Irsiyat kasalligi. Jinsiy tarbiyaning aspektlari, doyali yordam tushunchasi - Медицина - Рефераты

Irsiyat kasalligi. Jinsiy tarbiyaning aspektlari, doyali yordam tushunchasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Irsiyat kasalligi. Jinsiy tarbiyaning aspektlari, doyali yordam tushunchasi Reja: 1. Irsiyat haqida tushuncha. 2. Xromosomalar va ularning odam organizimidagi ro`li. 3. Irsiy kasalliklar va ularning xarakteritiskasi. 4. Daun kasalligi uning asosiy belgilari. 5. Jinsiy tarbiyaning aspektlari. 6. Xomiladorlik va tug`ushning kechishi

Irsiyat -Bu organizmning o`z belgilari va rivojlanish xususiyatlarini kelgusi avlodga o`tkazib turish xossasidir. Irsiyat tufayli tur doirasidagi hamma ildizlar o`xshash bo`ladi. Irsiyat tufayli inson uchun xarakterli belkgilar avloddan-avlotga o`tadi. Irsiy belgilarning nasldan - naslga o`tishi ko`payishi orqali yuzaga keladi. Jinsiy ko`payishga yangi avlodlar urug`lanish natijasida bunyod bo`ladi. Irsiyatning moddiy asoslari jinsiy xujayralarga jo bo`lgan. Jinsiy ko`payish avlodlar o`rtasidagi bog`lanish jinsiy xujayralar orqali yuzaga keladi. Irsiyat qoidalari odamga ta`sir o`tkazadi. Hozirgi vaqtda 2000 dan ortiq norma va patalogik belgilarning nasldan - naslga o`tib borishi aniqlangan. Irsiyatni nasldan -naslga o`tishini bilish uchun xujayra haqida malumotga ega bo`lish kerak . Barcha tirik organizmlar xujayralardan tashkil topgan. Elektron mikraskop kashf etilishi bilan xujayraning tarkibi va undagi moddalarni o`ganila boshlandi. Xujayralarda xromosomalarning borligi va ular odamning o`ziga xos belgilarini nasldan-naslga o`tkazishi , ular oqsilar va nuklein kislatalardan tashkil topganligi aniqlandi. Xromosomalar ipsimon va tayoqchasimon shaklda bo`lib ularning soni odamlarda 46 tani tashkil etadi. Jinsiy xujayralarda esa 23tadan xramosomalar mavjud. Erkak va ayol jinsiy hujayralari qo`shilib 46 taga yetadi. Xromasomalarda genlar mavjud. Mana shu genlar irsiyat birligidir. Shuning uchun irsiy kasalliklar va belgilarini o`rganadigan fan Genetika deb ataladi. Tibbiyotda 1500 dan ortiq patalogik irsiy belgilar aniqlangan. Irsiy kasalliklar nasldan-naslga o`tmasligi uchun ularni to`g`ri aniqlash va ularga yo`l qo`ymaslik, davolash muhimdir. Buning uchun odam irsiyatning metodlarini o`rganish kerak. Genetik metod – Bu olimlarning ko`proq sondagi avlodlarini, nasl-nasabini o`rganib chiqish lozim. S hunda insonning ko`p belgilari irsiy kasaslliklarini nasldan- naslga o`tib borishini aniqlash mumkin. Odamga ba`zi qobiliyatlarning rivojlanishi irsiy omillarga bog`liq. Masalan: Moddalar almashinuvining ba`zi kasalliklari: qandli diabetning nasldan-naslga o`tishi, genetik metod bilan aniqlangan. Bu

kasallik me`da osti bezi faoliyatining buzilishi natijasida insuliy garmonini qonga chiqarolmay qoladi. Keyin qondagi qand miqdori ko`payib odam organizmidagi moddalar almashinuvida chuqur o`zgarishlar ro`y beradi. Irsiy belgilardan jingalak sochlik, ko`zining moviy bo`lishi, soch rangining malla yoki qora bo`lishi, qo`y ko`z, sepkillar, pakanalik, bo`yning uzun bo`lishi va boshqa belgilar avloddan-avlodga o`tadi. Irsiy kasalliklardan tug`ma kar, gunglik, asab-ruxiy kasalliklar – shizofreniya, aqliy zaiflik, oligofreniya, epelepsiya, qon kasalliklari – gemofeliya, tug`ma trombositlarning yetishmasligi, Verlgof kasalligi, Daun kasaslligi, Kleyfenter sindromi, Shereshefkiy – Terner kasalliklari avloddan-avlodga o`tadi. Odamda egzaklar ikki xil bo`ladi. Ayrim xollarda ikkita yoki uchta tuxum hujayralari urug`lanadi. Bunda xuddi egizakmas yoki aka-uka, opa-singillardek bir- biriga o`xshash bir xil yoki har xil jinsdagi bolalar to`g`iladi. Bitta tuxum hujayradan ikkita embrion paydo bo`lsa, bir tuxumdan egizaklar tug`iladi, ular bir jinsli, bir-biriga juda o`xshahs bo`ladi. Odam organizmida bo`ladigan ko`p o`zgarishlar va odam kasalliklari gepotitda bog`liq bo`ladi. Irsiy kasalliklar gepotitda bog`liq. Xromosoma apparatidagi norasolik yosh go`daklik vaqtida aniqlab davo qilinsa, kasallikni bartaraf qilish mumkin. Odam gepotitining rivojlanib borishiga alkogol yomon darajada tasir qiladi. U rivojlanishining ham jismoniy, ham ruxiy tomonga salbiy tasir ko`rsatadi. Ichimlik ichadigan yoki chekadigan odamlarda jigar, buyrak, yurak-tomir kasalliklar boshlanadi va nerv sistemasida turli xil kasalliklarni (nevroz, psixoz) keltirib chiqaradi. Alkogol va ruxiy narkamanlarning bolalari aqliy jihatdan qoloq, ruxiy va jismoniy jihatdan noraso bo`ladi. Ichilgan ichimlik tezda qonga o`tib badanning barcha a`zolariga kirib boradi. U asab to`qimalarina ishdan chiqaradi. Markaziy nerv sistemasi faoliyati izdan chiqaradi. Ichkilikboz ota-onalarning bolalari tutqanoq, ruxiy kasalliklak va tug`ma nogiron bo`lib tug`iladi. Alkogolning doimiy ravishda istemol qilish embrion hujayralarning spermatozoid va tuxum hujayralarining shikastlanishiga olib keladi.

Bunda buyi va massasi kam bo`lgan jismoniy shaxsni rivojlanmagan kasallikka beriluvchan, yurib bilmaydigan chala, nimjon, majrux bola tug`iladi. Bunaqa bolalarda xotirasi past rivojlanmagan muloxaza yuritish, fikrlash, gapirish xususiyati yo`q. Chunki ular fikrni bir joyga to`play olmaydilar, masalani yechaolmaydilar, esidan chiqarib qo`yadi, tormizlangan bo`ladi. Ular biroz tinch o`tira olmaydi, bardoshsiz bo`lib, ular uchun hamma narsa bari-bir farqlay olmaydi. Chunki ularning markaziy nerv sistemasi shikastlanganligi uchun ularda aqliy qoloqlik mavjud, shuning uchun ularda vaqti-vaqti bilan talvasa va tutqanoqlar bo`ladi, hech narsaga qiziqmay ayrimlari umuman yura olmaydi, ba`zilari qo`l-oyoqlari yaxshi harakat qilmasliga sababli o`zi ovqatini yeya, o`zi kiyimini yechib-kiya olmaydi, baqirib o`zicha turli harakatlar qiladi. Bolalarning bunday holati tiklanmaydigan holat. Hech kim ularga yordam bera olmaydi, mavjud nuqsonlar butun hayoti davomida saqlanib qoladi. Bunday bolalar ruxshunos vrach hisobiga turadi va davlat tomonidan ularga har oy nafaqa to`lanadi. Daun kasalligi. Odamning xromasoma to`plamida bitta ortiqcha xromasoma bo`lib, diploid to`plamida ularning soni 47 taga borib qoladi. Bu daun kasalligidir. U tug`ma aqliy qoloqlik bo`lib jismoniy jihatdan rivojlanishda kamchilik bo`ladi. Daun kasalligining tashqi belgilari: boshning dumaloq, kichikroq bo`lish va ensaning yassi tortib qisqarib qolgani, liqqildoqlarninig kech bekilishi. Peshonaning tekis tor bo`lib, sochli joyi chegarasining past turishi. Ko`z tirqishlarining tor bo`lib, qiyshiqroq turishi. Burunning kalta asosining kengayganligi. Og`izning yarim ochiq turishi, tilning qalin tortib ko`ndalangiga ketgan chuqur –chuqur egatchalari borligi. Quloq supralarining kichkinaligi. Qo`l barmoqlari yo`g`on, yassi, kalta va qiyshaygan. Bunday bolalar fiziologik va psixologik jihatdan kech rivojlanadi. Bolalar boshini tutishi, utirishi, yurish va gapirishni kech o`rgana boshlaydi. So`z boyligi juda nochor xotirasi past, bo`yi past, qo`pol, kichkina, past boshi oldinga engashgan, qorni katta, tishlari noto`g`ri bo`lib, tez tushib ketadi. Daun kasalligida ichki organlar rivojlanishida yurak paroklari yuqori jangning bitmay qolishi, qattiq tanglaydi yoriq bo`lishi, to`g`ri ichak atreziya kamchiliklari bo`ladi.

Irsiy kasalliklar kelib chiqishiga ekalogiya, turmush sharoitiga oila,eri -xotinning bir- birga munosabati katta rol oynaydi. Ayol xomiladorlik vaqtida to`g`ri dam olmay, har kuni oilaviy janjal kelishmovchiliklar xomilaga salbiy ta`sir qilib, aqli zaif, nosog`lom bola turg`ladi. O`g`il va qiz bolalar 13-14 yoshida balog`at yoshiga yetadi. Bu davrda ularning organizmida garmonal o`zgarishlar bo`ladi. O`g`il bolalarda og`izining durillashi va qizlarda esa ko`krak bezlarining kattalashuvi kuzatiladi. Bu davrda ular sanitariya gigiyena qoidalariga rioya qilishlari kerak. Tez-tez vannada cho`milib ich kiyimlarini almashtirib turish kerak. Har bir o`g`il, qiz 19-20 yoshiga chiqqandan keyin oila qurishidan ular, tibbiy ko`rikdan o`tishlari har tomonlama tekshirilib ko`rinishlari shart. Agar ikkala tomon ham sog`lom yetuk bo`lsa, keyin nikohdan o`tishlari kerak. Agar bir-birining kasalligini yashirsa keyinchalik ulardan kasal bola tug`ilib oilada kelishmovchiliklar yuzaga keladi. Agar ota va ona sog`lom bo`lsa, ulardan sog`lom farzand tug`iladi. Oilada ayol xomilador bo`lsa uning turmush o`rtogi va qarindoshlari har tomonlama yordam berishi, oilada unga ko`mak berib, qo`llab, quvvatlashi kerak. Xomilador ayol to`g`ri ovqatlanishi, kalloriyali va vitaminli ovqatlar istemol qilish, tez-tez cho`milib turishi, jinsiy organlarini sovunlab, issiq suv bilan tozalab yuvish kerak. Xomila 8 xaftalik yoki 2 oylik bo`lsa ayollar konsultasiyasiga nazoratga turishi, har oyda ayollar shifokori huzuriga borib turushi shart. Ochiq havoda ko`proq yurishi, badan tarbiya bilan shug`ullanishi, tug`iladigan chaqaloq uchun kerakli bo`lgan narsalarni tayyorlab qo`yishi shart. Xomilador ayol og`ir jismoniy ish bajarish, tez yurishi, yugurishi, yuk ko`tarishi, har-xil bo`lar-bo`lmas narsalarga asabini buzmasligi lozim. Uyqusi tinch bo`lishi, kunduzi dam olishi foydali. Xomilador ayol ovqatni vitaminlarga boy bo`lishi kerak. Ayrim ayollarda xomiladorlik vaqtida toksikoz va nefropatiya kuzatiladi. Bu xomiladorlikning ikkinchi yarmida boshlanadi. Bunda modda almashinuvi, yurak tomir sistemasi, markaziy nerv sistemasining funksiyalarida o`zgarishlar ro`y beradi.

Xomila 9 oylik bo`ganda yetiladi. Tug`ish vaqtida tibbiyot hamshirasi aseptika qoidalariga rioya qilishi kerak. Bunda ayolning isitmasi, qon bosimi o`lchanishi qovug`ining bo`shalishiga qarash kerak. Tug`ayotgan ayol gavdasining yarmi sal ko`tarilgan xolda bo`lib chalqancha yotishi kerak. Oyoq tizzalari bukilgan xolda bo`lib qo`li bilan karavotni ushlab turadi. Oraliqni yorib ketmasligi uchun bola boshining chiqib ketmasligiga yo`l qo`ymaslik kerak. Bola tug`ilgandan keyin bachadon ancha kichrayib va 10-15 munutdan keyin qorinning pastida og`riq paydo bo`lib, yo`ldosh o`rnidan ko`chib boradi. Chaqaloq tug`ilgandan so`ng 6-8 hafta chilla davri hisoblanadi. Bu davrda ayol suyuq ovaqatlar istimol qiladi. Chaqaloqni emizishdan oldin ko`kraklarining yuvishi kerek. Chaqaloq yotgan xona, yorug` va keng bo`lishi, unga 40 kun davomida boshqa kimsalar kiritilmasligi kerak, chunki tashqaridan infeksiya kirishi mumkin.

Adabiyotlar: 1. V.P.Bisyarina “Bolalar kasalliklari bolalar parvarishi va go`daklarning anatomik - fiziologik xususiyatlari “ Toshkent 1990 yil. 2. V.A.Belousov, A.D. Pevzner “Bolalar kasalliklari “ Toshkent 1992 yil . 3. J.Eshqobulov, A.Maxmudov “Bolalar kasalliklari “ Toshkent 1993 yil. 4. www.ziyonet.uz

Похожие

Bronxial astma, plevrit kasalligi, yurak yetishmovchiligi, kollaps va shokda birinchi yordam ko'rsatish

Irsiyat va salomatlik

Gipertoniya xafaqon kasalligi

Buyrak tosh kasalligi

Erkak jinsiy a’zolari anatomiyasi va erkaklarning jinsiy faoliyati. Tanosil (jinsiy) organlar