Урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси - Медицина - Рефераты

Урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларининг анатом ияси ва физиологияси Режа: 1. Урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларининг анатом о- морфологик тузилиши. 2. Тухумдонларнинг морфологияси, функциялари. 3. Тухумдон гормонларининг жинсий аъзоларга таъсири. 4. Овогенез. 5. Жинсий гормонларни амалиётда қўллани ли ши.

Урғочи ҳайвонлар жинсий аъзолари тузилишига кўра, икки қисмга бўлиб ўрганилади. Ташқи жинсий (гeнитaлиa exтeрнa) аъзоларга жинсий лаблар, қин даҳлизи ва клитор; ички жинсий (гeнитaлиa интeрнa) аъзоларга қин, бачадон, тухум йўллари, тухумдонлар ва сариқ тана киради. Жинсий лаблар - ички ва ташқи юзалардан иборат бўлиб, ташқи юзаси тер ва ёғ безларига жуда бой пигментсиз теридан иборат бўлади, ички юзаси эса шиллиқ пардадан иборат бўлиб, кўп қаватли ясси эпителий билан қопланган. Жинсий лаблар эластик мускул толалари ва веноз қон томирлар тўрига бой бўлиб, жинсий алоқа пайтида қонга тўлишади. Клитор - ғовак танадан тузилган бўлиб, эркак ҳайвонлар жинсий аъзоси рудименти ҳисобланади. Клиторнинг учида сезувчи нервлар жуда кўп бўлади. Қин даҳлизи - урғочи ҳайвонлар жинсий аъзоларнинг энг кейинги бўлими бўлиб, ташқи лаблар билан тугайди. Қин даҳлизининг шиллиқ қавати кўп қаватли эпителий хужайралари билан қопланган. Унда лимфа тугунлари ва пастки томон безлари вестибуляр безлари бўлади. Сигирларда даҳлизидаги безлар клитор ёнига очилади. Чўчқаларда даҳлизнинг ён ғовак тўқималари бўлади. Қин даҳлизининг узунлиги сигир ва бияларда 8-14 см, қўй ва эчкиларда 4-5 см ва чўчқаларда 5-10 см бўлади. Қин - жинсий қўшилиш аъзои ва туғилиш йўлининг бир қисми ҳисобланади. Қиннинг орқа қисми қин даҳлизига очилади. Қиннинг шиллиқ пардаси ясси кўп қаватли эпителеий хужайралари билан қопланган бўлиб, безлар бўлмайди. Мускул қавати ички айланма ва узунасига жойлашган ташқи толалардан иборат. Қинни устки юзаси парда билан қопланган. Сигирлар қини 22-28 см, биялар-32 см, қўй ва эчкида - 8-12 см, чўчқалар қини уларнинг катта кичиклигига боғлиқ. Бачадон - бачадон эмбрионал тараққиёти даврида Мюллер каналидан юзага келади. Бачадонда эмбрион ривожланади, шунинг учун ҳам унинг шиллиқ пардаси турлари даврдаги ўзгаришларга муфовиқлашган, яъни оталанган

тухумни қабул қилиш, она танаси билан бирикиш учун мослашган ва қон томирларига бой бўлади. Бачадон танаси ва буйин қисмларидан иборат бўлади. Бачадон буйинчаси узунлиги сигирларда - 12, қўйларда - 3-4, бияларда - 8-15 ва чўчқаларда - 8-20 см, бачадон танаси узунлиги сигирларда - 2-6, қўйларда - 2-4, бияларда - 4-8 ва чўчқаларда - 5-6 см бўлади. Бачадон шохларининг узунлиги сигирларда - 14-30, қўй ва эчкиларда - 10-20, бияларда - 14-30 ва чўчқаларда - 100-200 см. гача бўлади. Бачадон девори 3 қаватдан: Ташқи зарбдоб қавати ( perimetrium ), ички шиллиқ парда ( endometrium ) ва ўрта мускул қавати ( miometrium ) иборат бўлади. Ташқи зардоб парда орқали бачадонга қон томирлар ва нервлар ўтади. Шиллиқ парда цилиндирсимон эпителий хужайралар билан қопланган, унда найсимон безлар бор. Бачадон шиллиқ пардасида ҳар хил бурмалар ҳосил бўлади. Мускул қават бачадон буйнида яхши ривожланиб, сфинктор ҳосил қилади. Бу сфинктор фақат жинсий қўшилиш ва туғиш вақтида очилади. Бачадон шохлари ва танасининг шиллиқ пардасида ярим думалоқ, буртик шаклдаги тўрт қатор жойлашган карункулалар бўлиб, ҳар бир қаторда 10-14 тадан карункулалар бўлади. Карункулалар сони сигирларда 88-126 та, эчкиларда 90-100 та, қўйларда 88-110 тагача бўлиб, бўлади. Ч ў ч қ аларда кўп бола туғиш сабабли бачадон жуда узун (2 метргача) бўлиб, ичаксимон уралиб жойлашади. Унинг танаси калта, буйни эса анча узун бўлади. Ҳомиланинг устки қаватида хорион пардаси жойлашган бўлиб, унинг сўрғичлари (крипталар) бачадон шиллиқ қаватида жойлашган карункулаларнинг ичларига ўсиб кириб боланинг нормал озиқланишини таъминлайди. Сут эмизувчи ҳайвонлар бачадони тузилишига кўра, 4 типига бўлинади: 1. Қў шало қ бачадон (қуён, филларда) 2. Иккига бўлинган (кемирувчиларда) 3. Икки шохли ( қ ишло қ хўжалик ҳайвонларида)

4. Оддий бачадон (маймун ва одамларда) Қўшалоқ бачадон унг ва чап қисми бачадон қинига айрим тешикчалар билан очилади. Иккига бўлинган бачадоннинг қўшалоқ бачадондан фарқи шундаки унинг ҳар иккала қисми бир-бирига яқинлашиб, бачадон қинига битта тешик билан очилади. Икки шохли бачадон икала қисми бирлашиб бачадон танасини ҳосил қилади, танасидан иккита шохлари чиқиб туради. Оддий бачадоннинг ўнг ва чап қисмлари қўшилиб кетади. Тухумдонлар - овал шаклда бўлиб, сигирлар ва қўй-эчкиларда таз бўшлиғида бачадон шохларининг учи билан асоси ўртасида, чўчқаларда қорин бўшлиғининг орқанги учинчи булагида жойлашган. Тухумдонлар жинсий безлари ҳисобланиб, уларда тухум хужайраси ҳосил бўлади, ривожланади ва вояга етади. Шунингдек, урғочилик жинсий гормонлари - этрогенлар (эстрадиол, эстрон, эстриол) ва сариқ тана гормони прогестерон ишлаб чиқилиб, бу гормонлар таъсирида урғочи ҳайвонларда жинсий қузғалиш, қўйикиш ва жинсий мойилик юзага келади. Тухумдонларни катталиги турли ҳайвонларда турлича бўлиб, сигир ва чўчқаларда узунлиги ўртача 2-5 см, қўйларда - 0,8-2 см, бияларда - 3-12 см.гача бўлади. Тухумдоннинг оғирлиги сигирларда - 14-19, қоракўл қўйларда - 1-2 ва эчкиларда - 2,5 граммгача бўлади. Сигир, қўй ва чўчқаларнинг тухумдони устидан махсус оқиш парда билан қопланган бўлиб, бу пардадан тухумдоннинг ичига томон нозик бириктирувчи тўқима толалари йўналган. Тухумдон пустлоқ ва мағиз қисмларидан иборат бўлиб, пустлоқ (фолликуляр қисми) қаватида кўплаб ҳар хил ривожланиш босқичидаги ёки атрезияга учраган фолликулалар ва мағиз (қон томир қисм) қисмида тўрсимон бириктирувчи тўқимадан тузилган қон томирлари ва нерв толалари бўлади. Фолликулаларда ёш тухум хужайралари (оогоний) ва биринчи тартибли ооцитлар бўлиб, ооцитлар бир қаватли ясси эпителий хужайралари билан

ўралган. Тухумдоннинг пустлоқ қисмида генератив эпителий хужайраларидан тухум хужайраси ҳосил бўлади. Тухумдонда бир вақтда бир неча фолликулалар ҳосил бўлиб, етила бошлаши мумкин. Ҳосил бўлган фолликулаларнинг кўпчилиги етилишининг у ёки бу босқичида қайтадан сўрилиб кетади, яъни атрезияга учрайди. Бия ва сигирларда одатда битта, айрим холларда 2 та 1-1,5 см катталикдаги фолликула етилиши мумкин. Қўй ва эчкиларда одатда 1 - 2 та, айрим ҳолларда 6-7 та, чўчқаларда 15-20 та ҳатто 40 тагача фолликула бир вақтда етилиши мумкин. Сигирларнинг тухумдонлари биялар тухумдонига нисбатан анчагина кичик ва овал шаклга эга. Катта ёшдаги ҳайвонларда ўнг тухумдон чап тухумдонга нисбатан бироз катта бўлади. Қўй ва эчкиларда эса тухумдонлар думалоқ шаклга эга. Генератив хужайралардан ҳосил бўлган тухум хужайраси дастлаб фолликулалар эпителийси билан уралган бўлади, фолликула эпителий хужайралари доимо булиниб кўпайиб туради ва тухум хужайрасининг атрофини бир неча қават бўлиб ураб олади. Шундай қилиб, дастлабки фолликула ҳосил бўлади. 1. Тухум йўли - тухумдон билан бачадон шохи ўртасида жойлашиб, тухумдонда етилган тухум хужайраларининг оталаниши амалга ошади ва бачадонга ўтказишга хизмат қилади. Тухум йўли узунлиги сигирларда 20-28 см, қўй ва эчкиларда 14-16 см, бияларда 10-30 см, чўчқаларда 15-30 см, итларда 4-10 см гача бўлади. Сариқ тана - ички секреция бези бўлиб, прогестерон гормонини ишлаб чиқаради, бу гормон бачадон шиллиқ пардасига таъсир қилиб, уни эмбрионни қабул қилишга тайёрлайди. Сариқ тана икки хил бўлади: а) бўғозлик сариқ танаси ва б) патологик сариқ тана. Бўғозлик сариқ тана - деб тухум хужайраси оталангандан кейин ҳосил бўлган сариқ танага айтилади. Ёлғон сариқ тана ҳар бир овуляциядан сўнг

пайдо бўлаверади. Тухум хужайраси оталанмаса ва ҳомиладорлик бўлмаса ёлғон сариқ тана ўртача 13 кунда сўрилиб кетади. Овогенез - урғочи ҳайвонларни тухумдонида тухум хужайраларининг етилиши. Овогенезда 3 та фаза фарқланади: Кўпайиш фазаси; Ў сиш фазаси; Етилиш фазаси. К ў пайиш фазаси - урғочи ҳайвон туғилганига қадар бошланади, диплоид жинсий хужайралар - оогонийлар сони бир неча марта ортади. Урғочи ҳайвон туғилганда унинг тухумдонларида кўплаб оогонийлар бўлиб, келгусида улардан тухум хужайралари ривожланади. Оогонийлар сони сигирнинг бир тухумдонида 140 минг, чўчқаларда - 120, товуқда 60-150 минггача бўлиши мумкин. Тухум хужайраларида моддалар алмашинуви жараёнлари бошқа хужайраларга қараганда жадал кечади. Ў сиш фазаси - тухум хужайралари бора-бора булиниб кўпайишдан тўхтайди ва биринчи тартибли ооцитга айланади. Ооцитлар майда фолликуляр хужайралар билан ураб олинади. Секин ва жадал ўсиш фазалари фарқланади. Вояга етган фолликула (граф пуфакчаси) тухумдонда буртиб туради. Кўп бола берадиган ҳайвонларда, масалан, чўчқаларда бир вақтнинг ўзида 18-20 ва ундан кўп фолликулалар етилиши мумкин. Бевосита овуляциядан олдин биринчи тартибли ооцит биринчи марта меоз йўли билан бўлинади ва иккинчи тартибли ооцитга айланади. Етилиш фазаси . Овуляция пайтида ооцит тухум йўли воронкасига тушади ва унда ҳаракатлана бошлайди. Овогенезнинг учинчи етилиш босқичи тухум йўлида амалга ошади. Тухум хужайрасига сперматозоидлар кира бошлаши билан ооцит иккинчи марта мейоз йўли билан бўлиниши натижасида вояга етган яъни, оталаниш хусусиятига эга бўлган тухум хужайраси ҳосил бўлади. Иккинчи ҳосил бўлган хужайра дегенерацияга учрайди. Ёш тухум хужайралари биринчи марта мураккаб ва иккинчи марта редукцион бўлинади. Овуляция - деб етилган тухум хужайрасининг тухумдондан чиқишига айтилади. Овуляцияни келтириб чиқарадиган сабаблар ҳали тўлиқ

ўрганилмаган. Қин ва бачадонда ҳароратни, механик ва кимёвий таъсуротларни қабул қилувчи рецепторлар бор. Ана шу рецепторларни таъсирланиши овуляция рефлексини келиб чиқишида асосий омиллар бўлиб ҳисобланади. Бундан ташқари фолликула ичидаги суюқликни унинг деворига кўрсатадиган босими ва таркибидаги протеолитик ферментлар ҳам овуляцияга таъсир кўрсатади. Сигирларда овуляция жинсий мойиллик бошлангандан сўнг тахминан 7-15 соат, қўйларда (қоракўл қўйларда 22-60 соат), чўчқаларда 25-40 соат ўтгандан кейин кузатилса, бияларда қўйикишдан 3-7 сутка олдин ёки жинсий мойиллик тугашидан 48-24 соат олдин кузатилади. Ишлаб чиқаришда гормонларнинг препаратларини қўллашда уларнинг таъсир механизмларини ҳисобга олган ҳолда турли бепуштликларни даволаш, ҳайвонлар репродуктив хусусиятларини ошириш ҳамда акушер гинекаологик касалликларни олдини олишда кенг қўлланилади.

Похожие

Эркак ҳайвонлар жинсий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси

Асосий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси

Жинсий Цикл Физиологияси

Бачадон бўйни анатомияси ва физиологияси

Ветакушерлик фани ҳақида