Chilla davrida hamshiralik parvarishi - Медицина - Рефераты

Chilla davrida hamshiralik parvarishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

554.767578125 KB

Chilla davrida hamshiralik parvarishi Reja: Tuqqan ayol organizmidagi o‘zgarishlar  Chilla davrini boshqarishda hamshiralik parvarishi  Kun tartibi  Chilla davri septik kasalliklari 1

Chilla davri (tug‘ruqdan keyingi davr-puerperium) homilaning tug‘ilgan paytidan boshlanib, 6–8 hafta davom etadi. Homiladorlik va tug‘ruq munosabati bilan ro‘y bergan o‘zgarishlarning deyarli hammasi chilla davrida barham topadi. Ayolning jinsiy apparati homiladorlikdan oldingi ahvoliga deyarli batamom qaytadi. Bola emizmaydigan ba’zi ayollar chilla davri tugashi bilan yana hayz ko‘ra boshlaydi, emizikli onalar kechroq (ko‘pincha emizish davri tugagandan keyin) hayz ko‘radi. Emizikli ayollardan faqat ba’zilari tug‘ruqdan 6–8 hafta keyin hayz ko‘ra boshlaydi. TUQQAN AYOL ORGANIZMIDAGI O‘ZGARISHLAR Jinsiy a’zolarning o‘z asliga qaytish jarayoni – jinsiy involyutsiyasi. Yo‘ldosh tushgach, bachadon yaxshi qisqaradi, shar shakliga kiradi, konsistensiyasi zichlashadi, boylam apparati cho‘zilgani uchun bachadon ancha harakatchan bo‘lib qoladi. Bachadon tubi tug‘ruqdan bevosita keyin kindikdan 1–2 barmoq enicha pastroqda turadi, bu chanoq tubi muskullari va qin tonusining oshganligiga bog‘ liq. Bachadon yuqoriga va ikki yon tomonga bemalol siljiydi. Qovuq to‘lib ketganda bachadon tubi qovurg‘alar ravog‘i ostigacha yetishi mumkin. Bachadon bo‘yni tug‘ruqdan keyinoq yupqa devorli xalta shakliga kiradi, bo‘yin kanali qo‘l panjasini bemalol o‘tkazadi, ochiq turgan tashqi teshigining chetlari qinga burma-burma bo‘lib osilib tushadi. Bachadonning ichki yuzasi platsenta va pardalar ko‘chgandan keyin keng jarohat yuzasi hisoblanadi. Tug‘ruqdan keyinroq bachadonning bo‘yi o‘rta hisob bilan 15 sm (13–16 sm), bachadon naylari boshlangan joy ro‘parasidagi eni 12–13 sm, vazni 1000 g keladi. Bachadonning qanchalik qisqarganligini tubi qay balandlikda turganligidan bilsa bo‘ladi. Tug‘ruqdan keyingi dastlabki 10–12 kun mobaynida bachadon tubi kuniga taxminan bir barmoq enicha pastga tushadi. Tug‘ruqdan keyin bachadon tubi 1–2-kuni kindik ro‘parasida (qovuq to‘lmagan bo‘lsa), 3-kuni kindikdan 1–2 barmoq enicha pastroqda, 4-kuni kindikdan 2–3 barmoq enicha pastroqda, 5-kuni qovning yuqori chekkasi bilan kindik orasidagi masofaning o‘rtasida bo‘ladi, 6-kuni bachadon tubi hozirgina ko‘rsatilgan sathdan taxminan bir barmoq enicha pastga tushadi, 7-kuni qovdan 3 barmoq enicha yuqorida, 8-kuni 2

qovdan 2 barmoq enicha yuqorida joylashadi, 10–12-kuni bachadon tubi odatda qov orqasiga o‘tib, qo‘lga ilinmaydi. Bachadon tubining balandligini o‘lchab olinadigan ma’lumotlarga asoslanib, bachadon involyutsiyasi haqida fikr yuritish mumkin. Bachadon tubining balandligi qovuq bo‘shatilgach santimetrli lentada o‘lchanadi. Bachadonning bo‘yi kichrayish bilan bir vaqtda eni va vazni ham kamayadi. Bachadon bo‘yni ichkaridan tashqariga qarab shakllanadi ichki teshigi ertaroq, tashqi teshigi kechroq yopiladi. Ichki teshik 3-kuni hali bir barmoq sig‘arli ochiq turadi, 7–10-kunga borib bekiladi. Tashqi teshik tug‘ruqdan keyin 3-haftada yumiladi. Bachadon qisqarishi bilan bir vaqtda bezlarining tub bo‘limlaridagi epiteliy va endometriy bazal qavatining stromasi o‘sishi hisobiga bacha don shilliq pardasi tiklanadi (regeneratsiya). Shilliq parda regene ratsiyasi ayolda bachadon jarohatining bitish jarayonidan iborat. Bacha don jarohati bitgan vaqtda leykositlar devori (grapulyasion val) hosil bo‘ladi. Bu val bachadon devoriga va jinsiy yo‘llarning boshqa bo‘limlariga mikroblar kirishiga to‘sqinlik qiladi. Bachadon ichki yuzasi (jarohati) tug‘ruqdan keyin 10-kunga borib epiteliy bilan qoplanib bo‘ladi, 20-kunga borib endometriy to‘la tiklanadi. Bachadon involyutsiyasining tezligi ayolining umumiy ahvoliga, yoshiga, tug‘ruqning qanday o‘tganiga, bola emizishiga va shu kabi sabablarga bog‘liq, quvvatsizlanib qolgan va ko‘p tuqqan ayollarda, keksayib birinchi marta tuqqan ayollarda, patologik tug‘ruqdan keyin bachadon involyutsiyasi sekinroq boradi; emizikli ayollar bachadoni bola emizmaydigan ayollarnikiga nisbatan tezroq qisqaradi. loxiyalar. Endometriyning tiklanish jarayonida bachadondan chilla davriga xos chiqindilar ― loxiyalar (lochia) keladi. Loxiyalar bachadonning bitayotgan jarohatidan chiqadigan suyuqlik, ya’ni jarohat sekretidir. Loxiyalar qon zardobidan, parchalanuvchi desidual parda qoldiqlaridan, leykositlardan iborat; dastlabki kunlarda loxiyalarga anchagina qon aralashgan bo‘ladi. 3

Dastlabki 3–4 kunda loxiyalar qonday qizil bo‘ladi (lochia rubra). Keyingi kunlarda sekin-asta oqaradi, picha qon aralash seroz suyuqlikka o‘xshaydi (lochia serosa), 10-kunga borib tiniq, qonsiz bo‘lib keladi (lochia alba). Loxiyalar sekin- asta kamayadi; 3-haftadan boshlab loxiyalar kam kelib, shilimshiq bo‘lib qoladi, 5– 6-haftaga borib chiqmay qo‘yadi. Bachadon involyutsiyasi sekin davom etganda loxiyalar chiqishi cho‘zilib ketadi. Bachadon orqaga qayrilganda ichki teshik berkilib qolsa loxiyalar bachadon bo‘shlig‘iga to‘planishi mumkin, loxiometra (lochiometra) deb shuni aytishadi. sut bezlarining funktsiyasi. Homiladorlik vaqtida sut bezlari o‘zgarib, kelajakdagi funktsiyasini o‘tashga – sut ishlab chiqarishga tayyorlanadi. Homiladorlik vaqtidayoq emchak uchidan og‘iz suti – sekret tomchisini siqib chiqarish mumkin. Og‘iz suti ishqoriy reaksiyali suyuqlik bo‘lib, unda oqsil, yog‘ tomchilari, bez pufakchalari va sut yo‘llarining epiteliy hujayralari va og‘iz suti tanachalari (yog‘ tomchilari bilan to‘lgan leykositlar) bor (51-rasm, a ). Tug‘ruqdan keyin 2–3-kuni sut ajrala boshlaydi. Odatda shu paytda sut bezlari to‘lishadi va sezuvchan bo‘lib qoladi, ular to‘lish ganda ayol sut bezlarining tirsillab og‘riyotganini aytadi, bu og‘riq qo‘ltiqqa o‘tadi, qo‘ltiqda ba’zan bezillab turgan tugunchalar paypaslab topiladi. Sut murakkab reflekslar va gormonlar ta’sirida ishlanib chiqadi. Sut hosil bo‘lishini gipofizning laktogen gormoni va asab tizimi idora etadi. a ) b ) 51-rasm. og‘iz suti va sut (mikroskopda ko‘rinishi). a – og‘iz suti, og‘iz sutining tanachalari va yog‘ tomchilari ko‘rinib turibdi; b – sut, faqat yog‘ tanachalari ko‘rinib turibdi. 4

Sut bezlari sutdan tashqari, bachadonning qisqaruvchanligini kuchay tiradigan va chilla davrida bachadon involyutsiyasiga yordam beradigan moddani ham ishlab chiqaradi. Bola emganda emchak uchi dagi nerv elementlarining ta’sirlanishi tufayli bachadon refleks yo‘li bilan ham qisqaradi. Bola emizish davrida bachadonning refleks yo‘li bilan qisqarishini tuqqan ayol ko‘pincha dard tutganga o‘xshash og‘riq sezadi. Sut oq suyuqlik bo‘lib, zardobga yoyilgan mayda-mayda yog‘ tomchilari emulsiyasidan iborat (44-rasm, b ). Sut ishqoriy reaksiyali bo‘lib, qaynatilganda ivimaydi. Sutning tarkibi: suv 87–88%, oqsil (kazein va albumin) 1,5–2%, yog‘lar 3,5–4%, qand 6,6–7,5%, tuzlar 0,18–0,2%. Tuqqan ayolning umumiy ahvoli va ichki a’zolari. Chilla davri normal o‘tayotganda ayolning umumiy ahvoli yaxshi bo‘ladi. Tuqqan ayol ba’zan dastlabki kunlari tashqi jinsiy a’zolar va oraliq sohasida og‘riq sezadi, bu og‘riq doimiy bo‘lmaydi. Tuqqan ayollar ba’zan ayniqsa bola emizish vaqtida og‘riq tutayotganini aytishadi. Tuqqan ayol bir daqiqada 14–16 marta chuqur nafas oladi. Pulsi bir tekis, yaxshi to‘lishgan bo‘ladi, tomiri bir daqiqada 70–75 marta uradi, puls ko‘pincha siyraklashadi (fiziologik bradikardiya). Arterial bosim dastlabki kunlarda norma doirasida yoki sal-pal pasaygan bo‘ladi. Chilla davri fiziologik o‘tganida tana harorati normal bo‘ladi. Chilla davrining o‘tishi odatda tana harorati va puls bilan ta’riflanadi. Tomirning tez-tez (bir daqiqada 90 marta va undan ortiq) urishi va tana haroratining bir necha kungacha 37° dan ortishi chilla davri og‘irlashganini, ko‘pincha chilla davrining yuqumli kasalliklari paydo bo‘lganligidan darak beradi. Tuqqan ayol ayniqsa ko‘p suyuqliq ichganda terlashga moyil bo‘ladi. Chilla davrining dastlabki haftalarida modda almashinuvi kuchaygan bo‘lib, keyinchalik asliga keladi. Gavda vazni tug‘ruqdan keyingi kunlarda kamayadi, odatda yog‘ to‘planishi hisobiga keyinchalik yana oshadi. siydik chiqarish. Chilla davrida buyraklar normal ishlaydi-yu, qovuq funktsiyasi buzilgani uchun siydik chiqarish ko‘pincha qiyinlashadi. Siydik chiqarishning qiyinlashuvi aksari shundan iboratki, tuqqan ayol qovug‘i ancha 5

to‘lib ketganda ham siygisi qista yotganini sezmaydi. Ba’zan siygisi qistagani holda siydik chiqarish qiyinlashadi, ba’zan esa siydik chiqayotganda og‘riq seziladi. Siydik chiqarishning buzilishi qovuq atoniyasiga yoki shilliq pardasining homila boshi bilan qisilib shishganiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Siydik chiqarishda og‘riq sezilishi odatda tashqi jinsiy a’zolar va oraliq sohasining yorilgan va chatnagan joylariga siydik kirishiga bog‘liq. Ba’zi ayollar yotgan holida siydik chiqara olmagani uchun siydik ushlanib qoladi. Ichak funktsiyasi. Chilla davrida ko‘pincha ich kelmay qoladi (qabziyat), bu esa ichak atoniyasiga bog‘liq. Qorin pressining bo‘shashuvi, turmasdan o‘rinda yotish, shu munosabat bilan harakat cheklanganligi ichak atoniyasiga sabab bo‘ladi. Tuqqan ayollarda ba’zan gemorroidal tugunlar (bavosil) paydo bo‘ladi, bular odatda aytarli bezovta qilmaydi. Gemorroidal tugunlar qisilganda kattalashib, bezillab turadi, ayniqsa defekasiya vaqtida og‘riq seziladi. CHILLA DAVRINI BOSHQARISHDA HAMSHIRALIK PARVARISHI Chilla davri normal o‘tsa, tuqqan ayolni sog‘lom deb hisoblash kerak. Ammo u maxsus rejimga muhtoj bo‘ladi, bu rejim jinsiy a’zolar invo lyutsiyasining to‘g‘ri borishiga, jarohat yuzalarining bitishiga va organizmn ing normal funktsiyasiga yordam beradi. Tuqqan ayolni parvarish qilishda aseptika va antiseptika qoidalariga rioya qilish ayniqsa muhim ahamiyatga egadir. Bachadonning jarohat yuza si, tug‘ruq yo‘llaridagi yumshoq to‘qimalarning chaqalangan, yorilgan va yirtilgan joylaridan organizmga infektsiya kirishi mumkin. Emchak uchining yorilgan joylaridan infektsiya kirishi natijasida sut bezi yallig‘lanadi (mastit). Shunday bo‘lgach, chilla davrida palata, o‘rin-bosh va barcha parvarish buyumlarini g‘oyat ozoda tutish alohida muhim ahamiyatga egadir. Tuqqan ayolning jinsiy a’zolariga va sut bezlariga uriladigan hamma asboblar, material va parvarish buyumlari steril bo‘lishi kerak. Tuqqan ayollarning tagini tozalaganda qo‘lni sinchiklab yuvib, dezinfektsiya qilish va niqob tutish talab etiladi. Meditsina xodimlari shaxsiy gigiyenaning hamma qoidalariga rioya qilishlari zarur. 6

Tuqqan ayolning tinch yotib, orom olishi chilla davrining to‘g‘ri o‘tishiga yordam beradi. Modomiki shunday ekan, tuqqan ayolning normal uxlashi uchun zarur sharoit tug‘dirish, uni tashvishlantirmaslik, hayajonlantirmaslik va boshqa salbiy emosiyalardan saqlash kerak. Ayolni to‘g‘ri ovqatlantirish, qovuq va ichak funktsiyalarini tartibga solish, faol harakatlarni izchil bajarish katta ahamiyatga ega. Tuqqan ayollarning yotish sharoiti. Tuqqan ayollar, yotadigan palatalar yorug‘ va keng, har bir ayol yotadigan koykaga kamida 7,5 m 2 maydon to‘g‘ri keladigan bo‘lishi kerak. Palatalar sutkasiga kamida 2 marta namlab tozalanadi va ko‘p marta shamollatib turiladi. Har 7–10 kunda hozirgi davrda 5 kunda (tuqqan ayollar uyiga jo‘natilgandan keyin) palata bo‘shatiladi, so‘ngra sinchiklab yig‘ishtiriladi, devorlari, pol, mebeli yuviladi va dezinfektsiyalanadi. Tuqqan har bir ayol uyiga jo‘natilgach, karavot va kleyonkalar suv va dezinfektsiyalovchi eritma bilan yuviladi, matras, yostiq va adyollar kamida bir sutka shamollatiladi. Isitmalayotgan ayollar uyiga jo‘natilgach, o‘rin-boshi dezinfektsiya qilinadi. Tuqqan ayol tug‘ruq bo‘lmasidan palataga keltirilgach, toza o‘ringa yotqiziladi. Tuqqan ayolning koykasi quyidagicha tayyorlanadi. Matras ustiga choyshab yoziladi, choyshabning o‘rtadagi uchdan bir qismiga oq kleyonka solinadi. Kleyonkaning ustidan taglik choyshab (o‘lchami o‘rta hisob bilan 1×1 m) solinadi, bu choyshab sutkasiga kamida ikki marta har bir tozalashdan keyin almashtiriladi. Boshqa choyshab va ko‘ylak ifloslangan sayin yangilab turiladi. Choyshabko‘ylak obdon qaynatib yuviladi va yaxshilab issiq dazmol uriladi. Har bir koyka yonida individual tuvak bo‘lish kerak, u qaynatib olingan bo‘ladi va tuqqan ayol foydalangach, har gal suv va dezinfektsiyalovchi eritma (xloramin, lizoform) bilan yuviladi. Tyqqan ayol sinchiklab kuzatiladi: a) umumiy ahvoli va ruhiyati (uyqusi, ishtahasi, kayfiyati) aniqlanadi; b) pulsi sanaladi va tana harorati kuniga kamida 2 marta o‘lchanadi; d) sut bezlarining qanchalik bo‘rtganligi, emchak uchlarining yorilgan-yorilmagani, bezillashbezillamasligi va shu kabilar aniqlanadi; e) bachadon tubining qanchalik balandda turganligi, bachadon konsistensiyasi, palpasiyada og‘rish-og‘rimasligi tekshiriladi; f) tashqi jinsiy a’zolar ko‘zdan kechi 7

rilib, loxiyalar xarakteri va miqdori aniqlanadi; g) qovuq va ichak funktsiyasidan xabardor bo‘lib turiladi. Tuqqan ayoldan so‘rab va obyektiv ravishda tekshirib olinadigan shu ma’lumotlarning hammasi tug‘ruq tarixiga yozib boriladi. Chilla davrida og‘riqli dard tutsa piramidon, aspirin, antipirin, fenasetin (0,3–0,5 g) dan biri ichiriladi. Og‘riq qattiq bo‘lsa, pantopon, belladonna ekstrakti va boshqa dorilardan tayyorlangan shamcha qo‘yish mumkin. Chilla davri normal o‘tganda va ayol bolasini muntazam emizib turganda bachadon involyutsiyasi to‘g‘ri boradi va bachadonni qisqartirad igan dorilarga ehtiyoj qolmaydi. Bachadon involyutsiyasi sust borganda (subinvolyutsiya) bachadon qisqarishini kuchaytiradigan dorilar: qoramig‘n ing suyuq ekstrakti (Extr. Secalis cornuti fluidum) kuniga 2 mahal 25 tomchidan, stiptisin (Stypticinum) kuniga 2–3 mahal 0,05 g dan ichiriladi, pituitrin (Pituitrinum) kuniga 1–2 mahal 1 ml dan ineksiya qilinadi. Qovuq va ichakning o‘z vaqtida bo‘shab turishi bachadon involyut siya sining to‘g‘ri borishiga yordam beradi. Siydik chiqarish qiyinlashganda tuqqan ayol chanog‘i tagiga tuvakni isitib qo‘yiladi, qovuq ustiga 15–20 daqiqa isitgich qo‘yish mumkin. Refleks yo‘li bilan (vodoprovod jo‘mragidan, obdastadan jildiratib suv tushirib va shunga o‘xshash yo‘llar bilan) siydik chiqartirishga urinib ko‘rsa bo‘ladi. Pituitrin kuniga 1–2 mahal 1 ml dan va magniy sul’fat (25% li eritmasi 5–6 ml dan muskul orasiga) ineksiyalari yaxshi amal qiladi. Bu dorilar naf bermasa, qovuqni kateterizasiya qilishga to‘g‘ri keladi, bunda aseptika va antiseptika qoidalariga rioya qilinadi (kateter qaynatiladi, qo‘l yuviladi, uretra sohasi dezinfektsiyalovchi kuchsiz eritma bilan tozalanadi). Kateterizasiyadan keyin urotropin (kuniga 3 mahal 0,5 g dan) yoki ayiqquloq qaynatmasi (Dec. foliorum Uvae ursi 10,0:200,0) kuniga 4–5 mahal 1 osh qoshiqdan ichiriladi. Ich to‘xtalib qolganda tug‘ruqdan keyin 3-kuni ichni tozalash uchun klizma qo‘yiladi yoki surgi (Natrii sulfas yoki Magnesii sulfas 10–20 g) ichiriladi. 8

Katta gemorroidal tugunlar paydo bo‘lib, bezillab turgan bo‘lsa oraliqqa muzli xalta qo‘yish (xaltani steril yo‘rgakka o‘rash kerak), belladonna yoki pantopon shamchalari tavsiya etiladi. Bu choralar foyda bermasa, qo‘lqop tutib va unga vazelin surib, gemorroidal tugunlar avaylab joyiga kiritib qo‘yiladi. Ayollarni barvaqt, tug‘ruqdan keyin 1–2-kundan boshlab oyoqda turg‘izish jismoniy faollikni oshiradi. ovqatlanishi. Tuqqan ayol sog‘lom bo‘lsa maxsus parhezning keragi yo‘q. Tug‘ruqdan keyingi dastlabki kunlarda oson hazm bo‘ladigan, yuqori kaloriyali ovqatlar bulka, pechenye, tvorog, smetana, manniy bo‘tqasi, kisel, novvotli choy va kofe tavsiya etiladi. 3-kundan boshlab odatdagi ovqatlar beriladi. Ho‘l meva-sabzavot va vitaminlarga boy boshqa ovqatlarni iste’mol qilish zarur. Ayniqsa qishda va ho‘l meva-sabzavot yo‘q joylarda tuqqan ayollarga vitamin C, B, D, A preparatlarini berish lozim. O‘tkir dorivorli ovqatlar, konserva, qazi, kolbasa va badhazm ovqatlar (yog‘li go‘sht, to‘sh, po‘stdumba, no‘xat, xasip, mosh) tavsiya etilmaydi, alkogolli ichiml iklar ichish man etiladi. Tuqqan ayollar uchun tayyorlangan ovqat sifatini tekshirish, bola emizish tartibiga qarab turish, ayolning uyidan keltirilayotganligiga ko‘z-quloq bo‘lib turish kerak. Haddan tashqari ko‘p ovqat keltirilishiga ruxsat berilmaydi. Tuqqan ayolni parvarish qilish. Tuqqan ayolni parvarish qilishdagi asosiy vazifa uni infektsiyadan saqlash va organizmning barcha funktsiyalari normal borishiga yordam berishdir. Qat’iy tozalikka rioya qilishning alohida ahamiyati bor. Tuqqan ayol albatta tish tozalaydi, kuniga kamida 2 mahal toza jom ustida iliq suv bilan sovun lab yuvinadi, sochini taraydi, toza ro‘mol o‘raydi, ko‘ylagini almashtiradi. Keyinchalik bola emizish va ovqat yeyishdan oldin qo‘lini sovunlab yuvadi. Tashqi jinsiy a’zolarning toza bo‘lishiga katta e’tibor beriladi. Jinsiy yo‘llardan chiqadigan loxiyalar tashqi jinsiy a’zolarni va oraliqni iflos lantirib, mikroblarning ko‘payishiga yordam beradi. Shunday bo‘lgach, tuqqan ayolning tashqi jinsiy a’zolarini kuniga kami da 2 mahal tozalash, ayni vaqtda aseptika va antiseptika qoidalariga rioya qilish zarur. 9

Tashqi jinsiy a’zolar quyidagicha tozalanadi. Steril paxtani ushlaydigan asboblar (kornsanglar yoki uzun pinsetlar qaynatilgan) olinadi. Tuqqan har bir ayolga alohida asbob ishlatiladi, shuning uchun tuqqan ayollar nechta bo‘lsa, o‘shancha asbob turishi kerak. Kaliy permanganat (1:4000-1:6000) yoki xloramin B, xlorli ohak, septoksin, septobak, novodez eritmalari keragicha tayyorlab qo‘yiladi. Asboblar, steril material (paxta sharchalar), spirt, yod ko‘chma stolchaga qo‘yiladi (52-rasm, a ). Hamshira niqob tutadi, qo‘llarini yuvadi, steril qo‘lqop kiyib, tashqi jinsiy a’zolarni tozalaydi, kichik hamshira stolchani bir ayolning yonidan ikkinchi ayolning yoniga surib beradi, tuvak tutadi va oladi, dezinfektsiyalovchi eritmani Esmarx krujkasidan yoki obdastadan tashqi jinsiy a’zolarga quyib turadi (52-rasm, b ). a ) b ) 52-rasm. Tuqqan ayollar jinsiy a’zolarini tozalash. a – tuqqan ayolni tozalash uchun maxsus stolchani jihozlash; b – tuqqan ayolni tozalash. Tuqqan ayolning tashqi jinsiy a’zolari qo‘lda emas , balki kornsang ga qisilgan steril paxta sharcha bilan yuviladi . Tuqqan ayol chanog‘ining tagiga individual tuvak tutiladi va oyoqlarini kerib turish buyuriladi. Dezinfektsiyalovchi eritmani jildiratib qo‘yib, tashqi jinsiy a’zolar (qovdan orqaga qarab yuviladi) va oraliq, sonning ichki yuzasi, orqa chiqaruv teshigi (anus) sohasi yuviladi. So‘ngra yuvilgan a’zolar steril paxta yoki doka salfetka bilan quritiladi. Har bir tozalashdan keyin taglik choyshab olinib, yangisi yoziladi. Defekasiyadan keyin ham shunday tozalash kerak. Oraliq yirtilganda tashqi jinsiy a’zolar ehtiyotlik bilan yuviladi, choklarga tegib ketilmaydi. Chok solingan soha quruq tutiladi, 5% yod nastoykasi bilan ishlov 10

beriladi, shu maqsadda steril paxta qo‘yiladi, bu paxta tez-tez (kuniga kamida 4–5 mahal) almashtirib turiladi. Choklar tug‘ruqdan keyin 5-kuni olinadi. Chilla davrida qin chayilmaydi. Harorati ko‘tarilgan, yuqori nafas yo‘llari shamollagan, terisiga yiringli yaracha toshgan va infektsiyaning boshqa belgilari bo‘lgan ayollarni sog‘lom ayollardan ajratib, alohida boks xonaga yotqizish zarur. Bunday ayollarning tashqi jinsiy a’zolari sog‘lom ayollardan keyin tozalanadi. Infektsiya yuqqan ayollarni o‘z vaqtida ajratib qo‘yish tuqqan ayollar va chaqaloqlar o‘rtasida kasallikliklarning oldini olish uchun juda katta ahamiyatga ega. Tuqqan ayolning sut bezlarini parvarish qilishga katta e’tibor beriladi. Sut bezlari toza tutilishi lozim. Sut bezlarini ertalab va kechqurun bola emizishdan keyin nashatir spirtining 0,5% li eritmasi yoki iliq suvda sovunlab yuvish tavsiya etiladi. Dastlab emchak uchi, so‘ngra sut bezining hammasi yuvilib, steril paxta yoki do kada quritiladi (53-rasm). Sut bezlari haddan tashqari tirsillab ketmasligi uchun o‘ziga loyiq lifchik tutish tavsiya etiladi. Sut bezlari ancha tirsillab turgan bo‘lsa, suyuqlikni kamroq 53- rasm. sut bezlarini yuvish. ichish tavsiya etiladi, surgi (20–30 g magnizey sulfat) beriladi. Bola emganda sut bezi to‘la bo‘shamasa, har bir emizishdan keyin sutni qo‘lda sog‘ib olish kerak. TUG‘RUQDAN KEYINGI DASTLABKI KUNLARDA GIMNASTIKA Tuqqan sog‘lom ayollarga 2-kundan boshlab gimnastik mashqlar buyuriladi, bu mashqlar organizm tonusini oshiradi qon aylanishi, nafas olish, modda almashinuvi, ichak va qovuq funktsiyasini yaxshilaydi. Gimnastik mashqlar jinsiy a’zolar involyutsiyasini tezlatadi, qorin pressi va chanoq tubi muskullarini mustahkamlaydi. Oraliq yirtilgan bo‘lsa, qisqartirilgan kompleks bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkaziladi, bu kompleks asosan nafas mashqlaridan iborat. 11

Gimnastikani vrach buyuradi, mashg‘ulotni meditsina hamshirasi o‘tkazadi. Tuqqan ayollarga har bir mashqdan oldin mashqni bajarish tartibini tushuntiradi. Har bir mashq nafas olish ritmiga yarasha bajarilishiga qarab turish zarur. Gimnastika mashg‘ulotini o‘tkazganda ayollarning kayfiyatini kuzatib turish, pulsini va nafas olishini sanash kerak. Puls tezlashganicha qolaversa va ayol halloslasa, mashg‘ulotlar to‘xtatiladi, tuqqan ayol charchasa mashqlar kamaytiriladi, murakkab mashqlar qoldiriladi yoki engilroq mashqlar bilan almashtiriladi. Tana harorati ko‘tarilganda gimnastika to‘xtatiladi. Mashqlar ertalab, nonushtadan kamida 30 daqiqa keyin o‘tkaziladi. Gimnastikadan oldin palata sinchiklab shamollatiladi. Iliq faslda mashqlar fortochka yoki derazani ochib qo‘yib bajariladi. Mashqlar karavotda o‘tkaziladi. Tuqqan ayol ko‘ylagini yechadi, ammo lifchigini olib qo‘ymaydi, tashqi jinsiy a’zolar va chanoq sohasi dazmollangan toza yo‘rgak («oddiy ishton») bilan berkitiladi. Qorin pressi bo‘shashib qolgan bo‘lsa, mashqlardan oldin qorinni bintlash tavsiya etiladi. Tyqqan ayolning o‘rnidan turishi ruxsat etilsa, mashqlar tugagandan keyin badanini iliq suvga ho‘llangan sochiq bilan artiladi, so‘ngra quruq qilib artinadi. KUN TARTIBI Chilla bo‘limi uchun quyidagi kun tartibini tavsiya etish mumkin. 6.00 – uyqudan turish. 6.00–6.40 – yuvinish va tana haroratini o‘lchash, palatalarni shamollatish. 6.40–7.00 – chaqaloqlarni emizish. 7.00–8.00 – tuqqan ayollarning ertalabki tozalanishi, binoni tozalash va shamollatish; vrachning buyurganlarini bajarish. 8.00–8.30 – farroshlarning navbatchilik ayirboshlashi. 8.30–9.00 – nonushta, akusherlarning navbatchilik ayirboshlashi. 9.00–9.30 – chaqaloqlarni emizishga tayyorlanish. 9.30–10.00 – chaqaloqlarni emizish. 10.00–13.00 – tuqqan ayollarni vrachlar ko‘rishi, gimnastika, davo lash muolajalarini bajarish. 12

13.00–13.30 – chaqaloqlarni emizish. 13.30–14.30 – tushki ovqat, palatalarni shamollatish. 14.30–16.00 – tushki ovqatdan keyingi uyqu. 16.00–16.30 – chaqaloqlarni emizishga tayyorlanish. 16.30–17.00 – chaqaloqlarni emizish. 17.00–18.30 – tana haroratini o‘lchash; tuqqan ayollarning kechqurungi tozalanishi; palatalarni shamollatish; vrachning buyurganlarini bajarish. 18.30–19.00 – kechqurungi ovqat. 19.00–20.00 – tuqqan ayollarni kechki ko‘rikdan o‘tkazish, chaqa loqlarni emizishga tayyorlash, 20.00–20.30 – chaqaloqlarni emizish. 20.30–21.00 – navbatchilik ayirboshlash. 21.30–23.00 – uyqu 23.00–23.30 – chaqaloqlarni emizishga tayyorlanish. 23.30–24.00 – chaqaloqlarni emizish. 22.00–24.00 – binoni kechqurun tozalash. 24.00 – uyqu. Tuqqan ayollar chilla davri normal o‘tganda 5-kuni uyiga jo‘natiladi. Tuqqan ayolni uyiga jo‘natishdan oldin bola parvarishi va chilla davri ning gigiyena qoidalari mukammal tushuntiriladi. Tuqqan ayol uyiga jo‘natilgandan keyin bevosita dushda issiq suv bilan yuvinish, tug‘ruqdan 3–4 hafta keyin vannaga tushish ruxsat etiladi. Jinsiy aloqaga tug‘ruqdan kamida 6–8 hafta keyin ruxsat beriladi. Tuqqan ayol uyiga jo‘nashdan oldin almashtiriladigan karta oladi, tug‘ruq va chilla davrining o‘tish xususiyatlari o‘sha kartaga yozib qo‘yiladi. Tuqqan ayol kartani ayollar maslahatxonasiga topshiradi. Cha qaloq haqidagi ma’lumotlar bolalar maslahatxonasiga ma’lum qilinadi. Tuqqan ayol uyiga jo‘natilayotganda bolaning tug‘ilganligini FHDYo da qayd qilish uchun ma’lumotnoma ham beriladi. 13

Ishchi va xizmatchi ayollarning tug‘ruqdan keyingi ta’tili maslahatxonada (tug‘ruq kompleks ma’lumotnomasi bilan) yoki ayolni tug‘ruq kompleksidan uyiga jo‘natishdan oldin rasmiylashtiriladi. CHILLA DAVRI SEPTIK KASALLIKLARI Chilladagi septik kasalliklar tug‘ruq vaqtida paydo bo‘lgan jarohat yuzalari orqali mikroblar kirishi natijasida kelib chiqadi. Chilladagi septik kasalliklarning ko‘proq uchraydigan sababchilari stafilokokklar bilan streptokokklar, goho-goho ichak tayoqchasi, gazli gangrena tayoqchalari va boshqa mikroblardir. Chilladagi sep tik kasal liklarni ko‘pincha mikroblarning bir turi (monomikrob infektsiya), ba’zan esa mikroblarning har xil turlari (polimikrob infektsiya) vujudga keltiradi. Mikroblar odam organizmida (ayniqsa terisida, ochiq shilliq pardalarida va hokazo) doim mavjud bo‘ladi-yu, odatdagi sharoitda kasallik chaqirmaydi. Mikroblar organizmga jarohat orqali kirganda kasallik ro‘y berishi mumkin. Yo‘ldosh ko‘chgandan keyin bachadonning ichki yuzasi, hatto normal tug‘ruqda ham bachadon bo‘yni, qin va oraliqning shilinishi, yorilishi va chaqalanishi infektsiya kiradigan yo‘llar hisoblanadi. Patologik tug‘ruqda (ayniqsa operatsiya qilib tug‘dirishda) keng va chuqur shikastlar vujudga keladi, shu munosabat bilan septik infek tsiya mikroblarining organizmga kirish xavfi ko‘payadi. Mikroblar jarohat yuzasiga tashqaridan kiradi (ekzogen infektsiya) yoki ayol organizmida yashirin holda saqlanib infektsiya(mikroblar) jarohatga tushadi (endogen infektsiya) ham rivojlanadi. Ekzogen infektsiyada mikroblar sterillanmagan qo‘l, asboblar, parvarish buyumlari, kiyim-kechak va tug‘ruq yo‘llariga ishlatiladigan boshqa buyumlar orqali kiradi; havo-tomchi yo‘llari orqali yuqadigan, infektsiya katta xavf tug‘diradi. Endogen infektsiyada mikroblar jarohatga qindan, tashqi jinsiy organlardan o‘tadi, ba’zan uzoqdagi infektsiya o‘choqlaridan (masalan, tomoqdan) metastaz yo‘li bilan kiradi. 14

Jarohat yuzasiga tushgan mikroblar septik infektsiyani, ko‘pincha avj oldiradi. Jarohatga mikroblar tushishining har xil oqibatlari organizmning chidamiga, himoya kuchlariga bog‘liq. Organizm yaxshi chidamli bo‘lsa septik infektsiya avj olmaydi, orga nizmning himoya kuchlari susayganda mikroblar jarohatga kirib, chilladagi kasalliklarga sabab bo‘ladi. Organizmning infektsiyaga qarshiligi (chidami) qancha kam bo‘lsa, chilladagi septik infektsiya o‘shancha og‘ir o‘tishi aniqlangan. Shunday qilib, chilladagi septik kasalliklar tuqqan ayol organizmi bilan mikroblarning o‘zaro ta’sir etishi natijasida avj oladi, ayni vaqtda kasalliklarning ro‘y berishi va qanday o‘tishi tuqqan ayol organizmining ahvoliga infektsiyaga qarshilik ko‘rsatish kuchiga anchagina bog‘liq. Qog‘onoq suvlarining barvaqt ketishi, tug‘ruqning cho‘zilishi, tug‘ruqda qon yo‘qotish, operatsiya qilib tug‘dirish, tug‘ish vaqti da yum shoq to‘qimalarning yirtilishi va ezilishi, tuqqan ayol organizmining umuman ozg‘inligi va boshdan kechirgan kasalliklari, intoksikasiyalar, noto‘g‘ri ovqatlanish natijasida quvvatsizlanib qolishi chilladagi septik kasalliklarning paydo bo‘lishiga moyil qilib qo‘yadi. Chilladagi septik kasalliklarning boshlanishi shu bilan ta’riflanadiki, patogen mikroblar kirgan jarohat yuzasida (mikroblarning kirgan yo‘lida) yallig‘lanish jarayoni paydo bo‘ladi. Bachadonning ichki yuzasi, shuningdek bachadon bo‘yni, qin va oraliqning chaqalangan hamda yirtilgan joylari (chilladagi metroendo metrit, chilladagi yaralar) chilladagi infektsiyaning birlamchi o‘choqlari hisoblanadi. Organizm infektsiyaga qarshi yaxshi chidamli bo‘lsa va to‘g‘ri davolansa, infektsiya kirgan jarohat yuzasi bitib ketadi va kasallik to‘xtaydi. Organizmning himoya kuchlari susaygan va mikroblarning virulentligi oshgan bo‘lsa, mikroblar birlamchi o‘choqdan tashqariga yoyiladi. Mikroblar limfa tomirlari orqali (limfogen yo‘l bilan), qon tomirlari orqali (gematogen yo‘l bilan) yoki bachadon naylari orqali (kanalikulyar yo‘l bilan) tarqalishi mumkin. Mikroblar limfa va qon tomirlari orqali bir yo‘la tarqalishi ehtimolidan holi emas. . 15

Mikroblar tarqalishi jarayonida miometriyning chuqur qavatlariga, bachadon atrofidagi (parametral) kletchatkaga, chanoqning qorin pardasiga, bachadon, chanoq va son venalariga zarar etkazadi. Organizm infektsiyaga yetarlicha qarshilik ko‘rsatmasa (yoki qo‘zg‘atuvchi mikrobning virulentligi yuqori darajada bo‘lsa) mikroblar butun organizmga yoyiladi va umumiy septik kasalliklar avj oladi. Chilla yarasi. Oraliq, qin devori, bachadon bo‘ynining yirtilgan va yorilgan joyidagi yiringli yallig‘langan jarohatlar chilla yaralari (ulcus puerperale) ga kiradi. Jarohat yuzasi yiring pardasi bilan qoplangan, tevarak-atrofdagi to‘qimalar giperemiyalangan va shishgan bo‘ladi. Kasallik odatda tug‘ruqdan keyin 3–4-kuni yuzaga chiqadi. Harorat ko‘tariladi, puls tezlashadi, ayol betob bo‘lib, ba’zan boshi picha og‘riydi. Odatda tashqi jinsiy organlari achishayotganini aytadi. 4–5 kundan keyin harorati pasayadi, umumiy ahvoli yaxshilanadi, jarohat pardalardan toza bo‘ladi va sekin-asta ikkilamchi tortilish usuli bilan bitadi. Noqulay sharoitda mikroblar yaradan to‘qimalar ichkarisiga kiradi va shu tariqa infektsiyatarqalib ketadi. Davosi. Ayol yotqizib qo‘yiladi, tagi avaylab tozalanadi; oraliq jaro hatiga streptosid yoki sulfidin emulsiyasi shimdirilgan doka salfetka yopiladi. Autogemoterapiya qilinadi. Dastlabki kunlarda oraliqqa muzli xalta qo‘yiladi. Sutkada 5–6 marta (har 4 soatda) 0,5–1 g dan sulfanilamid preparatlar ichiriladi, streptomisin bilan penisillin buyuriladi. Metroendometrit. Chilladagi metroendometrit (metroendometritis) bachadonning ichki yuzasining: endometriyning bazal qavati, ko‘chuv chi parda parchalari va ularga taqalib turgan muskul tolalari qavatining yallig‘lanishidir. Kasallikning klinik belgilari tug‘ruqdan keyin 3-4-kuni yuzaga chiqadi. Tana harorati ko‘tariladi, puls tezlas hadi (haroratga mos keladi), ishtaha pasayadi, bemor tuzuk uxlay olmaydi. Kasallik boshlarida junjib ham qo‘yadi. Bachadon palpasiyada bezillab turadi. Subinvolyutsiya (teskari taraqqiy etish jarayoni) sekinlashadi, loxiyalar loyqa, qonli-yiringli bo‘lib qoladi. Loxiyalar ba’zan sassiq bo‘ladi. Bachadonning orqaga qayrilishi yoki bachadon bo‘yni kanaliga qon laxtasi, 16

parda zarralari tiqilib qolishi sababli metroendometritda loxiyalar ba’zan bachadonda ushlanib qoladi (loxiometra). Loxiometrada ayolning tana harorati yana ko‘tariladi, umumiy ah voli yomonlashadi, qorinning pastida dapqir-dapqir og‘riq tutadi. Metro endometrit o‘rta hisob bilan 8–10 kun davom etib, aksari, tuzalib ketadi. Metroendometrit subfebril harorat bilan yengil o‘tishi mumkin. Metroendometrit og‘ir o‘tganda septik infektsiyaning tarqalish o‘chog‘i bo‘lib xizmat qiladi. Davosi. Bemor yotqizib qo‘yiladi, qornining pastiga muzli xalta qo‘yiladi, autogemoterapiya qilinadi, venaga kalsiy xloridning 10% li eritmasi 10 ml dan 1–2 kun oralatib yuboriladi yoki 10% li eritmasi kuniga 3–4 mahal 1 osh qoshiqdan ichiriladi, sulfanilamid preparatlar sutkasiga 5–6 mahal (har 4 soatda) 0,5–1 gdan beriladi, penitsillin 3–4 soatda 1 mahal 100 000 – 500 000 birlik hisobida yuboriladi. Chilladagi metroendometrit, septik kasallik bo‘lish bilan birga, so‘zak oqibatida kelib chiqishi ham mumkin. Bachadon bo‘ynining shilliq pardasi so‘zakdan yallig‘langan ayollar tuqqandan keyin gonokokklar bachadon bo‘shlig‘iga kirib, metroendometritga sabab bo‘ladi. Gonokokklar keyinc halik bachadon naylariga kirib, ularni, tuxumdonlarni va chanoqning qorin pardasini yallig‘lantirishi mumkin. So‘zak metroendometriti tug‘ruqdan keyin 6–8-kunda quyidagi simptomlar bilan yuzaga chiqadi: tana harorati ko‘tariladi, bachadon involyutsiyasi to‘xtab qoladi, bachadon bezillab og‘riydi, yiringli yoki shilimshiq-yiringli chiqindi keladi. Diagnozni aniqlash uchun bachadondan kelgan chiqindi mikroskopda tekshiriladi. Organizmga har 3–4 soatda 100000–500000 birlik hisobida penitsillin yuborish va sulfanilamid preparatlar ichirish so‘zak metroendometritini davolashda yaxshi natija beradi. So‘zak bo‘lgan bemorlarni shunday parvarish qilish kerakki, bolaga va tuqqan boshqa xotinlarga infektsiya yuqish ehtimoli bartaraf qilinsin. Ayolning tagi eng oxirida yuviladi; tuqqan ayolning individual tuvak tutishiga, bola emizishdan oldin qo‘lini tozalab yuvishiga ko‘z-quloq bo‘lib turiladi. 17

Tromboflebit. Chilladagi tromboflebitlar (trombophlebitis puerperal is) – vena devorining yallig‘lanib, tromb hosil bo‘lishidir; tromb vena teshigiga tiqilib, qon o‘tishini qiyinlashtiradi. Bachadon, chanoq va son venalarining tromboflebiti kuzatiladi. Bachadon venalarining tromboflebiti (metrotromboflebit) metroendometrit zaminida paydo bo‘ladi. Umumiy simptomlari metritga o‘xshaydi. Bachadon invo lyutsiyasining to‘xtab qolishi, uzoq faqt qonli chiqindi kelishi xarak terli. Noqulay sharoitda jarayon chanoq venalariga – tarqaladi; qin orqali tekshirishda ular buralgan og‘riqli tortmalar shaklida qo‘lga ilinadi. Jarayon yanada tarqalganda yonbosh venalarining, so‘ngra son venalarining ham trombozi paydo bo‘ladi. Chilladagi og‘ir kasallik – son venalarining tromboflebiti ro‘y beradi. Son venalarining tromboflebiti (trombophlebitis venae femoralis) tug‘ruqdan keyin 2–3-haftada yuzaga chiqadi. Kasallik boshlanganda ayol ko‘pincha qaltirab, harorati ko‘tariladi, pulsi tezlashadi, oyog‘ida og‘riq sezadi, ko‘pincha boshi og‘riydi, uyqusiz bo‘lib qoladi va boshqa shikoyatlar qiladi. Son venasi tromboflebitining mahalliy belgilari shuki, chov sohasi tekislanib qoladi, vena bo‘ylab (Pupart boylamidan pastroqda, sonning oldingi-ichki yuzasida) zichlashgan va bezillab turgan joy aniqlanadi, oyoq shishadi. Shish ko‘pipcha juda katta bo‘lib ketadi, isitma 2–3 hafta, oyoq shishi 1–2 oy davom etadi. Bemor sog‘ayayotgan davrda kasal oyog‘ining jimillashayotganini sezadi. Chilladagi tromboflebitlar septitsemiya va septikopiemiyani davo lash uchun qabul qilingan umumiy qoidalarga muvofiq davolanadi 1 , lekin ba’zi xususiyatlari hisobga olinadi. 1. Bemorni mutlaqo tinch qo‘yish kerak, bu trombning uyushuviga yordam berib, emboliyaning oldini oladi (tromb zarrasining uzilib ketib, hayot uchun muhim organ tomiriga tiqilib qolishi emboliya deb ataladi). Son venalarining tromboflebitida kasal oyoq ko‘tarib yotiladi (ostiga yostiq yoki shina qo‘yiladi). 2. Kasal oyoqning venasiga dori yuborilmaydi va bu oyoqda ineksiya qilinmaydi. 3. Qorinning pastiga muzli xalta qo‘yiladi. 1 So‘nngi vaqtda tromboflebitlar konservativ usullar bilangina emas, xirurgik yo‘l bilan ham davolanmoqda. 18

4. Yallig‘lanishni kamaytirish va qonning ivib qolish xossasini susaytirish uchun kasal oyoqqa vena bo‘ylab 5–7 tadan zuluk solinadi (zuluk solishdan oldin oyoq terisi yuviladi, artiladi va qand eritmasi surtiladi). Zuluklar 10–12 ml dan qon so‘rib, tushib ketadi. 5. Jarayon bosila boshlagach butun oyoqqa Vishnevskiy mazi surilgan boylam qo‘yib bog‘lanadi, boylam 7–8 kunda almashtirib turiladi. 6. Umumiy septik kasalliklarda qanday dori darmon qilinsa, trombo flebitda ham o‘shanday dori-darmon qilinadi. Antibiotiklardan streptomisin yoki biomisin buyurish ma’qul. 7. Bemorning tana harorati 3 haftagacha normal turib, echT soatiga 30 mm gacha va undan ham pastga tushgandagina faol harakatlar ruxsat etiladi. Tobora avj oluvchi tromboflebit. Tobora avj oluvchi tromboflebitning xarakterli belgisi shuki, venalar devorining yallig‘lanishi va tromb hosil bo‘lishi jarayoni chegaralanib qolmasdan, vena bo‘ylab tarqaladi. Tromb ko‘pincha yumshab, yiringlanadi: infektsiyalangan tromb zarralari qon aylanishining umumiy doirasiga qo‘shilib, butun organizmga tarqaladi, organ va to‘qimalarga cho‘kib, ularda septik infektsiyaning yangi o‘choqlarini hosil qiladi. Venadagi abssesslar ba’zan sumkalanib (chegaralanib), infektsiya butun organizmga tarqalmaydi. Davosi. Umumiy septik infektsiya qanday usullar bilan davolansa, diffuz o‘tkir peritonit va tobora avj oluvchi tromboflebit o‘shanday usullar bilan davolanadi. Chilla davridagi mastit. Chillada ba’zan sut bezi yallig‘lanadi, mastit deb shuni aytiladi. Yiring tug‘diruvchi mikroblar, asosan stafilokokklar, ba’zan strepto kokklar va boshqa mikroorganizmlar sut bezini yallig‘lantiradi. Yiring tug‘ diruvchi mikroblar emchak uchining terisiga ifloslangan qo‘ldan, infektsiya tekkan kiyim-kechakdan, havo va tomchi infektsiyasi yo‘li bilan tushadi. Sut bezining terisidagi mikroblar emchak uchining yorilgan joy laridan kiradi. Bola emizishda emchak uchi terisining epiteliysi ko‘zga ko‘rinmaydigan darajada shikastlanadi, mikroblar sut beziga shu mikro skopik shikastlar orqali ham kiradi. 19

Ba’zan mikroblar sut beziga boshqa infektsiya o‘choqlaridan limfogen yoki gematogen yo‘l bilan kiradi. Chilladagi mastit odatda haroratning to‘satdan 39° gacha ko‘tarilishi va undan oshishi, ba’zan qaltirashdan boshlanadi. Sut bezi og‘riydi, ayol umuman betob bo‘lib, boshi og‘riydi, uyqusi buziladi, ishtahasi bo‘g‘iladi. Sut bezi kattalashib, ichkarisida bezillab turadigan zich qismi paypaslab topiladi (bu qismning ro‘y-rost chegaral ari bo‘lmaydi), ba’zan yallig‘langan joy ustidagi teri qizaradi. Qo‘ltiqdagi limfa tugunlari ko‘pincha kattalashib, sezuvchan bo‘lib qoladi. Yallig‘lanish sababli sut bezining yo‘llari berkilib, sut dimlanib qoladi. Yallig‘lanish jarayoni shu stadiyada to‘xtashi mumkin, keyinchalik bemor sog‘ayib ketadi. Noqulay sharoitda (organizm chidami pasayganda, infektsiyavirulent bo‘lganda, bemor noto‘g‘ri davolanganda) yallig‘lanish jarayoni avj oladi va infiltrat yiringlanadi (yiringli mastit). Infiltrat yiringlaganda bemor umumiy ahvoli yomonlashib, ko‘pincha qaltiraydi, harorati remittik tusiga kiradi. Sut bezidagi og‘riq kuchayadi, zich infiltratning bir qismi bilqillab qoladi, uning ustidagi teri giperemiyalanib, picha ko‘karadi. Yiringli mastit ko‘pincha og‘ir o‘tib, uzoq davom etadi. Emchak uchining yorilishiga yo‘l qo‘ymaslik (profilaktika) va unga davo qilish, homiladorlik vaqtida sut bezlarini parvarish qilish va bolani to‘g‘ri emizish emchak uchlarini yorishidan saqlaydi. Sut bezlarini har kuni salqin suv bilan yuvib, yirik tukli sochiqqa artib turishning ahamiyati bor; emchak uchlari po‘st boylaganda (og‘iz suti chiqib, shunday po‘st hosil bo‘ladi) emchak uchlarini 1 % li borat kislota eritmasi bilan yuvish tavsiya etiladi. Ayol bolasini emizayotganda shunga e’tibor berish kerakki, bola emganda em chak uchi atrofidagi qoramtir to‘gar akni ham og‘ziga olsin. Emizikli onaning sut bezlarini qat’iyan toza tutish juda ham muhim. Emchak uchi yorilganda nakladka orqali emizish tavsiya etiladi. Bolani emizib bo‘lgandan keyin emchak uchi penisillin eritmasi bilan artiladi (1 ml fiziologik 20

eritmada 10000 birlik penisillin eritiladi). Emchak uchining yorilgan joylariga oq streptosid poro shogi sepiladi. Metilen ko‘kining spirtdagi eritmasidan qo‘yish ham mumkin. Mastitlarning davosi. Kasallik bosh 54-rasm. sut bezini ko’tarib qo’yib bintlash. langanda sut beziga muzli xalta qo‘yish mumkin. Avval sut bezini ko‘tarib qo‘yib boylanadi (54-rasm). Davo qilishni Vish nevskiy mazi yoki kamfora moyi bilan isituvchi kompress qo‘yishdan boshlasa bo‘ladi. Ayni vaqtda muskul orasiga antibiotiklar (sutkada 500 000– 800 000 birlik) yubor iladi. Sul’fanilamid preparatlar yaxshi natija beradi. Shunday davo qilingan ayol aksari tuzalib ketadi. Infiltrat kichrayib, yo‘qolmasa autogem oterapiya qilinadi. Sut bezini bo‘shatib turish davo ning muhim shartidir. Shu sababli infiltrat yiringlamaganda bola emizish yoki molokootsosdan foydalanish davom ettirilaveradi yoki qo‘l yordamida sut sog‘iladi. Yiringli mastit xirurgik yo‘l bilan davolanadi (abssess ochiladi), abssess kichkinagina bo‘lsa, yiringni shprisda tortib olib, o‘rniga penisillin kiritish bilan kifoyalansa bo‘ladi. 21

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991. 22

Похожие

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi

Homiladorlik davrida hamshiralik parvarishi homiladorlik fiziologiyasi

Kattalarda hamshiralik parvarishi

Kattalarda hamshiralik parvarishi Testlar

Tug‘ruq jarayonida hamshiralik parvarishi