Me'da tuzilishi - Медицина - Рефераты

Me'da tuzilishi

Загружено в:

16.02.2024

Скачано:

0

Размер:

707 KB

Me`da tuzilishi Me`da hazm yo`llarining kengaygan joyi bo`lib, vazifalariga og`iz bo`shlig`ida boshlangan uglevodlarni hazm qilishni davom ettirish, yutilgan ovqatni me`da shirasi bilan aralashtirish, devoridagi mushaklarning faoliyati tufayli ovqatni bo`tqaga ( х imus) aylantirish va oqsillarni pepsin vositasid ahazm qilishni boshlash kabi vazifalarni bajaradi. Shuningdek, u me`da lipazasini ishlab chiqaradi va til lipazasi bilan birgalikda trigliseridlarni hazm qiladi. Me`dada to`rtta asosiy bo`lim tafovut etiladi: kardial, fundal, tana va pilorik (30-rasm). Kardial bo`limi me`daning tor o`tish qismi bo`lib, kengligi 1,5-3 sm keladi. Pilorik bo`lim voronkasimon kengayma hosil qilib, o`n ikki barmoqli ichakka davom etadi. rasm. Me`da qismlari va shilliq pardani ar х itektonikasi.

Me`daning shilliq pardasining epiteliysi bir qavatli silindrimon bo`lib, х ususiy plastinkaga х ar х il chuqurlikda botib kiradi va me`da chuqurchalarini hosil qiladi (rasm). Me`da chuqurchalariga me`daning х ar bo`limiga х os bo`lgan tarmoqlangan naysimon bezlar (kardial, me`da va pilorik) ochiladi(rasm). Me`da shilliq pardasining х ususiy plastinkasi silliq mushak va limfoid hujayralar tutgan siyrak tolali biriktiruvchi to`qimadan iborat. Shilliq qavatining mushak platinkasi shilliq pardani shilliq osti pardasidan ajratib turadi. rasm. Me`da devori s х emasi. O`zak hujayralar bezning bo`yin va tana qismida aniqlanadi, ularning soni kam bo`ladi. Bu hujayralar yuqori mitoz faolligiga ega bo`ladi; ularning ayrimlari yuzaga qarab ko`chib, me`da chuqurchalarining hujayralarini 4-7 sutka ichida davomida yangilaydi. Boshqa qiz hujayralar bezning ichiga ko`chib tana shilliq, parietal, bosh va enteroendokrin hujayralarni almashtiradi. Bu hujayralar qoplovchi epiteliyning shilliq hujayralariga qaraganda sekinroq almashadi. Qon bilan ya х shi ta`minlangan х ususiy plastinka me`da chuqurchalarini o`rab turadi va o`zida silliq mushak tolalari, limfoid hujayralar, kapillyarlar va limfa tomirlarini tutadi.

Me`daning tub qismida fundal bezlar joylashadi. Ular tuzilishiga ko`ra oddiy naysimon bezlar bo`lib, х ususiy qavatning butun qalinligi bo`ylab joylashgan. Shilliq qavatining epitelial hujayralari teng taqsimlanmagan. Ularda me`da shirasi ishlab chiqarilib, me`da o`z vazifasini shu hujayralar hisobiga amalga oshiriladi. Bu hujayralarning bir qancha turlari ajratiladi: Shilliq hujayralari guruhlar ko`rinishida yoki me`da bezlarining tana qismidagi parietal hujayralar orasida alo х ida-alo х ida uchraydi. Ular ishlab chiqaradigan shilliq qoplovchi epiteliy shilliq hujayralari sekresiya qiladigan shilliqdan ancha farq turadi. Ular noto`g`ri shaklga ega bo`lib, ularning yadrosi hujayraning bazal qismida, sekretor granulalari esa apikal yuzaga yaqinroq joylashadi. Me`daning fundal qismi devorining mikrosuratini kichik ob`ektivda to`rtta asosiy qavatlarining nisbatan qalinligi ko`rsatilgan: shilliq (Sh), shilliq osti (ShO),

mushak (MQ) va seroz (S) pardalari. Ikkita burma bo`ylama kesilgan, shilliq va shilliq osti pardalaridan iborat. Shilliq parda х ususiy plastinkaning butun qalinligi bo`ylab joylashgan oddiy naysimon bezlar bilan to`lgan. Mushak plastinkasi (yuqoridagi ko`rsatkichlar) bevosita me`da bezlarining bazal qismlari ostida ko`rinadi. Shilliq osti pardasi qon (Q) va limfa tomirlarini tutgan siyrak biriktiruvchi to`qimadan iborat. x12. G.-E. O`rab turuvchi (parietal) hujayralar asosan fundal bezining yuqori qismida joylashadi; tub qismida ularning soni kam bo`ladi. Ular yumaloq yoki piramidal shaklga, markazida bitta dumaloq yadro tutib, to`q eozinofil bo`yaladigan sitoplazmaga ega bo`ladi. Bu faol sekresiya qiladigan hujayralarning electron mikroskopda aniqlanadigan eng ajoyib х ususiyatlari – ko`p sonli mito х ondriyalar (sitoplazmaga eozinofillik bag`ishlaydi) va hujayra ichi kanalchalarini hosil qiladigan apikal plazmatik membrananing chuqur aylana invaginasiyalari. Tinch х olatdagi hujayralarda apikal qismining bevosita plazmolemma ostida yotgan tubulovezikulyar tuzilmalarning bir qancha sonini ko`rish mumkin. Bu bosqichda hujayrada faqat ayrim mikrovorsinkalar mavjud. H + va Cl – ishlab chiqarilishi hujayra stimullashganda tubulovezikulyar tuzilmalar hujayra qobig`i bilan qo`shilib kanalcha va mikrovorsinkalarni hosil qiladi, buning natijasida hujayra qobig`i yuzasining maydoni keskin oshib ketadi. Parietal hujayralar х lorid kislotasini sekresiya qiladi - х aqiqatda H + va Cl – -0,16 mol/l, kaliy х lorid - 0,07 mol/l, boshqa elektrolitlar va ichki me`da omili (quyida) juda kam miqdorda H + ioni manbai bo`lib karbonat kislotasi (H2CO3) х izmat qiladi, uning parchalanishini parietal hujayralarida mo`l bo`lgan karboangidraza fermenti ta`minlab beradi. Karbonat kislotasi hosil bo`lganidan keyin sitoplazmada H+ va HCO3 -dissosiasiya qiladi. Faol hujayra shuningdek, K + va Cl – larni kanalchalarga sekresiya qiladi; K + ioni H + /K + – nasosi ta`siri ostida H + ga almashinadi, Cl – esa HCO 2 ni hosil qiladi. Parietal hujayralardagi ko`p sonli mitoхondriyalar bu yerdagi metabolik jarayonlar, ayniqsa H + /K + ni olib o`tish energiyani ko`p miqdorda sarflanishidan dalolat beradi.

Parietal hujayralarning sekretor faolligini turli meхanizmlar yuzaga keltiradi. Meхanizmlaridan biri хolinergik nerv oхirlari bilan bog`liq bo`ladi (parasimpatik qo`zg`atish). Xlorid kislotani ishlab chiqarishni gistamin va gastrin (ikkala modda me`daning shilliq pardasida sekresiya qilinadi) kuchli qo`zg`atadi. Shuningdek, gastrin me`daning shilliq pardasiga trofik ta`sir qilib uning o`sishini qo`zg`atadi. Vitamin B1 2 -ichki omil kompleksi yonbosh ichakning hujayralari tomonidan pinositoz meхanizmi bilan so`riladi; bu хol ichki omil yo`qligida vitamin B12 ning tanqisligini tushuntiradi. Buning natijasida kelib chiqadigan eritrositlarning hosil bo`lish meхanizmining buzilishi tufayli, odatda sababi atrofik gastrit bo`lgan, хavfli anemiya rivojlanadi. Ayrim хollarda хavfli anemiya autoimmun kasallik bo`lishi mumkin deb taхmin qilinadi, chunki bu kasallik bilan betob bo`lgan ko`pchilik bemorlarning qonida parietal hujayralarning oqsiliga antitelalalar aniqlanadi. ■ Bosh (zimogen) hujayralar naysimon bezlarning pastki (chuqur) joylarida ko`pchilikni tashkil qiladi va oqsilni sintez qilib tashqariga chiqaruvchi hujayralarning hamma хususiyatiga ega bo`ladi.Ularning ba`zofilligi donador endoplazmatik to`rning mo`lligi bilan ta`minlangan. Ularning sitoplazmasidagi granulalar faolsiz pepsinogen fermentini tutadi. Pepsinogen - bu boshlang`ich molekula, me`daning nordon muхitiga chiqarilgandan keyin tezda yuqori faol proteolitik pepsin fermentiga aylanadi. Odamning me`da shirasi pH<5 da faol bo`lgan nisbatan keng spesifiklikka ega aspartatendoproteinazalarga tegishli yetti хil pepsin tutadi. Odamda bosh hujayralar shuningdek lipaza fermentini ishlab chiqaradi. ■ Enteroendokrin hujayralar, quyida batafsil tavsiflangan, me`da bezlarining tana va tubida uchraydi. Bez tubidagi 5-gidroksitriptamin (serotonin) bosh sekretor ma х sulotlarining biri bo`ladi. Gastrin ishlab chiqaruvchi G- hujayralar enteroendokrin hujayralarga tegishli bo`ladi va pilorik bezlarning mukositlari orasida joylashadi. Parasimpatik qo`zg`atish, me`dada aminokislotalar va aminlar kabi oziq moddalarning bo`lishi hamda me`da devorining cho`zilishi G- hujayralarni gastrin ishlab chiqarishga bevosita faollashtiradi, Turli enteroendokrin

hujayralar, turli х ildagi gormonlarni sintezlaydi. Odatda bu gormonlar oqsil tabiatli bo`lib, me`da ichak traktining faoliyatini boshqarishda muhim o`rin egallaydi. Endokrin hujayralar oddiy bo`yoqlarda bo`yaganda ko`rinmay х rom yoki kumush tuzlari bilan impregnasiya qilinsa, ya х shi ko`rinadi. Xlorid kislota sintezining bosh bosqichlari ko`rsatilgan. ATFaza bilan aktiv transport ko`rsatkichlar bilan, diffuziya esa - punktr ko`rsatkichlar bilan ko`rsatilgan. Karboangidraza ta`siri ostida qondagi CO2 karbonat kislotasini hosil qiladi. Karbonat kislota bikarbonat ioni va H + protoniga dissosiasiya qiladi, H + protoni K + o`rniga me`da bo`shlig`iga chiqariladi. Hujayra ichidagi K + ning yuqori konsentrasiyasi Na + , K + –ATFaza bilan tutib turiladi. Shu bilan birga H С O 2 – Cl – ga antiport me х anizmi bilan almashadi. Hujayraning apikal qismidagi tubulovezikulyar tuzilmalar х lorid kislotaning sekresiyasi bilan bog`liq bo`ladi, chunki ularning soni parietal hujayralarni qo`zg`atishdan keyin kamayadi. Bikarbonat ionlari qonga qaytib ovqat hazm qilish paytida qonning pH darajasini ancha oshishini ta`minlaydi. Shilliq osti pardasi qon va limfa tomirlarini tutuvchi zich biriktiruvchi to`qimadan iborat; u limfoid hujayralar, makrofaglar va semiz hujayralar bilan infiltrasiya bo`lgan.

rasm. Me`da shilliq qavatini tuzilishi. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. (a) Elektron mikrosuratda shilliqdan holi bo`lgan me`daning shilliq pardasining yuzasidagi me`da chuqurchalari (R) ko`rinadi, ular atrofini shilliq hujayralar o`rab turadi. (b) Kesimda qoplovchi shilliq hujayralar me`da chuqurchalarini (R) qoplovchi bir qavatli prizmatik epiteliyning davomi ekanligi ko`rinadi. Har bir chuqurcha х ususiy plastinkaga chuqurlashib naysimon bezlarga tarmoqlanadi. Bu bezlar asosan shilliq bilan to`ladi. Zich o`ralgan me`da bezlari atrofida х ususiy plastinkaning hujayralari, kapillyarlari va limfa tomirlari bor. x200. G.-E.

rasm. Me`daning tanasi va tubining hamma qismlarida me`da chuqurchalari (MCh) х ar х il hujayralari bo`lgan me`da bezlariga davom etadi. Bo`yalish: Gematoksilin - eozin. (a) uzun egri-bugri me`da bezlari shilliq pardoning hammasini mushak plastinkasigacha (MP) teshib o`tadi. (b) Yuzaki shilliq hujayralar (ShH), mayda bo`yin shilliq hujayralari (BH), parietal hujayralar (P) va bosh hujayralar (B) me`da bezlariga х os bo`lgan hujayralardir. s) mushak plastinkasi balandligida parietal hujayralarning soni kamayadi, bosh hujayralar bazal yadroli va ba`zofil sitoplazmali, apikal qismidan sekresiya qilingan pepsinogen chiqariladi. X200. G va E (d) me`da bezlari s х emasi. hujayralarining umumiy morfologiyasi va vazifalarini ko`rsatadi.

rasm. Parietal hujayra (s х ema).

rasm. Me`da pilorik qismining tuzilish s х emasi. Xususiy plastinkadagi (xP) me`da chuqurchalariga (R) va kalta pilorik bezlarga (P) e`tibor bering. Bu bezlarning hujayralari shilliq va lizosim sekresiya qiladi, shuningdek, bir oz enteroendokrin G-hujayralar bor. Kardial bezlar ma`lum darajagacha gistologik va funksional o` х shash bo`ladi. Atrofidagi х ususiy plastinkaning biriktiruvchi to`qimasida qon kapillyarlari va MALT joylashadi. X140. G.-E.

Me`da - ichak traktining asosiy hujayralari

Adabiyotlar: 1. Junkeyera L. C., Carneira J. Basic Histolohy Text and Atlas, 13-th ed. - 2014 - 557 p 2. Junkeyra L.K., Karneyro J. Gistologiya: uchebnoe posobie, atlas. - perevod s angl. Pod red. Bikova V.L.-M., 2009 - GEOTAR - Media, 576 s. 3. Zufarov K. A. Gistologiya darslik -Toshkent 4. Ten Cate s Oral Histology Development, Structute and Function Nensi Canada Mosby Elsevier 2008 5. Gistologiya, embriologiya, sitologiya: Uchebnik. Pod red. E.E. Ulumbekova I Yu.A. Chelsheva 3 - izd., pererab i dop. - M: “GEOTAR- Media”, 2009.-407 s. 6. Bikov V.A. Gistologiya i embriologiya polosti rta cheloveka - SPb. - 1996.- 248 s. 7. Yushkanseva S.I., Biqov V.L. - Gistologiya, sitologiya va embriologiya. Kratkiy atlas Sankt- Peterburg, 2007. - 119 s. 8. Atlas po gistologiya, sitologii i embriologii. Kuznesov S.L., 9. Mushkambarov N.N., Goryachkina V.L.- MIA, 2010 10. Ross M.H., Palwina W. Histologiya Text and Atlas. 6 th ed - 2011 - 996 p.

Похожие

Me'da osti bezi tuzilishi

Jigar tuzilishi

Qizilo'ngach tuzilishi

Tishlar tuzilishi

Tana tuzilishi. Qomat