Ўта хавфли инфекциялар ўлат, куйдирги. Ўлат - Медицина - Рефераты

Ўта хавфли инфекциялар ўлат, куйдирги. Ўлат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Ўта хавфли инфекциялар ўлат , куйдирги. Ўлат Режа: 1. Касаллик ҳақида қисқача маълумот. 2. Ўлатга таъриф, кириш-ўлатни ижтимойи ва иқтисодий, зарарлари ҳақида тушyнча

КИРИШ Ўлат ўткир табиий ўчоқли трансмиссиз касаллик бўлиб Iersinia pestis қўзғатувчиси келтириб чиқаради. Касаллик юқори иситма оғир интоксикация белгилари, лимфа тугунлари, ўпка ва бошқа аъзоларда геморрагик-некротик яллиғланишга хос бўлган клиник белгилар билан кечади. Касаллик эпидемик ва пандемик тарқалиш хусуиятига эга бўлганлиги учун ўта хавфли ва карантин инфекциялар гуруҳига киради ва Халқаро бибиий-санитария қоидаларига амал қилинади. ЭТИОЛОГИЯСИ. Ўлат қўзғатувчиси Iepsinia pestis, харакатсиз, икки чети юмолоқ 1,5-2,0х0,5-0,7 мкм таёқчасимон шаклдир. Ўлат микроблари полиморфизм хусусиятига эга бўлиб чўзинчоқ, донадор, ипсимон ва филтрланадига турлари ҳам бўлади. Ўлат микроблари спора ҳосил қилмайди, капсулалари бор, грамманфий, анилин бўёқлар билан яхши бўялади (икки чети тўқроқ бўялади-биполяр бўялиш хусусияти). Ўлат қўзғатувчиси факултатив анаэроб. Улар оддий суюқ ва қаттиқ озуқа муҳитига 25-30 С ва рН 6,9-7,2 бўлган ҳолатда Р-вирулентли ва В- вирулентли турлари кўринишида яхши ўсади. Микробларни озуқа муҳитида яхшироқ ўсиши учун ҳайвонлар қонидан оз-оздан қўшиб борилади. Бемор одамлар қонbдан, бубондан ва реконвалесцентлардан, бурга ва каламушлардан иерсинияларни эритиш хусусиятига эга бўлган бактериофаг ажратиб олинган. Ўлат қўзғатувчалари эндо- ва экзотоксин ишлаб чиқаради, иссиққа чидамли сематик ва иссиққа чидамсиз капсула антигенлари бор (ҳаммаси бўлиб 20 хил антигени бор). ЭПИДЕМИОЛОГИЯСИ. Ўлат айнан табиий ўчоқли трансмиссиз касаллик. Ўлатни табиий, бирламчи («ёввойи ўлат»), синантроп, иккиламчи ўчоқли («шаҳар ичида», «бандаргох» ўлатлари) шакллари фарқланади. Ўлатнинг табиий ўчоқлари кемирувчилар ва уларда яшайдиган бургалар орқали ўтиб чўл ва дашт минтақаларида инсонларга боғлиқ

бўлмаган ҳолда тарқалади. Табиий ўчоқларда ўлат қўзғатувчилари кемирувчилар ва бургаларнинг айрим жойларга кўчиб ўтишлари сабабли касаллик сақланиб қолиши мумкин. Табиатда ўлат қўзғатувчиларини сақлайдиган кемирувчиларнинг 100 хили аниқланган. Ўлат қўзғатувчиларининг асосий резервуарлари бўлиб қум сичқонлари, хомяклар, тарабаган, қўрсичқонлар ҳисобланади. Африка қиътасида ўлат қўзғатувчилар қўпроқ қора каламушларда, кўпсўрғичли ва хонадон каламушларида сақланиб туради. Ўлатнинг синантроп ўчоқларида касалликнинг асосий резервуарлари бўлиб қора ва кулранг каламушлар ҳисобланади. Улар ёввойи табиятдан хонадонларга кириб келиб шу ерда яшашга мослашади ва касаллик келтириб чиқаришга омил яратади. Транспорт воситалари, айниқса кемасозлик ривожланиши натижасида каламушлар бир ўлкадан бошқа ўлкаларга ўтиб юриши имкониятига эга бўлади ва касалликни тарқалишига сабаб бўлади. Одамларни ўлат билан зарарланиши бир қанча йўллар орқали амалга ошади: трансмиссив-ўлат қўзғатувчилари сақловчи бургалар чаққанда, мулоқат орқали-касалланган кемирувчиларни терисини шилаётганда, касал туяларни гўштини бўлаклаётганда, алиментлар-ўлат микроблари тушган озиқ-овқат истемол қилинганда, ҳаво-томчи ўлатни ўпка шакли билан зарарланган беморлар билан мулоқатда бўлганда. Ўлат касаллигига мойиллик жуда юқори, касалликка чалиниш индекси 160га тенг, яъни 100 га. Табиий ўчоқларда касалликка мавсумийлик хос Ўлат билан касалланган беморларни касаллик юқтириши касалликнинг турига боғлиқ. Атроф муҳитга кўпроқ ўпка шакли ёки септик шакли билан оғриган беморлар хавфли ҳисобланади. Касаллик ҳаво-томчи йўли билан юққанда эпидемияга олиб келиши мумкин. Бунда аҳолининг йилнинг совуқ вақларида кўпроқ хонадонларга йиғилиш ижтимойи ҳаёт шароити ва санитария ҳолатлари, даво профилактика чораларининг етарли бўлмаслиги мухим аҳамиятга эга.

Ўлатда туғма иммунитет бўлмайди, аммо бир ёшгача бўлган болалар камроқ касалланадилар. Касалликдан кейин турғун иммунитет қолади, қайта касалланиш ҳоллари кам. ПАТОГЕНЕЗ ВА ПАТОЛОГИК АНАТОМИЯСИ. Юқумлилик жараёни қўзғатувчининг кириш ўчоқларига боғлиқ. Касаллик қўзғатувчиси тери ёки шиллиқ қаватлар орқали юққанда 3-4% ҳолларда терида доғга ўхшаган бирламчи аффект ҳосил бўлиб кейинчалик ярага ёки карбункулга айланади. Яра ва бубонда кўп миқдорда ўлат қўзғатувчилари бўлади. Кўпчилик ҳолатларда ўлат қўзғатувчиси лимфа йўллари орқали регионар лимфа тугунларига боради ва у ерда кўпайиб, бубон ҳолдаги геморрагик яллиғланишни келтириб чиқаради. Бубон кесиб кўрилганда ичида бир-бирига туташиб кетган лимфа тугунлари кўринади. Улар ва атроф тўқималар қон ва йиринг билан шимдирилган ҳолатда бўлади ва йирингли яллиғланиш бўлиб тўқималар эриб кетади. қон томирлар ва капиллярлар синусларида кўп миқдорда тўпланиб қолган микроблар бўлади. Ўлатнинг клиник туридан катъий назар касаллик вақтида ҳамма аъзоларда ўзгаришлар бўлади. Терида петихиялар ёки қон қуйилишлар, некрозли жойлар кузатилади. Халқ иборасида «қора ўлим» номи билан юритиладиган ўлат касаллиги терида бўладиган ўзгаришлар кейинчалик қорайиб қолишидан олинган бўлиши мумкин. Ичак шиллиқ қаватларида, ошқозонда, қон томирлар деворларида қонталашишлар кузатилади. Юрак мушакларида кучли дистрофик ўзгаришлар, перикард ва эндокард остида қонталашган ўчоқлар кузатилади. Буйраклар қонга тўлган ҳолатда бўлади. Буйрак каналчаларида, лоханкасида қонталашлар, паринхиматоз ва ёғли дистрофик ўзгаришлар кузатилади. Сийдик чиқариш йўллари ҳам яллиғланган бўлади. Талоқ катталашган, титилган ҳолатда бўлади, ташқи пардасида қонталашлар ва некроз ўчоқлари кузатилади. Жигар катталашади, ёғли ва донадор дистрофик ўзгаришларга некротик ўзгаришлар қўшилади. Яллиғланиш жараёни қизариш, шиш,

ўчоқли некроз шаклида жинсий аъзолар ва ички секреция безларига, бош мияга ўтади. КЛИНИКАСИ. Г.П.Руднев (1970) таснифи бўича ўлатнинг қуйидаги шакллари фарқланади: А. Маҳаллий шакли (ички аъзолар кам зарарланиши билан кечадиган) 1. тери 2. бубон 3. тери-бубон Б. Тарқалган шакли ёки ички аъзолар зарарланиши билан кечадиган 1. бирламчи септик 2. иккиламчи септик В. Ташқи тарқалган шакли (марказий, кучлироқ тарқалган) 1. бирламчи ўпка 2. иккиламчи ўпка 3. ичак шакли. Касалликнинг енгил, яширин, субклиник, бубон шаклида, камроқ ҳолатларда ичак шакли, сепсис шаклида кечиш белгилари манбаларда кўрсатилган. Ўлатда касалликнинг яширин даври бир неча соатдан (бирламчи ўпка ва септик шаклида) 10 кунгача бўлиши мумкин (эмланган одамларда). Касалликнинг клиник шаклидан қатъий назар касаллик ўткир бошланади, продромал даври бўлмайди, кучли қалтираш, юқори тана ҳарорати 39-40 0 С ва ундан юқори кузатилади. Беморларда кучли бош оғриғи, мушакларда оғриқ, ҳолсизлик, айрим ҳолларда қўрқув кузатилади. Беморлар юзи ва конъюктиваси қизарган, лаблари қуруқ. Оғиз шиллиқ қаватида геморрагиялар ва яра бўлиши мумкин. Тил шишган титраб туради, қалин оппоқ қараш билан қопланган (худди бўр суркалганга ўхшаб). Тилнинг шишганлиги ва қуруқлиги беморлар нутқини қийинлашувига олиб келади. Касаллик оғир кечганда юз ифодаси нажот излаган одам қиефасида, терилари кўкаринкираган, кўзларида қўрқўв акс этади.

ТЕРИ ШАКЛИ. Касаллиикнинг бошланишида қўзғатувчи тушган ерда доғ пайдо бўлади ва кейинчалик папула, везикула ва пустулага айланади. Яра ушлаб кўрилганда кучли оғриқ бўлиб, ичи қонли йиринг билан қопланган, қорамтир рангда бўлади. Ярада кўп миқдорда ўлат микроблари бўлади. Яра атрофидаги тери қизарган ва соғлом терига нисбатан бўртиб турадиган инфилтратдан иборат. Кейинчалик везикула йиринглайди. Яра туби сарғич инфилтрат билан қопланган, кейнчалик қарайган қўтирган айланади ва худди кўйдирги ярасига ўхшаб кетади. Айрим ҳолларда терида оғриқли бирламчи карбункул пайдо бўлиши мумкин. Ўлат тери шаклида яра узоқ вақт сақланиб туради ва секин аста битиб кетади. Теридаги иккиламчи ўзгаришлар: геморрагик тошмалар, оғриқли инфилтратлар, иккиламчи гематоген пустула ва карбункуллар ўлатнинг ҳамма клиник шаклларида ҳам учраши мумкин. Ўлат тери шакли кўпинча бубон шакли билан биргаликда келади (тери-бубон шакли). БУБОН ШАКЛИ. Ўлатнинг бу шакли ўлат қўзғатувчиси тушган жойга яқин лимфа тугунларида бирламчи бубонлар ҳосил бўлиши билан бошланади. Касалликнинг 1-2-нчи кунларидаёқ бубонда кучли оғриқ сезилади. Оғриқ тинч ҳолатда ва ҳаракат вақтида ҳам кучли бўлганлиги учун беморлар кўпинча мажбурий ҳолатда ётишади. Шаклланаётган бубон дастлаб оғриқли инфилтратдан ташкил топади, кейинчалик яллиғланиш жараёни қўшилиши билан атроф лимфа тугунлари ва унга туташган клетчатка қавати шишиб катталашади (8 смгача). Бу ерда атроф тўқималари билан бирлашиб кетган конглемерат ҳосил бўлади. Бубон устидаги тери таранглашган, қизарган, юмшоқ қисми қўкаринқираб туради. Лимфангит белгилари бўлмайди. Периаденит ҳисобига бубон чегараси силлиқланиб туради, бу касалликка ташхис етакчи белги бўлиб ҳисобланади. Ўлатни бубон шакли кўпроқ (55% ҳоларда) чов соҳасида ва болдир соҳасида учрайди. Айрим ҳолларда қўлтиқ остида, бўйинда ва қулоқ остида

бўлади. Касалликнинг кечиш оғирлиги бўича биринчи бўйин соҳаси бубонлари, кейинчалик қўлтиқ ости ва чов бубонлари туради. Ўлат бубон шаклининг асоратлари бўлиб иккиламчи септик ва йирингли ўлат менингити ҳисобланади ва кўпинча ўлимга олиб келади. Ўлат бирламчи септик шакли қисқа муддатли яширин давр ( бир неча соатдан 1-2 кунгача) билан бошланади ва бактерияларни ички аъзоларга тезда тарқалишга ва зарарлашга сабаб бўлиб кўпинча ўлимга олиб келади. Касалликнинг асосий клиник белгилари бўлиб интоксикация синдромлари ҳисобланади. Тана ҳарорати юқори, юрак-қон томирлар фаолиятида, нерв- асаб фаолиятида ўзгаришлар бўлиб беморларда кўпинча геморрагик синдром белгилари ҳам қўшилади. Баданда геморрагик тошмалар, ички аъзоларга қон қуйилишлар, ошқозон ичакдан, ўпкадан, буйрак ва бачадондан қон кетишлар кузатилади. ИККИЛАМЧИ СЕПТИК ШАКЛИ. Ўлатнинг бу шакли касалликнинг бошқа шаклларидан сўнг ривожланади ва кучли интоксикация белгилари билан ўтиб кўпинча ўлимга олиб келади. Ўлатнинг бу шаклига тириклик вақтида ташхис қўйиш анча муаммо ҳисобланади, чунки касаликка хос айнан клиник белгилар кам бўлади. Ташхисда мўлжал қилиб ўлат ўчоқларидаги эпидемия ҳолатлари, одамларнинг тўсатдан аҳволи оғирлашиб ўлиш ҳолатлари асос бўлиши мумкин. БИРЛАМЧИ ЎПКА ШАКЛИ. Бу шакли эпидемиологик аҳамияти жиҳатдан ва кечишига кўра хавфли ҳисобланади. Касалликда учта босқич кузатилади: бошланғич иситма аралаш алахсираш, авж олган ва сепорез (оҳирги карахтлик) даврлари. Биринчи босқич ҳар хил клиник белгилар билан кечади. Касаллик ўткир бошланиб кучли қалтираш, юқори тана ҳорорати 39-40 0 С ва қайт қилиш безовта қилади. Бемор алахлаб тажовузкорлик ҳаракатлари қилади, кучли бош оғриғи ва мушакларда оғриқ кузатилади, юзлари қизарган, кўпчиган, конъюективит белгилари бўлади. Касалликнинг биринчи куни охирида кўкрак қафасида оғриқ, нафас қисишиб тахикардия бўлади. Йўтал балғам аралаш бўлиб касалликнинг турига қараб

оз-оздан (қуруқ ўлат зотилжам) ёки кўп миқдорда бўлиши мумкин. Касаллик ривожланиш босқичига қараб балғам бошланишга кўпикли, тиниқ, шишасимон бўлади ва кейинчалик қонли бўлади. Балғам билан кўп миқдорда ўлат микроблари ажралиб чиқади. Умумий кўрикдаги белгилар кўпинча касаллик оғирлик даражасидагига тўғри келмаслиги мумкин. Касалликнинг авж олган даври бир неча соатдан 2-3 кунгача давом этиши мумкин. Тана ҳарорати юқори. Юзи қизарган, кўзларида қонталашлар, нафас етишмовчилиги ва тахипноэ (нафас олиши минутига 50-60 маротаба) бўлади. Юрак жуда тез уради. Тони бўғиқ, АқБ пасайиб кетади, пулси қўлга илинар-илинмас бўлади, сўнгра бемор бехуш аҳволга тушиб қолади ва ўлади. ИККИЛАМЧИ ЎПКА ШАКЛИ. Ўлатнинг бу шакли бубонли шаклининг асорати тарзида бошланади ва клиник манзараси жихатидан бирламчи ўпка шаклига ўхшайди ва ўз вақтида даволанмаса бемор тезда халоқ бўлади. ИЧАК ШАКЛИ, Бу шакли камроқ ўчрайди ва кўпинча септик жараён оқибатида юз беради. Ҳарорат юқори даражага кўтарилади, кучли интоксикация бўлади. Бемор кўнгли айнаб қайт қилади. қон ва йиринг аралаш тез-тез ичи кетади, қорин оғрийди, кучаниқ безовта қилади. Ўлатнинг бу шакли тезда ўлимга олиб келади. Ўлатдан кейинги натижа ҳар доим хавфли. Тарқалган шаклида ўлим 80-90%ни ташкил этади. ТАШХИСИ. Эпидемик ҳолатларда касаликка ташхис қўйиш қийинчилик туғдирмайди. Спорадик ҳолатларда касалликни аниқлаш бирмунча қийинчиликларга олиб келади ва касаллик эпидемик ҳолатга олиб келиши мумкин Ўлатга ташхис қўйишда эпидемилогик ҳолат, анамнез кўрсаткичлари, клиник белгилари ва лаборатория кўрсатгичларига амал қилинади. Ўлат атипик кечган ҳолатда касалликни бир қанча касалликлар билан таққослаш керак. Тери шаклини куйдирги касаллигини тери шаклидан фарқлай билиш керак. Ўлат бубон шаклини бошқа лимфаадинопатия билан кечадиган

касалликлар билан таққослаш керак: туляремия, йирингли лимфаденит, лимфаретикулёз (сил касаллиги) ва бошқалар. Касалликнинг септик шакли бошқа қўзғатувчилар келтириб чиқарган септик ҳолат, менингококкцемиянинг чақмрқсимон кечиши, гриппнинг гипертоксик шакли ва бошқа юқори иситма билан кечадиган касалликлар билан таққосланади. Ўлатга ташхис қўйишда асосий ҳал қилувчи усул бўлиб бактериологик текширув ҳисобланади ва у махсус лабораторияларда амалга оширилади. Текшириш учун бубондан олинган суюқлик, пустула, карбункул, ярадан олган моддалар, балғам, халқумдан олинган сўлак, қон олинади. қўшимча равишда ўликлардан олинган бўлакчалар ҳам текширилади. Ташқи муҳитдан сув, ҳаво, озиқ-овқатлар, бемор ифлослантирилган буюмлардан олинган чайинди сувлар ҳам текширувдан ўтказилади. Ўлатга ташхис қўйишда қўшимча равишда серологик текширувлар ҳам қўлланилади. Кўпича РСК, РПГА реакциялари қўлланидаи. Ўлат билан касалланган беморлар дархол касалхонага ётқизилади ва алоҳида қилиб қўйилади. Даволаш чоралари тўлиқ: этиотроп, патогенези бўйича ва белгилар бўйича бўлиши керак. Этиотроп даволашда асосан антибиотиклардан стрептомицин, тетрациклин, левомицитин ва шу қатордаги дорилардан катта дозада берилади. Стрептомицин касалликнинг ҳамма турида яхши ёрдам беради. Ўлатнинг бубон шаклида стрептомицин бошланишда 1000000 –1500000 ЕД, кейинчалик ҳар 8 соатда юборилади. Кундалик дозаси 2,5-3,5 грамм. Тана ҳарорати пасайгач одатда 36-48 соатдан кейин стрептомицин 3-5 кундалик дозанинг ярмида берилади. Йиринглаган бубонлар жаррохлик йўли билан даволанади. Ўлат септик ва ўпка шаклида стрептомицин кунлик дозада 4,5-5,0 грамм, тана ҳарорати пасайгач 2,0-2,5 граммдан 5-7 кун берилади.

Стрептомицин ўрнига мономицин ҳам берилса бўлади. Мономицин 250000-500000 ЕД мушак орасига кунига 4 маҳал ёки окситетрациклин 200000 ЕД мушак орасига ҳар 6 соатда юборилади. Окситетрациклин, хлортетрациклин, дибиомицин 500000-1000000 ЕД оғиз орқали кунига 6 маҳал бериш мумкин. Левомицитин (хлорамфенико, хлорацид) кунига 6-8 граммдан берилади, тана ҳарорати пасайгач дозаси камайтирилади. Этиотроп даволаш билан бир қаторда патогенетик даволаш ҳам ўтказилади. Бунда Рингер эритмаси, гемодез, реополиглюкин, глюкозанинг изотоник эритмалари томир орқали юборилади. Беморлар албатта катта дозада аскорбин кислотаси (1,5-2,0 граммдан кунига). В гуруҳ дармондорилари ва бошқалар олишлари керак. Даволаш тугагач 2-4-6 кунлари албатта бубондан, балғамдан, сўлакдан, аҳлатдан уч маротаба бактериологик текширув ўтказилади. Беморларни касалхонадан чиқариш бутунлай соғайгач ва ьактериологик текширувнинг салбий натижасидан сўнг; ўлат бубон шаклида тана ҳарорати меёрига тушгач 4 хафтадан кейин, ўпка шаклида эса 6 хафтадан сўнг амалга оширилади. Реконвалесцентлар 3 ой давомида диспансер назоратида бўладилар. ПРОФИЛАКТИКАСИ. Ўлат ўчоқларида жорий ва якуний дезинфекция ўтказилади. Беморлардан олинган ажратмалар, кўрпа- ёстиқлари, хона, ҳимоя кийимлари, ниқоб, боғлов материаллари, транспорт ва хоказолар 3%ли лизол ёки 1-2%ли хлорамин эритмаларида дезинфекция қилинади. Кийим кечаклар (мўйналисидан ташқари) формалин буғлари ёрдамида ҳам зарарсизлантирилади. Беморлар чиқиндилари 10%ли лизол, карбон кислотаси, хлораминли идишларга йиғилади. Бемор идишлари ва асбоблар қайнатиш йўли билан зарарсизлантирилади. Бемор алоҳида қилингач ёки ўлгач хонада якуний дезинфекция ўтказилади. Ўлатка қарши мажбурий профилактик чораларга дератизация ва дезин - секция киради. Бу муолажалар ўлат ўчоқларида ўтказилиб туриши шарт.

Ўлат ўчоқларида аҳоли орасида санитария-оқартув ишлари олиб борилиши керак. Эпидемик худуддаги ўлат тўғрисидаги ахборотга эга бўлишлари, кемирувчилар, каламушлар касаллик резервуарлари бўлишини эслатиб ўтиш лозим

Адабиётлар: 1. Е.П.Шувалова, Инфекционнўе болезни, М., Медицина, 1999г. 2. В.М.Маджидов, Юқумли касалликлар, Тошкент, 1992й. 3. В.Ф.Учайкмн, Руководство по инфекционнўм болезням у детей, М., Медицина, 1998 г. 4. И.К.Мусабаева, Руководство по воздушно-капельнўм инфекциям, Ташкент. 5. А.Г.Коломиец, В.И.Вотяков и др., Генерализованная герперическая инфекция, фактў и концепция, Минск, Наука и техника, 1992г. 6. В.Ф.Учайкин, Специфическая профилактика инфекционнўх заболеваний у детей, М., Медицина, 1995г. 7. Н.Д.Юшук, А.Д.Царегородцев, Лекции по инфекционнўм болезням, М., ВУНМИ, 1996г. 8. Г.А.Тимофеева, Л.А.Антипова, Инфекционнўе заболеван ия у детей первого года жизни, М., Медицина, 1985

Похожие

Бактериологик ўчоқ. Ўта ҳавфли инфекциялар ўчоғи

Куйдирги

Ветеринария фанининг ривожланиш тарихи

Ўткир респиратор инфекциялар

Протозой инфекциялар. Амёбиаз