Bronxial astma, plevrit kasalligi, yurak yetishmovchiligi, kollaps va shokda birinchi yordam ko'rsatish - Медицина - Рефераты

Bronxial astma, plevrit kasalligi, yurak yetishmovchiligi, kollaps va shokda birinchi yordam ko'rsatish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Bronxial astma, plevrit kasalligi, yurak yetishmovchiligi, kollaps va shokda birinchi yordam ko'rsatish Reja: 1. Bronxial astma kasalligi haqida umumiy ma’lumot, etiologiyasi uning klinik belgilari, davosi va oldini olish chora-tadbirlari. 2. Plevrit kasalligi haqida ma’lumot, etiologiyasi, klinik belgilari, davosi va oldini olish chora-tadbirlari. 3. Yurak yetishmovchiligi, kollaps va shok haqida umumiy ma’lumot. 4. Yurak yetishmovchiligi, kollaps va shokda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish.

Bronxial astma bu (grekchadan asthma-qiynalib nafas olish) surunkali qaytalanuvchi kasallik bo’lib, buning asosida bronxlar reaktivlihining o’zgarishi yotadi, bu esa immunologik va noimmunologik mexanizmlariga asoslangan. Bu kasallikda bo’g’ilish xuruji hamma vaqt uchraydigan klinik belgili bo’lib, hisoblanadi, bu bronxlar qisishi, bronx shilliq qavati shishi va ko’p miqdorda shilimshiq ajralishi natijasidad paydo bo’ladi. Qadimda bronxial astma kasalligini-bemorlar bundan qiynaladiyu, lekin bundan o’lmaydi deb qarashgan. Ammo oxirgi 20-30 yil davomida bronxial astmaning kechishi yomonlashmoqda. Ko’pincha o’sha bilan tugamoqda. Hozirgi kunda bu kasallik keng tarqalganligi kutilmoqda. Katta yoshdagi aholining 3-5 bronxial astma bilan kasallanmoqda. Bu kasallik bilan o’rta yoshdagi kishilar, ayniqsa ayolar ko’proq kasallanmoqda. Plevrit –bu plevradagi yallig’lanish jarayonidir. Bu ko’pincha ikkilamchi kasallik bo’lib, o’pka zararlanganda ko’krak qafasi ichi limfa tomirlari zararlanganda yuqumli allergik kasalliklardan so’ng paydo bo’ladi. Plevrit bo’lishi mumkin quruq ekkusutativ. Bu bronxlar kovagining torayib qolishi natijasida to’satdan paydo bo’ladigan surunkali eozinofilli bronx tizimining yallig’lanish kasalligi. Bo’g’ilib qolish va nafas chiqishining qiyinlashuvi bilan belgilanadi. So’nggi yillarda allergik kasalliklar bilan xastalangan kishilar soni ko’payib bormoqda. Bronxial astma- surunkali, mustaqil, allergik kasallik bo’lib, kasallik asosida bronxlar reaktivligining immunologik yoki noimmunologik o’zgarishi yotadi. Kasallikning asosiy klinik belgisi

bronxlar shilliq qavatining shishishi, shilliq ishlab chiqarishning kuchayishi va bronxospazm tufayli nafas qisishi hisoblanadi. Astma so’zi yunonchada bo’g’ilish, hansirash degan ma’noni bildiradi. Etiologiyasi va patogenezi. Kasallikka bronxlar funksiyasi nerv regulyatsiyasining buzilishi sabab bo’ladi. Astma xuruji o’pkani innervatsiya qiluvchi adashgan nerv uchlarining ta’sirlanishi natijasida boshlanadi. Bunda bronxlarning silliq mushaklarida spazma paydo bo’lib, bronxlar kovagining torayishi natijasida nafas olish qiyinlashadi va natijada bo’g’ilishga olib keladi. Allergentlar-tuxum kabi oziq-ovqat mahsulotlari pichan, beda ,gul va uy hayvonlarining yungining hidi, shuningdek zax uyda joylashgan hasharotlar bakteriyalarning parchalanish mahsulotlariga nisbatan organizm sezuvchanligining oshishi bo’g’ilish xurujiga sabab bo’ladi. Ba’zan bronxial astma xuruji allergenlar, masalan burun to’sig’ining qiyshayishi, burundagi poliplar, o’t pufagi va xotin-qizlar jinsiy a’zolarining yallig’lanishi (reflektor ta’sirlanish), nasldan o’tishi va hokazolar ta’sirida ham ro’y berishi mumkin. Bundan tashqari organizmning sovishi, tamaki chekish, tamaki chekilgan xonada ko’p bo’lish, zax xonalar, nam havo, fasl o’zgarishi, atrof-muhitning bosimi o’zgarishi va boshqalar ham astma xurujiga sabab bo’ladi. demak tashqi sabablar tana kurashishligini o’zgartira oladi. Bronxial astmaning rivojlanishida markaziy nerv tizimining faoliyati benihoyat katta. Nerv tizimi bo’sh kishilar astma bilan ko’proq og’riydi. Ba’zan to’satdan qo’rqish, ruhiy kayfiyatlarga berilish, yuqumli kasaliklar oqibatida ham bu kasallik ro’y berishi mumkin.

Belgilari. Bronxial astma xuruji ko’pincha to’satdan boshlanadi. Ba’zan xurujdan ko’krak qisilib, umumiy darmonsizlik seziladi. Kasallik xuruj qilganda bemor nafas olishni yengillashtirish maqsadida o’tiradi va karavot qirrasi yoki biron-bir qattiq narsaga tayanib, mahkam ushlab oladi. Ko’pincha o’tirgan joyidan sakrab turib, deraza oldiga yuguradi. Nafas qisqarish qiyinlashgani uchun bemor rangi o’chib, ko’zlarida qo’rquv alomati ko’rinadi, halloslashi kuchaygani sayin yuzi ko’karadi. Bemorga sinchiklab qaralsa, ko’krak qafasi kattalashganligi bilinadi. Perkussiyada o’pka ustiga auskultatsiyada o’pkadagi nafas tovushlari sustlashib, xushtak ovozini eslatuvchi xirillashni eshitish mumkin. Kasallik xuruji vaqtida gavda harorati o’zgarmaydi. Ba’zan qisqa vaqt isitma ko’tarilishi mumkin. Xuruj davri yarim soatdan 2-3 soatgacha davom etsa (bir necha kun, hatto haftagacha) cho’zilib ketishi mumkin. Xuruj uzoq vaqt davom etsa, bemorning yuzi kerkib, ter bosadi, qo’l oyoqlari sovuydi. Xuruj oxirida yo’tal tutadi, ko’karadi, so’ngra bemor yopishqoq shishasimon balg’am tashlaydi. Xuruj o’tib ketgach, bemor o’zini yaxshi his qila boshlaydi. Odatda astma xuruji dastlab kamroq bo’lib, keyinchalik tez-tez tutib turadi. Bronxial astmaga tashxis qo’yish qiyin emas: tirik ko’rinishdagi xuruj nafas chiqarish qiyinlashib, bo’g’ilish, balg’amda Krushman spirallari, Sharko-Leyden kristallari bo’lishi, qonda eozinofillar ko’payishi kuzatiladi, allergenlar bilan muloqotda bo’lish kasallikka aniq tashxis qo’yishga asos bo’ladigan belgilardir. Davolash va progilaktikasi. Kasallik xurujlari oralaridagi davrda davo keyingi xurujning oldini olishga qaratiladi. Xuruj qilganda hamshira, shifokor kelguncha bemor ahvolini yaxshilash choralarini

ko’rishi, kiyimboshni yechishi, xona havosini yengillatib turishi, bemorni tinchlantirishi lozim. Kasallik xuruj qilganda turli bemorlarga turlicha davo choralari ko’riladi. Aksariyat hollarda teri ostiga adrenalin (0,1% li eritmasida 0,3-0,7ml) yuborish yaxshi natija beradi. Ba’zi bemorlar teri ostiga 5% li efedrin eritmasidan 1ml inyeksiya qilinadi. Efedin bilan adrenalin eritmasi qo’shib yuborilsa, ta’sir kuchi uzoq muddat saqlanadi. Bundan tashqari kasallik xurujini bartaraf etish uchun venaga 2,4% li eufillin eritmasidan 7-10ml yuboriladi. Ko’pincha dorilarni ingalyatsiya orqali berish yaxshi natija beradi: sambutamol, berotik, berodual, terbutalin, fenoterol har 3-5 soatda aksariyat salmeterol, formoterol har 12 soatda ishlatiladi. Ba’zi paytlarda ishlatiladigan gormonlar kortikosteroidlar (ingalyatsiya, ichish yoki venaga yuborish usullari) bronxial astma kasalligini og’irlik bosqichiga qarab(1-2-3-4 va 5 bosqichiga) bo’linadi. Kasallik xurujlari oralarida bemor hayotini tartibga solish va nerv tizimini mustahkamlash uchun suv muolajalari, psixoterapiya, nafas gimnastikasi buyuriladi. Bundan tashqari, bemorni davolashda AKTG kortizon, prednizolin, astmatol, antastman, dimedrol kabi dorilar hamda, 10% li kalsiy eritmasi ishlatiladi. Ayrim hollarda kasallik xurujini kamaytirish maqsadida bemorning iqlim sharoitini o’zgartirish katta ahamiyatga ega. PLEVRIT Bu plevra pardasining yallig’lanishidir. Belgilariga qarab, quruq va ekssudatli bo’ladi.

Etiologiyasi va patogenezi. Aksariyat plevrit o’pka sili, zotiljam, revmatizm, shikastlanish, shuningdek, o’pkaning gemorragik infarkti, uremiya oqibatida paydo bo’ladi. Quruq plevrit. Belgilari: kasallik to’satdan boshlanadi. Biqin sanchib og’riydi; yo’talganda va qimirlaganda og’riq zo’rayadi. Shu boisdan bemor kasal tomoniga yonboshlab yotishga majbur bo’ladi. Uning tinkasi quriydi, o’zini noxush sezadi, ishtahasi yo’qoladi, kechalari ko’p terlaydi. O’pka auskultatsiya qilinganda plevrada ishqalanish shovqinni bemalol sezadi. Bemor obyektiv tekshirilganda kasallangan tomonning nafas olishdan ortda qolganligi kuzatiladi. Plevritda ko’pincha ko’krak qafasi og’rib, yelka va qo’ltiqqa, ba’zan qoringa tarqaladi. O’pkadagi og’riqdan tashqari, bemorni quruq yo’tal bezovta qiladi. Tana harorati ko’pincha subfebril, ba’zan yuqori (38- 39 0 ) bo’ladi. isitma yurak faoliyatining tezlashuvi va ko’p terlash bilan birga kuzatiladi. Quruq plevrit bilan o’grigan bemor rentgenda tekshirilganda bir xil kattalikdagi qorong’ulik ko’rinadi. Diafragmaning zararlangan tomonning harakatlanishi orqada qoladi. Bemor 1-2 haftadan so’ng sog’ayib ketadi. Kasallik ba’zan uzoq davom etishi mumkin. Davolash. Bemor tanani harorati tushguncha o’rinda yotishi zarur. Ko’krak qafasining og’riq paydo bo’lgan tomoniga gorchichnik isituvchi kompress qo’yiladi. Og’riqni qoldirish va yo’talni pasaytirish maqsadida kodein yoki dionin beriladi. Salitsiltlar, butadion va piramidon buyuriladi. Shuni unutmaslik kerakki, quruq plevrit ko’pincha o’pka siliga aylanishi mumkin. Shunga ko’ra, bunday bemorlar dispanser nazoratida bo’ladi va streptomitsin PASK bilan davolanadi.

Eussudatli plevrit. Plevra bo’shlig’ida suyuqlik to’planishi bilan belgilanadi. Ko’pincha bevosita quruq plevritda keyin biqin og’rig’i boshlanadi. Chuqur nafas olganda og’riq ayniqsa seziladi. Etiologiyasi va patogenezi. Aksariyat sil oqibatida yuzaga keladi. Ba’zan revmatizm ham sabab bo’ladi. Belgilari. Bemor nafas olganda, og’riq paydo bo’lishi, quruq va og’riqli yo’tal tutishi, isitma chiqishi, loghaslikdan shikoyat qiladi. Kasallik tana harorati ko’tarilishi va et uvishishi bilan boshlanadi. Bu hol 2-3 hafta davom etishi mumkin. Plevra bo’shlig’ida ekssudat ko’payishi natijasida og’riq kamayib, nafas qisishi kuchaya boradi. Ayni vaqtda umumiy darmonsizlik va lohaslik zo’rayadi. Bemor harakatining cheklanganligi kuzatiladi. Qon tekshirilib ko’rilganda, leykositoz miqdorining oshganligi (leykositoz) va EKT tezlashganligi kuzatiladi. Ekssudatli plevrit turlicha kechadi. Kasallikning o’tkir hollari odatda 2-3 haftadan so’ng pasayadi. Ekssudatning so’rilishi, odatda bir ikki oy davom etishi mumkin. Davolash. Plevraga yig’ilgan ekssudatni shprist yordamida yoki, Poten yoki Leonov uskunasi yordamida tortib olish bemor ahvolini yaxhsilashiga olib keladi. Plevrani punksiya qilish. Punksiyani orqa-qo’ltiq osti ko’krak chizig’i bo’yicha 8-yoki 9 qovurg’a orasida qilinadi. Igna sanchishga avval punksiya qilishga mo’ljallangan joy va uning atrofi spirt, so’ngra yod bilan yaxshilab dezinfiksiya qilinadi. Bemorni stulga mindirib, yoki karavot chetiga o’tkazib, kasallangan tomondagi qo’lini boshga ko’tarib qo’yiladi. Bunda qovurg’alraro bo’shliqlar kengayib, igna sanchish osonlashadi.

Ekssudatli plevritda bemor o’rinda yotishi va yuqori sifatli oziq mahsulotlari pishirilgan ovqatlar yeyishi kerak. U yotgan palata shamollatib turilishi lozim. Plevrit o’pka sili sababli bo’lsa, bemorga streptomitsin yuborish va PASK ichish buyuriladi. Bunda ham bemor ahvoli yaxshilanmasa, kislorod bilan davolanadi. Bemorga turli xil vitaminlar: B va C vitaminlar buyuriladi. Plevra bo’shlig’idagi yiringli ekssudat chiqarib tashlanadi. So’ngra bo’shliq sterillangan fiziologik eritma bilan yuvilib, har kuni 200000 TB penitsilin eritmasi yuboriladi. Ayni vaqtda har 3 soatda mushaklar orasiga ham 50000 TB penitsilin inyeksiya qilinadi. Bundan tashqari, streptomitsin, eritromitsin, monomitsin va tetrasiklin kabi antibiotiklar buyuriladi. Konservativ davo choralari yetarli foyda bermasa, jarrohlik usuli bilan davolanadi. Profilaktikasi. Kasallikning profilaktikasi plevritda sabab bo’luvchi kasalliklarning oldini olish, ularni o’z vaqtida davolash: sil, o’pkaning turli kasalliklarining, sil sababiga ega bo’lmagan o’pka kasalliklarining oldini olishdan iborat. Tomir va yurakdagi o’tkir yetishmovchiliklar Tomirdagi o’tkir yetishmovchiliklar ular tonusining pasayishi, vena va kapilyar qon tomirlarining kengayishi oqibatida paydo bo’ladi. Natijada qon bosimi pasayib ketadi. Bunda qorin bo’shlig’i organlarida qon to’planib qolishi oqibatida yurakka qon oqib kelishi kamayadi. Etilogiyasi. Tomirlardagi o’tkir yetishmovchilikka aksariyat nerv psixik travma, markaziy nerv sistemasining travmasi, og’ir jarohatlanish operatsiya, qon yo’qotish, intoksikatsiya, ifeksiya va hokazolar sabab

bo’ladi. Bu kasallik hushdan ketish, kolaps va shok shaklida yuzaga chiqadi. Hushdan ketish qisqa muddatli bo’lib, yurak faoliyatining susayishi, bemor rangining oqarib ketishi, lab ko’karishi, oyoq qo’lning muzlab qolishi bilan xatrakterlanadi. Hushdan ketish miya qon bilan yetarli ta’minlanmasligi oqibatida miya qisqa muddatli anemiya hosil bo’lishidan yuzaga keladi. Hushdan ketishning asosiy sabablari: ko’p qon ketishi, holdan toyish, ochlik, uzoq muddat tik turish, qattiq og’riq to’satdan kuchli hayajonlanish va shuning kabi hodisalardir. Uzoq muddatli hushdan ketish bemor hayoti uchun xavfli bo’lib, bunda yurak faoliyati susayib ketadi. Shok va kollaps Infeksiya va intoksikatsiyalarda tomirlarning o’tkir yetishmovchiligi tufayli qon aylanishining buzilishi kollaps deb ataladi: jarohatlanish, travma, kuyish, perforativ peritonitda bo’ladigan kollaps holat shok deyiladi. Belgilari. Shok yoki kollaps vaqtida bemor hushdan ketmaydi, u faqat o’zini zaif sezadi. Gavda temperaturasi normadan pastga tushadi, oyoq-qo’li muzlab qoladi, ko’z qorachig’i kengayadi; yuzi kul rang tusga kiradi va sovuq yopishqoq ter bilan qoplanadi. Tili quruq bo’ladi, bemor tashnalik sezadi, nafas yuzaki, puls tezlashgan, sezilarsiz bo’lib, ba’zan butunlay qo’lga bilinmaydi. Arterial hamda venoz qon bosimi pasaygan va siydikning miqdori ancha kamaygan bo’ladi. Birinchi tibbiy yordam. Hushdan ketgan bo’lsa, sof havodan nafas olishni ta’minlash uchun derazalar ochiladi. Ust kiyimini ko’krak

va bo’yin sohasidagi tugmalari yechiladi. Bemorning bosh miyasiga qon oqishini yaxshilash maqsadida boshini past qilib yotqiziladi. Ba’zan bemorni hushiga keltirish uchun yuziga sovuq suv purkab, nashatir spirti hidlatiladi. Basharti bemor hadeganda hushiga kelmasa, kofein-kamfara eritmalari inyeksiya qilinadi. Suniy nafas oldiriladi. Hushidan ketish qaytalanishi mumkin. Shuning uchun bemor ahvolini nazorat qilib turish lozim. Bemorni kollaps yoki shok holatidan qutqarish uchun iliq xonaga yotqizish, oyoq qo’liga grelka qo’yish, og’riqni qoldirish uchun narkotkal (Morfin, pantopon, promedol), tomir toraytiruvchi dorilar (adrenalin, efedrin, noradrenalin, mezaton) beriladi. So’ngra markaziy nerv sistemasini qo’zg’atuvchi dorilar (kofein, strixnin, kamfara) buyuriladi. Shunda ham bemor ahvoli yaxshilanmasa, venaga 25% li spirt eritmasidan 30ml yuboriladi. Yurak astmasi. Yurak astmasi xurujga o’xshash nafas qisishi bilan nomoyon bo’lib, ko’pincha kechasi tutadi. Yurak astmasiga gipertoniya kasalligi, miokard infarkti, ateroskleroz, yurakning aortal porogi, o’tkir nefrit va yuqumli kasalliklar sabab bo’ladi. Belgilari. Dastlabki belgisi bemorga havo yetishmay qoladi. Natijada u o’tirib oladi va xonaning derazasini ochishga intiladi. Uzoq muddatli xurujga teri rangsizlanib, bemor ko’karib ketadi. Yuziga ter tomchilari paydo bo’ladi. Nafas olish tezlashadi. Ba’zan yo’tal tutadi. Bemor quruq yo’talib ozroq shilimshiq balg’am ajraladi. Puls tezlashadi. Yurak astmasi ayrim hollarda bronxial astmadagi nafas qisishini eslatadi. Shu boisdan ularni bir-biridan ajrata bilish zarur.

Birinchi tibbiyot yordami. Bemorga avvalo orom berish, boshini yuqori qilib yotqizish kerak. Xuruj vaqtida kichik va katta doira venalariga qon dimlanib qolishini yo’qotish uchun 300-400ml qon chiqariladi, miya va yurak tomirlarini kengaytirish uchun vanaga 0,5ml strofantin va 20ml 40%li glyukoza eritmasi yuboriladi. Bundan tashqari teri ostiga kofein, kamfara, korazol yuboriladi, kislorod berib turiladi. Kasallikda yurak sohasi qattiq og’riganligi uchun bemorga tomir kengaytiruvchi dorilardan nitrogliserin va validol beriladi. Nafas olish markazining harakatini va qon tomirlar markazi faoliyatini normallashtirish hamda bronxlar va bronxiolalarni kengaytirish uchun 1% li morfin eritmasidan 1ml, yaxshi 0,1% li atropin etritmasidan 0,5ml yuborish lozim.

Adabiyotlar: 1. Ichki kasalliklar F.I.Kamarov, V.G.Kukes., A.S. Smetnyov., Tibbiyot nashriyoti, Moskva 1981 yil 4-85 betlar. 2. Ichki kasalliklar O’.B. Sharopov. Abu Ali Ibn Sino nashriyoti Toshkent 1994 yil. 3. Ichki kasalliklar S.N.Bobojonov, Abu Ali Ibn Sino Toshkent 2003 yil. 4. Tibbiyot hamshiralari o’quv qo’llanmasi Ramazonova R.A. Syomina Yu. G. Toshkent O’qituvchi nashriyoti 224-232 betlar.

Похожие

Nafas olish va yurak - qon tomir tizimlarining kasalliklari

Sog`liq va kasallik haqida tushuncha. Nafas olish a`zolari kasalliklari

Sog‘liq va kasallik haqida tushuncha. Nafas olish a‘zolari kasalliklari

Nafas olish a’zolari kasalliklari

Bronxlarni qengaytiruvchi va balram quchiruvchi dori vositalarining qlinik va farmakologik tavsifi