Бачадон бўйни анатомияси ва физиологияси - Медицина - Рефераты

Бачадон бўйни анатомияси ва физиологияси

Загружено в:

15.09.2023

Скачано:

0

Размер:

219.5 KB

Бачадон бўйни анатомияси ва физиологияси Режа: 1. Бачадон бўйни анатомияси ва физиологияси ҳақида умумий маълумотлар. 2. Бачадон бўйни эпителиясининг турлари 3. Гормонларнинг бачадон бўйнига таъсири. 4. Аёл ҳаётининг турли даврларида бачадон бўйни эпителиясининг тузилиш хусусиятлари. 5. Бачадон бўйни касалликларини ташхислаш усуллари. 6. Скрининг учун материални ўз-ўзидан олиш техникаси. 7. Молекуляр биологик усуллар. 8. Бачадон бўйни скрининги.

Бачадон бўйни анатомияси ва физиологияси ҳақида умумий маълумотлар. Бачадон бўйни бачадон билан биргаликда парамесонефрал (Мюллер) каналларнинг бирлашиши натижасида ҳосил бўлади, бу интраутерин ривожланишнинг 12-16 хафталигида содир бўлади. Бачадон бўйни бачадоннинг дистал қисми бўлиб, уни қин билан боғлайди, у вагинал ва суправагинал қисмларга бўлинади (2-расм).1). Бачадон бўйни узунлиги 3-4 см гача, диаметри 1-3 см. бачадон бўйни кичик тос суягидаги ҳолати парасервикал (кардинал) лигаментлар ва сервиксин суправагинал қисмидан II-IV сакрал умуртқаларга чўзилган Сакро-бачадон лигаментлари туфайли аниқланади. Репродуктив ёшдаги аёлларда бачадон бўйни силиндрсимон, қизлар ва гўдак аёлларда конус шаклида бўлади. Бачадон бўйни девори зич бириктирувчи тўқима томонидан ҳосил бўлади. Коллаген ва эластик толалар орасида силлиқ мушак ҳужайраларининг тўпламлари мавжуд. Сервикснинг юқори учдан бир қисмида мушак тўқималари устунлик қилади, улар думалоқ жойлашган толалар билан ифодаланади. Мушак тўқимаси бачадон бўйни обтуратор функциясини таъминлайди. Мушак толаларининг функционал фаоллиги икки томонлама иннервация билан тартибга солинади: симпатик ва парасемпатик. Сервикс тузилишининг замонавий бўлиниши: эктосервикс ва эндосервикс ажралиб туради. Расм. 1. Бачадон бўйни анатомияси.

Шреддерга кўра, сервикс қуйидаги қисмлари ажратилади: - Рагс вагиналис: олдинги тоноз-бачадон бўйни пастки қутб; - Рагс интермедиа: олдинги камар-орқа камар; - рарс суправагиналис-орқа камар устида. Сервикс вагинанинг бириктирилиши даражасидан пастда жойлашган қисми вагинал ёки эктосервикс деб аталади. Эктосервикснинг узунлиги 2-3 см, девор қалинлиги 1,0-1,2 см. бўйиннинг бу қисми ташқи бачадон фаренкси билан тугайди. Ташқи бачадон фаренкси тахминан экто ва эндосервикс ўртасидаги чегарага тўғри келади. Нуллипарларда ташқи томоқнинг ўртача диаметри одатда 3-4 мм ва овал шаклга эга. Туғилган ва интраутерин аралашувларга эга бўлганларда, фаренкс анамнезида ёриқ шаклида бўлади. Ташқи фаренкс шаффоф ёки шаффоф бўлмаган шилимшиқ билан ёпилади (ҳайз даврининг босқичига қараб). Эктосервикс қалинлиги 150-200 мкм бўлган қатламли скуамоз эпителий билан қопланган, силлиқ оч пушти рангда. Сервикс нормал жойлашиши билан қатламли скуамоз эпителия кератинланмайди. Ички бачадон фаренкси-бачадон бўшлиғи билан боғланган бачадон бўйни каналининг проксимал қисми, диаметри 3 мм. Ташқи ва ички фаренкс ўртасида бачадон бўйни канали мавжуд бўлиб, унинг узунлиги 4 см, кенглиги 0,4 см. канал шпиндел шаклига эга, бунинг натижасида бу эрда жойлашган безлар томонидан ишлаб чиқарилган секреция сақланиб қолади, у бачадон бўшлиғини қин бўшлиғи билан боғлайди. Бачадон бўшлиғининг ён томонида ички фаренкс, вагина томонида ташқи фаренкс мавжуд. Бачадон истмуси (истҳмус утери) – бачадоннинг кичик бир қисми 1 см, унинг анатомик ва гистологик тузилишида на танага, на бўйинга санаб бўлмайди. Шиллиқ қаватининг тузилиши-бачадон бўшлиғига ўхшаш, девор тузилиши. Истмус туғилиш каналининг шаклланиши ва функциясида муҳим рол ўйнайди. Сервикал каналда бир қатор узунламасıна бурмалар (палма бурмалари) мавжуд бўлиб, улар шилимшиқни чиқарадиган эпителийнинг сирт

майдонини сезиларли даражада оширади. Периферияга бурмалар тарқалиб, 1-12 мм чуқурликдаги сохта безларни ҳосил қилади ("ҳаёт дарахти"). Сервикал канал силиндрсимон эпителия билан қопланган ва эндосервикс деб аталади. Силиндрсимон эпителия сохта безларни ҳам қоплайди. Эндосервикс қизил ёки тўқ сариқ-қизил рангга эга. Сервиксни қон билан таъминлаш. Қон таъминоти бачадон артериясининг тушаётган шохидан амалга оширилади, бу эса ўз навбатида ички ёнбош артерия ҳавзасига киради. Истмус минтақасида артериал новдалар горизонтал ва камар шаклида жойлашган. Бачадон танасида-қийшиқ: ташқаридан ичкарига, юқоридан пастга. Қиннинг юқори қисмидаги бачадон артериясининг тушаётган шохлари вагинал шохлари билан анастомозланади а. пуденда интерна, шунинг учун бачадон бўйни ушбу артерия туфайли қўшимча равишда қон билан таъминланади. Коллатерал қон айланиши характерлидир. Вена чиқиши ички ёнбош венаси тизимига киради. Бу эрда 3 та веноз плексус ажралиб туради: плехус веносус утерус, плехус веносус вагиналис, плехус веносус весикалис. Бачадон туби ва қўшимчаларидан қон тухумдон венаси тизими орқали пастки вена кавасига, чапда – чап буйрак венасига ўтади. Бачадон танасидан ва суправагинал қисмидан-бачадон томирларига, сўнгра ички ёнбош венасига. Бачадон бўйни ва қиннинг вагинал қисмидан қон тўғридан-тўғри ички ёнбош венасига оқиб чиқади. Бачадон бўйни иннервацияси. Соматик иннервация IV, V н нинг олдинги шохлари томонидан ҳосил бўлган плехус сакралис ва плехус лумбалис томонидан таъминланади. сакралис. Вегетатив иннервация PL плексусларини ҳосил қилувчи сакрал симпатик магистраллар билан ифодаланади. ҳйпогастриcус инф., пл. утеринус. Бачадон бўйни лимфа тизими. Лимфа тизими субепителиал ва стромал капилляр тармоқлар билан ифодаланади. Лимфа чиқиши истмус соҳасидаги иккита плексусда, сўнгра

бачадон ва қорин парда танасининг лимфа томирлари орқали тос деворларида ёнбош ва сакрал минтақада жойлашган лимфа тугунларига, обтуратор тешикларнинг проекциясида, сийдик пуфагининг орқа деворида содир бўлади. Бачадон бўйни эпителиясининг турлари. Қатламли скуамоз эпителия. Юпқа, деярли рангсиз, қалинлиги 150-200 микрон (1-расм).2). Доимий равишда янгиланади (тўлиқ ўзгариш даври 4-5 кун). ИПЕДА 4 қатлам ажралиб туради. Эпителийнинг асосий вазифаси ҳимоя қилишдир. Одатда, у ташқи фаренкс соҳасидаги силиндрсимон эпителия билан бирлашади. Кўп қатламли скуамоз эпителияда 4 қатлам ажралиб туради: базал, тиконли (парабазал), оралиқ (енгил ҳужайралар қатлами, скафоид ҳужайралар), юзаки (ясси ҳужайралар қатлами). Базал қатлам. Эпителийни стромадан ажратиб турадиган базал мембранада жойлашган. Ҳужайралар 1-қаторда жойлашган, пишмаган, фаол бўлинадиган, катта ядро билан, митозлар мавжуд (шунинг учун бу қатлам ҳужайралари эпителия ҳосил бўлиши учун захирани англатади). Ушбу қатламда эстроген рецепторлари жойлашган. Тиканли (парабазал) қатлам бир неча қатор ҳужайралар билан ифодаланади (2-3). Ҳужайралар кўпбурчак бўлиб, жуда катта ядрога эга, ситоплазмаси кўп, гликоген кам. Мембрананинг кўплаб ўсиши мавжуд, митозлар мавжуд. Енгил ҳужайралар қатлами (оралиқ, навикуляр ҳужайралар). Ҳужайралар катта, кичик ядроси ўртача фарқланиб, 6-7 қатлам ҳосил қилади. Шаффоф шилимшиқ мавжудлиги сабабли (колоидга ўхшаш). Ушбу қатлам ҳужайраларида жуда кўп гликоген мавжуд!!! Ясси ҳужайралар қатлами (юзаки). Вакуолаларни ўз ичига олмайди, ситоплазма эозинофил (кератин туфайли). Ҳужайралар майда, қисқарган

ядроларни ўз ичига олади, улар кератинланиш тенденциясини кўрсатади. Улар осонгина десқуамацияга учрайди. Эстрогенлар базал қатламининг кўпайишини, оралиқ ва кератинда гликогеннинг тўпланишини – ташқи қатламида рағбатлантиради. Постменопауза, лактация, болалик гликоген миқдори паст бўлган эпителийнинг мавжудлиги билан тавсифланади.Тузилишининг жуда муҳим жиҳати қон томирларининг йўқлиги. Эпителия ёруғлик тўлқинлари ва строма (репродуктив ёшда пушти-кулранг) ўртасидаги тўсиқдир. Колпоскопик тасвир эпителия ва строма ўртасидаги муносабатларни кўрсатади.Қон таъминоти базал томирлар остида жойлашган қон томирлари орқали амалга оширилади. Терминал капиллярларнинг шаклланиши тўғридан-тўғри жинсий стероидлар (естроген ва прогестерон) даражасига боғлиқ. Қатламли скуамоз эпителия бир қатор муҳим функцияларни бажаради. Механик ҳимоя кератинни ўз ичига олган сирт қатламлари туфайли эпителийнинг чуқур қатламларига зарар этказилишининг олдини олади. Юзаки ҳужайраларнинг десқуамацияси бачадон бўйни юзасидан патологик микроблар, кимёвий, механик воситаларни олиб ташлашга ёрдам беради. Сут кислотасининг бактерицид хусусиятлари, Лизозим юқумли инфексиянинг олдини олади. Епителия ситокинлар, фагоцитоз ва бошқа омиллар туфайли иммунологик ҳимоя хусусиятларига эга. Силиндрсимон эпителия. Эпителий ҳужайралари силиндрсимон бўлиб, 1 қатламда жойлашган бўлиб, шилимшиқни чиқаради (1-расм). 2). Ҳужайралар тагида ядролар мавжуд. Силиндрсимон ҳужайралар остидаги базал мембранада ҳам, ҳам CЕ га ўтишга қодир бўлган захира ҳужайралар мавжуд. Силиндрсимон эпителийнинг вазифалари ҳам кўп қиррали. Гелга ўхшаш секреция секрецияси, шилимшиқ эса силиер ҳужайралар туфайли ички юзадан ташқи юзага ўтади. Уруғлантириш учун сир муҳим аҳамиятга эга: сперма пенетрацияси кучаяди, уруғланишга тайёргарлик, уларнинг паст сифатли

намуналари олиб ташланади. Сир, шунингдек, инфекцияга қарши тўсиқдир (Лизозим, лактоферрин, барча турлари иммуноглобулинлари туфайли). Трансформация зонаси (ўтиш зонаси, трансформация зонаси). Ўтиш зонаси кўп қатламли скуамоз ва силиндрсимон эпителийнинг бирлашиши (аксарият аёлларда ташқи фаренкс даражасида жойлашган). Кенглиги 6 мм. трансформация зонаси пишмаган текис ёки метапластик эпителия билан қопланган. Ўтиш зонаси бачадон бўйнининг вагинал қисмида жойлашган бўлиши мумкин. Ушбу ҳодиса эктопия деб аталади. Одатда янги туғилган қизлар ва ёш аёлларда учрайди, 25 ёшгача давом этиши мумкин. Баъзи муаллифлар эктопияни эктропион деб аташади, гарчи улар силиндрсимон эпителийнинг ташқи томоқдан периферия бўйлаб 5 мм дан кўпроқ тарқалишини назарда туцалар ҳам. Кансерогенезнинг муҳим жиҳати! Скуамоз ҳужайрали силиндрсимон қўшумча бу ҳар доим кўпайишга интиладиган ва гормонлар таъсирида ташқи томонга тарқаладиган CЕ ўртасидаги доимий тўқнашувдаги ҳужайралар. Шунинг учун бу зона беқарор ва ҳаракатчан бўлиб, қўшма чизиқ ҳеч қачон бир жойда бўлмайди ва ҳар доим фаоллик ҳолатида бўлади. Ушбу зона ҳақиқатан ҳам кансерогенезнинг бурилиш нуқтасидир ва шунинг учун жуда муҳимдир, чунки у малигнизасия жараёнларнинг пайдо бўлишига мукаммал даражада мослашган. Скуамоз ҳужайрали метаплазия тушунчаси. Узоқ вақт давомида эктосервикс юзасини эгаллашига йўл қўймайди. Эктропион ҳосил бўлгандан сўнг, эпителия яна бир бор бўшлиқни эгаллашга ҳаракат қилади ва ташқи юзага суради. Ушбу тикланиш ҳодисаси ХЕИ метаплазиясига тўғри келади Скуамоз ҳужайрали метаплазия силиндрсимон эпителийнинг айланиши. Синонимлар: скуамоз-гландулар прозоплазия, захира ҳужайрали гиперплазия. Скуамоз ҳужайрали метаплазиянинг турли босқичлари нормал скуамоз ҳужайрали метаплазия босқичлари (C. Флуҳманн): I босқич:

Эпителия остида жойлашган илдиз (захира) ҳужайраларини ажратиш. Етилмаган куб ҳужайраларининг 1-қатламини ҳосил қилиш. II босқич: Етилмаган куб ҳужайраларининг бўлиниши. 5-6 қаторли кўпбурчак ҳужайраларнинг пайдо бўлиши. Силиндрсимон ҳужайраларни базал мембранадан "ажратиш". III босқич: Етилмаган скуамоз эпителия ҳужайраларининг дифференциацияси. 8-12 қатор ҳужайралар пайдо бўлиши. Силиндрсимон эпителийнинг бачадон бўйни каналига силжиши. IV-В босқич: Скуамоз эпителия ҳужайраларининг кейинги фарқланиши. 5 қатламни ташкил этувчи 20-30 қатор ҳужайраларни ҳосил қилиш. Бачадон бўйни стромаси. Артериялар, томирлар, лимфа томирлари билан тешилган бириктирувчи тўқималардан иборат. Строманинг тубида каналининг қолдиқлари каттароқ диаметрли найчалар ва мезонефрал найчалар шаклида жойлашган. Сервикал функциялар. Бачадон бўйни жинсий тизимнинг муҳим қисмидир, бу сперма ташилишини таъминлайди. Туғруқ пайтида бўйин туғилиш каналининг бир қисмини ташкил қилади, туғилиш актининг бориши унинг функционал ҳолатига боғлиқ. Гормонларнинг бачадон бўйнига таъсири. Бачадон бўйнида стероид гормон рецепторлари мавжуд. Рецепторларнинг концентрацияси бачадон тубидан сервиксгача камаяди. Бачадон бўйни эстроген рецепторлари ППЕ нинг базал ва парабазал қатламларида, Бачадон бўйни стромасида учрайди.

Эстрогенлар ва бачадон бўйни. Асосий аёл жинсий гормони ўсиши ва камолотини таъминлайди: базал ва парабазал қатлам ҳужайраларининг кўпайиши, тиканли қатламдаги дифференциация, оралиқ ҳужайраларида гликоген синтези ва тўпланиши. Эстрогенлар таъсири остида кератин ташқи қатламлари ҳужайраларида тўпланиб, сервикал каналда шиллиқ секреция ҳосил бўлади. Эпителийлар ҳеч қандай гормонал сезувчанликка эга эмас. Силиндрсимон эпителия эстрогенларга гормонга боғлиқ бўлиб, шиллиқ ҳосил қилувчи ҳужайралар қатламини ҳосил қилади, эстроген стимуляция унинг эктосервиксда кўпайишини рағбатлантириш учун уни бўйиннинг ташқи юзасига ёйиб, унинг юзасига кириб боришини маъқуллайди. Деярли 45% ҳолларда бачадон бўйни эктропион пайдо бўлиши билан тугайдиган ҳолатда бўлади. Прогестерон ва бачадон бўйни. Прогестерон оралиқ қатлам ҳужайраларида дистрофик ўзгаришларни, ситолизни ва десқуамациясини келтириб чиқаради. Гестагенлар таъсири остида гликоген ҳам ажралиб чиқади, ситоплазмада ситоплазма билан ўралмаган катта бўшлиқлар ҳосил бўлади. Прогестерон қўллаб-қувватлаш сут кислотаси ҳосил бўлиши, қиннинг кислотали пҲ (3,8-4,5) ни сақлаш. Андрогенлар ва бачадон бўйни. Ушбу гормонларнинг таъсири аниқ тушунилмаган. Эҳтимол, андрогенлар базал ва парабазал қатламларда кўпайишни рағбатлантиради, эпителийнинг ташқи қатламларида дифференциацияни блоклайди. Баъзи ҳолларда "андроген" ҳужайраларни (катта ядролари бўлган) кўриш мумкин. Аёл ҳаётининг турли даврларида бачадон бўйни эпителиясининг тузилиш хусусиятлари. Тсиклнинг 8-9 кунида: эстроген таъсири остида сервикал каналда шиллиқ ҳосил бўлади, сервикал каналнинг ўзи ва ташқи фаренкс кенгаяди. 10-14 кун давомида: диаметри 3-4 мм, ўқувчига ўхшаш порлоқ шилимшиқ

кўринади. Овуляциядан кейин мукус секрецияси тўхтайди, диаметри 1 мм ёки ундан камгача камаяди. Ҳомиладорлик пайтида эпителияда гликогенга бой бўлган кўплаб оралиқ ҳужайралар, кўплаб лактобактериялар мавжуд. Силиндрсимон эпителия ҳужайралари ва дедуал ҳужайралар пайдо бўлиши мумкин. Туғилгандан сўнг парабазал ҳужайралар мавжуд, лейкоцитлар сони кўпаяди. Перименопаузада парабазал ҳужайралар пайдо бўлади, эпителия шиллиқ қавати ингичка бўлиб, бачадон бўйни секрецияси ишлаб чиқарилиши камаяди. Постменопаузада базал ва парабазал ҳужайралар устунлик қилади, шиллиқ қавати ингичка, ҳимоясиз ва қон кетиши мумкин. Ташқи анатомик соддалигига қарамай, бачадон бўйни аёлнинг репродуктив функциясини амалга оширишни таъминлайдиган муҳим органдир. Бачадон бўйни аёл жинсий тизимининг ички қисмлари олдида генитал трактга кирадиган салбий омиллар учун биринчи тўсиқдир. Бачадон ва қўшимчалар инфекциясининг олдини олишнинг" илғор қирраси бўлиб, бачадон бўйни микробиал қўшиннинг биринчи зарбаларини олади. Бироқ, ўзи бу курашда йўқотишларга дуч келади, баъзи тажовузкор агентлар олдида ўз мавқеини йўқотади. Бачадон бўйни ўзини ҳимоя қилиш ва қўллаб қувватлашга муҳтож. Бачадон бўйни касалликларини ташхислаш усуллари. 1. Клиник ва визуал усул. Ушбу усул сервиксни кўзгуларда текширишни, сирка кислотаси эритмасини 3% қўллашни ўз ичига олади - асетобел доғини аниқлаш, Шиллер тести (Лугол эритмаси билан даволаш) – ёд салбий зонани аниқлаш. Усулнинг сезгирлиги 69-94% ни ташкил қилади. Усулнинг ўзига хослиги 74-94% ни ташкил қилади.

Клиник ва визуал усулнинг афзалликлари арзонликдир (усул ихтисослаштирилган ускуналардан фойдаланишни талаб қилмайди); ўрта тиббиёт ходимлари томонидан амалга ошириш имконияти мавжудлик. Клиник ва визуал усулнинг камчиликлари-ишончлиликнинг этарли эмаслиги (усулнинг юқори субективлиги), ортиқча ташхис қўйиш эҳтимоли, стандартлаштиришнинг этишмаслиги. Тарихий маълумот. Илгари бачадон бўйни тестлари жуда фаол ишлатилган: Ферн белгиси ва бачадон шиллиқ қаватининг таранглиги аломати, бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. Ферн белгиси. Бачадон бўйни шиллиқ қавати ҳавода қуритилганда кристалланиш қобилиятига эга. Кристалланиш интенсивлиги ҳайз даврининг босқичига, яъни тухумдонларнинг эстроген таъсирига боғлиқ. Кристалланишнинг сабаби юқори эстроген тўйинганлиги таъсири остида мукуснинг физик-кимёвий хусусиятларининг ўзгариши. Кўзгуларда текширилганда, бачадон бўйни каналидаги материал анатомик олинади, ҳосил бўлган шилимшиқ слайдга қўлланилади ва қуритилади, кристалланиш паст катталаштириш остида микроскопия ёрдамида баҳоланади. Овуляциядан 2-3 кун олдин шилимшиқ кристалланиб, Ферн баргининг ўзига хос нақшини ҳосил қилади. Эстроген даражаси қанчалик баланд бўлса, асосий магистралдан 90*бурчак остида чўзилган баргларнинг нақшлари шунчалик катта бўлади. Овуляциядан сўнг, сариқ тананинг тўлиқ функцияси ва яхши прогестерон тўйинганлиги фонида кристалланиш йўқолади ва қуритилган шилимшиқ бўлаклар шаклида пайдо бўлади. Сервикал мукуснинг кучланиш белгиси бачадон бўйни каналидан шилимшиқни олиб ташлаш керак, унинг шохларини суюлтириш керак; суюлтирилганда шилимшиқдан ип ҳосил бўлади, унинг узунлиги Шилимшиқнинг ёпишқоқлигига боғлиқ. Ипнинг максимал узунлиги шиллиқ қаватнинг ёпишқоқлиги энг катта бўлган овуляция даврида бўлади. Ипнинг узунлиги сантиметрда ўлчанади (естроген даражаси қанчалик баланд бўлса, унинг

узунлиги шунчалик катта бўлади). Тсиклнинг иккинчи босқичида ипнинг кучланиш аломати камаяди ва ҳайз кўришдан олдин бутунлай йўқолади. Ситологик усул. 60 йил олдин Жорж Папаниколау томонидан таклиф қилинган. Ситологик усулнинг мақсади бачадон бўйни саратонини прекансероз ёки ин cиту саратон босқичида эрта ташхислашдир. ПАП бўяш (Пап тести) қуйидаги босқичлардан иборат: 1-босқич: гематоксилин, фосфор-волфрам кислотаси, тўқ сариқ Г билан бўяш; 2-босқич: энгил яшил, Бисмарк жигарранг, эозин билан бўяш. Бачадон бўйни саратони ситологик скринингининг назарий асослари ўтган асрнинг 40-йилларида шаклланган. Ситологик скрининг биринчи марта 1949 йилда Канадада ўтказилган. 20-асрнинг 50-йилларида АҚШ ва Хитойда, 60 – йилларда Япония, Финляндия ва Швецияда. Дастлаб Германия ва Бразилияда 70-йиллар. СССРда скрининг 1964 йилдан бери Ленинград вилоятида ўтказила бошланди. СССР соғлиқни сақлаш вазирлигининг 30.12.76 йилдаги буйруғи асосида марказлаштирилган ситология лабораториялари ташкил этилгандан сўнг универсал тиббий кўрик доирасида. Усул классик деб тан олинган ва ЖССТ томонидан миллий дастурлар миқёсида ўтказиш учун тавсия этилган. Усулнинг сезгирлиги 6683% ни ташкил қилади. Ўзига хослик 60-85% ни ташкил қилади. Ахборот таркиби мутахассисларни тайёрлаш даражаси ва материал олишнинг тўлиқлиги билан белгиланади. Ситологик усул тамойиллари: - оптимал сарф материалларидан фойдаланиш; - материалларни йиғиш технологиясига риоя қилиш; - натижаларни ўз вақтида олиш. Материални олиш ўқитилган мутахассис томонидан амалга оширилади, бу тиббий ёрдамчи, ҳамшира ёки соғлиқни сақлаш билан боғлиқ маълумотга эга бўлган бошқа ходимлар бўлиши мумкин. Анамнезни тўплаш керак

(охирги ҳайз санаси, гинекологик шикоятлар ва бошқалар). Гинекологик ойнани киритишда гел ва бошқа моддалардан фойдаланиш мумкин эмас. Бачадон бўйни атрофидаги ортиқча шилимшиқ тампон (пахта ёки дока) билан эҳтиёткорлик билан олиб ташланади. Скрининг малакали тиббиёт ходимларидан бошланади! Материални олиш учун энг яхши мосламалар: Роверс Cервех-Бруш®, CомбиСамплер, Cйтобруш Плус ГТ & Пап Перфеcт™ (комбинацияланган пластик спатула/ендосервикал спатула типидаги чўтка). Кейинчалик ПАП бўяш учун 95% этанолда дарҳол фиксация талаб қилинади. Сервикс шиллиқ қаватининг индивидуал хусусиятларини (фон, яллиғланиш ва бошқалар) ўрганмасдан ситологик текширув CИН мавжудлиги ёки йўқлигини аниқлашга камайтирилмаслиги керак. Ситологик усулнинг афзалликлари: - нисбатан арзон нарх; - ўрта тиббиёт ходимлари томонидан амалга ошириш имконияти; - материал олишда оғриқсизлик; - хавфсизлик; - динамик фойдаланиш қобилияти; - нисбий мавжудлик. Ситологик усулнинг камчиликлари: - ходимларнинг иш сифатига боғлиқ; - беморларни уни мунтазам равишда ишлатиш учун мотивация зарур. Онкоцитология учун анъанавий суртма олиш қоидалари: 1. Сервикс кўзгуларда очилади. 2. Материал трансформация зонасидан унинг юзасидан эпителия бирикмасининг ўтиш зонасидан ва эндосервикал криптлардан, яъни экто ва эндосервиксдан олинади. Неопластик жараён дастлаб ва энг фаол равишда эпителия (ўтиш зонаси) ва трансформация зонаси туташган жойда ривожланганлиги сабабли, қириб ташлаш ушбу зоналарнинг эпителиясини ўз ичига олиши керак. Эндосервикал

криптларнингшикастланиши туфайли материалда эндосервикал компонентнинг мавжудлиги муҳимдир 3. Белгиланган барча зоналардан материални олишни кафолатлайдиган ва препаратнинг маълумот таркибини таъминлайдиган махсус бир марталик воситадан фойдаланиш керак. Ностандарт воситалардан фойдаланишга йўл қўйилмайди: бу ситология самарадорлигини пасайишига олиб келади. 4. Колпоскопия ва турли хил синовлардан олдин суртма олиш керак, ҳужайра элементларининг лизинги ва деформациясини олдини олиш учун бимануал текширув. 5. Материални олиш шилимшиқни стерил қуруқ юмшоқ пахта ёрдами билан олиб ташлангандан сўнг, эпителийнинг йўқолишини олдини олиш учун бачадон бўйнига қўпол босим ўтказмасдан амалга оширилади. 6. Ситологик текширув учун материал олиш сито чўтка (екзосервикс), эндосервикал чўтка (ендосервикс) ёрдамида амалга оширилади ва қириб ташлаш скарификат ҳосил бўлишини англатади. Расм. 5. Экто ва эндосервиксдан этарли материал олиш учун чўткаларнинг ишчи қисмининг тури. Материални иккита чўтка билан олиш керак (юқори), ёки эндосервикал компонент билан бирлаштирилган чўтка. 7. Материални олиш учун тавсия этилган усул: асосан экзосервиксда жойлашган сито чўтка соат йўналиши бўйича 5 марта 360°га айлантиринг. Агар материални йиғиш эндосервикал пинли сито чўтка томонидан амалга оширилса, уни камида 3 марта 360° га айлантириш тавсия этилади (2-расм). 4).

8. Эндосервиксдан материални эндосервикал чўтка билан олиш учун, киритилгандан сўнг, уни соат соҳаси фарқли ўлароқ камида уч марта айлантириш керак. Табиийки, "қонли шудринг" пайдо бўлиши, бу шиллиқ қаватдан ташқари, эпителия қатламининг деярли барча қатламларининг ҳужайралари мавжуд бўлган информацион бачадон бўйни намунасини олишни кўрсатади. 9. Суртма иложи борича ингичка бўлиши керак ва "кўринмайдиган" кластерлар ёки ҳужайра комплексларини ўз ичига олган "қалин жойлар" бўлмаслиги керак. 10. Олинган скарификатнинг энг катта миқдорини бир текис тақсимлаш билан материал стаканнинг бутун юзаси бўйлаб ёғсиз, қуруқ шиша бўйлаб (бўйлаб ёки доираларда эмас) тенг равишда тақсимланиши керак. 11. Романовский-Гиемса бўйича бўёқлардан фойдаланганда махсус фиксаторлар ишлатилмайди, препарат ҳавода қуритилади. 12. Суртмани белгилаш керак: дори стаканининг орқа томонида қисқа чекка бўйлаб беморнинг фамилияси, тўсиқнинг локализацияси (екто-, эндосервикс) ва тадқиқотнинг рўйхатга олиш рақами кўрсатилган. Суртма олинмаслиги керак: жинсий алоқадан 48 соат олдин; ҳайз пайтида; жинсий инфекцияларни даволаш даврида; илгари, 3-5% сирка кислотаси (ФС-001785) ёки Лугол (АТХ антисептиклари бўйича) эритмалари билан даволаш билан кенгайтирилган колпоскопиядан 48 соат ўтгач, любрикантлар, тампонлар ёки спермицидлардан фойдалангандан сўнг; вагинал текширувдан кейин. Бачадон бўйни суртмаларини баҳолашнинг дастлабки босқичи намунанинг этарлилигини баҳолашдир, чунки унинг сифати ситологик усулнинг сезгирлигига таъсир қилади, шу билан бирга иккита тоифа ажратилади: қониқарли суртма ва қониқарсиз суртма. Қониқарли зарбалар:

- оддий суртмада 8-12 минг, суюқлик намунасида 5000 та яхши тасвирланган текис ҳужайраларни ўз ичига олади. Эндосервикс ёки трансформация зонаси элементларининг мавжудлиги жоиздир-10 та яхши ифодаланган эндосервикс ҳужайралари ёки метаплазланган ҳужайралар. 50- 70% қон ва яллиғланиш элементлари билан қопланган. Қониқарсиз зарбалар: - имзоланмаган, синган, оз миқдордаги материални ўз ичига олади, эпителия ҳужайраларининг 75% дан ортиғи яллиғланиш элементлари ва қизил қон таначалари билан қопланган. ПАП таснифи: 1-гурух оддий ҳужайралар. 2- гурух ядроларнинг озгина кўпайиши ва метаплазланган эпителия ҳужайраларининг пайдо бўлиши. 3- гурух ядроларнинг аниқ ўзгариши-дискариоз. 4- гурух хатарли шубҳали атипик ҳужайралар. 5- гурух бачадон бўйни саратонига хос бўлган атипик ҳужайралар. Камчиликлари ПАП таснифи: хос бўлган ўзгаришлар ҳисобга олинмайди, атипия белгиси нафақат дискариоз, балки пишмаган эпителия ҳужайралари, коилоцитлар (ПВИ белгиси) бўлиши мумкин, таҳлилларнинг ягона талқини йўқ. Бетесда терминологик тизими (ТБС) – XПВ таъсирини акс эттиради (1жадвал). Бетесда тизимига мувофиқ 3 тоифадаги зарбаларни аниқлайди: 1 - тоифа-норма. 2-тоифа-ноаниқ қиймат (тушунарсиз) АСUS зарбалари. 3-тоифа – паст ва юқори даражадаги интраепителиал ҳужайралари (прекансероз) - LSIL, HSIL. Намунанинг этарлилиги - материаллар қониқарли - тадқиқот учун қониқарсиз материал

Шарҳ тадқиқот натижаси Интраепителиал ҳужайра ёки малигнизация ҳақида салбий Ситограмма нормал чегараларда - Неопластик ҳужайрали ўзгаришлар: скуамоз ҳужайрали метаплазия; кератоз; метаплазия; атрофия; ҳомиладорлик билан боғлиқ ўзгаришлар. -боғлиқ реактив ўзгаришлар: яллиғланиш элементларининг мавжудлиги; яллиғланиш (шу жумладан репаратив ўзгаришлар), лимфоцитик (фолликуляр) сервицит; нурланиш таъсири; интраутерин контрацепция Атипия билан скуамоз эпителия ҳужайралари - Ноаниқ қиймат ( АSСUS); - Юқори даражадаги лезённи истисно қилмаслик (АСC); - Паст даражадаги интраепителиал ҳужайралар (LSIL): XПВ инфекциясининг белгиларини ўз ичига олади, CИН1; - Юқори даражадаги интраепителиал ҳужайралар ( HSIL): CИН2,CИН3, саратон касаллигига шубҳа, ин ситу саратонни ўз ичига олади.

Эндосервикал атипия (юқори силиндрсимон эпителия) - Гландулар эпителийнинг атипик ҳужайралари: эндосервикал, эндометриял ёки ноаниқ; - Неоплазияга ўхшаш гландулар эпителийнинг атипик ҳужайралари: эндосервикал, эндометриял ёки ноаниқ; - эндосервикал аденокарсинома жойида (АИС) - Аденокарсинома Бошқа 40 ёшдан ошган аёлда эндометриял ҳужайралар Жадвал 1. Бетесда таснифи. Ситологик усулнинг ноаниқлигининг сабаблари: - клинисистлар томонидан суртмани нотўғри олиниши-25%. - трансформация зонасидан намуна етарли эмас. - суртмани ёмон даволаш. - суртмани қуритиш ва артефактларнинг пайдо бўлиши. - ситологлар томонидан нотўғри талқин. Суюқ ситология (суюқ асосли ситология, ЛБC). Техника: Материал ситошчетка ёрдамида олинади, суюқ консерваланган муҳитга жойлаштирилади, ифлослантирувчи элементлардан ювилади. Лабораторияда ҳосил бўлган суспензиядан ингичка суртма олинади, ҲПВ тестини ўтказиш учун намуна сақланади. Натижани компютерда талқин қилиш мумкин. Cйтосcреен (қўлда усул): Cйтопреп қурилмаси ёрдамида материал олинади, CЙТеасй транспорт воситасига жойлаштирилади. Намуна чайқатилади, суртма тайёрланади ва текширилади. СуреПатҳ (автоматлаштирилган усул): сурепатҳ чўткалари ва найчалари ишлатилади. Препаратни кейинги тайёрлаш ва қайта ишлаш автоматик равишда ПРЕПСтаин аппаратида амалга оширилади (1 дозада 48 та суртмани қайта ишлаш).

ТҳинПреп: э2000 ярим автоматик машинаси индивидуал ойналарни қайта ишлайди, э3000 автоматлаштирилган аппарати 1 та тадқиқот циклида 80 та препаратни қайта ишлайди. Суюқ ситологиянинг афзалликлари: - сервиксдан олинган барча материалларни тўлиқ сақлайди; - қизил қон таначалари, лейкоцитлар, бактерияларнинг минимал аралашмаси билан дори олишга имкон беради; - нам фиксация ситоплазма ва ядроларнинг структуравий хусусиятларининг равшанлигини оширади, намуналарни ҳавода қуритганда пайдо бўладиган артефактларни йўқ қилади; - бир нечта намуналарни тайёрлашга имкон беради; - намуна ХПВ ва хламидияни текшириш учун ишлатилиши мумкин; - сиз ўқув мақсадлари ва сифат назорати учун тайёргарлик кўришингиз мумкин; - намуналар узоқ вақт сақланади - 4 ҳафта ва ҳатто 1 йилгача; Суюқ ситология усулининг барча бу хусусиятлари нотўғри ижобий натижалар сонини, шунингдек қониқарсиз суртмалар сонини камайтиришга, намуналарни олиш вақтини камайтиришга имкон беради. Суюқ ситология усулининг камчиликлари: - нисбатан қиммат тадқиқот; - махсус ускуналар ва материалларни талаб қилади; - сарф материаллари ва найчаларни сақлаш учун кўпроқ жой талаб қилади; - найчаларни йўқ қилишни талаб қилади; - препаратни тайёрлаш учун кўпроқ вақт талаб этилади; - скрининг кўпроқ вақт талаб этади; - беморларнинг кенг доираси учун мавжуд эмас. Ситологик усул натижаларини талқин қилиш. Бачадон бўйни эпителийсининг яхши шикастланишларининг ситологик белгилари: ҳужайраларнинг аниқ контурлари, кўп ядроли, нормал

ядроситоплазматик нисбати, майда бўлинган хроматинли юмалоқ ёки овоид ядролари, ўртача гиперхромия, ядроларнинг катта мунтазам шакли, мўл ситоплазма, митотик фаоллик. Сервикал интраепителиал неоплазиянинг (CИН) ситологик белгилари: турли даражадаги ҳужайра ядроларининг патологияси, яллиғланишдан кўра аниқроқ – гиперхромия ва ядро ҳажмининг ошиши (дискариоз – буюк Британияда қўлланиладиган атама), коилоцитоз, ядро мембранасининг ўзгариши, энгил дискариоз (CИН I га тўғри келади), шу билан бирга ҳужайраларнинг юзаки камолотга этиш қобилияти сақланиб қолади ва оралиқ қатламнинг ташқи қисми,дискариоз (CИН II) - ҳужайраларнинг оралиқ қатламнинг ички қисмига ва парабазал қатламнинг ташқи қисмига пишиб этиш қобилияти сақланиб қолади, оғир дискариоз – (CИН III) - ҳужайралар парабазал қатламнинг ички қисмидан ташқарига чиқмайди. Бачадон бўйни саратонининг ситологик белгилари (ядроларнинг ўзгариши):ядро-ситоплазматик нисбатнинг ошиши, хроматин таркибининг кўпайиши, хроматин зич, мўл; агрегатларнинг мавжудлиги энгил минтақаларнинг пайдо бўлишига олиб келади "деразалар", поликромазия, гиперхромия ва гипохромазия, шакли ва ҳажмининг ўзгарувчанлиги (анизокариоз, полиморфизм, чўзилиш, лобуляция), катта, микрокернелларнинг тартибсиз шакли, патологик митозлар, ситоплазма миқдорининг пасайиши, патологик кератинизация пайдо бўлиши, ғайриоддий шаклдаги ҳужайралар пайдо бўлиши (фусиформ, толали), синситиал шаклланиш қатламларнинг парчаланиши, тўқималарнинг парчаланиши, баъзи ҳужайраларнинг бошқаларга нисбатан жойлашиши, ҳужайраларнинг буришиши, қутбланишнинг йўқолиши, ҳужайралараро алоқанинг йўқолиши.

Скрининг учун материални ўз-ўзидан олиш техникаси. "Қуинтип" қурилмаси (Қвинтип) ёрдамида биоматериални ўз-ўзидан йиғиш юқори онкоген хавф остида бўлган ХПВ (инсон папилломавируси, ХПВ) ДНКИНИ аниқлаш учун ишлатилади, 14 турдаги скрининг (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68) ва 14 турдаги юқори онкоген хавфли ХПВ ДНКни дифференциал аниқлаш. Тадқиқот учун вагинал оқинди намунаси талаб қилинади. Тиббий идорада биоматериални ўз-ўзидан йиғиш учун Квинтип қурилмасини олдиндан сотиб олишингиз керак. Ўз ўзидан биоматериал олиш ҳайз даврининг биринчи ярмида, 5-кундан олдин амалга оширилиши тавсия этилади. Тсиклнинг иккинчи ярмида, ҳайз кўриш бошланишидан 5 кун олдин текшириш жоиздир. Ҳайз пайтида биоматериални олиш тавсия этилмайди. 1. Биоматериални ўз-ўзидан йиғиш учун "Квинтип" қурилмаси фақат бир марталик фойдаланиш учун мўлжалланган. 2. Ишлатишдан олдин тўпламнинг яхлитлиги ва тўлиқлигини текшириш керак: унда пластик апликатор (кўк ва оқ қисмлардан иборат), қопқоқли найча ва кўрсатмалар бўлиши керак. 3. Намуна олиш процедурасидан олдин таёқнинг оқ қисмини эгмаслик ёки синдириш мумкин эмас. 4. Вагинал оқинди ўз-ўзидан олишдан камида 2 кун олдин: а) вагинал супозитуарлардан, кремлардан, доучинг, топикал препаратлардан фойдаланишдан сақланиш керак; б) жинсий алоқадан, шунингдек интравагинал ултратовуш, колпоскопия ва гинекологик текширувлардан сақланинг. Вагинал оқинди билан пластик апликатор найчага ўтказилади: қўллар тоза ва қуруқ бўлиши керак, қулай ҳолатда, пластик апликаторни вагинага осонгина киритиш мумкин, пластик апликаторни кўк тутқичдан ушлаб, пакетдан олиб ташлаш керак. Уни тўғри ушлаб туринг, пластик апликаторни

вагинага охиригача (тахминан 10 см) киритинг. Агар қаршилик бўлса, пластик апликаторни киритманг. Пластик апликатор ҳеч қандай қийинчиликсиз киритилиши керак. Пластик апликаторни ўз ўқи атрофида беш марта эҳтиёткорлик билан айлантиринг. Ташқи жинсий аъзоларга тегмасдан, пластик апликаторни тўғри ушлаб туринг. Пластик апликаторни камида 1 дақиқа қуритиб туринг, уни пробиркага қўйинг, шунда оқ қисми ҳеч нарсага тегмасдан ҳавода қолади. Пластик апликаторнинг оқ қисмини пробиркага туширинг. Пластик апликаторни эгиб олинг, шунда унинг оқ қисми синади ва пробиркада қолади. Найчани қопқоқ билан ёпинг ва пластик апликаторнинг кўк қисмини ташланг. Колпоскопия. Колпоскопия усулининг афзалликлари: кўзга кўринмайдиган шиллиқ қаватдаги кичик ўзгаришларни аниқлашга имкон беради, мақсадли биопсияни оптималлаштиради. Колпоскопия усулининг камчиликлари: усулнинг паст ўзига хослиги, маълумотларни баҳолашнинг субъективлиги, ходимларнинг малакасига боғлиқ, тадқиқотнинг юқори нархи скрининг усули эмас. Гистологик (морфологик) усул. Морфологик усулнинг афзалликлари: юқори ишончлилик - "олтин стандарт"! Гистологик усулнинг камчиликлари: скрининг эмас, юқори нархга эга, чекланган динамик фойдаланиш, тўқима намуналарини олишнинг тўғрилигига боғлиқ. Биопсия-бачадон бўйни, қин, вулва тўқималарининг кичик ҳажмини интравитал равишда олиш, диагностика мақсадида энг визуал равишда ўзгартирилган жойлардан микроскопик текшириш. Қуйидаги биопсия вариантлари мавжуд: Спот (мақсадли, пунч-бёпсй) биопсия. Эксизён (кенгайтирилган бёпся) биопсия. Мақсадли (пунч-бёпсй) биопсия. Ўқиш:

Аниқ атипик колпоскопик расмлар. Юқори онкоген XПВ турлари учун (+) XПВ тестида атипик расмлар. Атипик ситограмма. Оддий ситологик расмда ҳар қандай кератоз. Талқин қилиш қийин бўлган атипик расмлар. Мақсадли биопсия учун контрендикациялар пастки жинсий аъзоларнинг яллиғланиш жараёнларидир. Мақсадли биопсияни бажариш учун талаблар. Биопсия таркибида эпителийнинг ўзгартирилган қисми, строма остидаги нормал тўқима бўлиши керак. Матонинг ўлчами куйиш ва эзилмасдан камида 3 мм бўлиши керак. Препаратнинг энг тезкор фиксацияси (формалин). Биопсиядан олдин ўрганиш жойини танлаш учун колпоскопия қилиш керак. Биопсиядан сўнг процедуранинг этарлилигини баҳолаш учун колпоскопия ўтказилади. Лооп электроекссицияси (Пее). (ЛЕЕП, лооп элеcтросургиcал эхcисион проcедуре) – бу атипик тўқималарни бачадон бўйни каналининг бир қисмини ушлаб, ҳар хил ўлчамдаги ва шаклдаги ингичка симли илмоқлар билан кесиш усули. Трансформация зонасининг катта ҳалқа эксизиясини ўз ичига олади (ЛЛЕТЗ, катта ҳалқа эхcисион оф тҳе трансформатион зоне сервикал каналнинг кичик бир қисми билан ярим доира шаклида пастадир электрожарроҳлик эксизияси") ва сервикснинг электрорадиохирургик юқори частотали конизацияси (ЕЧВC конизацияси-атипик трансформация зонасини олиб ташлаш, чуқурроқ (1,5 см ва ундан кўп) эндосервикал криптларни елка шаклидаги симли электрод билан олиб ташлаш). ЛЕЕП- лооп элеcтросургиcал эхcисион проcедур (АҚШ). ЛЛЕТЗ - ларге лооп эхcисион оф трансформатион зоне (Англия). Эксизён биопсиясини ўтказиш қоидалари бачадон бўйни анатомиясининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқади: сохта безларнинг шикастланишининг ўртача чуқурлиги 3 мм. бачадон бўйни дисплазия учун бачадон бўйни канали атрофидаги камида 3 мм тўқималарни олиб ташлаш керак. Ин cиту саратонида бачадон бўйни канали ташқи томоқдан 1-1,5 см

чуқурликка таъсир қилади. Саратон касаллигида эксизённи ўтказишда ин cиту бачадон бўйни каналидан камида 5 мм, ташқи томоқдан – 1,5 см орқага чекиниши керак. Эксизён усулининг афзалликлари: процедуранинг соддалиги, ҳар қандай тиббий муассасага кириш имконияти, бачадон бўйни олиб ташланган бутун қисмини гистологик таҳлил қилиш имконияти. Эксизия усулининг камчиликлари: бачадон бўйни каналининг узунлигининг пасайиши (тушиш) туфайли ҳомиладорликнинг асоратлари, эрта туғилиш эҳтимолини ошириш. Лооп электроэксизациясига қарши кўрсатмалар: пастки жинсий аъзоларнинг яллиғланиш жараёнлари. Усул учун кўрсатмалар Лооп электроэкссизацияси: - 30 ёшдан ошган беморларда аниқ ғайритабиий колпоскопик расмлар бугзига яқин. - 3-турдаги трансформация зонасидаги атипик расмлар, эпителия бирикмаси аниқ кўринмаса, каналнинг шикастланишига шубҳа билан. - бачадон бўйни каналидан атипик ситограмма. - сервикал каналдаги атипик эпителия. Молекуляр биологик усуллар. XПВ тестларининг турлари (барча турдаги тестлар учун - бачадон бўйни каналидан инсон папилломавирусига (Папиллома вируси) ажратилган молекуляр биологик тадқиқот). 1. Полимераза занжири реакцияси – ўзига хос ва турларга хос примерлар билан вирусли ДНКнинг маълум бир қисмини такрорий нусхалаш-вирусни ёзиш билан юқори кансероген хавф XПВНИ сифатли аниқлаш. XПВ WРC нинг 10-14 турини ўрганиш тавсия этилади. 2. РТ (реал-тиме) ПCР – Реал вақтда ПCР – логарифмларда вирусли юк баҳоланади, клиник жиҳатдан муҳим бўлган ҲПВ миқдори неоплазия

хавфи билан аҳамияциз, вақтинчалик ва ҳал қилинган ҲПВ инфекциясига мос келади. 3. Сифатли ДНК 14 турдаги XПВ WРC учун ПCР тестлари, айниқса "хавфли" XПВ турларини қисман генотиплаш билан (16 ва 18 турдаги ва бошқалар). XПВ генларини аниқлашга имкон берадиган тизим тести ишлаб чиқилган ва қўлланилади 16, 18, 31, 45, 51, 52 ва 59 тури, қолган XПВ WРC турлари икки гуруҳда аниқланади: 33, 56, 58, 66 ва 35, 39, 68. 4. Икки марта гибрид қўлга олиш тести (Ҳйбрид Cаптуре ИИ – ҲC2) = XПВ Дигене тести. Синов XПВ WРC ДНК ҳудудларини флуоресан ёрлиқли антикорлар томонидан ушланган РНК зондлари билан гибридланишига асосланган. Ижобий натижа билан 1 мл намунадаги ҲПВ ДНК нусхаларида 13 турдаги XПВ WРC нинг клиник жиҳатдан муҳим консентрацияси кўрсатилади. Салбий тест натижаси CИН2-3 мавжудлигини деярли йўқ қилади. 5. XПВ РНКни аниқлашга асосланган тестлар: ПреТеcт XПВ- Проофер (Е6/Е7 мРНКнинг бешта юқори хавфли XПВ турини кучайтириш (16, 18, 31, 33 ва 45) ва Аптима (Ген-Пробе) қисман генотиплаш билан 14 турдаги WРC XПВНИНГ мРНК ифодасини аниқлаш учун э7 мРНКни мақсадли қабул қилиш асосланган. XПВ тадқиқотлари учун материал олиш усули. 1. Чўтка ёрдами билан суртма ўтиш зонаси ва сервикал каналнинг криптлари билан трансформация зонасидан қириб олинади, аввал эктосервикснинг бир қисми айланма ҳаракатлар билан ишланади, сўнгра каналнинг пастки учдан бирига киритилади, у эрда 3-5 марта айлантирилиб олинади. 2. Чўткани консервант билан махсус идишга жойлаштиринг. 3. Контейнерга ёрлиқ қўйинг: аёлнинг исмини, амбулатория картасининг рақамини ёки тиббий тарихини ва санасини ёзинг. ҲПВ тести учун намунани ўз-ўзидан тайёрлашда бемор материални ўз-ўзидан олиш учун асбоб кўрсатмаларига амал қилиши керак.

XПВ ПCР диагностикаси учун кўрсатмалар: - 30 ёшдан ошган аёлларда ситологик текширув билан биргаликда ёки мустақил тест сифатида бирламчи скрининг (бачадон бўйни ситологик скрининг дастурлари ёмон ташкил этилган мамлакатларда). - АСUS билан касалланган беморларда бошқарув тактикасини аниқлаш. - юқори даражадаги бачадон бўйни лезёнларини даволаш мониторинги. P16/Ки67 учун бинони билан иммуноцитокимёвий тест. XПВ ДНКсининг эпителия ҳужайралари геномига қўшилиши: вирус ДНКси мезбон ҳужайранинг ДНК мутациясини келтириб чиқаради. Мутант ДНК билан ҳужайралар клонини танлашга олиб келадиган "мутация индуксияси" мавжуд. Мутант ҳужайралар клонининг кўпайиши содир бўлади, бу клиник жиҳатдан ўсманинг ўсиши билан намоён бўлади. Бу вируснинг саратон оқсилларининг синтези билан бирга келади – э6 ва э7 (суперехпресс). Вирусли ДНКнинг ҳужайра таркибига қўшилиши билан вирусли материалнинг йўқолишига қарамай, э6 ва э7 генлари сақланиб қолади. Э6 ва э7 оқсиллари хос ҳужайраларининг ўсимта ўсишини бостирувчи оқсиллар билан ўзаро таъсир қилади: э6 п53 (супрессор гени) генининг оқсилини инактив қилишга қодир ҳужайра трансформацияси); э7 Рб 105 оқсилини (ўсимта ўсишини бостирувчи ретиноик бластом оқсили) фаолсизлантиришга қодир. П52 ва Рб105 нинг инактивацияси ҳужайра циклининг бузилишига олиб келади: ҳужайранинг фаол ҳаётий фаолияти ва апоптоз жараёнлари. XПВ асосан сервиксин эстрогенга сезгир жойларида ўзгаришларни келтириб чиқаради. XПВ оқсилларининг ифодаси агрессив эстроген метаболити-16 а-гидроксистероннинг фаол синтези билан бирга келади (кўкрак саратони ҳужайралари билан солиштириш мумкин). Ситохром п-450 ферментатив тизими эстрадиол конверсиясини ва иккита асосий метаболитни таъминлайди: агрессив 16 алфа-гидроксистерон (16 а-ОҲ) ва 2-гидроксистерон (2-ОҲ), бу ҳужайра ўсишини нормаллаштиради. Одатда, бачадон бўйни эпителия ҳужайралари эстрадиолни 16 а- гидроксистеронга айлантира олмайди. Биологик моҳият: онкогенез

жараёнида бачадон бўйни эпителиясининг молекуляр генетик шикастланиши кучаяди, бу ўсимта ривожланишининг прогностик ва диагностик белгилари бўлиши мумкин, шунинг учун скрининг тестлари пайдо бўлиши мумкин. Протеин P16инк4а. нинг ифодаси билан CИН корреляцияси аниқланди протеин P16инк4а протеин P16 ретинулобластома оқсилининг (пРб) фосфорланишини олдини олади, яъни ўсимта бостирувчи ҳисобланади. XПВ вируси оқсили э7 ретинулобластома генини инактив қилади, бу эса п16 оқсилининг ҳаддан ташқари ифодаланишига олиб келади. P16 нинг юқори даражаси бачадон бўйни саратонида ва фақат таъсирланган ҳужайраларда аниқланади. Е6 ва э7 вирусларининг М-ПҲК (мРНА) генлари. Э6 ва э7 XПВ генлари онкогенлар эканлиги аниқланди, эпителия ҳужайраларининг ҳаётий циклига киритилган э6 ўсимта бостирувчи оқсил п53, э7 – пРб билан боғланади. Ушбу боғланишларнинг мустаҳкамлиги ҳужайранинг кейинги трансформация даражасини белгилайди. ПВИдан прекансер ва саратонга ўтиш э6 ва э7 нинг доимий ифодаси билан содир бўлади. Бачадон бўйни материалидаги э7 таърифи вируснинг ДНКси эркин (епизомал) ҳолатда эмас, балки вируснинг ДНКси инфекцияланган ҳужайралар геномига киритилганда интеграл инфекция босқичида самарали инфекция босқичини кўрсатади. ХПВнинг ўз-ўзидан ремиссия эҳтимоли кичик. Э7 ўсимта ўсишининг агрессивлиги билан боғлиқ ва прогностик жиҳатдан ноқулай белгидир. Оптик-электр диагностикаси: Трускрин (Трускрин). Усулнинг биологик моҳияти бачадон бўйни нормал ва атипик эпителиясидан паст даражадаги электр ва ёруғлик сигналларини акс эттиришдир. Электр компоненти билан инфрақизил кўринадиган ёруғлик ишлатилади, бирламчи скрининг учун ишлатилади. Портатив диагностика сканери одатдаги гинекологик текширувда саратондан олдинги ҳолатни Реал вақтда аниқлашга имкон беради. Пробанинг учида электродлар

(матонинг қаршилигини ўлчаш учун) ва ёруғлик манбалари (матонинг оптик хусусиятларини ўлчаш учун) мавжуд. Сигнал компютерга узатилади, у эрда олинган натижалар компютер маълумотлар базаси билан таққосланади. Сигнал турли йўллар билан акс этади, оптик хусусиятлар ҳам сезиларли даражада ўзгаради, шунинг учун усул жуда сезгир ва бачадон бўйни саратони ва саратон касаллигини бирламчи текшириш учун ишлатилиши мумкин. Бачадон бўйни скрининги . АҚШда учта скрининг стратегияси мавжуд: ПАП тести, ко-тест (ПАП тести+ХПВ) ва XПВ тести. Голландияда фақат 30 ёшдан 60 ёшгача бўлган аёлларни қамраб оладиган XПВ тести тавсия этилади, ушбу моделга тўлиқ ўтган биринчи мамлакат. Туркияда 2014 йилдан бери XПВ 16/18 тури ва ситологик тадқиқотлар учун дастлабки тестларга асосланган дастур мавжуд. Швецияда аҳолини скрининг текшируви 23-64 ёшда амалга оширилади, ҳар бир аёл учрашувга таклифнома олади, агар аёл келмаса у ҳар йили келгунига қадар ёки келгунига қадар таклифнома олади расмий равишда скринингдан воз кечмайди. Бирламчи скрининг 23 ёшда, 29 ёшгача – ситологик текширув, 30 ёшдан 40 ёшгача – XПВ тести ва 41 ёшдан бошлаб ситология ва XПВ биргаликда (ко-тест) ўтказилади. 50 ёшгача бўлган салбий натижалар билан скрининг ҳар 3 йилда бир марта, 51 ёшдан 64 ёшгача – ҳар 5 йилда бир марта ўтказилади. Германияда 20 ёшдан 34 ёшгача ҳар йили ситология ўтказилади, 35 ёшдан бошлаб ҳар 3 йилда бир марта тест ўтказилади. Австралия бачадон бўйни саратони билан касалланиш ва ўлим даражаси бўйича дунёда энг паст кўрсаткичга эга, скрининг ҳар 5 йилда бир марта 25 ёшдан 74 ёшгача XПВ тести сифатида ўтказилади, ПАП тести инфекция хавфи бўлган аёлларда танлов усули бўлиб қолмоқда (оғиз контрацептивларини 5 йилдан ортиқ қабул қилиш, иммуносупрессия, тамаки чекиш), агар мавжуд бўлса XПВ белгилари кейинги скрининг 12 ойдан кейин тавсия этилади.

Бачадон бўйни саратони скринингига алтернатива йўқ! Унинг вариантлари мавжуд: ПАП бўйича ситологик скрининг, суюқ ситологияни жорий этиш, ПCР-XПВ скрининги, хавф остида бўлган XПВ учун миқдорий тестлар, онкоген оқсилларни аниқлаш, трускрин. Скрининг самарадорлиги қуйидагилар билан белгиланади: бирламчи бўғин ходимларини тайёрлаш сифати, лаборатория хизматининг сифати, аҳолининг мотивацияси. Бачадон бўйни саратони ва саратон олди касаллигини ташхислаш самарадорлигини оширадиган асосий қоидалар. 1. Эксфолиатив тампонларнинг ситологик тадқиқотлари ҳужайра таркибини аниқлашга ва атипик ҳужайраларни аниқлашга имкон беради. 2. ПАП тести бачадон бўйни патологиясини ташхислаш учун вақт синовидан ўтган, яхши синовдан ўтган "олтин стандарт" бўлиб, скрининг усули бўлиб қолмоқда. 3. Ситологик усулнинг самарадорлиги биринчи навбатда материални тўғри йиғиш ва ўз вақтида маҳкамлаш билан белгиланади. 4. Суртмада коилоцитлар, камида икки ядроли ҳужайралар ва дискерацитларнинг мавжудлиги ҲПВ мавжудлигини кўрсатади. Дискариозбу прекансероз эҳтимоли юқори бўлган белги. 5. Гистологик усулнинг самарадорлиги материални этарли даражада тўсиб қўйиш билан белгиланади. Энг кам маълумот - бу битта мақсадли биопсия ва бачадон бўйни каналининг куретажи. 6. Кўп мақсадли биопсия диагностика сифатини оширади. 7. Тадқиқот учун материал морфологларга колпоскопия протоколи билан бирга юборилиши керак. 8. Молекуляр диагностика усуллари бачадон бўйни патологияси бўлган беморларни бошқариш учун яхши прогноз ва юмшоқ тактикани таъминлашга ёрдам беради. 9. Оптик электр усуллари истиқболли, аммо ҳали кенг қўлланилмайди.

Бачадон бўйни саратони учун тавсия этилган скрининг алгоритми. Скринингнинг бошланиши 21 ёш дан (бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текширувини ўтказиш мумкин, агар бемор 3 йилдан ортиқ жинсий алоқада 21 ёшдан кам бўлса). Скринингнинг охири 65 ёш (10 йил давомида олдинги этарли скрининг ва 20 йил давомида йўқ – CИН II). 21-29 ёш – бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви 3 йилда камида 1 марта. 30-65 ёш бачадон бўйни микропрепарати + ХПВ ситологик текшируви 5 йилда камида 1 марта. Скрининг самарадорлигининг калити аҳолини қамраб олишнинг кенглиги (камида 80%). Ушбу масалани электрон почта ва мобил алоқа орқали сўровга таклифномаларни фаол равишда юбориш ва ўз-ўзини йиғиш технологиясидан фойдаланиш орқали ҳал қилиш мумкин, бу эса шифокор томонидан материални тўсиб қўйиш билан ўхшаш самарадорликка эга. Иммуносупрессия билан оғриган беморлар: ОИВ инфекцияси, стероид гормонларини узоқ муддат қўллаш, орган трансплантациясидан кейин тезтез текширувдан ўтиш керак бўлиши мумкин. Скрининг стратегиялари: 21-29 ёш ситология ва суюқ ситология (бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви) ҳар 3 йилда бир марта ўтказилади. Бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести) Агар ASCUS ёки ундан кўп суртмаларда аномаллик бўлса, XПВ тести кўрсатилади: агар АSСUS ва XПВ тести мавжуд бўлса (-) - 3 йилдан кейин такрорий ко – тест; XПВ тести ( + ) - бачадон бўйни биопсияси билан колпоскопия. 30-65 ёшда афзал қилинган вариант – ко-тест (ситология / суюқлик ситологияси ва XПВ тести). Бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести)

Сервикал микропрепаратнинг ситологик текшируви (ПАП тести) = АSСUS ва XПВ (-) - 3 йилдан кейин такрорий ко – тест. Бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести) ҲПВ ( + ) ёки бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести) ≥ACUS-колпоскопия ва бачадон бўйни биопсияси. Бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести)> АSСUS ёки бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести) АSСUS ва XПВ ( + )-колпоскопия ва бачадон бўйни биопсияси. HSIL ва XПВ ( + / - ) 25 ёшдан катта – колпоскопия ва пастадир эксизияси ёки конизацияси. HSIL ва XПВ ( + / - ) 25 ёшгача – колпоскопия ва бачадон бўйни биопсияси. Қабул қилинадиган вариант – XПВ тестининг биринчи босқичида. XПВ (-) – 5 йилдан кейин такрорий XПВ тести. XПВ ( + ) билан бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви (ПАП тести) зарур. Ситологик скрининг натижаларига кўра соғлиқни сақлаш гуруҳлари. Профилактик тиббий кўриклар ёки соғлиқни сақлаш гуруҳларини тиббий кўрикдан ўтказиш керак: I соғлиқни сақлаш гуруҳи - 21-29 ёш бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текшируви 3 йилда камида 1 марта. 30-65 ёш бачадон бўйни микропрепарати ва XПВ тестини 5 йилда бир марта ситологик текшириш. II соғлиқни сақлаш гуруҳи хавф омиллари мавжуд бўлганда, ҲПВ ижобий беморлар: бачадон бўйни микропрепаратининг ситологик текширувини ўтказиш тавсия этилади (ПАП тести). Агар мавжуд бўлса ≥АSСUSколпоскопия, аниқланганда

III соғлиқни сақлаш гуруҳи бачадон бўйни касалликлари мавжуд бўлганда: тавсия этилган даволаш.

Адабиётлар: 1.Акушер-гинеколог амалиётида радио тўлқин ва аргон плазмаси / эд. - М.: журнал нашриёти СтатусПраесенс, 2016. - 216 п. 2.Акушерлик ва гинекологик касалликларнинг олдини олиш ва даволашда ултратовушли кавитация. Шифокорлар учун амалий қўлланма-2-нашр. Т. А. Обоскалова, э. ю.Глухов ва бошқалар — Екатеринбург, 2020. - 168 п. "ФОТЕК" МЧЖ нашриёти. 3.Карахалис Л.Ю., Зуева Т.П., Петренко С.И. Оптимизация терапии дисплазий шейки матки, ассоциированных с впч-инфекцией // Проблемы репродукции. – 2012. – Т.5. – C. 1–4. 4.Клиничиские рекомендации «Цервикальная интраэпителиальная неоплазия, эрозия и эктропион шейки матки». Российское общество акушеровгинекологов (РОАГ) · Общероссийская общественная организация «Российское общество специалистов по профилактике и лечению опухолей репродуктивной системы» (РОСОРС) Год утверждения 2020 5.Киселев В.И., Муйжнек Е.Л. Молекулярные механизмы развития дисплазии шейки матки: новые знания – новые возможности. – М.: Ильмикс Групп, 2012. А рандомизед триал он тҳе манагемент оф лоw-граде сқуамоус интраепитҳелиал лесион cйтологй интерпретатионс. Америcан жоурнал оф обстетриcс анд гйнеcологй. 2003; 188:1393–400. 6.Анттила А, Ниеминен П. Cервиcал cанcер сcреенинг программе ин Финланд wитҳ ан эхампле он имплементинг алтернативе сcреенинг метҳодс. Cолл. Антропол. 2007;31(Суппл 2):17–22. 7.Апостолидоу С, Ҳадwин Р, Бурнелл М, Жонес А, Бафф Д, Пйндиаҳ Н, Моулд Т, Жаcобс ИЖ, Беддоwс С, Коcжан Г, Wидсчwендтер М. ДНА метҳйлатион аналйсис ин лиқуид-басед cйтологй фор cервиcал cанcер сcреенинг. Инт Ж Cанcер. 2009;125(12):2995–3002.

Похожие

Бачадон бўйни прекансероз касалликлари. Бачадон бўйни касалликларини даволаш усуллари

Бачадон бўйни касалликларини даволаш усуллари

Ҳомиладорлик пайтида бачадон бўйни патологияси

Бачадон бўйни патологиясида кавитатсияланган эритмалардан фойдаланиш

Асосий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси