Сийдик аъзолари ва эркаклар жинсий тизим - Медицина - Рефераты

Сийдик аъзолари ва эркаклар жинсий тизим

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Сийдик аъзолари ва эркаклар жинсий тизим Режа: 1. Сийдик аъзоларининг морфофункционал тавсифи. 2. Буйраклар, пўстлоқ ва мағиз моддалари. 3. Нефрон-буйрак бирлиги, қисмлари тузилиши. 4. Буйрак таначаси, тузилиши, фильтрацион тўсиқ, цитофизиологияси. 5. Бирламчи ва иккиламчи, учламчи сийдик ҳақида тушунча. 6. ЮГА-юкстагломеруляр аппарат ҳақида тушунча. 7. Сийдик чиқарув йўллари: сийдик косачалар, жомчалари сийдик йўли, сийдик қопи, сийдик чиқариш канали. 8. Буйрак тараққиёти ва ёшга кўра ўзгаришлари. 9. Эркаклар жинсий аъзолари: уруғдон ҳақида тушунча. 10. Уруғ ишловчи эгри найчаалр гисто-цитофизиологияси. 11. Уруғ олиб чиқувчи йўллар, уларнинг тузилиши. 12. Уруғдоннинг гормонал вазифаси ва гипофизга тобелиги ҳақида. 13. Простата бези, тузилиши, вазифалари. Жинсий олат.

ТМИ: Гемато-тестикуляр тўсиқ. Сийдик айриш тизими буйраклар, сийдик йўли, сийдик пуфаги ва сийдик чиқариш йўллари ҳосил қилади. Буйраклар сийдик ҳосил этувчи аъзолар бўлса, сийдик йўли, сийдик пуфаги, сийдик чиқариш йўллари эса сийдик чиқариш органлари бўлиб, ҳисобланадилар. Функциялари 1) сийдик ҳосил қилиш, 2) организмда суюқликнинг ҳажми, концентрацияси ва ионли таркиб доимийлигини назорат этиш, 3) модда алмашинувида ҳосил бўлган айрим махсулотларини экскреция қилиш, 4) оқсил ва углевод метаболизмида қатнашиш, 5) эндокрин (ренин, простагландин, эритропоэтин ва ш.к.), 6) детоксикацияда иштирок этиш. Сийдик орқали зарарли моддалар чикариб юборилади. Иккинчидан буйрақла ҳам моноаксигенез системаси цитохром Р450 яхши ривожланган. Бу жараёнлар мажмуаси организм гомеостазини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Буйракнинг гомеостатик фаолияти асосида унинг паренхимасида кечувчи жараёнлар - коптокчадаги фильтрация, каналчаларидаги реабсорбация ва секреция, ҳам биологик актив моддаларни синтезлаш, айрим метаболитлар, зарарли ва захарли моддаларни сийдик билан ташқарига чиқариб юбориш ётади. Демак буйрак полифункционал аъзо бўлиб мураккаб тузилишга эга. Буйрак анатомик жихатдан пўстлоқ ва магиз моддадан иборат. Буйракларнинг структур функционал бирлиги бўлиб нефрон ҳисобланади. Нефрон буйрак танасига ҳам ундан бошланувчи буйрак каналларидан тузилган. Буйрак танасига Шумлянский-Боумен капсуласининг висцерал ички ва париетал-ташқи варақлари билан ўралган капиллярлар тўридан иборат. Каналлар тузилиши, фаолияти ва эпителийсининг характерига к з ра қуйидаги қисмларга ажратилади: а) проксимал қисм-нефроннинг асосий қисми (ёки биринчи тартибли канал деб ҳ ам юритилади). У эгри ва бирмунча т ўғ ри калта қисмлар (Генле қовузлогинин г пастга тушувчи й ўғ он қисми) дан иборат;

б) ингичка қисм: - Генле қовузло ғ ининг ингичка тушувчи, ва ингичка к ў тарилувчи қисмлари. в) дистал қисм: - Генле қовузло ғ ининг к ў тарилувчи й ўғ он қисми ва иккинчи тартибли эгри канал. Дистал қисми энгри канал ма ғ из нурининг й иғ увчи найлар системасига қуйилади. Йи ғ увчи найлар нефрон билан функционал бо ғ лиқ б ў лсада, улар нефрон таркибига кирмайди. Чунки йи ғ увчи найлар нефрон каби нефроген т ўқи мадан эмас, балки сийдик ажратиш эпителийси билан биргалиқла мезонефрал найдан ривожланади. Етук ёшдаги одамнинг хар бир буйрагида 1 милн дан ортиқ нефрон б ў либ, у л арнинг тахминан 80 фоиз п ў стлоқ нефрони б ў лса, 20 фоиз и юкстамедулляр нефронлар хисобланадилар. Улар бир-биридан нефрон танасига (коптокчаси) ва проксимал қисмнинг пўстлоқ моддасида жойланиши, хамда нефрон айрим қ исмларнинг узунлиги, асосан қовузлоқ узунлиги билан фар қл анадилар. П ўстлоқ нефронлари калта ва (буйракнинг фа қа т пўстлоқ моддасида жойлашади). Юкстамедулляр нефронлар п ў стло қ модданинг ички зонасида жойлашиб, с ў р ғ ичлар учига етиб борувчи қовузлоқнинг узун ингичка қи смига э га. Орал иқ нефронлар кам ажратилади, уларда проксимал қ исм, қовузлоқнинг к ў п қисми ва дистал қисм п ў стло қ да жойлашади. Бу типдаги нефроннинг т ўғ ри каналлари ва йи ғ увчи найлари пўстлоқ моддада магиз нурларини ҳо сил қ илади. Нефрон танаси Шумлянский-Боумен капсуласи билан ў ралган ва бу капсулада ички ва та шқи қ аватлар фа рқ қ илинади. Капсула девор и ички қа бати (висцерал) ясси э пители о цит-подоцитлардан ташкил топган, капсуланинг та шқи вара ғ и (париетал) ҳ ам ясси э пителаил хужайралардан тузилган , танасидаги ядро жойлашган сохаси қ алинлашган б ў лади. Капсуланинг ички варағи ва унинг подоцитлар томирлар контокчаси капиллярлари орасига кириб боради, уларни ҳар томондан ўраб олади, париетал вapaқ билан буйрак таначасини (коптокчасини) ҳосил қилади. Томирлар коптокчаси ўзаро анастомоз қилувчи кўплаб майда қон томирлар капиллярларидан иборат. Томир

коптокчалари капиллярларининг эндотелиоцитлари ўзига хос хусусиятларга эга. Эндотелиоцитлар ясси шаклга эга бўлиб, кўплаб фенестрлар тутадилар. Қўшимча эндотелиал тешикчалар диафрагма билан ёпилиб туради. Эндотелиал хужайралар, эндотелий ва подоцитлар учун умумий бўлган базал мембранада ётадилар. Базал мембрана уч қабатга эга ва фибриллалардан тузилган бўлиб, ўрта қабати қорамтир зич, ташқ қабатлари- оқиш бўлади. Базал мембран фибриллалардан иборат-фильтрли тузилишига эга деб фараз қилинади. Подоцит танасидан 2-3 та йирик ўсимталар цитотрабекулалар ҳосил бўлади. Цитотрабекула капиллярларга яқинлашганда 2-3 капиллярларнинг базал мембранаси билан алоқада бўлувчи цитоподияларни (цитопедикула) ҳосил қилади. Цитопедикуланинг катталиги уларнинг функционал холатига боғлиқ. Цитопедикула орасида капсула бўшлиғи билан алоқада бўлувчи тешикчалар мавжуд ва бу тешикчаларнинг маълум қисми диафрагма ёки тешикча мембранаси билан беркитилган. Шундай қилиб, капилляр эндотелийсида, базал мембранадан ва подоцитлардан ташкил топган (бирламчи сийлик ҳосил бўлиш йўлида) фильтрацион тўсиқ ҳосил бўлади. Фильтрация жараёни натижасида қонда плазмасининг таркибий қисмлари сув, глюкоза, мочевина, сийдик кислотаси, каби ионлар, аминокислоталар, кичик молекулали оқсиллар ўтади. Буйрак фильтри танлаб ўтказиш хусусиятига эга бўлиб. Нормада ундан қоннинг шаклли элементлари ва қон оқсиллари, масалан иммуноглобулинлар ўтмайди. Айрим касалликларда фильтр шикастланади ва сийдиқла қон шакли элементлари, иммуноглобулинлар патологик аралашма сифатида учрайди. Бир кунда 150-180л ми қ дорда бирламчи сийдик ҳ осил б ў лади. П ў стлоқ нефронлари коптокчасида фильтрация жараёни капилляр томирлар коптокчасидаги юқори босим ҳ исобига амалга ошида. Бу босим буйрак артериясининг т ўғ ридан-т ўғ ри юқори босимли қорин аортасидан чиқиши хисобига юқори б ў лади, босимнинг ю қо ри б ў лиши олиб келувчи артериола

диаметри олиб кетувчи артериола диаметридан катта б ў лишига хам бо ғ лиқ. Ш ундай қилиб хосил б ў лган бирламчи сийдик капиллярлар коптокчасидаги Ш умлянский - Боумен капсуласи б ў шли ғ ига ва у ердан нефрон проксимал қисмига ў тади. Натижада фильтрация учун ҳ ам ф изиологик ҳ ам морфологик шароит яратилади. Иккинчидан фенестрли эндотелий, ў тказувчан базал мембрана, тешикчаларга эга б ў лган подоцитлар (улар фильтрацион тўсиқни ҳо сил қ илади бирламчи сийдик фи л ьтрацияси учун морфологик асос б ў лади. Нефроннинг проксимал қисми эгри ва тўғри каналлардан (60-мкм) иборат. Каналлар девори бир қаватли хошияли кубсимон эпителийдан тузилган. Эпителиоцитларнинг хошияли юзаси глюкозанинг тўлиқ реабсорбциясидан иштирок этувчи ишқорий фосфатазанинг юқори активлигига эга. Хужайра цитоплазмаси протеолитик ферментларга бой лизосомалар тутади. Хужайралар пиноцитоз йўли билан бирламчи сийдиқлан оқсиларни сўриш ва уларни аминокислоталарага қадар парчалаш хусусиятига эга. Хужайралар базал қисмида цитолема букламалари ва улар орасидаги чўзинчоқ митохондрийлар хисобига хосил бўлган базал чизиқларга эга. Нефрон проксимал қисми эпителий хужайралари апикал ва базал қисми юзасининг кенгайишини таъминловчи структур хусусиятлар, нефронинг бу қисми фаолиятини аниқлашда катта ахамиятга эга. Нефрон проксимал қисмида реабсорбция (облигант) - бирламчи сийдиқлан моддаларнинг қайта сўрилиши кузатилади. Нефроннинг тор қисми (ингичка сегмент) пастга тушувчи ва кўтарилувчи, улар орасидаги қовузлоқдан иборат бўлиб улар деворини ясси хужайралар ташкил этади, ядро жойлашган соҳада хужайра бироз баландлашади. Хужайра апикал соҳаси кам миқлорда ўсимталар- микроворсинкалар тутади. Базал цитолемма кўп букламалар хосил қилади, бу букламалар баъзан хужайранинг апикал соҳасига етиш мумкин. Нефрон ингичка қисмининг асосий вазифаси сийдикни конценрациялашдир, бу қисмда 25-28 фоиз сув сўрилади, бундан ташқари натрий хам сўрилади. Нефроннинг дистал қисми тўғри ва эгри сегметлардан иборат. Тўғри қисми

қовузлоқнинг кўтарилувчи тўғри ва эгри сегментлардан иборат. Тўғри қисми қовузлоқнинг кўтарилувчи тўғри сохасидан бошланади ва девори баланд кубсимон эпителий хужайралардан тузилган (30 мкм). Бу хужайраларга ядро жойлашган соҳанинг губазсимон кўтарилиб туриши хосдир. Апикал юзада микроворсинкалар бўлиб, улар нотекис жойлашадилар. Латерал ва базал қисми цитолемма букламаларни тутади. Хужайрада апикал-базал йўналган митохондрийлар жуда кўп учрайди. Эгри канал эпителийси паст цилиндирсимон шаклга эга ва тузилишига кўра тўғри қисм эпителийсига жуда ўхшайди. Апикал қисми кўплаб микроворсинкаларга эга. Базал цитолеммада букламалар яхши шаклланган лекин улар аниқ йўналишга эга бўлмайди. Нефрон дистал қ исмида асосан қ ондаги натрий концентрациясига боғлиқ ҳолда натрийнинг факультатив реабсорбацияси кузатилади. Бундан та шқ ари дистал қ исмида калий, кальций, магний ва 1 0 фоиэгача сув қ айта с ў рилади. Дема к нефрон буйрак паренхимасининг структур-функционал бирлиги б ў либ, буйрак моддасида ў зига хос топографияга эга б ў лган турли сегментлардан тузилган. Нефрон эпителийсининг хусусий структуралари сегментлар фаолиятининг хусусийлигини аниқлайди. Йи ғ увчи найлар буйракнинг ҳам пўстлоқ , ҳам магиз қ исмларида жо й лашади. Натижада уларда шартли равишда икки сегмент тафовут этилиб, уларнинг бир қ исми п ў стлоқла, иккинчи қ исми эса ма ғ из зонасида жойлашадилар. Йи ғ увчи найлар девори баланд кубсимон ва цилиндрсимон эпителий билан қо планган. Кубсимон эпителий пўстоқ модда ва магиз моддасининг таш қ и қ абати таш қ и зонасида учрайди. Йи ғ увчи на й лар ма ғ из моддасининг ички зонасига ва с ў р ғ ич сохасига я қ инлашганда йи ғ увчи найлар девори цилиндирсимон эпителий билан қо планади. Эпителийда хужа й раларнинг о қ иш ва қо рамтир хиллари ажратилади. У лар бир - бирларидан структур тузилиши билан фар қ данадилар. Асосан, о қ иш хужайралар сони к ў п б ў лади. Қо рамтир хужаираларнинг сони дистал қ исмга

томон камайиб боради. С ў р ғ ичлар соҳасида жойлашган йи ғ увчи найлар сегментида қо рамтир хужайралар й ўқо либ кетади. О қ иш хужайраларда хужайра ичи тузилмалари анчагина кам б ў лади, базал мембрана букламалари ҳам су с т ривожланган. Букламаларада апикал - базал мембрана й ў налишда мито х ондрийлар жо й лашади. О қиш хужайраларда уларнинг фаоллигини таъминловчи моддий ресур с лар т ў планади деб фараз қ илинади. Қ орамтир хужайралар зич гиалоплазмага ва к ў п сонли органеллаларга эга. Қ орамтир хужайралар дистал каналларда ҳам учрайди. Қ орамтир хужайрлар ультраструктураси водород ионларини синтез қилувчи меъданинг париетал хужайрасига ў хшайди. Қ орамтир хужайралар иккиламч и сийдикка Н + и онларини ажратиб, сийдикнинг нордонлигини таъминлайди. Шундай қ илиб сийдик уч бос қ ичда-фильтрация, реабсорбация ва секреция жараёнида ҳосил б ў лади. Зич до ғ коптокчанинг томирли қ утбига ёндошувчи ва коптокча артериолаларига тегиб турувчи нефроннинг дистал қ исми эгри со ҳ аси хужайраларидан иборат. Зич до ғ хужайралари баланд цилиндрик б ў либ, зич гиалоплазмага эга. Бу хужайра типик эпителий хужайралари б ў либ, Гольджи комплексининг ядро ости д а жойлашганлиги, базал цитолемма букламаларининг б ў лмаслнги, митохондрийлар цитопл азмада тенг та қ симланганлиги билан характерланади. Базал мембранаси юп қ а б ў лади. Бундан таш қа ри, улардан базал цитоплазматик ў симталар чи қ иб, Гурмагтиг хужайралари орасигача етиб боради. Фараз қилинишига к ў ра, зич до ғ хужайралари натрий концентрациясини камайтириш йўли билан ренин секрециясини назорат қилади. Буйрак стромаси бириктирувчи тўқимасининг тузилиши аъзонинг ички томирлари билан боғлиқ бўлади. Буйракларда ички турли томирларидаги микроструктуралар, деворларнинг қалинлиги ва бўшлиқ диаметрининг ўзгариши бир текис булмайди. Бўлаклар ичи аатериялар бўшглиғи 1-ёш ва 8- 12 ёшга борганда анча кенг бўлади: ёйсимон артерияларда 1-3 ёшда, 8-12 ёшда ва 22-36 ёшда бўлакчалараро артерияларда 8-12 ёшда ва 17-21 ёшда

бўшлиғи кенг бўлади. Кўриниб турибдики, ана шу уч хил артериялардаги ўзгаришларда 8-12 ёш алоҳида ажралиб туради. Чунки, бу ёшда буйрак функционал фаол бўлади, 36 ёшдан 60 ёшгача бўлган даврда бўлаклараро артериялар бўшлиғи кегаяди. Бунга сабаб, ёш ўтиши билан кузатилувчи гемодинамик ўзгаришларга артериаол системасининг мосланиши бўлиб, буйракни қон билан таъминланишини осонлаштиради, ёйсимон ва бўлакчалараро артерия бўшлиқлари эса тораяди. Аъзо веналаридаги ёшга қараб ўзгариши ҳам артерияларга ўхшаб жуда жадаллик билан боради. Буйрак аъзо ичи томирлари микроструктурасининг бу даврда ўзгариши силлиқ мушак хужайралари, коллаген ва эластик толалар миқдори ва нисбатининг ўзгариши билан боради. Аъзо ичи томирларидаги структур ўзгаришлар динамикаси буйрак паренхимаси ривожланишига боғлиқ бўлиб, асосан буйрак таначаларининг йирикланиши, каналчаларнинг ўсиши ҳисобига кузатилади. Ёш ўтиши билан буйракларда фиброз тузилма ўсиб кетади, кўпчилик буйрак таначалари фаоллигини йўқотади, маълум қисми дегенерацияга учрайди. Эндотелий базал мембранаси қ алинлашади ва унда гликопротеидлар ва гликозамингликанлар т ў планади. Буйрак каналчалари эпителиисида алмашинуви жараёни бузилади. Буйрак стромасида толали структуралари ми қд ори кўпаяди, ёки диффуз склероз кузатилади. Хужайралар гипертрофияси кучайиб боради. Проксимал каналчаларда ва йи ғ увчи найларда қ арилик даврида бундай хужайралар кўпайиб кетади. Гипертрофия асосан цитоплазма ҳ исобига б ў лади ядро цитоплазматик нисбатан анча камаяди. Нефрон ва йи ғ увчи най у льтраструктураси хужайра холатининг морфофункционал гетерогенлиги билан характерланади. Айрим хужайраларда фаол тузилмалар сони ва уларнинг хажми камаяди. Проксимал каналчаларда хошиялар баландлиги пасаяди. Гломеруляр фильтр т ў си қ қ алинлашади, подоцитлар катталашади ё ки т ў ли қ й ўқ олиб кетади. Қ арилик олди ва қ ариганда фильтрация аппаратида ҳ ам, буйрак каналчаларида, улар ҳ ужайраларининг ультраструктураси да ғ ал структур

функционал бузилишлар кузатилади. Натижада буйрак хужайралари ў з функцияларини т ў ли қ бажара олмайди. Ёш ў тиши билан хужайралараро модда хусусияти ўзгаради, коптокча мембранасида ва каналчаларида ШИК ижобий моддалар миқ д ори кўпаяди. О қ иб келувчи қ он томир хажми камаяди, қон томирлар давомида дистрофик жара ё нлар ривожланади. Ана шу структур хусусиятлар қ ари кишиларда буйракнинг гипофункциясини тезлаштиради. Бу холат клиник маълумотлар билан хам тасди қ ланади. Сийдик чиқарув йўллари . Бу тизим, таркибига буйрак косачалари жомчалари, сийдик йўллари, сийдик пуфаги ва сийдик чи қ ариш канали киради. Буйрак косачаси , жомчаси, сийдик йўл и ва сийдик пуфаги деворининг тузилиши бир хилда б ў лади . Шилли қ, шилли қ ости, муша к ва адвентидиал пардалар тафовут этилади. Албатга косача ва жомчалар шилли қ ости пардаси жуда юп қ а б ў лади ( б аъзан шилли қ ости пардасини ани қ лаб б ў лмай д и). Шилли қ парда эпителей ва хусусий пластинкадан тузилган. Сийдик айириш йўлларидаги ўзгарувчан эпителий б ў либ, икки қ ават хужайралардан тузилган. Базал мембранадан майда, цитоплазмаси интенсив б ў ялувчи юмало қ ядрога эга камбиал хужайралар жо й лашади. Иккинчи тип хужайралар-о қ иш, анчагина йирик , юмало қ ё ки кўп бурчакли шаклга эга б ў лади. Б азал қ ават хужайралари устида бир қ ават йирик , ясси, кўпинча икки ядроли хужайралар жо й лашади. Шилли қ парда хусусий пластинкаси сийрик толали шаклланмаган бириктирувчи т ўқ имадан тузилган. Сийдик йўли ва сийдик пуфаги хусусий пластикаси бурмалар хосил қ илади. Шу сабабли бу аъзолар кенгайиш хусусиятига эга. Сийдик йўли бурмалари узунасига жо й лашади. Хусусий пластинка аста-секин тол а ларга бой шилли қ ости асосга ў тиб кетади. Сийдик йўли пастки қ исмида бу қ аватда майда алве о ляр-найсимон б ез лар у ч райди. Мушак пардаси силли қ мушак хужайраларидан тузилгандир. Жомча касачалар ва сийдик йўлининг ю қ ориди сохасида мушак икки қ абатли б ў либ, ички узунаси, таш қ и қ ават эса циркуляр жо й лашади. Сийдик йўлининг

пастки сохасида ва сийдик пуфагида мушак уч қ абат б ў либ жо й лашади: б ў йлама, циркуляр, б ў йлама, сийдик пуфагидаги мушак тутамлари орасида бириктирувчи т ўқ има қ атламлари жо й лашади. Таш қ и пардаси адвентициал, сийдик пуфагининг туби сероз парда билан қ опланган б ў лади. Буйракривожланишининг аномалиялари. Болалар организмида туғма нуқсонларнинг 35-40 фоизи сийдик ажратиш тизимига тўғри келади. Ривожланишнинг нотўғри кетиши, ёки тўхтаб қолиши, буйракнинг ўз жойида тараққий этмаслиги, яъни жойланиши аномалияси, нефрон ва йиғувчи нейларнинг бирикиш нуқсонлари каби қатор нуқсонлар учраши мумкин. Буйрак тараққиётини ўрганаётган талаба албатта бундай аномалияларни билиши керак. 1.Бир буйракнинг аплазияси (агенезия). Бунда буйрак тузилмаси, унинг томирлари ва сийдик йўли ҳам тараққий этмай қолади. Мавжуд битта буйрак гипертрофияга учрайди ва одатдагидек жойлашади. Бу ҳолат 1500 - 2000 боладан бирида учрайди. 2. Буйрак гипоплазия. Буйрак кичимклиги одатда ясиланган бўлади. Бир томонлама гипоплазияда буйрак фаолияти одатда ўзгармайди. 3. Инкиланган /чўзилган/ буйрак. Буйрак одатдагидек жойлашади, бир мунча катталашади ва чўзилади бир-бири билан алоқада бўлмайдиган икки сийдик йўлига эга бўлади. Сийдик йўли, қон ва лимфа айлашининг ҳам иккитадан бўлиши иккиланган буйраклар хар бир бўлакни анатомик ва физиологик жихатдан мустақил қилади. 4.Буйракнинг қўшилиб қолиши. Буйраклар қўшилиб ўсиши натижасида буйраклар турли шаклга эга бўлади. Қўшилиб ўсган соха бўйича ҳосил қилади. Сийдик йўллари эгилиб, буйинча олдида жойшиб қолади. 5. Дистопия. Кўпинча икки ёқ лама б ў лади. Буйрак п астроқ д а жо й лашиб буйрак дарвозаси, ж о мчаси вентрал жойлашади, сийдик йўли калта б ў лади. Дистопияга учраган буйрак харакатчан б ў лганлиги сабабли о ғ ри қ беради, бош қ а аъзолар уни босиб туриши натижасида сийдик ажралиш камаяди.

Кўпинча гидронефроз, тош ҳ осил б ў лиши кузатилади. 6. Буйрак кистаси ва буйрак поликистози. Жара ё н кўпинча икки ёқ лама б ў лади, бош қ а аъзоларда жигар, баъзан меъда ости безида хам киста б ў лиши билан характерланади. Киста юмало қ тузилма б ў либ, цилиндрик ё ки кубсимон кислотаси тутувчи сероз суюкли қ б ў лади. Кейинчалик киста хажми катталашади, сони хам кўпаяди. Улар орасида паренхима қ атламлари са қ ланиб қ олади, паренхима ми қд ори кистанинг сонига ва хажмига бо ғ ли қ б ў лади. Буйракларнинг тузилиши бузилади. Гистологик жихатдан строма фибрози, артериола ва коптокчалар склерози ва гиалинози, каналчалар атрофияси, айрим нефронларда компенсатор гипертрофия кузатилади. Буйрак кистози, буйра к ла рда яна бош қ а потологик ўзгаришлар билан кечади. Ушбу аномалиянинг асоси сабаби, буйракнинг эмбриогенезда икки турли манбадан ривожланишидир. Бирламчи йи ғ увчи най (Волфов кана ли нинг) метонефроген т ўқ имадан ривожланувчи нефронлар билан бирикмаси кўпинча кисталар ривожланишига олиб келади. Клиник жихатдан гематурии, бел сохасида о ғ ри қ лар сезилади. Кўпинча пиелонефрит, пие ло н е фроз, тош ҳ осил б ў лиши кузатилади. 7. Эмбриогенезда т ў ли қ б ў лмаган ротация (бундай буйрак топографияси ўзгарган б ў лади). 8. Буйрак жомчаларининг дивертикулалари. 9. Буйрак артерияларининг ту ғ ма торайиши ва аневризм. У кўпинча артериал гепертонияга олиб келади. 1 0 .Пиелоуретрал сегмент дисплазияси (Гидронефро з га олиб келади.). 11.То с буйраги-буйрак топографияси нормадан ўзгача б ў лади. Сийдик йўли н у қс онлари кўпинча жинсий таносил тизим аномалиялари би л ан бирга кечади. 1. Сийдик йўли жойлашувининг аномалияси. А) Сийдик йўли аномалияси, (Буйрак жомчаларидан бир эмас, икки ё ки ундан кўп, бир хил ёки турли калибрдаги б ўш ли ққ а эга сийдик йўллари

чи қ ади). Б) Сийдик йўлининг иккиланиши: унинг икки хил варианти кузатилади: базан буйрак жомчасидан чи ққ ан сийдик йўли сийдик қ опига я қ инлашгада икки муста қ ил найга ажралади; баъзан эса жомчадан икки сийдик йўли чи қ иб, улар бир қ анча масофадан с ў нг қў шилиб битта сийдик найи сифатида сийдик пуфагига қ уйилади. 2. Сийдик найи узунлиги аномалиялари. 3. Сийдик йўлининг жомча ва сийдик пуфаги қисмлари аномалиялари. Бунда йўлнинг турли хил торайиши, баъзан эса тешикнинг бутунлай беркилиб қолиши кузатилади. 4. Сийдик йўли бўшлиғи аномалиялари: а) сийдик найи бўшлиғида шиллиқ парда дупликатурасидан ҳосил бўлган букламаларни, чунтакларни учратиш мумкин; б) ту ғ ма атрезия ва торайишлар ; в) сийдик найи дивертикулалари. Сийдик о қ ишига т ў с қ инлик қ илувчи аномалиялар сиидикнинг сийдик ЖИНСИЙ АЪЗОЛАР ТИЗИМИ. ЭРКАКЛАР ЖИНСИЙ АЪЗОЛАРИ. ( Organa genitalia masculina ) Жинсий аъзоларини асосий вазифалари, жинсий хужайралар жинсий гормонлар ишлашдан иборат. Бу билан улар репродуктив ва гормонал фаолият кўрсатадилар. Жинсий аъзоларни гормонлари шу аъзоларни функциясини бошқаради. Шу билан бирга организмдаги бошқа аъзолар фаолиятига ҳам таъсир кўрсатадилар, таши жинсий белгиларни ривожжланишида мухим роль ўйнайдилар. Эркаклар ва аёлларни жинсий аъзолари ўз тузилиши ва функциясига кўра бир-биридан фарқ қиладилар.

Эркаклар жинсий тизими бир жуфт уруғдон ва уруғ олиб (келувчи) чи қа рувчи найлар, простата бези, уруғ пуфакчалари ва жинсий олат каби аъзолардан иборат. Уруғдон бир неча қават пардалар билан ўралган бўлиб, шулардан иккитаси сероз ва оқсил пардалар, уруғдоннинг хусусий пардалари ҳисобланади. Сероз парда мезотелий хужайраларидан иборат бўлиб, уруғдоннинг асосий қисмини ўраб турадию. У аниқ чегарасиз эластик толаларга бой бўлган зич бириктирувчи тўқимадан иборат фиброз, яъни оқсил пардага ўтади. Уруғдон оқсил пардасининг чуқур қатламларида томирлар кўп бўлади, шунинг учун бу қисм томирлар парда сифатида ажратилади. Оқсил парда уруғдоннинг бир томонидан қалинлашади, бу ерда уруғдон ортиғи деб номланиб, унинг ичида капилляр ва уруғдон тури жойлашади. Бу оралиқда томирли пардага қараб радиал йўналишда бириктирувчи тўқимали тўсиқлар тарқалади. Тўсиқлар уруғдонни бўлакларга бўлади. Бўлакларни сони одамда 100-250 тагача етади. Тўсиқлар эластик толаларга бой бўлиб, улардан анча йирик бўлган уруғдонни озиқлантирувчи қон томирлар ўтади. Ҳар бир бўлакда 1-2 дона эгри-бугри уруғ каналчалари жойлашади. Бу каналчаларнинг узунлиги 70-80 см гача етади. Уруғдонда ҳаммаси бўлиб, 300-450 тагача эгри-бугри каналчалар мавжуд. Уруғдон бўлагининг учида эгри бугри уруғ найчалари тўғри каналларга ўтиб, уруғдон турини ҳосил қилиб, улардан олиб чиқувчи найларга бошланади. Эгри-бугри найчаларниинг тузилиши. Эгри-бугри найчалар девори эпителио- сперматоген, базал пластинка, миоид ва ташқи бириктирувчи қаватлардан иборат. Эпитеило-сперматоген қават таянч хужайралар (Сертоли хужайраси) ҳамда улар орасида жойлашган жинсий хужайралардан-сперматоген хужайралардан ташкил топган бўлади. Каналчаларининг таянч ва сперматоген эпителийси пластинкасимон бириктирувчи тўқима билан қопланган базал мембранада ётади. Бириктирувчи тўқима айлана ва бўйлама йўналган коллаген ва улар орасида ётган эластик толалардан иборат бўлиб,

улар уруғ найчалари деворига анчагина зичлик беради. Бириктируччи тўқима ва базал мембрана базал пластинкани ташкил этади. Улардан сўнг миоид қават бошланиб, унда силлиқ мушак хужайралари учрайди. Улар қисқарганда сперматозоидларнинг тўғри каналчалари томон харакати осонлашади. Сертоли хужайраси йирик конус шаклида бўлиб, учлари найчанинг бўшлиғина йўналгандир. Уларнинг кенг асоси базал мембранада ётади. Ҳужайра танасидан ҳар томонга нозик цитоплазматик ўсимталар чиқади. Бу ўсимталар қўшни таянч ҳужайраларининг шундай ўсимталари биалн туташади. Бу ҳужайраларнинг цитоплазмасида ёғлар, липоид томчилари, оқсил кристалалри ва бошқа кўплаб трофик киритмалар учрайди. Сперматогенез. Эркаклар жинсий ҳужайраси - сперматозоидлар уруғдоннинг эгри – бугри каналчаларида пайдо бўлади. Сперматогенез деб номланувчи бундай жараён 4 даврга бўлиб ўрганилади: 1) кўпайиш; 2) ўсиш; 3) етилиш; 4) шаклланиш. Кўпайиш даврида сперматогоний ҳужайралари сон жиҳатидан ортиб боради. Сперматогоний ҳужайраларнинг ўлчамлари жуда кичик. Улар сперматоген эпителийнинг ташқи – периферик қаватни ташкил қилади ва бевосита базал мембрана устида ётади. Базал мембранада етган ҳужайралар қавати бўлинади, натижада, ҳужайрлаар сони кўпаяди ва бу ҳолат сиғишмаган ҳужайраларнинг юқори қаватга кўтарилишига олиб келади. Бу ҳужайралар энди митотик бўлиниш қобилиятини ёқотади ва сперматогенезнинг кейинги ўсиш даврига ўтади.Бу даврга ўтган ҳужайраларнинг ўлчамлари оша бошлайди. Бу давр йирик биринчи тартибли сперматоцитлар ҳосил бўлиши билан характерланади. Бу ҳужайралар эгри- бугри най деворида сперматоген эпителийдан кейинги иккинчи қаватни эгаллайди. Етилиш даврининг бошланиши билан биринчи тартибли сперматоцитлар иккинчи тартибли сперматоцит (пресперматидлар)га бўлинади. Етилиш даврининг ўзига ҳос ҳусусиятларидан бири шундаки, ҳосил бўлган пресперматидлар интеркинез даврини ўтмасдан қайта иккига бўлинади. Бундай бўлиниш редукцион бўлиниш ёки мейоз деб аталади. Ҳар

бир ҳайвон ёки ўсимлик ҳужайраларининг ядросида хромасомаларнинг сони доимийдир. Одамнинг соматик ҳужайралари 46 та хромасомага эга. Уруғланиш жараёнида тухум ва уруғ ҳужайраларининг қўшилиб ҳомила тараққий этишида ҳар бир тур учун ҳос бўлган жинсий ҳужайраларнинг хромасомалар сони соматик ҳужайраларга нисбатан икки баробар кам бўлиши билан ифодаланади. Хромасомалар сонининг камайиши (редукцияси) сперматогенезнинг етилиш даврида рўй беради. Редукция ҳодисаси шу даврда бўлиб ўтадиган бўлинишнинг кетма-кет –интеркинез даврисиз қайталаниши орқасида ҳосил бўлади. Редукцион бўлинишга тайёрланиш сперматогенезнинг ўсиш даврида бошланади ва унинг охирида тетрада пайдо бўлиши билан тугалланади, сўнгра етилиш даври бошланади. Етлиши даврининг озирида бошланғич 1 та сперматоген эпителийдан гаплоид хромасома тутган 4 та сперматид ҳосил бўлади ва шаклланиш даврига ўтади. Сперматидлар унча йирик бўлмаган ядроли юмалоқ ҳужайрлардир. Ядро атрофида пластинкасимон комплекснинг зичлашган зонаси, сетросома ва майда митохондиялар жойлашади. Шаклланаётган сперматид ўз акросомаси билан, одатда, таянч Сертоли ҳужайрасининг апикал юзасига қараб туради. Бунда сперматиднинг қарама-қарши четига, уруғ канали ичига қараган томонга икки сентриоладан иборат сенросома сурилади. Сентросоманинг сентродесмози ядро юзасига перпендикуляр ҳолда жойлашади.Сперматиднинг тараққиёт жараёнида унинг ядроси аста-секин зичлашади ва хроматин гомоген зич масса кўринишини олади.Сперматид эпителийси бузувчи таъсирларига ўта сезгир ҳисобланади. Турли интоксикацияларда, авитаминозларда, очликилда, айниқса, радиация нури таъсирида сперматогенез жараёни сусайиши, ҳатто тўхтаб, сперматоген эпителийси атрофияга учраши мумкин. Уруғ олиб чиқувчи йўллар уруғдон тўғри найдаридан бошланади ва уруғдон оралиғида жойлашган уруғдон тўрига ўтади, бу ердан эса 12-15 та ўта эгри-бугри уруғ олиб чиқувчи найлар чиқади.Найлар йиғилиб уруғдон

ортиғининг бошчасини ҳосил қилади. Шу ердан уруғдон ортиғининг найи бошланади. Бу най кўп сонли бурмалар ҳосил қилиб, уруғдон ортиғининг тана ва дум қисмини ташкил қилади. Уруғдон ортиғининг канали уруғ олиб чиқувчи тўғри йўлга ўтади ва уруғ отувчи йўл билан тамом бўлади. Уруғдон ортиғи. Уруғдон ортиғи бошча, тана ва дум қисмидан иборат. Уруғдон ортиғининг бошчаси 12-15 дона эгри-бугри уруғ олиб борувчи найлардан иборат.Бу найлар уруғдон ортиғининг найига йиғилади ва уруғдон ортиғининг дум қисмида уруғ олиб чиқувчи йўлга айланади. Эпителиал ҳужайралар остида бириктирувчи тўқимадан иборат ҳусусий парда етади, сўнгра мускул парда жойлашади. Уруғдон ортиғининг найи икки қатор эпителий билан қопланган. Бу эпителий икки хил ҳужайралардан иборат 1) апикал юзасида стереоцилийлар тутувчи, ўзининг эркин юзаси билан жинсий қопламнинг текис юзасини ҳосил қилувчи баланд призматик ҳужайралар ҳамда 2) майда оралиқ ҳужайралар. Уруғдон ортиғининг найи юпқа, нозик ҳусусий қатламга эга бўлиб, ундан кейин нисбатан қалин силлиқ мушак қавати ётади.Уруғдон ортиғи найининг бўшлиғи суюқлик билан тўла. Унда баъзан алоҳида, баъзан йиғилган ҳолатда сперматозоидлар жойлашади. Уруғ олиб кетувчи йўл. Бу йўл икки қаватли, кутикуласи аниқ кўриниб турган силиндрик эпителий билан қопланган. Шиллиқ парда 4-6 та бўйламасига йўналган бурмалар ҳосил қилгани учун кўндаланг кесими юлдузсимон кўринишга эга бўлади. Канал шиллиқ пардасининг ҳусусий қавати сийрак толалаи шаклланмаган бириктирувчи тўқимадан ташкил топган. Бу ерда эластик толалар кўп. Ҳусусий пардадан сўнг яхши ривожланган учта: ички, ва ташқи бўйлама, ўртаси айлана қаватлардан иборат мушак қатлами ётади. Мушак пардасидан кейин эластик толаларга мўл бўлган толали парда – адвнтиция қавати жойлашади.Уруғ олиб кетувчи йўл мушак қаватининг перистатик ҳаракати спермани уруғ олиб кетувчи йўлларда сурилишини ва эякуляция вақтида уни чиқариб ташлашини таъминлайди.

Уруғ пуфакчалари. Уруғ пуфакчалари уруғ олиб кетувчи йўлининг бўртиб чиққан қисмидан иборат. Пуфакчалар яхши ифодаланган секретор функцияси ва кўп сонли бурмалар борлиги билан характерланади. Унинг ички қисмида бош бурмалардан ташқари иккиламчи ва учламчи бурмаларни ажратиш мумкин. Бу бурмалар ўзаро бирикиб мураккаб катакли тузилма ҳосил қилади. Уруғ пуфакчалари уруғ сақловчи жой бўлмай, балки қўшимча жинсий безлар бўлиб, шиллиқ суюқлик ишлайди ва у чиқариладиган спермага аралашиб, уни нейтраллайди ва суюлтиради. Уруғ отувчи канал. Уруғ отувчи йўлнинг бурмали шиллиқ пардаси бир қават призмасимон эпителий билан қопланган бўлиб, деворида унча ривожланмаган мушак пардалари тутади. Бу канал бириктирувчи тўқимадан иборат парда билан ўралган. Уруғ отиб чиқарувчи канал дорзомедиал деворида бир қатор ортиқлар мавжуд. Баъзи бир ортиқлар тузилиши бўйича уруғ пуфакчалари билан бир хил бўлгани учун у қўшимча пуфакчалари билан бир хил бўлгани учун у қўшимча пуфакчалари ҳам деб номланиши мумкин. Бошқалари эса, простата безининг без найларини эслатади. Ҳар иккаласининг деворида силлиқ мушак толалари ётади. Простата бези ( Prostata ) урогенетал муртагидан ривожланиб, сийдик чиқарув каналига очилади. Бу аъзо мушакли без ҳисобланиб, унинг без қисми алвеолалар, секретор бўлимлар ва найлар системасидан иборат. Безнинг анчагина қисми ҳар томомнга ёналган силлиқ мушак тутамларидан ташкил топган. Мушак тутамларидан ташқари эластик толаларга бой бириктирувчи тўқима ҳам мавжуд. Мушак тутамлари бириктирувчи тўқима қатламлари билан биргаликда безни 30-50 та без бўлакларига бўлади. Мушак тутамларининг қисқариши эякуляция пайтида без бўлакларидан секретни чиқариб беради. Без охирги бўлагининг кўпгина ажратув найлари сийдик чиқарув каналининг простата қисмига очилади. Уруғ дўмбоқчаси сийдик чиқарув каналининг орқа деворига ўрнашади. Унинг юзаси ўзгарувчан эпителий билан қопланган бўлиб, асосини кўплаб эластик толалар ва шиллиқ мушак ҳужайраларини тутувчи бириктирувчи

тўқима ташкил этади. Уруғ дўмбоқчасида жинсий сезгининг асосий нуқтаси бўлган нерв толалари ва нерв охирлари кўплаб жойлашиб, уларнинг таъсирланиши эрекция ва эякуляциянинг баъзи фазаларини юзага келтириб чиқади. Уруғ дўмбоқчаси экскреция ҳолатда эякуляциянинг сийдик пуфагига қараб оқишига ва сийдик чиқишига қаршилик кўрсатади. Простата безининг секрети ёпишқоқ бўлиб, ишқорий реакцияга эга бўлган (рН = 8-8,4) сут рангли суюқликдир. Простата бези секретининг таркибига сув, нуклепротеин, летситин, холин, спермин ва кўп миқдорда тузлар, айниқса, калий тузлари киради. Булбоуретрал безлар нўхат катталигидаги бир жуфт безлар бўлиб, сийдик чиқариш каналининг бошланиш қисмига очилади. Чиқарув найлари ва унинг шохобчалари шакли нотўғри кенгаймалар ҳосил қилади. Жинсий аппаратнинг функционал активлигига қараб секртор бўлим ва чиқарув найларини қопловчи эпителий ўзгаришларга учрайди.Безнинг кенгайган алвеолаларида эпителий кўпинча яссилашган бўлади, безнинг бошқа бўлимларида у кубсимон ёки призматикдир.Чиқарув найлари бир қаватли эпителий билан қопланган. Жинсий ўлат нинг асосини учта ғоваксимон тана: иккита жинсий ўлат ғовак танаси ва битта сийдик чиқариш каналининг ғовак моддаси ташкил қилади. Ҳар бир ғовак тана зич фиброз парда билан ўралган бўлиб, оқлиқ парда номи билан юритилади ва у ички айланасига, ташқи бўйламасига ёналган коллаген фибриллалардан ташкил топган. Оқлиқ пардадан ғоваксимон тана ичига кўп сонли бириктирувчи тўқимали тўсиқлар кетади. Бу тўсиқлар лакунар бўшлиқлар системасини ҳосил қилади. Уларнинг ичи эндотелий билан қопланиб, веноз қон билан тўлган бўлади. Бу тўсиқларда силлиқ мушак ҳужайралари ва эластик толалар жойлашган. Эрекция ҳолатида бу лакунар бўшлиқлар кучли равишда кенгаяди, улар орасидаги тўсиқлар жуда юпқалашиб нозик пластинка кўринишини олади.

Похожие

Сезги аъзолари

Урогенитал хламидиоз

Сийдик чиқариш тизими касалликлари

Аёллар жинсий тизими

Жинсий Цикл Физиологияси