10 mkg/kg (eng kam terapevtik miqdor) kuzatiladi Talvasa tutish to‘xtamasa, uning miqdorini astaseki terapevtik miqdor chegarasigacha ko‘paytiriladi. Ha{ galgi dori miqdorini oshirish kattalar uchun 25 —30 MI dan oshmasligi kerak. Dori miqdori birdaniga kunigg 300 mg dan 400 mg gacha oshirilganda doridan zaharla’ nish belgilari paydo bo‘ladi. Bolalar uchun boshlang‘ich miqdor kuniga 5 mg/kg, so‘ngra dorining qondagi miqdoriga qarab dozasi ko‘paytiriladi. Boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri. Fenilbutazo va sulfanilamidlar fenitoinni oqsil bilan bog‘da siqib chiqarishi mumkin. Buyrak kasalliklarida uning oqsil bilan bog‘lanishi pasayadi. Fenitoin yodni oqsil dan siqib chiqarib, qalqonsimon bez faoliyatini buzishi mumkin. Fenitoin jigarning mikrosomal ferment tizilma sini faollaydi. Qarbamazepin fenitoin miqdorin^ kamaytirishi, izoniazid esa, aksincha, univg qondagg sof miqdorini ko‘paytirishi mumkin. Salbiy ta’sirlari. Ko‘proq bosh aylanishi, qo‘l bar moqlarining titrashi, ataksiya, qayt qilish; giperplastik gingivit, terida toshmalar toshishi mumkin. Bunda tashqari, fenitoindan zaharlanganda burundan qon oqI’ shi, tana haroratining ko‘tarilishi, tana og‘irliginish kamayishi kuzatiladi. Fenitoin (difenin) jigar, buyrak va yurak yetiSH’ movchiligida tavsiya etilmaydi. Karbamazepin. Fenitoindan farqi geterotsikli? halqasida ureid guruhini (NCoNH 2 ) saqlaydi. Farmakodinamikasi. Karbamazepin fenitoin singa ri natriy kanallarini va yuqori chastotali neyroim pulslarni falajlaydi. Sinaptik impuls o‘tkazishn! susaytiradi. Qarbamazepin noradrenalinni ushlab qo ladi va uning ajralishini kamaytiradi. GAMK ergyu tizilmalarga ta’siri aniq emas. Farmakokinetikasi. Oshqozonichakda yaxshi so‘riladi Qondagi eng yuqori miqdori 6—8 soatdan keyin kuza tiladi. Ovqatdan keyin ichilganda dori sekin so‘riladi shu sababli dorining yuqori miqdorlarini bemorlar yaxshi ko‘tara oladilar. Tarqalish hajmi 1 l/kg yaqin. Dorining 70% qon plazmasi oqsillari bilan bog‘lanadi, klirensi—davolash boshida 1 l/kg kunga teng. Karbamazepin birinchi marta qabul qilinganda uning yarim chiqib ketish vaqti 36 soatga teng, muntazam qabul qilinganda uning yarim chiqib ketish vaqti 20 soatgacha qisqaradi. Karbamazepin organizmda 10, 11digidroksi metabolit hosil qiladi. Uning bu metaboliti barqaror epoksid (karbamazepin10, 11epoksid) hosil qiladi, bu metabolitik talvasaga qarshi faollikka ega. Ishlatilishi. Qarbamazepin parsial talvasalarda tanlov dorisi hisoblanadi. Dori faqat ichishga beriladi. Qattalarga kuniga 1—2 g, bolalarga esa kuniga 15— 25 mg/kg beriladi. Sutkalik miqdorini 3—4 marta ichishga tavsiya etiladi. Dorining qondagi miqdori 4—8 mkg/ml ni tashkil qiladi. Ba’zi bemorlar uning qon plazmasidagi miqdori 7 mkg/ml ga yetganda diplopiyaga shikoyat qilsalar, ba’zi bemorlar esa qondagi 10 mkg/ml miqdorini. yaxshi ko‘taradilar. Ayniqsa karbamazepin o‘zi yakka holda ishlatilganda. Uzaro ta’siri. Qarbamazepin birga ishlatilganda primidon, difenin etosuksimidlarning qondagi miqdorini jigar induksiyasi xisobiga kamaytirishi mumkin. Salbiy ta’sirlari. Ko‘proq miqdorga bog‘liq diplopiya va ataksiya kuzatiladi. Dozaga bog‘liq oshqozonichak tizilmasi faoliyatining buzilishi, katta miqdorlarda esa uyquchanlik kuzatiladi. Ulim bilan tugaydigan aplastik kamqonlik va agranulotsitoz kabi xavfli salbiy ta’sirlarni ham e’tiborga olish zarur. Keyingi salbiy ta’sirlari ko‘proq qariyalarda uchraydi. Shu sababli ularda qonni nazorat qilib turish zarur. Doriga idiosinkraziya terida eritematoz toshmalar ko‘rinishida uchrashi mumkin. Oksikarbazepin. Qimyoviy tuzilishi jihatidan karbamazepinga o‘xshaydigan yangi dori, uning salbiy ta’sirlari kamroq. Dorining faolligi uning metaboliti 10gidroksikarbazepin xosil bo‘lishiga bog‘liq. Bu metabolitining yarim chiqib ketish vaqti 8—12 soatga teng. Dori karbamazepinga nisbatan kam faolroq. Uning nazorat kilinadigan samarali miqdori karbamazepinning 50% ini tashkil qiladi. Karbamazepinga nisbatan jigar induksiyasiga kam ta’sir qiladi, shu sababli birga ishlatilayotgan boshqa dorilar miqdorini kam o‘zgartiradi. Salbiy ta’sirlari. Karbamazepinnikiga o‘xshaydi. Fenobarbital. Bromidlardan keyin keng qo‘llaniladigan talvasaga qarshi dori. Ko‘p klinitsistlarning fikricha, fenobarbital chaqaloqlar uchun tanlov dori hisoblanadi. Farmakodinamikasi. Natriy oqimiga bog‘liq anomal impulslarni sekinlashtiradi. Fenobarbital yuqori miqdorlarda hujayra membranalaridan kalsiy ionlari harakatini ham susaytiradi. Fenobarbital GAMQergik qurilmalarga bog‘liq xlor kanallari oqimini kuchaytiradi. Fenobarbital terapevtik miqdorlarda GAMKergik falajlanish va glutamatga bog‘liq tormozlanishni kuchaytiradi. Farmakokinetikasi. fenobarbital boshqa barbituratlar singari jigardan Sz kimyoviy guruh fermentlari yordamida oksidlanadi. Hosil bo‘lgan spirtlar va ketonlar siydikda glyukuronidlar ko‘rinishida paydo bo‘ladi. Hosil bo‘lgan metabolitlar asosan faolsiz moddalar hisoblanadi. Fenobarbitalning yarim chiqib ketish vaqti 4—5 kunni tashkil qiladi. Uni qayta qabul qilish to‘planishiga olib kelishi mumkin. Jigar sirrozida uning yarim chiqib ketish vaqti 4—8 kunga teng. Og‘iz orqali qabul qilinganda 80% gacha so‘riladi. Ichilgandan 2—8 soat o‘tgach uning qondagi miqdori 5,1—5,3 mg/ml ni, mushakka yuborilganda esa 1,5 soatdan keyin kuzatidadi. 0,1 g dori qabul qilgan bemor qonida uning eng yuqori miqdori 22—23 mg/l, talvasaga qarshi faol miqdori 15—25 mg/ml, ba’zan 40 mg/ ml ni tashkil qiladi. Orqa miya suyuqligida kamroq (12 mg/l) yig‘iladi. Ishlatilishi. Fenobarbital parsial talvasalarda va grand mal da yaxshi yordam beradi. Uzaro ta’siri. Fenobarbital markaziy asab tizilmasini falajlovchilar ta’sirini kuchaytiradi (summatsiyalaydi). Fenobarbital va boshqa barbkturatlarning boshqa dorilar bilan o‘zaro ta’siri jigar induksiyasiga bog‘liq. Barbituratlar — dikumarol, difenin, digitalis preparatlari, grizeofulvin samaradorligini kamaytiradi (induksiya hisobiga). Salbiy ta’sirlari. Fenobarbital va boshqa barbituratlarning salbiy ta’siri ruhiy buzilishlar, uyqu bosish, bosh og‘rishi, bosh aylanishi, ko‘rishning buzi. lishi, ataksiya, nistagm ko‘rinishida yuz beradi. Ba’zi bemorlarda terida turli ko‘rinishdagi toshmalar,tana haroratining ko‘tarilishi. Kam hollarda — gepatit belgilari, bo‘g‘imlarda og‘riq kuzatiladi. Terapevtik taktika. Talvasaga qarshi dorilar uchun dorining samaradorligi va qondagi miqdori orasida bog‘liqlik katta ahamiyatga ega. (38jadval). Talvasani 38 j a d v a l Talvasaga qarnsh dorilarning qondagi samarali miqdori (Portar R. J. Epilipsy; 100 Elementary Princips end ed saundres 1989). Dorilarning nomi Dondagi samarali miqdori, mkg/ml Eng yuqori samaradorligi (mkg/. ml) Zaharlovchi miqdori (mkg/ml) Karbamazepin 4—12 7 >8 Primidon 5—15 10 >p Fenitoin 10—20 18 >20 Fenobarbital 1040 35 >40 Etosuksimid 50—100 80 >100 Valproat 50—100 80 samarali davolashda dorining samaradorligi, farmakokinetik ko‘rsatkichlarini hamda uning salbiy ta’sirini hisobga olish katta ahamiyatga ega. 2. Doriga chidamli bemorlarda kerak bo‘ladigan miqdori; bu miqdor ertalab dori qabul qilishdan oldingi miqdor. Bitta dori ishlatilgan miqdorlardan yuqorirsq bo‘lganda ham dorini zaharli belgilari kuzatilmaydi. Tutqanoqni davolash. Parsial va tarqalgan (grand mal) tonikklonik talvasalar. Yaqinlargacha fenitoin, karbamazepin yoki barbituratlar tanlov dori hisoblanardi. Qeyingi paytlarda talvasaga qarshi dorilarni sedativ samarasi darajasida ishlatish, qolaversa bularni boshqa dorilarni ko‘tara olmayditan bemorlarda ishlatish bilan .chegaralanilgan edi. 1980 yillardan boshlab karbamazepinni kengroq ishlatishga o‘tilmoqda. Hozirgi kunda oksikarbazepinni tavsiya etish ham kengaymoqda, vigabatrin va lamotridmin pa.ydo bo‘lishi bilan dori tanlash masalasi yanada mushkullashmoqda. Tarqadgan (grand mal) talvasalarda ham yuqoridagi dorilar, qolaversa yana valproat ham tavsiya etil moqda. Absans (pitet mal) da seda.tiv samarasi yo‘q etosuksimid va valproat ishlatiladi. Klonazepam ham yaxshi samara beradi, biroq dorining miqdorga bog‘liq salbiy ta’sirlari ko‘proq va o‘rganib qolish hollari uchraydi. Etosuksimid tanlov dori ,hisoblanadigunga chi, damlilik kuzatilganda valproat tavsiya etiladi. Maxsus mioklonik sindromlarda asosan valproat ishlatiladi. Uning sedativ samarasi yo‘q.va yaxshi ta’sirchan hisoblanadi. Ba’zi bemorlarda klonazepam : va boshqa benzodiazepinlar yaxshi yordam beradi. Atonik talvasalar yuqo.ridagi dorilarga chidamli bemorlarda valproat va lamotridmin terapevtik samara beradi degan ma’lumotlar ham bor. Infantin spazmlarda ko‘proq mushakka kortikotropin va kortikosteroidlarni ichishga berish bilan ular’. ni davolash mumkin. Bularning salbiy ta’sirlari farmakoterapiyani to‘xtatishga majbur qiladi. Talvasa takrorlanganda kortikotropin yoki kortikosteroidlar bilan davrlash kursi o‘tkaziladi yoki benzodiazepinlar, jumladan klrnazepam va nitrozepamlarni tayinlash mumkin. Amaliyotda kuniga 25—40 TB gacha kortikotropynni, ba’zi klinitsistlar 240 TB gacha tavsiya etadi. Dori samarasi kuzatilgan bemorlarning 60% ida talvasalar sonining 1—5 haftagacha kamayishi kuzatiladi. Kortikoidlar bilan davolashda prednizolon 2 mg/kg yoki deksametazon 0,3 mg/kg hisobida beriladi. Bularga xos.salbiy ta’sir belgilari qon bosimining ortishi, kushingoid semirish, oshqozonichak tizilmasi tomonidan buzilishlar, terida o‘zgarishlar va elektrolitlar muvozanatining buzilishi kuzatilishi mumkin. Tutkanoq xuruji (status). Tarkalgan tonikklonik xurujlar yig‘indisi bo‘lib, xayot uchun xavfli bu holat tezda yordam talab qiladi. Bu holatni davolash venaga talvasaga qarshi dorilar yuborish bilan boshlagnadiDiazepam ko‘pgina bemorlar uchun tanlov dori hysoblanadi. Uning katta yoshdagilar uchun talvasani to‘xtatadigan qondagi miqdori 20—30 mg ga teng. Diazepam yuraktomyr tizilmasi va nafas markazi ishini susaytirishi mumkin, shunnng uchun diazepam venaga yuborilganda nafas va qontomir markazini jonlantiruvchi dorylar berish kerak. Diazepam ta’siri 30—40 daqiqa davom etadi, tutqanoq xuruji to‘xtagach uzoqrok, ta’sir qiladygan dorilar, masalan, fenitoin berish mumkin. Ba’zi vrachlar lorezepam buyuradilar, bu dori diazepamga o‘xshash, biroq uzoqroq ta’sir qiladi. Tutqanoq xurujidan chiqaradigan asosiy dori fenitoin hisoblanadi, uni venaga yuboriladi, sedativ ta’siri kamroq. Dorini 13—18 mg/kg hisobida tavsiya qilinadi. Vrach zaharli ta’siridan cho‘chib kam miqdorda yuborib xato qiladi. Venaga yuborish tezligi 50 mg/ daq. tashkil qiladi. Uni glukozada eritib bo‘lmaydi, chunki u cho‘kmaga tushadi va o‘z ta’sirni yo‘qotadi. Nafas, yurak urishlar sonini, qon bosimini nazorat qilish lozim. Dorining kardiotoksikligi uning tarkibiga kirgan (erituvchi sifatida) etilenglikolga bog‘liq. Tutqanoq xurujini yo‘qotish maqsadida ilgari fenitoin olgan bemorlarda miqdorga bog‘liq salbiy ta’sirlar kuzatilishi mumkin, Masalan, ataksiya, uni dori miqdorini korreksiya qilish yo‘li bilan yo‘qotish mumkin. Bemorda fenitoinga reaksiya bo‘lmasa, fenobarbitalni yuqori miqdorlarda venaga 100—200 mg dan 400— 800 mg gacha yuboriladi. Bunda, ayniqsa bemor fenobarbitalga qadar benzodiazepin olgan bo‘lsa nafas buzichishi mumkin. Bu holda bemorni darhol ikkilanmay ingubatsiyaga o‘tkazish tavsiya qilinadi. Tarqalgan tonikklonik talvasalarni to‘xtatish uchun 5a’zan lidokain ham, yoki umumiy anesteziya ham tavsiya ^ilinadi. Tutqanoqqa qarshi dorilarning teratogenligi ancha murakkab masala bo‘lib, homiladorlik davrida tutqanoqqa qarshi dorilar olgan onaning bolasi turli majruhliklar bilan tug‘ilish xavfi 2 marta ortadi. Fezitoin, fenobarbital va karbamazepin hamda valpro!tlar spina bifida ga sabab bo‘lishi mumkin (Valproate, 1983). Ko‘p epileptologlar homilador ayolga tutqanoqqa ^arshi dorilar yuborilganda, ular miqdorini iloji eoricha kamaytirish va tutqanoq xuruji davrida homi1ador ayol axvolini nazorat qilishni tavsiya qiladigar. Dori to‘xtatish sindromi. Dorilarni birdaniga yoki >yejasiz to‘xtatish talvasalar soni va og‘irligining ku[ayishiga sabab bo‘ladi. Dorini to‘xtatish sindromi [arajasi turli dorilar uchun turlicha bo‘ladi. Absans (petit mal) ga karshi dorilarni to‘xtatish, [arsial va grand mal ni davolovchi dorilarga nisbatan ’Sonroq kechadi, Ayniqsa, fenobarbital, benzodiazepini to‘xtatish qiyin bo‘lib, ayniqsa ambulatoriya sharoitida bir necha haftalar, oylar talab qilinadi. Tutqanoqning geterogenligini hisobga olganda, unga qarshi ishlatiladigan dorilarni butunlay to‘xtatish mushkul ish. Bemorda 2—4 yil davomida tutqanoq kuzatilmasa, shundan keyingina dorini to‘xtatishga harakat qilish tavsiya etiladi. Preparatlar: 1. Qarbamazepin (generik nomi Tegretol) ichishga tabletka ko‘rinishida 200 mg, chaynab ichish uchun esa 100 mg/5 ml suspenziya ko‘rinishida chiqariladi. 2. Fenitoin (generik nomi dilantin, difenin) ichishga kapsulada 30, 100 mg; chaynash uchun tabletkada 50 mg; 30, 125 mg/5 ml dan suspenziya. Uzoq ta’sir qiladigan dori shakllari: kapsula 30,100 mg dan. Venaga yuborish uchun 50 mg/ml ampulalarda chiqariladi. 3. Primidon (generik nomi mizomin) tabletkalarda 50, 250 mg dan, 250 ml/5 ml suspenziyada chiqariladi. 4. Trimetadiyen (tridion) chaynash uchun tabletkalarda 150 mg; kapsulada 300 mg; 40 mg/ml eritmalarda chiqariladi. 5. Valproat kislota (generik nomi dekapan, Miproyev kislota). Qapsula 250; sirop (valproat natriy) 250 kg/5 ml. Uzoq ta’sir kiluvchi dorilar (depikot), tabletkasi (natriy divalproat) 125; 250; 500 mg dan chiqariladi. 2.2. Parkinson kasalligida va boshqa harakat buzilishlarida ishlatiladigan dorilar Parkinson kasalligi turli sabablar natijasida, ko‘pincha sababi aniq bo‘lmagan mushaklar tonusining oshishi, bradikineziya, tana pozasi (vaziyatini) buzilishi va tana qismlarining titrashi bilan kechadigan simptomlar kompleksi. Idiopatik parkipson kasalligining patofiziologiyasi negizida ba’zi bir neyrotoksinlar yoki oksidlanish jarayonlarida hosil bo‘ladigan sof radikallar yotishi ehtimol. Parkinssn kasalligi davolanmasa kuchanib ketadi. Bu kasallikda miya bazal gangliyalarida dofamin miqdori kamayib ketadi. Levodopa yoki uning agonistlari yordamida dofamigik qurilmalar faolligini oshiruvchi hamda xolinergik va dopaminergik moddalar bu kasallik bslgilarini kamaytirishi mumkin. Idiopatik parkinson kasalligida miyadagi targ‘il tanada GAMKergik hujayralar ta’sirini susaytiruvchi qora tanacha neyrondagi dofaminergik qurilmalar faolligini yo‘qotadi. Parkinson sindromini keltirub chiqaruvchi dori moddalari dofaminergik qurilmalar antagonistlari (masalan, antipsixotik moddalar) yoki nigrostriat neyronlarning buzilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Levodopa. Dofamin sof holda gematoensefalik to‘yeiqdan o‘tmaydi, uning metaboliti (—)3 (3,4 digidroksifenin)Yalanin (levodopa) orqa miya suyuqligiga o‘tadi va dekarboksillanib dofaminga aylanadi. Dofamin sezuvchi qurilmalari biokimyoviy va farmakologik xususiyatlariga qarab tasniflanadi. Masalan, ulardan ayrimlari adenilsiklaza bilan bog‘lanadi, adelinsiklazaning faollanishi natijasida sAMF hosil bo‘ladi va bu dofamin ta’sirining kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Adenilsiklazani faollovchi qurilmalarni D b ularning falajlovchilarini esa D 2 deb nomlash odat tusiga kirgan. Dofamin qurilmalar: DI (DA,) D 5 miyada, buyrak qon tomirlarida joylashgan adenilsiklazani faollaydi, sAMFni ko‘paytiradi. D 2 (DAg) miyada, silliq mushaklarda, presinaptik nerv oxirlarida topilgan, adenilsiklazani falajlaydi; kaliy kanallari o‘tkazuvchanligini oshiradi. D' 3 — miya to‘qimasida uchraydi. Adenilsiklazani falajlaydi (D 2 — kenja tipi bo‘lishi ham mumkin). D' 4 — miyada, yurak va qon tomirlarida uchraydi. Adenilsiklazalarni falajlaydi. (D 2 — kenja tip ko‘rinishida ham uchrashi mumkin). DJ qurilmalar qora tanachalarda va striatik aksonlarda joylashgan. 4 striatik akson va qora tanachalarda presinaptik joylashgan bo‘lib, bazal gangliyalar neyroni hisoblanadi. Dofaminergik parkinsonga qarshi dorilar ta’siri D 2 qurilmalarning faollanishiga bog‘liq, ammo ularning yuqori darajadagi samarasi uchun DI qurilmalarning ham faollanishi talab qilinadi. Antiparkinson ta’sir qiluvchi dorilar dofamin agonistlari va sporinya (qoramug‘) alkaloidlari, masalan, lergotril va bromkriptin, ya’ni D 2 qurilmalarning qo‘zg‘atuvchilari hisoblanadi. Aksincha, ba’zi selektiv D 2 agonistlarning o‘zi ham Parkinson kasalligi belgilarini kelti> rib chiqarishi mumkin. Farmakokinetikasi. Levadopa ingichka ichakdan yaxshi so‘riladi, ammo uning so‘rilishi oshqozon bo‘shashiga ya uning rN iga bog‘liq. Oshqozonda ovqat bo‘lsa, uning qonga o‘tishi sekinlashadi. Ovqat tarkibidagi ba’zi aminokislotalar uning ichakdan so‘rilishini susaytiradi. Uning eng yuqori miqdori qabul qilingandan 1—2 soat o‘tgach qonda kuzatiladi. Bir marta qabul qilinganda uning yarim chiqib ketish vaqti ko‘proq 1 va 3soatlar orasida yuz beradi. Yuborilgan miqdorning 2/3 qismi metabolit ko‘rinishida ichilgandan so‘ng 8 soatlar ichida paydo bo‘ladi. Levodopaning asosiy metaboliti — Zmetoksi4gidroksifenil atsetat kislota (gomovalinil kislota) va digidroksifenil atsetat kislotalari hisoblanadi. Yuborilgan miqdorining faqat 1—3% miyaga o‘tadi, qolgan qismi boshqa to‘qimalarda metabolizmga uchraydi, dekarboksillanish yo‘li bilan dofaminga aylanadi. Dorining samarasini olish uchun uni ko‘p miqdorda kiritish talab qilinadi. Biroq levodopani dopadekarboksilaza ingibitorlari bilan yuborilganda, uning periferik a’zolardagi metabolizmi susayadi va qondagi miqdori ko‘payadi, yarim chiqib ketish vaqti uzayadi. Dofaning ko‘p qismi miya to‘qimasiga o‘tadi. Levodopaning periferik dofadekarboksilaza ingibitorlari (karbidopa bilan) levodopaga ehtiyojni taxminan 75% ga kamaytiradi. 3shakl. Levadopa metabolizmiga karbidopaning ta’siri. Strelkalar kengligi dorining komponentdagi miqdori, % lar qabul qilingan miqdorning qismlari. Qarbidopa qo‘shib ishlatilganda levodopaning periferik to‘qimalarda metabolizmga uchraydigan qismi kamayadi, uning miya to‘qimasidagi qismi ortadi Nutt df Fellman, 1984). Ishlatilishi. Levodopa Parkinson kasalligining boshlang‘ich davrlarida samarali hisoblanadi, keyinchalik uning ta’siri kamaya boradi, salbiy ta’sirlari esa oshib boradi. Ammo dori qancha erta ishlatilsa, o‘lim hodisasi kam bo‘ladi. Yuqorida keltirilgan dalillardan kelib chiqib, levodopani karbidopa bilan ishlatish tavsiya etiladi. Sinemet — Dofa preparati bo‘lib, tarkibida 1:10yoki 1:4 nisbatda karbidopa va levodopa saqlaydi. Davolash kam miqdorlardan boshlanadi (karbidopa 25 mg, levodopa 100 mg) 3 marta. Dori samaradorligi va salbiy ta’sirining kelib chiqishiga qarab dori miqdori ko‘paytirilib boriladi. Ko‘p bemorlarda 25 mg karbidopa+250 mg levadopa 3—4 marta berilganda yaxshi natija beradi. Uzoq ta’sir qiluvchi dori shakllarini ishlatish hisobiga dori kiritishlar sonini kamaytirish mumkin. Salbiy ta’sirlari. Dofa—dekarboksilaza ingibitorlarisiz ishlatilganda 80% bemorlarda levadopa ko‘ngil aynish, qayt qilish, ishtaha yo‘qolishi kabi o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Uni karbidopa bilan ishlatilganda yuqoridagi salbiy ta’sirlari kam (20% bemorlarda) uchraydi. Levadopa qabul qilgan bemorlarda yurak ritmining buzilishi, qorincha ekstrasistoliyalari, kamroq hollarda yurak titrashlari (fibrillyatsiyalar) uchrashi mumkin. Levadopaning yurak tomonidan bo‘ladigan salbiy ta’sirlari kam uchraydi. Yurak tomonidan uchraydigan salbiy ta’sirlari katexolaminlar miqdori ko‘payishi bilan bog‘liqdir. Gipotenziya yoki gipertenziya ham kuzatilishi mumkin. Gipertenziya katta miqdorlarda yuborilganda yoki uni noselektiv monoaminoksidaza ingibitorlari va simpatomimetiklar bilan ishlatilganda ko‘proq uchraydi. Levadopa uzoq ishlatilganda 80% bemorlarda diskineziya uchraydi. Diskineziyaning kelib chiqishi dori miqdoriga bog‘liq va u individuallikka ega. Diskine bilan qo‘shib ishlytilgynda uchraydi. Kuproq diskineziya yuz va oyoqlar paresteziyasi ko‘rinishida uchraydi. Turli ko‘rinishlardagi (depressiya, ruhiy qo‘zg‘alish, gallyutsinatsiya va b.) idroklash va ruhiy buzilishlar uchrashi mumkin. Bu ko‘rinishdagi ruhiy buzilishlar ko‘proq levadopa birga ishlatilganda yuz beradi. Davolash dori miqdorini kamaytirishdan iborat bo‘ladi.

Похожие

Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Siydik va tuz haydovchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Gijjalar (glistlar)ga qarshi guruhdagi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi