Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan muammolar - Медицина - Рефераты

Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan muammolar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

18.9404296875 KB

Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan muammolar Jismoniy rivojlanishda yuzaga keladigan muammolar, masalan, ovqatlanish holati (ortiqcha ovqatlanish, kattalar kasalliklari, anemiya rivojlanishi jarayonida individual nomutanosiblik va ruhiy buzilishlar). Jinsiy faoliyat rivojlanishida yuzaga keladigan muammolar: Dastlab hayz kelgandan keyin qizlarda muntazam ravishda har oyida takrorlanib turadigan sikl shakllanadi. Ba’zi bir qizlarda esa 6 oy, hatto 1 yil o‘tgandan keyin iziga tushadi, ya’ni ularda anovulyator sikl bilan boshlanadi, bu esa sariq tanachaning yetilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Hayz vaqtida jinsiy belgilar – jinsiy mayl, o‘zining jinsiy harakatlari bilan kurashish (ruhiy buzilishlar) kabi o‘zgarishlar kuzatiladi. endokrinologik o‘zgarishlar bilan birga paydo bo‘ladigan mu ammolar: Miya po‘stlog‘i yetilmaganligi sababli va tashqi muhit sharoitlarining salbiy ta’siri oqibatida o‘zining joniga qasd qilish kabi baxtsiz hodisa ro‘y berishi mumkin. ruhiy va ijtimoiy-ruhiy rivojlanish bilan bog‘liq muammolar: psixosomatik o‘zgarishlar, neyrogen, ovqat qabul qilish bilan bog‘liq kasalliklar paydo bo‘lishi. Ijtimoiy-tibbiy muammolar: bolalik davrida yetarli bo‘lmagan mu hofaza va ortiqcha erkatoylik, ijtimoiy yetishmovchilik, tug‘ruqdan so‘ng onaning bolani sutdan ajratishidan so‘ngra kuzatiladigan ruhiy rivoj lanishning buzilishi. Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan salomatlik muammolari: Jinsiy yetilish davridagi salomatlik muammolarini barvaqt aniqlash muhim ahamiyatga ega. Bu mavzuda hayz faoliyatining buzilishi, jinsiy yetilish davridagi kamqonlik va qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi ahamiyatlidir. hayz faoliyatining buzulishi: Bolalik davridan jinsiy yetilish davri gacha ayniqsa jinsiy yetilish davrida jismoniy yetilish tezlashib shaxsiy farqlanish keskin namoyon bo‘ladi, ruhiy ijtimoiy yetilish orqada qoladi. Bu disbalans oqibatida har xil muammolar kelib chiqadi. Jinsiy yetilish davrida jinsiy a’zolar bosqichma- bosqich rivojlanib, fiziologik va ruhiy stresslar oqibatida hayz faoliyati buzilishi kuzatiladi. Kech hayz ko‘rish ruhiy xususiyatlarga – uyat va xavotirlanish

sezgilariga sabab bo‘lib, bepushtlikka olib kelishi mumkin, keyinchalik esa homilador bo‘lish qobiliyatining buzilishiga olib keladi. Qizlarda 10 yoshdan boshlab gonadotrop gormonlar va jinsiy gormonlar sekretsiyasi kuchayadi, reproduktiv tizim rivojlanib, 12 yoshdan hayz ko‘ra boshlaydi. Shundan so‘ng, hayzning davriyligi yuzaga keladi, lekin 5 yil davomida anovulyator hayz va sariq tana yetishmasligi tufayli hayz faoliyati buzilishlari kuzatilishi mumkin. A’zolarda kasalliklar bo‘lmasa ham hayz vaqtida qorinning pastki qismida og‘riqlar paydo bo‘lishi mumkin. Hayz faoliyati buzulishi tasnifi • hayz davrining buzilishi: amenoreya – hayz bo‘lmasligi, opsomenoreya – har 2–3 oyda bir marta hayz kelishi, polimenoreya – hayz siklining qisqarishi, tez- tez hayz kelishi. • hayz kunlarining buzilishi: uzoq kunlar davom etadigan (proyyomenoreya) hayz, qisqa muddatli hayz (opsomenoreya) • ketayotgan qon miqdorining buzilishi: hypermenoreya – ko‘p qon ketishi, hypomenoreya – kam qon kelishi • predmenstrual sindrom: dismenoreya (hayz paytida boshlanadi), predmenstrual sindrom (hayzdan avval boshlanadi). hayz faoliyati buzulishida ko‘riladigan chora-tadbirlar: Jinsiy yetilish davrida ruhiy va jismoniy salomatlikning asosiy ko‘rsatkichi hayzning boshlanishi, hayzning davriyligi va uning davomiyligi hisoblanadi. Ayol yoshiga qarab hayz faoliyatining holatini kuzatish muhimdir. Hayz faoliyati buzilishi kuzatilganda otaonaga, mutaxassisga va tibbiy punktga murojaat qilish kerak. JINSIY YETILISH DAVRIDA KAMQONLIK Qizlarda jinsiy yetilish davrida kamqonlik ko‘p hollarda uchrashi mumkin. Yuqori sinflarda o‘qiydigan qizlarning 22,7% da gemoglobin ko‘rsatkichi 119 dan kamligi aniqlangan, bu anemiya belgisidir. O‘smir yigitlarga qaraganda, qizlarda anemiya ko‘proq kuzatilib, 14 yoshdan boshlanib, 16 yoshda yuqori ko‘rsatkichlarga ko‘tariladi. Jinsiy yetilish davridagi kamqonlikning asosiy sababi

temir tanqisligi hisoblanadi. Tana o‘sishida temir muhim element hisoblanadi shuning uchun rivojlanishda talab etiladigan miqdorda temir yetishmasa temir tanqisligi kuzatiladi. Qizlarda hayz kelishi boshlanishi bilan temir tanqisligi rivojlanadi. sabablari: Organizmning tez sur’atlarda o‘sishi uchun qonga talab ortadi va buning oqibatida temir tanqisligi kelib chiqadi. Hayz ko‘rish davrida qon bilan birga temir ham chiqib ketadi. Kamqonlikni davolashda turmush tarzini to‘g‘ri olib borish bo‘yicha qo‘llanma va to‘g‘ri hayot qonunlariga rioya qilish bilan birga to‘g‘ri ovqatlanish va ovqat qo‘shimchalari bo‘yicha qo‘llanma kerak bo‘ladi. Jinsiy yetilish davridagi ruhiy xususiyatlarni tushunib (tashqi ko‘rinishiga, ota- onasi bilan murosa qilmaslik), qiz bolaga mustaqil tarzda hal qilishi uchun ko‘rsatma berishi kerak. Yod tanqisligi – qalqonsimon bez kasalligi kelib chiqishining asosiy sabablaridan biri hisoblanadi. Yodni kam miqdorda iste’mol qilish oqibatida qondagi tireoid gormonlari kamayadi. O‘zbekiston Respublikasi yod tanqisligi bo‘yicha endemik zona hisoblanadi. Shu sababli qalqonsimon bez kasalligi 40% tashkil etadi. Qalqonsimon bez faoliyati buzilishining belgilari: yod miqdori ning kamayishi organizmga quyidagicha ta’sir ko‘rsatadi: jismoniy tomondan qalqonsimon bez kattalashadi, bola aqlan va jismonan o‘z tengdoshlaridan orqada qoladi, bolaning bo‘yi va og‘irligi kamayadi, allopesiya (boshda sochning yetishmasligi), bolada xotira susayadi, bosh ogrig‘i, behollik, qabziyat, uyquchanlik, hayz faoliyatining buzilishi, ruhiy tomondan yod tanqisligining og‘ir hollarida kretinizm, depressiya, asabiylik kuzatiladi. homiladorlik vaqtida qalqonsimon bez faoliyatining o‘rni: ichki sekretsiya bezlari orasida qalqonsimon bez katta ahamiyatga ega, homilad orlikning 7–8 oylarida qalqonsimon bez rivojlanadi. Embrional davrida faoliyat ko‘rsatmaydi, ammo embrional to‘qimadagi tiroksin va triyodtironin gormonlari ayol organizmida paydo bo‘lganligi sababli homilador ayolga yetarli miqdorda yod kerak bo‘ladi. Qalqonsimon bez 3 xil gormon ishlab chiqaradi: tiroksin (T4) –

65% yod, triyodtironin (T3) – 59 % yoddan tashkil topgan. Yod tanqisligida homiladorlarda ilk va kechki gistozlar, tahdid soluvchi abort, kamqonlik va kretinizm rivojlanishi mumkin. Shuningdek yurak urishining yomonlashuvi, bolaning ona qornida nobud bo‘lishi va o‘lik tug‘ilishi, ilk chilla davrida qon ketishi, chilla davrida sut kamayishi hollari kuzatiladi. homiladorlik parvarishi bo‘yicha qo‘llanma. Homiladorlik davri da ommaviy, guruhli va individual tarzda muammolarning oldini olish chora- tadbirlari amalga oshiriladi. Ommaviy oldini olishda sog‘lom lashtiruvchi chora- tadbirlar qo‘llanib, aholining ijtimoiy hayot sharoitini yaxshilashga qarat ilgan, yod tanqisligi bo‘yicha endemik zonalarda osh tuzini yodlash qo‘llan iladi (osh tuzini yodlash Shveysariyada 1920-yilda birinchi bor amalga oshirilgan). Hozirgi paytda non mahsulotlari va ichiladigan suvlar ham yodlanmoqda. Shuning bilan birga ovqatning zarurligi va uni to‘g‘ri qabul qilish tushuntiriladi. Kamqonlikning og‘ir turlarida quyidagi belgilar kuzatiladi: bosh aylanishi, yurak urushining kuchayishi, nafas olishning kama yishi, umumiy xolsizlik, tez charchash, shish belgilari va boshqalar. Ba’zi hollarda kamqonlikni aniqlab bo‘lmaydi, shunda qon tahlillarini ko‘rib chiqish kerak. Qiz bolada jinsiy yetilish davrida gemoglobin 120 dan kam bo‘lmasa ovqatlanish bo‘yicha chora-tadbirlar ko‘rish kerak, chunki parhez ovqatlanish ancha vaqtni oladi. Davolash boshlanguncha salomatlik holatining pasayib ketmasligi uchun qo‘llanma zarur. ovqatlanish bo‘yicha qo‘llanma: Ovqatlanish bo‘yicha tavsiyal arni nafaqat bemorga. balki uni parvarishlayotgan insonga ham berish kerak. Temir moddasiga boy bo‘lgan oziq-ovqatlarni iste’mol qilish, eng yoqimlisini tanlash lozim (bemor o‘zi xohlab yeyishi uchun). Ovqat hazm bo‘lishi uchun shart-sharoit yaratish. Ovqatni tayyorlanishi, idish tovoqqa ahamiyat berish, ovqat qabul qilayotganda tergamaslik va yomon narsalarni o‘ylamaslik kerak, ovqat qabul qilayotganda tajanglik va siqilish ovqat hazm qilishni kamaytiradi. Shuning uchun ruhiy zo‘riqish va stresslarni bartaraf qilish kerak. Kamqonlik kuchaygan sari oshqozon shirasi kamayadi va bu holat ahvolni yomonlashtiradi. Shuning uchun bu muammoni hal etish uchun chora-tadbirlarni tezroq amalga oshirish kerak.

Qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi (yod tanqisligi). Qal qonsimon bez – ichki sekretsiya bezi bo‘lib 3 xil gormon ishlab chiqaradi (tiroksin, triyodtironin va kalsitonin). Tiroksin va triyodtironin gormonlari o‘sish jarayonini, to‘qima va a’zolarning rivojlanishini, modda va quvvat almashinuvini ta’minlaydi. Kal’sitonin (boshqa gormonlar bilan birga) – hujayralarda kal’siy almashinuvini, suyak to‘qimasining o‘sib rivojlanishini ta’minlaydi. Qalqonsimon bez faoliyatining kuchayishi (gipertireoz, tireotoksikoz) va kamayishi (gipotireoz) har xil kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Qalqonsimon bez faoliyati boshqa ichki sekretsiya bezlarining (gipofiz-gipotalamus, buyrak usti, jinsiy bezlar) faoliyati, ovqatdagi yod miqdori, asab tizimining holati bilan bog‘liq. Qalqonsimon bez faoliyatiga gipofizning TTG gormoni va gipotalamusning TRG gormoni ta’sir ko‘rsatadi. Qalqonsimon bez faoliyati moddalar almashinuvini, bolaning aqliy qobiliyatini, organizmda kislorod o‘zlashtirishini, yurak – qon tomir tizimi faoliyatini yaxshilaydi, qonda xolesterin miqdorini kamaytiradi. Qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi ko‘proq bolalik, o‘smirlik va homiladorlik davrlarida uchraydi. Unni boyitish dasturi bo‘yicha milliy loyiha O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2005-yil 16-avgustdagi 391-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan. Guruhli oldini olish chora-tadbirlari bilan bolalar va homilador ayollar qamrab olinadi, chunki ularda tireoid gormonlariga ehtiyoj ko‘proqdir. 4–10 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 1 sutkada 25 mg dan, 10–17 yoshgacha 50 mgdan, homilador ayollarga 50–75 mgdan kaliy yodid tavsiya qilinadi. Bundan tashqari, tarkibida kaliy yodid bo‘lgan boshqa dorilar (yodmarin-200) antistrumin, euteroks va tireoidinlar ham qo‘llaniladi. Individual tarzda oldini olish vaqtincha endemik zonalarda yashay digan shaxslarga va qalqonsimon bez faoliyatiga salbiy ta’sir etadigan omillar bo‘lganida qo‘llaniladi. 2003-yil 23-apreldan boshlab, ona va bola skriningi o‘tkazilmoqda, barcha homiladorlardan qon tahlili olinadi, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda 4–5- kunlari qon tahlili o‘tkaziladi. Tug‘ma gipotireozni barvaqt

aniqlab bo‘lmaydi va u keyinchalik kretinizm kasalligiga olib kelishi mumkin, shuning uchun tug‘ilgandan so‘ng bolalardan 7–10 kunlari qon tahlili o‘tkaziladi. To‘g‘ri ratsional ovqatlanish katta ahamiyatga ega. Yod miqdori ko‘p bo‘lgan mahsulotlar – ya’ni baliq, dengiz karami va boshqa dengiz mahsulotlarini iste’mol qilish kerak. Ovqat mahsulotlaridagi boshqa mikroelementlar, oqsillar, uglevodlar balansi yaxshi bo‘lgandagina yod organizmda saqlanib qoladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi

Jinsiy yetilish davrida salomatlikka oid wellnes hamshiralik tashxisi

Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va jinsiy yetilish davrida istalmagan homiladorlikning oldini olish

Jinsiy yetuklik davrida sog‘lom oilani shakllantirish va kontratsepsiya

Erkak jinsiy a’zolari anatomiyasi va erkaklarning jinsiy faoliyati. Tanosil (jinsiy) organlar