Jinsiy yetuklik (reproduktiv, fertil) davrda hamshiralik parvarishi - Медицина - Рефераты

Jinsiy yetuklik (reproduktiv, fertil) davrda hamshiralik parvarishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

18.7783203125 KB

Jinsiy yetuklik (reproduktiv, fertil) davrda hamshiralik parvarishi Jinsiy yetilish davri. Jinsiy yetilish davri taxminan 10 yil davom etib, bu davrda jismoniy va jinsiy rivojlanish baravar kechadi. 18–20 yoshda qiz bola jismoniy va ruhiy tomondan to‘liq yetiladi, farzand ko‘rishga, ya’ni ona bo‘lishga tayyor bo‘ladi. Jinsiy yetilish 7–8 yoshdan boshlanib, uchta davrni o‘z ichiga oladi: 1 – prepubertat davr (7–9 yosh) miyaning gipotalamik tizimlari yetilishi har 5–7 kunlik atsiklik tartibda gonadotropin (GT) ajralishi bilan xarakterlanadi. 2 – pubertat davrning birinchi fazasi 10–13 yoshga to‘g‘ri keladi. Bu davrda tuxumdonlarda estrogenlar ishlab chiqarilishining kuchayishi kuzatiladi. 3 – pubertat davrning ikkinchi fazasi (14–17 yosh) gipotalamo-gipofizar tizimi reproduktiv funktsiyasi to‘liq shakllanib ulguradi. Jinsiy yetilish mukammalmi yo nuqsoni bormi, buni bilish uchun ikkilamchi jinsiy belgilar hosil bo‘lish vaqti, tartibi, jinsiy a’zolar va belgilar rivojianish darajasini hisobga olish lozim. Qiz bolalarda 8–9 yoshda sut bezlari rivojlanishining birlamchi belgilari – sut bezlari surgichlari giperemiya va pigmentasiyasi paydo bo‘ladi. Sut bezlari 10–11 yoshda paydo bo‘ladi. Qo‘ltiq osti chuqurchasida tuklar paydo bo‘lishi (11–12 yosh) adrenarxe, qov sohasida paydo bo‘lishi (10–11 yosh) pubarxedan deb atalib avvalroq kuzatiladi. Tananing o‘sishi va vaznning oshuvi 9–10 yoshdan boshlanib, menarxedan bir yil oldin, yuqori pog‘onasiga yetadi (1 yilda bo‘y 10 sm, vazn 12 kg gacha ortadi). 11–12 yoshdan boshlab ichki jinsiy a’zolar, sut bezlari o‘sishi va rivojlanishi, chanoq suyaklari kengayishi kuzatiladi. Birinchi hayz – menarxe 12–13 yoshda keladi. 15–17 yoshga kelib qiz bolaning bo‘yi o‘sishdan to‘xtaydi, tanasi ayollarga xos shakllanadi.

Jinsiy yetilish – ayol umrining o‘zgaruvchan davri bo‘lib, bu vaqtda qiz bola tashqi muhitning salbiy ta’sirlariga va ichki omillarga o‘ta sezgir bo‘ladi. Jinsiy yetilish davrida ovqatlanish, o‘qish va dam olish qat’iy rejim asosida amalga oshirilishi, uning jismi va ruhiyatiga og‘irlik tushmasligi shart. 10–12 yoshdan qiz bolani jismoniy va ruhiy o‘zgarishga tayyorlab, unga jinsiy rivojlanish haqida so‘zlab berish lozim. Qiz bolaga birinchi hayz vaqtida nimalar qilish lozimligi tushuntiriladi. Hayz paytida jismoniy zo‘riqishdan ehtiyotlab, qo‘shimcha dam olish tavsiya etiladi. Bu kunlarda qiz bola maxsus gigiyenik salfetkalar qo‘llaydi, tamponlardan esa faqat ginekolog shifokor tavsiyasiga ko‘ra foydalanadi. Gigiyenik choratadbirlar, suv muolajalari, har kuni kechqurun badan, ayniqsa, tashqi jinsiy a’zolar, qo‘ltiq ostini tozalab yuvish tavsiya etiladi, chunki bu joylarga gormonlar aktiv ta’sir ko‘rsatadi. Reproduktiv davr – jinsiy yetuklik davri deb ham atalib, 16–18 yoshdan 45–47 yoshgacha, jahon sog‘liqni saqlash tashkilot fertil yoshni 15 yoshdan 49 yoshgacha qabul qilgan, o‘rtacha 34 yil davom etadi. Bu davr mobaynida ayol organizmi nasl qoldirish qobiliyatiga ega bo‘lib, reproduktiv tizim turg‘un ravishda faoliyat ko‘rsatadi. Sog‘lom ayolda butun reproduktiv davr mobaynida 350–400 tuxum hujayra yetiladi. Tuxumdonlarda follikulalarning muntazam yetilishi va ovulyatsiyasi ayol organizmida homiladorlik uchun eng qulay sharoit yaratadi. Har bir ayol bu davrda homilador bo‘lish ehtimoli yuqoriligini hisobga olib, homiladorlikdan saqlanish usullarini bilishi va qulayini tanlay olishi, o‘zining va turmush o‘rtog‘ining sog‘lig‘i uchun qayg‘urishi kerak. Homilador bo‘lishdan 2–3 oy oldin tibbiy muolajalarni to‘xtatish tavsiya etiladi. Tug‘ruqdan so‘ng reproduktiv tizimning tiklanishi uchun 3–6 oy kifoyadir. Aksariyat hollarda bola ko‘krak suti bilan boqilganda ayol homilador bo‘lmaydi. Ammo ba’zan bu fikr noto‘g‘ri bo‘lib chiqadi, chunki tug‘ruqdan keyin 2–3 oy ichida hayz sikli tiklanib, oilada kontraseptiv vositalardan foydalanishga ehtiyoj paydo bo‘ladi. Tug‘ruqlar orasidagi me’yoriy muddat 3 yildan kam bo‘lmasligi kerak. Chunki bu davrda ayol organizmi to‘liq tiklanib, yangi homiladorlikka tayyor bo‘ladi.

Kontratsepsiya vositalaridan foydalanmasdan, doimiy jinsiy hayot bo‘lganda 12 oy ichida ayol homilador bo‘lishi kerak. Agar homilador bo‘lmasa, bepushtlik sanalib, er va xotindagi bepushtlik sabablari aniqlanishi lozim. Reproduktiv yoshda jinsiy yo‘llar orqali tarqaladigan yuqumli kasalliklar asosiy muammo hisoblanadi. Kasallikning oldini olishning eng ishonchli usuli sog‘lom juft bilan jinsiy aloqa qilishdir. Hayz kunlari jinsiy aloqada bo‘lish, operativ muolajalar o‘tkazish tavsiya etilmaydi. Har bir ayol a’zolari o‘ziga xosligini bilishi va o‘zi uchun qulay sharoit yaratishi lozim. sog‘lom bolaning dunyoga kelishi uchun nimalarga ahamiyat berish zarur? 1. Erta oila qurish (18 yoshgacha) va darhol farzand ko‘rishdan saqlanish kerak. 2. Qarindoshlar o‘rtasidagi nikohga yo‘l qo‘ymaslik lozim. 3. O‘zingiz va turmush o‘rtog‘ingizning yaqin qarindoshlarida irsiy (nasliy) kasallik, tug‘ma nogironlik bor-yo‘qligi va uning bo‘lajak farzand laringiz salomatligiga salbiy ta’sir etish darajasini aniqlash maqsadida genetik maslahatxonalardan o‘tish kerak. 4. Agar shunday xavf mavjud bo‘lsa, homiladorlik davrida homilangizning sog‘lom ekanligiga iqror bo‘lish uchun tibbiyot sohasidagi mutaxassislarga murojaat qilishingiz va maxsus tekshiruvdan o‘tishingiz darkor. 5. Har bir ayol o‘zining salomatligi bola ko‘rish faoliyatiga to‘g‘ri kelishi yuzasidan mutaxassislardan maslahat olishi kerak. Aks holda ayrim guruh onalar farzandli bo‘laman deb o‘zlarini nobud qilishlari mumkin. 6. Farzandlari orasidagi yosh farqi kamida 3 yilni tashkil etishi kerak, chunki ona organizmi homiladorlik va tug‘ish jarayonidan so‘ng tiklanishi, o‘z holiga qaytishi, sog‘lig‘ini to‘liq tiklab olishi kerak. Shu bilan birga yana bir muhim masala – bola ona sutiga to‘yishi lozim. 7. Ayollar reproduktiv (bola ko‘rish) davrining so‘nggi yillarida homilador bo‘lmasligi va undan saqlanishi kerak. 8. Ayolni homiladorlik davrida turli qo‘rquv holatlardan, mehnat faoliyatida homilaga salbiy ta’sir etishi mumkin bo‘lgan alkogol ichimliklari, nikotin,

giyohvandlik moddalaridan, mehnatning ayrim turlaridan, turli virusli, yuqumli kasalliklardan, surunkali dardlarning (agar bo‘lsa) xuruj qilishidan, tanosil va ayollar xastaliklaridan, ovqatlanish, dam olish, uxlash tartibining buzilishidan, nurlanish, kimyoviy moddalar, shu jumladan, homilaga va homiladorlikning kechishiga salbiy ta’sir etuvchi ayrim dori-darmonlardan saqlanishi tavsiya etiladi. NIKOH YOSHINING TIBBIY, BIOLOGIK XUSUSIYATLARI Demografik nuqtai nazardan oila qurish bu – ma’lum bir shaxslarning emas, balki butun bir avlodning oila qurishini nazarda tutadi. Avlod yosh jihatdan qanchalik katta bo‘lsa, u ko‘rib chiqilayotgan jihatlarning har biri bo‘yicha yetuk inson bo‘ladi. 20–24 yoshdagi guruh, 20 yoshdan kichik bo‘lgan avlodga qaraganda ko‘proq hayotiy tajribaga egadir. Birinchi avlod vakillarida ijtimoiy- iqtisodiy yetuklik darajasi yuqoriroq, chunki aynan shu yoshda ko‘pchilik yoshlar o‘rta yoki oliy o‘quv yurtlarini tamomlagan, u yoki bu kasb-hunarni egallagan bo‘lishadi. 25–29 yoshlarda esa 20–24 yoshdagilarga qaraganda, ijtimoiy-iqtisodiy va kasb-hunar yetukligi bo‘yicha yanada yuqoriroq darajaga egadirlar. Hozirgi zamon demografiyasida keng foydalaniladigan ushbu ko‘rsatib o‘tilgan statistik yosh guruhlari, yoshlarning ijtimoiy yetukligining turli jihatlarini ijtimoiy psixologik tahlil qilish uchun juda noqulay hisoblanadi. Chunki hech kimga sir emaski, bugungi kunda yoshlarning kattalashuvi, voyaga yetishi juda jadal amalga oshmoqda. Yuqoridagi guruhlashga ko‘ra, bir demografik yosh guruhiga kirgan 20 va 24 yoshlilarning yetukligi sifat jihatidan turli darajaga egadirlar. 25 va 29 yoshdagilar haqida ham xuddi shunday deyish mumkin. 29 yoshda kasb-hunar yetukligi nihoyasiga yetadi va bu davrga kelib aksariyat yoshlar oila qurib bo‘lgan, hatto farzandli bo‘lishga ham ulgurishadi. Shunday qilib, 29 yoshdagilar 25 yoshdagilarga qaraganda hayotiy tajribalar va asosiy komponentlarga ko‘ra, sezilarli darajada farqlanib turadilar. O‘zbekiston Respublikasining «Oila kodeksi»da erkak va ayollar uchun eng past nikoh yoshi sifatida 17 yosh ko‘rsatilgan. Bu yoshni mahalliy hokimiyat qaroriga ko‘ra, alohida istisnoli holatlarni hisobga olib, ayollar uchun bir yoshga qisqartirish mumkin.

Turli mamlakatlarda urf-odatlar va milliy an’analarga bog‘liq ravishda erkak va ayollarning turlicha eng past nikoh yoshi belgilangan. Masalan, erkaklar uchun u 14 yoshdan (Irlandiya, Ispaniya va Lotin Amerikasidagi ayrim davlatlarida) – 21 yoshgacha (Polsha, Avstriya, Germaniya va ayrim Skandinaviya davlatlarida) bo‘lgan davr orasiga to‘g‘ri keladi. Ayollar uchun eng past yosh, odatda, erkaklar bilan teng yoki ulardan bir necha yosh kichik deb belgilanadi. Shuni ham ta’kidlab o‘tish joizki, yoshlarning voyaga yetish masalasi, ularning nikohga yetukligi ko‘rsatkichlari ayrim holatlarda bir-biriga qarama-qarshidir. Insonning axloqiy va ma’naviy qiyofasi, uning shaxsiy ta’bi, didi, odatlari hayot davomida bir necha bor o‘zgarishi mumkin. Hozirgi davrda bilim va hayotiy tajribani yig‘ish g‘oyat yuqori jadallikda amalga oshib bormoqda. Shunga ko‘ra, 16 yoshdan 29 yoshgacha bo‘lgan davrni oila qurish uchun gormonik davr deb hisoblash qiyin. Chunki bu davrda yoshlarning o‘ziga bevosita bog‘liq bo‘lmagan ko‘plab obyektiv sharoitlar, qarama-qarshi holatlarni kuzatish mumkin. Masalan, yoshlarda jinsiy yetilish 14–16 yoshlarda, huquqiy yetuklik – 18 yoshda, kasbhunarni egallash va kasbiy yetuklik ko‘p hollarda 28–30 yoshlarda yuzaga kelishi kuzatiladi. Ota-onalariga boqimanda bo‘lmaslik darajasida iqtisodiy mustaqillikka erishish esa, odatda 20 yoshdan 30 yoshgacha bo‘lgan vaqt oralig‘ida amalga oshadi. Ko‘pincha katta avlod vakillari yoshlarni hayotga tayyor emaslikda ayblashadi, lekin ayni paytda buning obyektiv sabablari va shart- sharoitlari e’tibordan chetda qoladi. Yoshlarni ijtimoiy va iqtisodiy hayotga to‘liq kirishib ketishlari uchun ularga keng ko‘lamdagi bilim va kasbhunar ko‘nikmalarini berish zarur bo‘ladi. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra yoshlar egallashlari lozim bo‘lgan bilimlar hajmi har o‘n yilda ikki martaga ortib bormoqda. Ijtimoiy, ma’naviy ishlab chiqarish va ilmiy texnik tajribani kelgusi avlodga uzatish jarayoni shu darajaga yetgani, u har bir yoshni hayotga to‘la iqtisodiy tayyorlash uchun kamida 12–15 yil o‘qishini taqozo qilmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi

Onalikda hamshiralik parvarishining o‘rni va ahamiyati

Kattalarda hamshiralik parvarishi

Klimakterik davrda hamshiralik parvarishi. Klimakterik davrda fiziologik va ijtimoiy ruhiy muammolarning rivojlanishi

Kattalarda hamshiralik parvarishi Testlar