Siydik va tuz haydovchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi - Медицина - Рефераты

Siydik va tuz haydovchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Siydik va tuz haydovchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi Reja:  Siydik haydovchi dori moddalarining farmakodinamik ko‘rsatkichlari  Osmotik siydik haydovchilar (mannit, sorbit, mochevina)  Genle halqasiga ta’sir qiluvchi siydik haydovchilar.  Spironolakton va kaliy konkreonat

Siydik va tuz haydovchi dori moddalari yurak qo: tomirlari, buyrak, jigar va boshqa sabablardan lib chiqqan shishlarni va zaharlanishni hamda xafaqs kasalligini davolashda va ko‘zning ichki bosimi oinrai da keng qo‘llaniladi. Siydik haydovchi dorilar suv va tuzlarning < nizmga tushishiga nisbatan chiqishini ko‘paytiradigan kimyoviy moddalar yoki o‘simliklardan tayyorlana; dori vositaLari hisoblanadi. Bular tyozligi va davomiyligiga qarab, bir necha guruhlarga bo‘linadi. 1. Tez ta’sir qiluvchilarga furosemid, laziks, furantril, etakrinat kislota, uregit, bumetamid (bufenoks), piretonid (areliks), torasmid (unat), sorbit, mochevina. Bular organizmga kiritilgach bir necha daqiqadan keyin samarasi boshlanadi va ta’siri 2 soatdan 8 soatgacha davom etadi, furosemidniki esa 24 soatgacha davom etadi. 2. Urtacha tezlikda va uzoq ta’sir qiluvchilar: gidroxlortiazid (gipotiazid, dixlortiazid), sikloketiazid, mefruzid, indapamid (arifon), ksipamid (akvafor), klopamid (brinaldiks), metazolon, oksodomin (gigroton, xlortalidon), amilorid, midamer, triamteren, anetozolamid (diakarb), dixlorfenamid (daranid). Triamteren samarasi 15—30 daqiqa, metazolon 1 soat, indapamid 1,5 soat, oksodolin 3 kundan keyin, qolganlarining ta’siri 1—4 soatdan keyin boshlanadi va 9 soatdan 12 soatgacha davom etadi. 3. Sekin va uzoq ta’sir qiluvchilar: spironolakton (veroshpiron, aldakton), kaliy konkreonat (soldaktel). Samarasi 2—5 kundan keyin boshlanadi, 5—7 kungacha davom etadi. Siydik haydovchi kuchi ularning natriyning qayta so‘rilishi darajasiga qarab belgilanadi va bular quyidagi turlarga bo‘linadi: 1. Kuchli (furosemid, etakrin kislota, bumetanid, piretamid, torasemid, mannit, sorbit, mochevina, klopamid), bular natriy reabsorbsiyasini 10—25% ga kamaytiradi.

2. Urtacha siydik haydash kuchiga ega bo‘lgan preparatlar (gidroxlortiazid, siklometiazid, mefruzid, metazolan, ksipamid, indapamid, aksodolin), bular natriy reabsorbsiyasini 5—10% ga kamaytiradi. 3. Kuchsiz siydik haydovchilar — bular natriy reabsorbsiyasini 3% gacha kamaytiradi (spironolakton, kaliy kanreonat, amilorid, triamteren, atsetozolamid, Dixlorfenamid). Bular ishlatilganda qonning kislotaishqor ko‘rsatkichlarining o‘zgarishi va uni nazorat qilish katta amaliy ahamiyatga ega. Siydik haydovchilar qonning 6U ko‘rsatkichi ta’siriga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1 Kuchli metabolitik atsidoz chaqiruvchilar (atsetazolamid, dixlorfenamid). 2. Urtacha atsidoZ chaQIruvchIlar: aMilbriD, tryaMteren, spironolakton, kankreonat kaliy. 3. Kuchsiz atsidoz chaqiruvchilar: hamma qolganlapi katta miqdorlarda, uzoq vaqt ishlatilganda. Samaradorligi va xavfsizligini nazorat qilish 1. Laboratoriya usullari: siydik bilan elektrolitlar ajralib chiqishini va ularning qon zardobidagi miqdorini aniqlash; siydik kislota miqdorini qand va xolesterin miqdorini aniqlash. 2. Asboblar yordamida. EKG (Ttishining manfiy bo‘lishi va QRST oralig‘ining kamayishi, ya’ni gipokaliyemiya belgilarining paydo bo‘lishi). 3. Klinik usullar: sutkalik siydik miqdorini o‘lchash (bu ko‘rsatkich 2 martadan ortmasligi kerak, aks holda giperkoagulyatsiya xavfi ortadi). Tana og‘irligini o‘lchash (kunlik tana og‘irligining kamayishi 1 kg dan oshmasligi kerak); shishlarning yo‘qolishi, o‘pka shishi belgilarining yo‘qolishi (o‘tkir chap qorincha yetishmovchiligida). Siydik haydovchi dorilar samarasi pasayishining sabablari: 1. Giponatriyemiya, siydik haydovchilar bilan davolash yoki buyrakdan tashqari natriyni yo‘qotish natijasida kuzatiladi. Bu vaqt ichilayotgan suyuqlik hajmini kamaytirish, bemor ovqatiga osh tuzi qo‘shib berish, siydik haydovchi dorilar berishda tanaffus qilish tavsiya etiladi.

2. Gipoalbuminemiya, nefrotik sindrom natijasida, jigar kasalliklari, distrofiya natijasida kelib chiqishi mumkin. Bu holda dori miqdorini ko‘paytirish yoki konsentrlangan albumin quyish, osmotik siydik haydovchi dorilardan yuborish tavsiya qilinadi. 3. Aldosteron miqdorining oshishi (giperaldosteronizm) siydik haydovchi dorilar uzoq vaqt ishlatilganda, glyuko, mineralokortikoidlar ishlatilganda yoki asosiy xastalik (o‘ng yurak yetishmovchiligi, jigar sirrozi, xafaqon kasalligi) natijasi bo‘lishi mum kin. Bu holda boshqa siydik haydovchilarni aralashmada ishlatiladi yoki kaliy xlorid, asparkam, panangin tavsiya etiladi. 4. Utkir buyrak yetishmovchiligining buyrak i chi. Bu holatda siydik haydovchilarga sezuvchanlik buziladi. Shu sababli bunday hollarda ekstrakorporal ultrafiltratsiya tavsiya etiladi. Siydik haydovchi dori vositalarining ba’zi ( makodinamik ko‘rsatkichlari 18jadvalda keltirilga 18 j a d v a l Siydik haydovchi dori moddalarining farmakodinamik ko‘rsatkichlari Dorilarning nomi Ta’sirining boshlanishi Ta’sirning davomiyligi Suv va tuzlarni chiqarish qobiliyati N 20 1 Na+ K+ ) S1 1 N SOz Dixlortiazid 2 soat 14 soat +++ +++ +++ '+++ ++ Diakarb 2 soat 10 soat ++ ++ +++ + +++ + (atsetozolami d) Spironolakton (aldak 48—72 soat 3 — 4 kun ++ ++ + : ++ + ton, veroshpiron) 48 s va ko‘proq 3 — 4 kun +++ + ++ • — +•+ +

Promeran Furosemid 30 daqiqa 6 soat +++ + +++ +++ ++++ + Etakrin kislota 30 daqiqa 8 soat +++ + +++ ++ ++++ + Eslatma: + soni ta’sir kuchini ko‘rsatadi;—ta’sirga ega emas; ± ta’siri muhim emas. Farmakodinamikasi. Qonnimg osyotyk boSiMiyy ko‘paytiradi va shishli to‘qimalardan suyuqlikning Qonga o‘tishiga va oqayotgan qon hajmining ko‘payishiga olib keladi. Natijada qon oqishi va koptokchalarning syydik ajratish faolligi ko‘payadi, bundan tashqari, yretubulyar bo‘shliqda qon oqimining ortishi Genli halqasinyng yuqoriga chiqish qismida xlor, natriyning sustlik bilan qayta so‘rilishini buzadi, bunga qaytishfa qarshilik ko‘rsatadigan aylanma tizilma ishining yzdan chiqishi sabab bo‘ladi. Osmotik siydik haydovchilar (mannit, sorbit, mochevina) Bu guruh dorilarping nefronda osmotik bosimning oshirishi kanalchalar distal qismidagi nefron ishini izdan chiqaradi, suv va natriyning qayta so‘rilish vaqtini uzaytiradi va ajralib chiqishi ko‘payadi. Bundan tashqari, oqayotgan qon hajmining ortishi yurak o‘ng bo‘lmachasi va jigardan maxsus natriy uretik omilning chiqishini kuchaytiradi, bu omil proksimal kanalchalardan natriyning qayta so‘rilishini buzadi va kanalchalarning distal qismidan natriyning qayta so‘rilishini falajlovchi qondagi aldosteron ajralib chiqishini kamaytiradi. Natijada bular sutkalik siydik miqdorini kuchaytiradi, qon bosimini oqayotgan qon hajmini ortishi hisobiga oshiradi. Bulardan ko‘proq mannit ishlatiladi, qolganlarining samaradorligi kam, buning ustiga mochevinani jigar kasalliklarida berib bo‘lmaydi. Farmakokinetikasi. Asosan venaga sekinlik bilan yuboriladi (tomchilab emas). Mannit 10% to‘qimalarga o‘tadi, qolgan qismi qonda qoladi. Mochevina va sorbit esa to‘qimalarga tezda o‘tadi. Mochevina sekinlik bilan

biotransformatsiyaga uchraydi, shu sababli u to‘qimalardan suyuqlikning qonga o‘tishga sabab bo‘ladi. Sorbit esa, to‘qimalardan butunlay va tez glikogenga aylanadi, bu uning samaradorligini kamaytiradi. Qattaroq yoshdagi bolalarga nisbatan 3—4 oylik bolalarda mannit sekinlik bilan chiqarilganligi sababli, uning qurituvchi ta’siri kuchliroq va davomliroqdir. Salbiy ta’sirlari. Bosh og‘rishi, ko‘ngil aynishi, qayt qilish, teri ostiga tushgan joyda nekroz, bilirubin va dori vositalarining gematoensefalitik to‘siqdan o‘tishini oshirganligi sababli bolalarda bilirubin ensefalopatiyasi va qon quyilishi mumkin; Ishlatilishi. Miya to‘qimasi shishining oldini olish va davolash uchun. Miya to‘qimasi shishi jarohat, miya pardasi yoki to‘qimalarining yallig‘lanishi natijasida kelib chiqqan bo‘lsa, osmodiuretiklar yuborilmaydi. Chaqaloqlardagi miya to‘qima shishida tavsiya etilmaydi, bularda gistogematik to‘siqning o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lishi sababli miya shishi kuchayishi mumkin. 1. Benzin, kerosin, skipidar va formalinlardan zaharlanganda, o‘pka shishida, yurak yetishmovchiligida kelib chiqqan miya to‘qimasi shishida bularni berib bo‘lmaydi, bu holatlarda ular yurak zo‘riqishini kuchaytiradi. 2. Halqum shishi, glaukoma, dorilar bilan barbituratlar, salitsilatlar, sulfanilamidlar, PASK, borat kislotasi va boshqalar. hamda gemoliz chaqiruvchi zaharlar (antifriz, atsetat va oksalat kislotalari)dan zararlanganda ishlatiladi. Yuqoridagi moddalardan zaharlanganda bularnn bemorga yuborish mannit siydik muhitini ishqor tomonga burishi hisobiga ularning parchalanishini tezlashtiradi, ikkinchidan, oqsillar va gemoglobinning cho‘kmaga tushishining oldini oladi. Shu sababli kanalchalar tiqilib qolishining oldini oladi. 3. Osteomiyelit, peritonit, sepsis, kuyishda va karaxtlikda bu dorilar zaharning chiqib ketishini yaxshilab, qon bosimining ortishiga olib keladi. Utkir buyrak yetishmovchiligining boshlang‘ich davrida hali buyrak ishi buzilmasdan oldin osmodiuretiklar yuborish mumkin.

4. Soatiga tana sathi m2 hisobiga 50 ml siydik ajralsa, davolash samarali sanaladi. Genle halqasiga ta’sir qiluvchi siydik haydovchilar. Bu guruhga furosemid, etakrin kislota, bumetamid, piretanit va torasemidlar kiradi. Farmakodinamikasi. Bu guruhdagi dorilarning siydik xaydovchi ta’siri ular birlamchi siydik tarkibiga tushgach, ya’ni proksimal kanalchalarda sekretsiyaga uchragach yuz beradi. Chaqaloq va kichik yoshdagi bolalarda nefron yaxshi taraqqiy qilmaganligi tufayli ularning ta’siri katta yoshdagi bolalarga va kattalarga qaraganda sekinroq boshlanadi. Bular tomirlar endoteliysida , YE2 prostaglandinlar sintezini kuchaytirib, koptokchalar qon tomirlarini kengaytirib cho‘zadi va siydik Hosil bulishyni kuchaytiradi. Bundan tashqari, bulap yenle halqasining yuqoriga ko‘tariladigan qismi epi teliylaridagi sulfgidril fermentlarini falajlash yo‘li bilan fosforillash va glikolizni buzadi, bu navbatida natriy, xlor va kaliyning qayta faol surilishini susaytiradi. Genli halqasining shu qismida bular magniy ionlarining faol qayta so‘rilishini 6vzib, uning siydik bilan ajralib chiqishini oshiradi Qon zardobida magniy ionlarining kamayishi paratgarmon chikishini susaytiradi, bu esa kalsiy ionlarining qayta so‘rilishini kamaytiradi. Bular karboangidraza va elektroneytral pompa yshiny falajlash yo‘li bilan organizmdan tuzlar va suvning chiqishini kuchaytiradi. Elektroneytral pompa nasosi Genli halqasining yuqoriga ko‘tariluvchi qismidagi apikal membranada organik va noorganik kislotalarni natriy, kaliy va xlor ionlariga almashtirishni nazorat qilib turadi. Etakrin kislota esa siydik to‘plovchi naychalarda antidiuretik gormon bilan retseptor uchun raqobat qiladi. Farmakologik ta’sirlari: siydikni ko‘paytiradi; venalar tarangligini kamaytirib yurakka zo‘riqishni kamaytiradi; buyrak qon aylanishini va koptokchalar filtratsiyasini ko‘paytiradi; siydik bilan magniyning chiqishini, bu esa o‘z navbatida kalsiyning chiqishini kuchaytiradi.

Farmakokinetikasi. Dorilar venaga, mushakka yuboriladi yoki nahorga ichiladi. Oshqozonichakdan yaxshi so‘riladi, biologik o‘zlashtirilishi 60—70% ga teng, 95% qon oqsillari bilan birikadi. Jigarda glyukuron kislota qoldig‘i bilan birikish yo‘li bilan biotransformatsiyaga uchraydi. Bular buyraklar orqali filtrlanish va qayta so‘rilish (75%) bilan, qisman jigar orqali o‘t (safro) bilan ajralib chiqadi. Buyrakning o‘tkir va surunkali yetishmovchiligida bularning siydik bilan ajralishi kamayadi, biroq ichaklar orqali ajrala boshlaydi. Qondan yarim chiqish davri 30 daqiqadan 90 daqiqagacha bo‘ladi. Sutkasig; 1 yoki 2 marta beriladi. Uzaro ta’siri. Bu preparatlarni boshqa siydo haydovchilar bilan qo‘shib berish mumkin. Masalan, q rosemid kabi boshqa dorilar bilan qo‘shib chiqar! dori shakllari bor. Ularni qon bosimini tushiruv dorilar va yurakqon tomirlari yetishmovchiligini davolovchi dori guruhlari bilan qo‘shib beriladi. Ularni oto va nefrotoksik antibiotiklar (salbiy ta’siri) hamda nosteroid yallig‘lanishga qarshi dorilar (farmakodinamik antagonizm) bilan berib bo‘lmaydi. Bilvosita qon ivishini susaytiruvchilar, klofibrat va boshqalar birga ishlatilganda siydik haydovchilarni qon oqsili bilan bog‘dan siqib chiqarish natijasida ularning samarasi ortishi mumkin. Salbiy ta’sirlari. 1. Qon bosimining tushib ketishi (gipotoniya). 2. Qurituvchi ta’siri hisobiga qon ivishini kuchaytirishi mumkin. 3. Giponatriyemiya, asab tizimi ishi buzilishi, ko‘ngil aynish, qayt qilish, ich ketishi, holsizlanishga sabab bo‘ladi. 4. Gipokaliyemiya belgilari (holsizlanish, ishtaha yo‘qolishi, ich ketishi, yurak faoliyatining buzilishi, ya’ni EQG da QRST oralig‘ining kengayishi, ST ning izochiziqdan pastga tushishi, Ttishi inversiyasi) namoyon bo‘ladi. 5. Gipomagniyemiya va gipokaliyemiya quyidagi simptomlar (yurak sohasida og‘riq, talvasalar, yurak ritmining buzilishi, qon ivishining buzilishi, urova xolelitiaz) bilan namoyon bo‘ladi. Bu belgil?rni yo‘qotish uchun bir vaqtda gidroxlortiazid qo‘shib ishlatish kerak. 6. Xlor yetishmasligidan kelib chiqadigan alkaloz gipoxloremik siydik haydovchi dorilarni uzoq muddat ishlatilganda kelib chiqishi mumkin, chunki uning kelib chiqish sabablaridan biri bular tomonidan

karboangidraza fermentining falajlanishidir. Gipoxloremik alkalozni kamaytirish maqsadida ammoniy xlorid va kaliy xlorid tavsiya etiladi, keyingisi afzalroq, chunki u kaliy yetishmasligini ham yo‘qotadi. 7. Siydik kislotasining ortib ketishi (giperurekemiya) kanalchalarda siydik kislotasi sintezining buzilishidan kelib chiqadi. Siydik kislotasining qondagi miqdori 6,8 mg/100 ml yoki 7,5 mg/100 ml (ayol va erkaklarda) ortib ketsa, siydik kislotasini kamaytiradigan dorilar tavsiya Qilinadi. 8. Genli halqasiga ta’sir qiluvchi siydik Haydovchilar insulin ishlab chiqarishni kamaytirib, siydikda va qonda qand miqdorini ko‘paytirib yuborishi mumkin. 9. Furosemidga bog‘lanib qolgan buyrak UNI uzoq ishlatish oqibatidir. 10. Ototoksiklik. Siywk xaydovchilarni boshqa ototoksik dorilar bilan qo‘shib ishlatilganda bemorda otit, meningit, buyrak ishmovchiligi kabi belgilar yuzaga keladi. Ishlatilishi. Genli halkasiga ta’sir qiluvchi siydik haydovchilar o‘tkir va turg‘un (refrakter) yurak qon tomirlari yetishmovchiligida ishlatiladi. Surunkali yetishmovchilikda uzoq ta’sir qiluvchilardan piretanid va torosemidlar qo‘l keladi. Bu guruhdagi siydik haydovchilar xafaqon xurujlarida ham venaga yuboriladi (furosemid yoki etakrin kislotasi). Upka va miya shishida bular eng yaxshi samara beradigan dorilar hisoblanadi. Miya shishida qonda antidiuretik gormon miqdori ortib ketadi, shu sababli bu holda bu gormon antagonisti etakrin kislotasi tavsiya etiladi, chunki bu preparat shu gormonni sezuvchi qurilmalarni egallab oladi. Bu guruhdagi dorilar o‘tkir va surunkali buyrak yetishmovchiligida yaxshi samara beradi. Nefrotik va nefrotik glomerulonefritlarda gipoalbuminemiya hisobiga bularning ta’siri susayadi, shu sababli bunday hollarda ularni katta miqdorlarda yuboriladi. Koptokchalar filtratsiyasi ancha susaygan sharoitda ham ularning siydik haydovchi samarasi saqlangan bo‘ladi. Bu dializ yordamida chiqib ketmaydigan zaharlardan zaharlanganda kuzatiladi. Bular essensial yoki vitamin D yetishmasligidan kelib chiqqan giperkalsiyemiyalarda tavsiya etiladi. Bulardan etakrin kislotasi sulfanilamid

kislota kimyoviy tuzilishiga ega bo‘lmaganligi sababli, sulfanilamidlarga o‘xshash dorilarga (masalan, antidiabetik, infeksiyada ishlatiladigan sulfanilamidlar) sezuvchi bo‘lgan bemorlarga yaxshi kor qiladi. Tiazidlar guruxi. Bularga gidroxlortiazid, siklometiazid, mefruzid, indapamid, klopamid, metazolon, oksodolinlar kiradi. Farmakodinamikasi. Bular proksimal kanalchalar hujayralari tomonidan nefronga faol ajralib chiqadi va u yerda natriyning faol va xlor ionlarining passiv reabsorbsiyasini kamaytiradi. Bundan tashqari, ular karboangidraza faolligini ozroq susaytiradi, bu yerda ular natriy ionlarini faol qayta so‘rilishini susaytiradi. Siydik tarkibida natriy miqdorining ortishi natriyni yig‘uvchi naychalarda qaytish mexanizmini faollashtiradi va kaliyning tez chiqarilishini ta’minlaidi. Tiazidlar buyrak kanalchalarida qayta so‘rilishni shtiradi va kalsiyning qondagi miqdorini oshiradi, siydikdagi kalsiy miqdorini kamaytiradi, bu o‘z navbatida paratgormon chiqiiini falajlaydi. Bu esa Genli halqasida magniy iosharining faol qayta so‘rilishini kamaytiradi, bu magvshning siydik bilan ajralib chiqishini ko‘paytiradi, 5u hol ayniqsa uzoq ishlatilganda kuzatiladi. Farmakologik ta’siri. Siydiksh ko‘paytiradi; koptokchalarda qon aylanishini va siydik hosil bo‘lishini biroz kamaytiradi; siydikeilan kalsiy ajralib chiqishini kamaytiradi, bu aa o‘z navbatida magniyning siydik bilan chiqishini kupaytiradi. Farmakokinetikasi. Tiazidlf ovqatdan ilgari ichishga tavsiya etiladi, yaxshi so‘shladi, biologik o‘z lashtirilishi 60—80% ga teng. Bular to‘qimalarga yaxshi kiradi, ayniqsa indamin vg oksolidonda bu ko‘ratkich kuchli. Gidroxlortiazid, s:klometiazid va mefruzidning yarim chiqib ketish dari 6—10 s ga teng. Bular 1—2 marta beriladi. Qolgag tiazidlarning yarim chiqib ketish va ta’sir ko‘rsatish luddati uzoqroq. Bu lar amaliy jihatdan biotransffmatsiyaga uchramaydi, buyraklar orqali o‘zgarmagan holda chiqib ketadi. Utkir va surunkali buyrak yetishmovchidagida tiazidlarning yarim chiqish davri va ta’sir samgrasi kamayadi. Uzaro ta’siri. Tiazidlar boiqa siydik haydovchi dorilar bilan qo‘shib berilsa, ;larning siydik haydash faolligi ortadi. Bularni kgliy xlorid va kaliy chiqishini kamaytiruvchilar bilan birga berilsa, kaliy miqdorining kamayish

xavfiezayadi. Bunday tayyor dori shakllari triampur (gidroslortiazid va kaliy chiqishini kamaytiruvchi siydik gaydovchi modda tutuvchi triamteren va amiloridlar) S1qlaydi. Bularni ishlatishda tiazidlar berishdan 23 soat oldin kaliy saqlovchilar berish va keyin tshzidlarni tayinlash maqsadga muvofiqdir. Qon tomirlarni kengaytiruvchi dorilar bilan qo‘shib xafaqon ka:alligini davolashda tavsiya etiladi. Biroq tiazidlar yurak glikozilari bilan zaharlanish belgilarini oshiradi; ular shyukokortikoidlar va qandni kamaytiruvchi dorilar chashradigan qondagi kaliy miqdorining kamayib ketishshi kuchaytiradi; antidepolyarizatsiya chaqiruvchi miorelgksantlar va barbituratlar ta’sirini kuchaytiradi, ayutilsalitsilat kislotadan zaharlanishni kuchaytiradi (aspirinning siydik bilan chiqib ketishini kamaytiriii natijasida). Salbiy ta’sirlari. 1. Gipokshiyemiya ko‘proq uchrayDi. Qondagi kaliy miqdorini tekshirib turish kerak. Bu salbiy ta’sirning oldini oshsh uchun tiazidlarni tanaffus qilish yo‘li bilan ishlatish, kaliy va kaliy saqlovchilar bilan qo‘shib ishlatish, ovqat bilan kiritilayotgan natriy miqdorini chegaralash, kaliyga boy ovqat moddalari (mayiz, turshak, bargak va boshqalar) iste’mol qilish tavsiya qilinadi. Tiazidlar kiritish to‘xtatilgach 4—6 sutkadan keyin kaliy miqdori normallashadi. 2. Giperlipidemiya. 3. Giperkalsiyemiya. 4. Giponatriyemiya, gipomagniyemiya, giperurikemiya, glukozaga sezuvchanlikning susayishi, gipoxoleremik alkaloz, gipotoniya ham uchraydi. Ishlatilishi. 1. Surunkali yurak yetishmovchiligi. Kreatinin miqdori 30 ml/daq dan kamayganda tiazidlar o‘rniga Genli halqasiga ta’sir qiluvchi siydik haydovchilarga o‘tish kerak. 2. Essensial va simptomatik xafaqon kasalligida ko‘proq indapamid tavsiya etiladi, qolganlari kam ishlatiladi. Indapamid kalsiyni bloklovchilarga o‘xshab qon tomirlarida to‘planib qon tomirlarini kengaytiradi, bundan tashqari, qonning yopishqoqlik xususiyatini kamaytiradi va yurak qorinchalarining kengayishini qaytaradi. Metabolitik o‘zgarishlarni kam chaqiradi. Bemorlar dorini yaxshi ko‘tara oladilar. 3. Oksalat tuzlari (toshlar) hosil bo‘ladi.

4. Yig‘uvchi naychalarni antidiuretik gormonga sezuvchanligining ortishi qandsiz diabet keltirib chiqaradi. 5. Shishlar keltirib chiqarishi mumkin. Tiazidlarga ksipamid ham kiradi, ta’sir mexanizmi boshqa tiazidlardan farq qiladi, ya’ni kanalchalar distal qismida joylashgan peritubulyar qismiga ta’sir qiladi. U buyrak qon aylanishiga va filtratsiyaga ta’sir qilmaydi. U terminal buyrak yetishmovchiligida ham o‘z faolligini saqlab qoladi. Farmakokinetikasi. Qsipamid ertalab ovqatdan keyin, tabletkani butunicha ko‘p miqdorda suyuqlik bilan ichiladi. Dori yaxshi so‘riladi. Biologik o‘zlashtirilishi 73% ga yaqin. Qondagi yuqori miqdori ichilgandan 1 soat keyin kuzatiladi, 99—100% oqsil bilan bog‘lanadi. Dori qisman jigarda glyukuronlanish bilan biotransformatsiyaga uchraydi. Buyraklar bilan o‘zgarmagan (40% ga yaqin) va metabolit ko‘rinishida chiqib ketadi. Yarim chiqib ketish vaqti 7 soat, buyrak yetishmovchiligi bor bemorlarda bu vaqt 9 soatgacha cho‘zilishi mumkin, jigar sirrozida esa bu ko‘rsatkich o‘zgarmaydi. Uzaro ta’siri. Gipotenziv dorilar ta’sirini kuchaytiradi. Qon bosimini kamaytirish va siydik miqdorini ko‘paytiruvchi ta’siri nosteroid yallig‘lanishga qarshi dorilar bilan ishlatilganda (indometatsin) kamayadi. Qaliy va magniy defitsiti bo‘lganda yurak glikozidlarining salbiy ta’sirini kuchaytiradi, ayniqsa glyukokortikoidlar, furosemid, surgilar, litiy, karbenoksolon va boshqalar. Ishlatilishi. Xafaqon kasalligi va yurak yetishmovchiligida, buyrak kasalliklari va jigar sirrozida tavsiya qilinadi. 4. Qaliyni saqlab qoluvchi siydik haydovchilar. Triamterin va amilorid. Farmakodinamikasi. Bular aldosteronning raqobat. siz antagonistlari bo‘lib, distal kanalchalar apikal membranasi epiteliylarida natriy va kaliyning passiv transportini falajlaydi. farmakologik ta’siri. Siydik bilan kaliyning chiqib ketishini kamaytiradi va oz miqdorda siydik ajralishini ko‘paytiradi.

Farmakokinetikasi. Ovqatdan keyin ichishga beriladi. Yaxshi so‘riladi, triamterenning biologik o‘zlashtirilishi 50—70% va amiloridniki —90%. Dorining qariyb 80% qon oqsili bilan bog‘lanadi. Triamteren 90%, amilorid kamroq darajada biotransformatsiyaga uchraydi. Triamteren ko‘proq o‘zgargan holda jigar orqali chiqariladi, shu sababli uni jigar kasalliklarida tavsiya etilmaydi. Amilorid o‘zgarmagan holda buyraklar orqali chiqariladi, shu sababli uni buyrak yetishmovchiligida ishlatilmaydi. Qondan yarim chiqib ketish vaqti triamteren uchun 1,5— 2,5 soat, amilorid uchun esa 24 s. Shu sababli sutka davomida bular 1 yoki 2 marta beriladi. Uzaro ta’siri. Boshqa siydik haydovchilar (boshqa guruhlarga qarang), kaliy bilan birga tavsiya etish xavfli. Salbiy ta’sirlari. Kaliy miqdorining ortib ketishi (giperkaliyemiya) va metabolitik atsidoz ko‘proq buyrak yetishmovchiligi bor bemorlarda rivojlanadi. Folat kislotasi yetishmovchiligi belgilari kelib chiqishi mumkin, chunki triamteren pteridinlarga kirib, kimyoviy tuzilishi jihatidan folat kislotasiga o‘xshaganligi uchun pteridin va folat kislotasi folat kislotasini foliyen kislotasiga aylantirishda ishtirok etadigan folatreduktaza fermenti uchun raqobatdoshlik qiladi. Ishlatilishi. Bularni ko‘proq boshqa siydik haydovchilarga qo‘shib gipokaliyemiya va metabolytik alkalozning oldini olish maqsadida ishlatiladi. Spironolakton va kaliy konkreonat Farmakodinamikasi. Bular kiritilgandan 1—2 soat vaqt o‘tgach, nefronning distal qismidagi Na+, K + ATFazani falajlaydi, bu esa o‘z navbatida kaliyning nefronga chiqishini kamaytiradi, bu kaliyning siydik bilan chiqib ketishini kamaytiradi. Keyincha lik bular aldosteron faolligiga bog‘liq permeazalar faolligini falajlaydi. Bu ferment kanalchalarning distal qismida natriyning qayta so‘rilishini ta’minlaydi. Bular aldosteron antagonisti bo‘lib, faqat giperaldosteronizm holatlarida ta’sir qiladi. Bu lar qon tomirlar devoriga natriy kirishini susaytirib, qon devorlarini toraytiruvchi moddalarga sezuv chanlikni susaytiradi.

Bular aldosteron bilan raqobat qilib, yurakda fibroblastlarning faollashuviga qarshilik ko‘rsatadi, bu o‘z navbatida kollagen hosil bo‘lishini kamaytiradi, bu esa kollagen matriksi rivojlanishini kamaytiradi va miokardda interstitsial fibrozni kamaytiradi, bularning hammasi surunkali yurak yetishmovchiligining kuchayishi sekinlashuviga olib keladi. Farmakologik samarasi. Siydik bilan kaliy chiqib ketishini kamaytiradi. Siydikni oz miqdorda ko‘paytiradi. Yurakka zo‘riqishni (postnagruzkani) kamaytiradi. Farmakokinetikasi. Qaliy konkreonat venaga, spironolakton esa ovqatdan keyin ichishga beriladi. Spironolakton 90% gacha so‘rilsada, jigardan o‘tayotganda birlamchi biotransformatsiyaga uchraganligi sababli uning biologik o‘zlashtirilishi keng darajada individuallikka ega va 30% dan 70 %ga teig. Qon oqsillari bilan 90% foizgacha birikadi. Ularning tarqalish xajmi kichik—0,05 l/kg ga teng. Spironolakton jigarda bir necha faol metabolitlarga parchalanadi, ulardan eng faoli konkrenon spironolaktonning 70% faolligiga ega. Spironolaktonning 50% siydik, 50% esa safro (o‘t) suyuqligi bilan metabolitlar ko‘rinishida chiqib ketadi. Kaliy konkreonat va spironolakton metaboliti konkrenon asosan 75% buyraklar orqali chiqib ketadi, shuning uchun xam buyrak yetishmovchiligida ular to‘planib qolib, kaliy miqdorining ortib ketishiga olib kelishi mumkin. Spironolakton va kaliy konkreonatiing yarim chiqnb ketish vaqti 10 soatdan 35 soatga teng. Sutka davomida bular 3—4 marta ichiladn. Uzaro ta’siri. Boshqa siydik haydovchi dorilar va ISO yurak glikozidlari bilan qo‘shib ishlatiladi. Tayyor holdagi dori shakllari — lazilakton bor. Kaliy dorilari bilan qo‘shib ishlatish man etiladi. Salbiy ta’sirlari. Buyrak yetishmovchiligi bor bemorlarda giperkaliyemiya va metabolitik atsidoz kuzatilishi mumkin. Erkaklarda — ginekomastiya, erkaklik quvvatining pasayishi; ayollarda — virilizatsiya, hayz ko‘rishning buzilishi; kamroq umumiy xolsizlanish, qayt qilish, giponatriyemiya, terida toshmalar, xolestaz, trombotsitopeniya uchraydi.

Ishlatilishi. Birlamchi giperaldosteronizm (Kron kasalligi), surunkali yurak yetishmovchiligi, jigar sirrozi, nefrotik sindrom, xafaqon kasalligi boshqa siydik haydovchi dorilarni uzoq vaqt ishlatishdan keyin kelib chiqqan ikkilamchi giperaldosteronizmda ishlatiladi. 5. Karboangidraza ingibitorlari, bularga atsetazolamid va dixlorfenamidlar kiradi. Farmakodinamikasi. Bular proksimal kanalchalar epiteliysida SO2 va N2O dan NSO3 kislota hosil bo‘lishini boshqaradigan karboangidraza fermenti faolligini susaytiradi. Buning natijasida SO2 dan N+ ionlarining hosil bo‘lishini kamaytiradi. Vodorod ionlarining kanalchalarda natriyga almashinuvi buziladi, bu esa o‘z navbatida natriyning qayta so‘rilishini kamaytiradi, bular bikarbonatlar ajralib chiqishi va giperxloremik atsidoz ko‘rinishida kechadi. Qonning ishqor zahirasi dori berish to‘xtatilgach 1—2 kundan keyin normallashadi. Qarboangidraza ingibitorlari chaqirgan metabolik atsidozda kompensator tarzda SO2 o‘pka orqali chiqa boshlaydi, shu sababli bu dorilar orir nafas yetishmovchiligida, og‘ir uremiyada, diabetda va ichak infeksiyalarida berilmaydi. Karboangidraza ingibitorlari kuchsiz natriyuretiklar bo‘lganligi sababli, proksimal kanalchalarda qayta so‘rilib ulgurmagan natriy Genli halqasida so‘riladi va distal kanalchalarda kaliyga almashinadi, Shu sababli ular kaliyurezga sabab bo‘ladi. Amaliyot nuqtai nazaridan ularning boshqa tuzilmalarda karboangidrazani falajlashi katta ahamiyat kasb etadi. Ular bosh miya qorinchalarida, tomirlarda karboangidrazani falajlashi sababli orqa miya suyuqligi va ko‘z to‘r pardasida siliar tanadan ko‘z ichi suyuqligining chikishini kamaytiradi, miya nenronlarida natriy va suv miqdorini kamaytiradi. Farmakologik samarasi. Ko‘z ichki va orqa miya bosimini pasaytiradi, bosh miya neyronlari qo‘zg‘aluvchanligini oshiradi; kaliyning siydik bilan chiqishini ko‘paytiradi, — siydik ajralib chiqishini biroz ko‘paytiradi. Farmakokinetikasi. Bular ichishga beriladi va yaxshi so‘riladi. Qondagi eng yuqori miqdori 2 soatdan keyin paydo bo‘ladi. Yuborilgan dorining 90% qon oqsillari bilan bog‘lanadi.

Yarim chiqish vaqti 3 soatga teng. Dori sutkada bir marta, yaxshisi kun oralab, bikarbonatga qo‘shib berilgani ma’qul bo‘ladi. Uzaro ta’siri. Tiazidlar bilan birga berilganda siydik xaydash samarasi ko‘payadi, biroq gipokaliyemiya xavfi yuqori bo‘ladi. Qaliy saqlovchi diuretiklar bilan qo‘shib berilganda og‘ir atsidoz yuz beradi, shu sababli ular birga ishlatilmaydi. Siydik muhitining ishqoriy tomonga burilganligi sababli, kuchsiz ishqor xarakteridagi dorilar (xinidin va efedrin) ning chiqib ketishi kamayadi; aksincha, kuchsiz kislota muhitli salitsilatlar, barbituratlar chiqishi tezlashadi; aminoglikozidlar, makrolidlar, linkozaminlar va sulfanilamidlarning siydik yo‘llarida mikrobga qarshi ta’sirini kuchaytiradi. Bular kaliy tuzlari bilan birga ishlatilganda ularning samarasi ortadi. Salbiy ta’sirlari. Gipokaliyemiya, giperxloremik atsidoz, osteoporoz, giperkalsiuriya, siydik yo‘llarida kalsiy tuzlaridan hosil bo‘lgan toshlarning ko‘payishi (sitratlar chiqishining kamayishi hisobiga); oshqozonda HC1 chiqishini kamaytiradi, bu samarasi dori berish to‘xtatilgach 3—5 kun davom etadi, bunda oshqozon shirasining proteolitik faolligi 20% gacha kamayadi; katta miqdorlarda dispepsiya, paresteziya, mushaklarning holsizlanishi, uyquchanlik, kamdankam allergik jarayonlar trombotsitopeniya, leykopeniya, agranulotsitoz chaqiradi. Ishlatilishi. 1. Sekinlik bilan rivojlanayotgan ensefalopatiya. 2. Glaukoma. 3. Kichik epilepsiya. 4. Upka, yurak yetishmovchiligidan kelib chiqqan shishlarda. Bu xolda ular qonda gidrokarbonat anionlari hosil bo‘lishini kamaytirib, nafas markazi qo‘zg‘aluvchanligini kamaytiradi. 5. Utkir tog‘, kesson kasalligi,

Похожие

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Siydik haydovchi vositalarining klinik farmakologiyasi

Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi