Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi - Медицина - Рефераты

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

16.9306640625 KB

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi Jinsiy yetilish davri tushunchasi. Jinsiy yetilish davri taxminan 10 yil davom etib, bu davrda jismoniy va jinsiy rivojlanish baravar kechadi 18–20 yoshda qiz bola jismoniy va ruhiy tomondan to‘liq yetiladi, farzand ko‘rishga, ya’ni ona bo‘lishga tayyor bo‘ladi. Jinsiy yetilish 7–8 yoshdan boshlanib, uchta davrni o‘z ichiga oladi. 1. prepubertat davr (7–9 yosh) miyaning gipotalamik tizimlari yetilishi har 5–7 kunda siklik tartibda gipofizdan gonadotropik gormonlar (GT) ajralishi bilan xarakterlanadi. 2. pubertat davrning birinchi fazasi 10–13 yoshga to‘g‘ri keladi. Bu davrda tuxumdonlarda esterogen gormonlar ishlab chiqarilishining kuchayishi kuzatiladi. 3. pubertat davrning ikkinchi fazasi (14– 17 yosh) gipotalama – gipofizar tizimi reproduktiv funktsiyasi to‘liq shakllanib ulguradi. Jinsiy yetilish mukammalmi yo nuqsoni bormi, buni bilish uchun ikkilamchi jinsiy belgilar hosil bo‘lish vaqti, tartibi, jinsiy a’zolar va belgilar rivojlanish darajasini hisobga olish lozim. Qiz bolalarda 8–9 yoshda sut bezlari rivojlanishining birlamchi belgilari-sut bezlari so‘rg‘ichlari giperemiya va pigmentatsiyasi paydo bo‘ladi. Sut bezlari 10–11 yoshda etiladi. 10–11 yoshlarda qov sohasida, 11–12 yoshlarda qo‘ltiq ostida junlar o‘sib chiqadi. Tananing o‘sishi va vaznining oshuvi 9–10 yoshda boshlanib, birinchi hayz ko‘rishdan (menarxe) oldin yuqori pog‘onasiga yetadi. Bir yilda bo‘y 10 sm ga, vazn 12 kg gacha ortadi. 11–12 yoshdan boshlab ichki jinsiy a’zolar, sut bezlari o‘sishi va rivojlanishi chanoq suyaklari kengayishi kuzatiladi. Birinchi hayz – menarhe 12–13 yoshda keladi. 15–17 yoshga kelib qiz bolaning bo‘yi o‘sishdan to‘xtaydi, tanasi ayollarga xos shakllanadi. Jinsiy yetilish – ayol umrining o‘zgaruvchan davri bo‘lib, bu vaqtda qiz bola tashqi muhitning salbiy ta’sirlari va ichki omillarga o‘ta sezgir bo‘ladi. Jinsiy

yetilish davrida ovqatlanishi, o‘qish va dam olishi qat’iy rejim asosida amalga oshirilishi, unga jismoniy va ruhiy og‘irlik tushmasligi shart. 10–12 yoshda qiz bolani jismoniy va ruhiy o‘zgarishga tayyorlab borish va unga jinsiy rivojlanish haqida tushuncha berib borish lozim. Qiz bolaga birinchi hayz vaqtida nimalar qilish lozimligi tushuntiriladi. Hayz paytida jismoniy zo‘riqishdan ehtiyotlab, qo‘shimcha dam olish tavsiya etiladi. Bu kunlarda qiz bola maxsus gigiyenik salfetkalar qo‘llaydi, tamponlardan esa faqat ginekolog vrach tavsiyasiga ko‘ra foydalanadi. Gigiyenik chora – tadbirlar, suv muolajalari, har kuni kechqurun badan, ayniqsa tashqi jinsiy a’zolar, qo‘ltiq ostini tozalab yuvish tavsiya etiladi. Chunki bu joylarga gormonlar aktiv ta’sir ko‘rsatadi. Jinsiy yetilish davrida ayol va erkaklarning fiziologik jinsiy faoliyati. Reproduktiv faoliyat: ikkilamchi jinsiy belgilar. Erkaklar va ayollarning farqi. O‘g‘il bolalarda birinchi eyakulyatsiya o‘rtacha 13 yoshda boshlanadi. Jinsiy a’zolar rivojlanishi bilan qov, qo‘ltiq osti tuklar bilan qoplana boshlaydi, soqol- muylovi o‘sa boshlaydi, ovoz tembrining o‘zgarishi sezil adi, erkaklarga xos yo‘g‘on ovoz paydo bo‘la boshlaydi, jinsiy mayllik boshlanadi. Qizlarda esa birinchi hayz o‘rtacha 12 yoshdan, asosan 11–15 yoshlar o‘rtasida boshlanadi. Jinsiy bezlarni kattalashuvi, jinsiy a’zolarning tuk bilan qoplanishi, jinsiy anglash va jinsiy mayllik rivojlana boradi. Jismoniy rivojlanish bilan birga boshqa jinsga nisbatan qiziqish ortib boradi. Jinsiy mayl kuchayib boradi, o‘ziga nisbatan tushunilmagan harakatlar va nazorat qilib bo‘lmaydigan jinsiy mayl va jinsiy harakatlar paydo bo‘lishi mumkin. Jinsiy yetilish davrida psixologik va ijtimoiy vazifalar. Jinsiy yetilish davrida sog‘liqni muhofaza qilishning muhimligi onalikda hamshiralik parvarishining maqsadi ruhan va jismonan sog‘lom bo‘lgan farzandni tug‘ib tarbiyalashdir. Onalikni muhofaza qilish nuqtai nazaridan qaralganda, bu maqsadni amalga oshirish uchun ona sog‘lom bo‘lishi kerak, bu esa jinsiy yetilish davridagi salomatlikka bog‘liq. Bu davrning salomatligi esa bolalik davridagi salomatlikka bog‘liq.

hayz sikli ayollar organizmi murakkab biologik jarayonining bir ko‘rinishidir. Normal hayz sikli uch bosqichni o‘z ichiga oladi: 1) gipo talamus – gipofiz – tuxumdon tizimidagi siklik o‘zgarishlar; 2) organizmn ing gormonal bog‘liq a’zolarining siklik o‘zgarishlari (bachadon, bachadon nayi, qin va sut bezlari); 3) nerv, endokrin va boshqa tizimlardagi siklik o‘zgarishlar. Hayz sikli davomida ayol organizmidagi o‘zgarishlar ikki fazali xarakterga ega bo‘lib, bu tuxumdonda follikula o‘sib yetilishi, ovulyatsiya, sariq tana rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘ladi. O‘zgarishlar ko‘proq bachadon shilliq qavatida kechadi. Tuxumdonda urug‘lanish yuz bermasa, endometriyaning funksional qavati ko‘chib, jinsiy yo‘llardan qonli ajralmalar (hayz) kela boshlaydi. Bu organizmda siklik o‘zgarishlar tugaganligidan dalolat beradi. Hayz sikli davomiyligi hayz boshlangan birinchi kundan keyingi hayzning birinchi kunigacha davom etadi va 25–30 kunni tashkil qiladi. 28 kunlik sikl normal hayz siklidir, ya’ni ideal hayz sikli deyiladi. Tuxumdonlarda gonadotrop gormonlar ta’sirida ikkita faza kuzatiladi: – follikulyar faza: follikula yetilishi va yetilgan follikulaning yorilishi; – lutein faza: sariq tana rivojlanish fazasi. Follikula yetilish jarayoni hayz siklining birinchi yarmida sodir bo‘ladi. Follkuladagi tuxum hujayra bo‘linish hisobiga kattalashadi. Tuxumdonda bu vaqtda estrogen gormonlar (estradiol, estron, estriol) ishlab chiqariladi. Ularning ta’sirida bachadon o‘sishi va rivojlanishi, qin, tashqi jinsiy a’zolar, ikkilamchi jinsiy a’zolar bachadon muskullari tonusi oshishi, sut bezlari rivojlanishi, bachadon shilliq pardasi proliferatsiyasi ro‘y beradi. Ovulyatsiya fazasida yetilgan follikula yoriladi va undan yetuk tuxum hujayra ajralib chiqadi. Yaltiroq parda bilan o‘ralgan tuxum hujayra follikulyar suyuqlik bilan birga qorin bo‘shlig‘iga, undan keyin esa bachadon nayiga tushadi. Bu jarayonlar hayz sikli o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. Yorilgan follikula o‘rnida yangi ichki bez – sariq tana hosil bo‘ladi. Bu bez organizmni homiladorlikka tayyorlash uchun homiladorlik gormoni deb ataluvchi gormon – progesteron ishlab chiqaradi. Bundan tashqari, bu bez bachadonning qo‘zg‘aluvchanlik va qisqaruvchanlik faoliyatini susaytirib, sut bezlarini sut ishlab

chiqarishga tayyorlaydi, bachadon naylarining peristaltikasini kuchaytirib, tuxum hujayraning bachadonga tushishiga yordam beradi. Sariq tana qaytish jarayonidan boshlab progesteron ishlab chiqarilish to‘xtatiladi. Tuxumdonlarda yangi follikula yetila boshlaydi. Bachadondagi siklik o‘zgarishlarni uchta fazaga ajratish mumkin: 1) regeneratsiya va proliferatsiya fazasi; 2) sekretsiya fazasi; 3) diskvama tsiya – qon ketish (hayz fazasi). Proliferasiya fazasi – follikulyar faza bilan bir paytda kechib, hayz davomiyligi o‘rtasigacha davom etadi. Bu faza hayz qoni to‘xtagandan keyin boshlanib, tuxumdonda yetilayotgan follikulalarda ishlab chiqiladigan estrogen gormonlar ta’sirida bachadon shilliq qavati bezlari o‘sishi bilan xarakterlanadi. Sekretsiya fazasi – hayz sikli yarmini tashkil etadi. Bu davrda sariq tana gormonlari ta’sirida bezlar sekret ishlab chiqara boshlaydi. Hayz ko‘rish fazasi. Bu faza endometriy deskvamatsiyasi (ko‘chib tushishi) ni o‘z ichiga oladi. Bazal qavat to‘qimalaridan funksional qavat to‘qimalari ko‘chib tushgandan so‘ng regeneratsiya boshlanadi. Fiziologik sharoitda siklning to‘rtinchi kuni shilliq qavatning yara yuzasi epitelizasiyalanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Jinsiy yetilish davrida salomatlikka oid wellnes hamshiralik tashxisi

Chilla davrida hamshiralik parvarishi

Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan muammolar

Homiladorlik davrida hamshiralik parvarishi homiladorlik fiziologiyasi

Jinsiy yetuklik (reproduktiv, fertil) davrda hamshiralik parvarishi