Erkak jinsiy a’zolari anatomiyasi va erkaklarning jinsiy faoliyati. Tanosil (jinsiy) organlar - Медицина - Рефераты

Erkak jinsiy a’zolari anatomiyasi va erkaklarning jinsiy faoliyati. Tanosil (jinsiy) organlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3469.6552734375 KB

Erkak jinsiy a’zolari anatomiyasi va erkaklarning jinsiy faoliyati. Tanosil (jinsiy) organlar Reja: Erkaklarning tanosil organlari  Tashqi tanosil organlari

Jinsiy organlar funktsiyalariga qarab erkaklar va ayollar jinsiy organlariga bo‘linadi. Jinsiy organlar joylashish o‘rniga qarab ichki va tashqi tanosil organlariga bo‘linadi. ERKAKLARNING TANOSIL ORGANLARI Erkaklar ichki, tanosil organlariga moyaklar va ularning ortig‘i, urug‘ chiqarish yo‘llari, urug‘ pufakchalari, prostata bezi va Kuper bezlari kiradi. Tashqi tanosil organlari erkak olati va yorg‘oqdan iborat (5-rasm). Moyaklar (testes) – bir juft bo‘lib, yorg‘oq ichida joylashgan. Moyak lar tanosil organlari ichida erlik urug‘i – spermatozoid va erkaklik gormoni ishlab chiqarishi bilan alohida o‘rin tutadi. Moyaklar ikki tomondan biroz siqilgan, ellipssimon shaklda bo‘lib, orqa qirg‘og‘ida uning ortig‘i yopishib turadi. Moyak ustini yaxshi pishgan tuxumga o‘xshash yaltiroq oqsil parda o‘rab turadi. Pardani ichki tomonidan moyak ichki moddasiga o‘sib kirgan to‘siqlar alohida bo‘laklarga ajratadi. Bo‘lakchalar old tomoni keng yoyilgan elpig‘ichga o‘xshab tarqalgan, orqa tomoni esa yig‘ilib tuxum devorlari oralig‘i sohasiga ochiladi. Har bir bo‘lakchaning ichida 3–4 tadan urug‘ ishlab chiqaradigan kanalchalar bo‘lib, ular bir-biri bilan qo‘shilib to‘g‘ri urug‘ kanalchalarini hosil qiladi. To‘g‘ri kanalchalar tuxum devori oralig‘i sohasida o‘zaro qo‘shilib urug‘ to‘rini hosil kiladi. Kanalchalar to‘ridan 12–16 ta urug‘ chiqarish naychalari ajraladi va moyak ichidan chiqib urug‘ chiqarish yo‘li

9 5-rasm. erkaklarning tanosil (jinsiy) a’zosi sagital kesimda. 1 – chap yonbosh umumiy arteriyasi; 2 – gorin aortasi; 3 – pastki kovak vena; 4 – o‘ng yonbosh umumiy arteriyasi; 5 – chap yonbosh umumiy venasi; 6 – tashqi yonbosh arteriyasi va venasi; 7 – siydik pufagi; 8 – qorin parda; 9 – qorin pardaning pufak shoxi; 10 – siydik pufagining muskul qavati; 11 – pastga tushuvchi yo‘l; 12 – umumiy qoplam; 13 – qov suyagi; 14 – olatni osib (ushlab) turuvchi bog‘lam; 15 – siydik chiqarish yo‘li; 16 – o‘tirg‘ich g‘orsimon muskul; 17 – siydik chiqarish yo‘lining keng qismi; 18 – sperma o‘tadigan yo‘lni qoplab turuvchi naycha; 19 – olatning spangioz-qattiq tanasi; 20 – olatning g‘orsimon tanasi; 21 – sperma yo‘lining ichki fastsiyasi; 22 – yuqoriga chiquvchi yo‘l tanasi; 23 – bezli shox; 24 – olatning aylanma bo‘rtmasi; 25 – olat uchi terisi; 26 – ortiq; 27 – moyak qin pardasi; 28 – yorg‘oq; 29 – moyak; 30 – chiqaruv teshigining tashqi muskuli; 31 – chiqaruv teshigini ko‘taruvchi muskul; 32 – chanoq to‘g‘ri ichak burimi; 33 – prostata bezi; 34 – urug‘ pufagi; 35 – to‘g‘ri ichak; 36 – siydik pufagi va to‘g‘ri ichak oralig‘idagi kamgak; 37 – to‘g‘ri ichak va siydik pufagi burmasi; 38 – chap siydik yo‘li; 39 – orqa qorin parda (peritonium); 40 – 12 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32333435363738394041 42

sigmasimon ichakning kengaygan qismi; 41 – dumg‘aza burni; 42 – bel umurtqasi tanasi. nomi bilan yuqoriga ko‘tariladi. Urug‘ chiqarish yo‘li qon tomirlar va nervlar bilan birgalikda qo‘shuvchi to‘qima parda bilan o‘ralib urug‘ tizimchasi sifatida chov kanali orqali korin bo‘shlig‘iga o‘tadi. Bu erda urug‘ chiqarish yo‘li qon tomirlardan ajralib korin bo‘shlig‘ining yon devori tomon yo‘naladi va qovuq tagiga etganda kengayib, urug‘ pufakchasi nayi bilan ko‘shiladi va urug‘ otuvchi yo‘lni hosil qiladi. Urug‘ otuvchi yo‘l prostata bezi orasidan o‘tib siydik chiqarish kanalining shu qismiga ochiladi. Urug‘ chiqarish yo‘lining uzunligi 40–45 sm, devori – ichki shilliq qavat, o‘rtasidagi muskul qavat va tashqi ko‘chuvchi to‘qima qavatdan tuzilgan. urug‘ tizimchasi (funiculus spermaticus) urug‘ chiqarish yo‘li va moyakni oziqlantiruvchi arterial qon tomirlar va ulardan ketuvchi venalar, limfa tomirlari va nervlarni birga ichki urug‘ fassiyasi o‘rashidan vujudga keladi. Urug‘ tizimchasi moyakdan chov kanali orqali qorin bo‘shlig‘iga o‘tadi. Qorin bo‘shlig‘ida urug‘ chiqarish yo‘li qon tomirlari va nervlardan ajralgan holda urug‘ otuvchi kanalchalarga o‘tadi. urug‘ pufakchalari ( vesiculae seminalis ) bir juft, usti notekis, uzunligi 5 sm, kengligi 3 sm keladigan xaltacha bo‘lib, ishlab chiqargan suyuqligi siydik yo‘lini tozalab beradi. Aks holda moyakdan kelayotgan urug‘ siydik yo‘lidan o‘ta turib otalantirish qobiliyatini yo‘qotadi. Urug‘ pufakchalarining devorlari ichki tomondan katak-katak joylashgan shilliq qavat, o‘rta muskul qavat va ustki – qo‘shuvchi to‘qima qavatdan tuzilgan. Kuper bezlari. Siydik chiqarish kanali so‘g‘onining bezlari yoki Kuper bezlari yumaloq, kattaligi no‘xatdek bir juft bezlar bo‘lib, siydik chiqarish yo‘lining parda qismida, olat so‘g‘onining ustida joylashgan. Bezlarning ingichka naychalari olat so‘g‘onining moddasi ichidan o‘tib siydik chiqarish yo‘liga ochiladi. Bezlarning suyuqliklari siydik chiqarish yo‘lining devorini siydik ta’siridan saqlaydi. prostata bezi. Qovuqning tagida siydik chiqarish nayini o‘rab joylashgan. Tarkibida bez epiteliysidan tashqari silliq muskul tolalari va biriktiruvchi

to‘qimalar ham uchraydi. Prostata bezi qizg‘ish rangda bo‘lib, katta odamlarda uzunligi 3 sm, kengligi 4 sm, og‘irligi taxminan 20 g bo‘ladi. Uning tarkibi 30–50 ta bezchalar yig‘indisidan iborat, ularning sekret chiqarish naychalari siydik chiqarish yo‘lining prostata bezi ichidan o‘tgan bo‘lagiga ochiladi. Prostata bezi suyuqlig‘i spermatozoidlarni suyultirib, harakatini faollashtiradi. Bez muskullari siydik chiqarish yo‘lining prostata bezi qismini siqib turish vazifasini bajaradi. Erkaklar jinsiy hujayrasispermatozoidni birinchi bo‘lib Anton Levenguk tomonidan 1677-yil aniqlangan. sperma ( sperma ) – urug‘ moyaklar bo‘lakchalarida joylashgan burama kanalchalarda odam balog‘atga yetgandan keyin ishlanadi. Yetilgan urug‘ to‘g‘ri kanalchalardan, urug‘ to‘riga, undan urug‘ chiqarish kanalchalariga o‘tadi. Bu kanalchalardan urug‘ tizimchasi orqali urug‘ otuvchi yo‘lga o‘tib so‘ngra siydik chiqarish kanalining prostata bezi bo‘lagiga ochiladi. Balog‘atga yetgan odamda uning jinsiy jihatdan aktiv bo‘lgan davrda urug‘ hujayralari-spermatozoidlar moyakdan doimiy yetishib turadi. Spermatozoidda boshcha, tanasi va dum bo‘lib, bir minutda 3,5 mm gacha harakatlanish xususiyatiga egadir. Erkak urug‘i ko‘p miqdorda yetilib, ayol jinsiy yo‘lida 2–3 kungacha otalantirish qobiliyatiga bo‘ladi. Spermatozoidlar odatda urug‘ chiqarish yo‘llari, urug pufakchalari, prostata va Kuper bezlaridan ajralgan sekretlar bilan aralashgan suyuq holatda bo‘ladi. O‘rtacha 1 sm 3 da 60000 gacha spermatozoid bo‘ladi. Lekin har bir urug‘ ajralish jarayonida erkaklarning 200000000 gacha urug‘i chiqsada, otalantirish uchun faqat bittasigina yetarlidir. TashQI TaNosIl orGaNlarI Erkaklarning tashqi tanosil organlari erlik olati va yorg‘oqdan iborat. erlik olati ( penis ) jinsiy yaqinlashuv va siydik yo‘li organi bo‘lib, spermatozoid va siydik chiqarish vazifasini bajaradi. Olat uchta g‘ovak tanadan tashkil topgan. Bittasi siydik chiqarish naychasining ost tomon ida, qolgan ikkitasi uning ustida yonma-yon joylashgan. G‘ovak tanalari silliq muskullardan va elastik fibroz to‘qimalardan tuzilgan bo‘lib, ularning orasi har xil katakchalardan iborat.

Erkak olatining taranglashishi va yumshashi ana shu kataklarning qon bilan to‘lib turishi yoki kamayishiga bog‘liq bo‘ladi. Siydik chiqarish naychasi joylashgan g‘ovak tananing prostata bezi tomonga qaragan qismi piyoz shaklida kengaygan bo‘lsa, ikkinchi uch qismi qo‘ziqorin qalpog‘iga o‘xshab olat boshini hosil qiladi. Qolgan ikkita g‘ovak tanalarini oldingi uchlari olat boshiga kirib turadi. Bularning orqa tomonlari kengayib qov suyagiga yopishadi. Siydik chiqarish nayi olat boshiga vertikal holatdagi yoriq bo‘lib ochiladi. Olat terisi uning boshi tomonga yaqinlashgan sari yupqalashadi va olat boshiga yetganda erkin qoplab turuvchi qismga aylanadi. Yorg‘oq ( scrotum ) – teri xaltacha bo‘lib, unda moyaklar joylashgan. Moyak joylashgan xalta 7 qavatdan iborat: 1. Eng ustki teri qavati to‘qroq rangli, yupqa va nozik bo‘lib, moylik modda va ter ishlab chiqaruvchi bezlarga boy bo‘ladi. 2. Go‘shtdor parda – har qaysi moyakni alohida o‘ragan teriosti biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan. Ikkala moyak xaltasi o‘rtada o‘zaro qo‘shilib yorg‘oq devorini hosil qiladi. 3. Tashqi urug‘ fassiyasi – qorin devoridagi muskullarni ustidan qoplovchi fassiyaning yorg‘oqdagi davomidir. 4. Moyakni ko‘taruvchi muskul fassiyasi – shu nomdagi muskulni qoplab turgan fassiya bo‘lib, chov kanalining tashqi halqasidan yorg‘oqqa tushadi. 5. Moyakni ko‘taruvchi muskul – qorin ko‘ndalang muskulidan ajralib yorg‘oqqa tushganda parda holida tarqaladi. Qisqarganda moyakni yuqoriga ko‘taradi. 6. Ichki urug‘ fasiyasi – qorin devorining ichki tomonidagi ko‘ndalang fassiyaning davomi bo‘lib, moyakni va urug‘ tizimchasini o‘raydi. 7. Moyakning g‘ilof pardasi – qorin (seroz) pardaning bir qismi bo‘lib, moyak rivoj lanib yorg‘oqqa tushish jarayonida uni o‘rab birgalikda tushadi. Bu par da ikki varaqdan iborat bo‘lib, biri moyakning ustini o‘rasa, ikkinchi varag‘i yorg‘oq devorini o‘raydi. Bu ikki varaq o‘rtasida hosil bo‘lgan bo‘shliq seroz parda bo‘shlig‘i bo‘lib, ularni seroz suyuqligi namlab turadi. erkaklarning siydik chiqarish nayi ( urethra ) qovuqdan boshlanib olatning boshida tashqi teshik bo‘lib tugaydi. Uzunligi 18 sm bo‘lgan siydik chiqarish nayi joylashgan o‘rniga qarab uch qismga bo‘linadi. 1. Prostata qismi qovuqdan

boshlanadi va prostata bezining qoq o‘rtasidan o‘tib, bezning uchiga kelganda parda qismiga o‘tadi. Naychaning bu qismi eng keng bo‘lak bo‘lib, uzunligi 2,5 sm keladi. Urug‘ do‘mboqchasining ikki yonboshida prostata bezlari naychalarining teshigi va urug‘ otuvchi yo‘llarining teshiklari ochiladi. 2. Parda qismi siydik chiqarish nayining eng kalta (1 sm ga teng) qismi bo‘lib, prostata bezining uchidan boshlanib pastda olat so‘g‘oniga o‘tib ketadi. U chanoq bo‘shlig‘idan siydik-tanosil (chanoq) diafragmasini teshib, siydik yo‘liga o‘tadi. Nay parda qismining devori 4 qavatdan iborat. Eng ichki shilliq qavat uzunasiga joylashgan burmalar hosil qiladi. Uni sirtidan shilliq osti qavat o‘raydi, undan so‘ng ikki qavatdan iborat silliq muskul tolalari turadi. To‘rtinchi qavat ko‘ndalang targ‘il muskul tolalari hisoblanadi. 3. G‘ovak tana qismi kanalning eng uzun (15 sm) qismi bo‘lib, past tomondagi olat g‘ovak tanasining o‘rtasida joylashgan. Bu qism boshlanish joyida va tashqariga chiqish oldidan birmuncha kengaygan bo‘ladi. Naychaning shilliq qavatida mayda bezlar joylashgan. Erlik olatini yotiq (tinch) holatda turganida siydik chiqarish naychasi ikki joydan (g‘ovak tanasining boshlanish joyi va o‘rtasidan) bukilgan bo‘ladi. Olat ko‘tarilsa (ereksiya), oldingi bukilma yo‘qoladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Ayollar jinsiy a’zolari

Ayol jinsiy a’zolarining anatomiyasi va fiziologiyasi

Erkaklar jinsiy tizimi

Jinsiy hujayralar va embrionning rivojlanishi

Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va jinsiy yetilish davrida istalmagan homiladorlikning oldini olish