logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Медицина
  4. Bronxlarni qengaytiruvchi va balram quchiruvchi dori vositalarining qlinik va farmakologik tavsifi

Bronxlarni qengaytiruvchi va balram quchiruvchi dori vositalarining qlinik va farmakologik tavsifi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB
Скачать
Bronxlarni qengaytiruvchi va balram quchiruvchi dori vositalarining qlinik va farmakologik tavsifi Bronxlar obstruksiyasi bronx va o‘pka kasalliklarining kechishiga va bu kasalliklar natijasida ta’sir qiluvchi patofiziologik buzilishlarning sabablaridan biridir. Qeyingi yillarda bronx va o‘pka xastaliklarida bronxlar obstruksiyasi ko‘payib bormoqda va kuchli ko‘rinishda namoyon bo‘lmoqda. Bemorlarda bronxlar obstruksiyasi borligini quyidagi klinik belgilarga asoslanib aniqlash mumkin: 1. Hansirashning o‘zgarib turishi va uning atmosfera omillari (sovuq, namlik) bilan bog‘liqligi. 2. Nafas chiqarilishining qiyinlashgani va uning nafas olishga nisbatan uzayganligi. 3. Hansirashni kuchaytiruvchi yo‘talning mavjudligi. 4. Ko‘krak qafasida hushtaksi Mon xyrillashnynR sezilishi. 5. Tinch nafas olysh yoky kuchli nafas chiqarish vaqtida quruq, ayniqsa yuqori tembrdagi xirillashlarning mavjudligi, 6. Nafas olish vaqtida o‘mrov usti chuqurchasining va qovurga oralig‘ining tortilishi. 7. Upka pastki chegarasining pasayishi va qutichasimon perkutor tovushning paydo bo‘lishi. 8. Nafas shovqinlarining qattiq tembri. 9. Pnevmotaxometriya va kuchaytirilgan nafas chiqarish hajmiying kamayishi. Bronxlar o‘tkazuvchanligini tiklash bronx va o‘pkaDa o‘tkir kechayotgan kasalliklarning cho‘zilib ketishi va surunkali kasalliklar kuchayib ketishining oldini oladi, shuningdek, o‘pka emfizemasi va yurak yetishmovchiligi kabi asoratlar kelib chiqishini kamaytiradi. Klinik tajribalar va maxsus tekshirishlar natijasiga ko‘ra bronx obstruksiyasi mexanizmlari har xil bo‘lishyga qaramay, eng asosiysi bronx shishi va balg‘am ajralishining qiyinlashuvidir. Bronxlarni kengaytiruvchi va balg‘am ko‘chiruvchi dori moddalarning klinik farmakologiyasi masalasi dolzarbligi shu bilan belgilanadi. 15.1. BRONXLARNI KENGAYTIRUVCHI DORI VOSITALARI Bu dorilar mexanizmiga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1. Simpatik asab tizimi ishini kuchaytiruvchi (simtomimetik)lar: a) to‘g‘rdanto‘g‘ri ta’sir etuvchilar (adrenalin, izadrin, alupent, salbutamol, berotek); b) vositali ta’sir etuvchilar (efedrin va uning unumlary, antastman, teofedrin). 2. Bronxlarga parasimpatik asab ta’sirini susaytiruvchi (xolinolitiklar), ya’ni atropin va boshqalar. 3. Bevosita bronx va boshqa a’zo muskullariga susaytiruvchi (miolitik) ta’sir qiluvchilar — eufillin, aminofillin va boshqalar. Bronx silliq muskullari tonusi alfa va beta hamda xolin, gistamin va triptaminergik qurilmalar bilan idora etiladi: alfaadrenergik va xolinergik qurilmalar qo‘zg‘alganda bronxlar qisqaradi, betaadrenoretseptorlar esa uni kengaytiradi. Bronxlar tarangligining susayishi va oshishi faol jarayon bo‘lib, glikogenning fosforillanishi hisobiga energiya bilan ta’minlanadi, natriy ionlarining hujayraga kirishi va kalsiy ionlarining sarkoplazmatik retikulumda to‘plannishi aktomiozin hosil bo‘lishiga to‘sqinlik qilganligi tufayli bronx silliq muskullari bo‘shashadi. You jarayon ho‘jayradagi sAMF vy sGMF ning o‘zgarishiga bog‘liq, hujayrada sAMF miqdorini ko‘paytiruvchi (simpatomimetiklar) yoki sGMF miqdorini kamaytiruvchi (xolinolitik) dorilar bronxial astmani davolashda asosiy guruh dorilari hisob lannadi. Xolinolitik moddalar. Bu guruhga kiruvchi dorilardan tibbiyotda atropin va antastman kengroq qo‘llanila* di. Atropinning bronxlar qisilishini susaytirish me* xanizmi Mxolinergik qurilmalar. oxirida sGMF miqdorining kamaytirishi yotadi. Shu sababli atropin va uning preparatlari ko‘proq kechasi tutadigan bronxial astma xuruji va jismoniy zo‘riqish natijasida ro‘y beradigan astma xurujlarida ishlatiladi. Bu maqsad uchun 0,2—0,3 mg atropinni 1:5 yoki 1:10 suvda eritib 3—5 daqiqa davomida hidlatilganda bronxlarni kengaytirish samarasi 0,24—0,48 g eufilinni venaga yuborilgandagi ta’siriga tengdir. Atropinning terapevtik ta’siri juda tez, bir necha daqiqadan so‘ng paydo bo‘ladi va 6 soat davom etadi. Atropinning 0,1 foizli eritmasini mushakka yoki teri ostiga yuborish ham mumkin. Atropin jigarda gidrolizlanish yo‘li bilan parchalanadi, bir qismi esa o‘zgarmagan holda buyrak orqali chiqib ketadi. Antastman, teofedrin, solutan bilan qo‘shib surunkali bronxobstruksiyasida keng qo‘llaniladi. Atropin miqdori ko‘payib ketganda bemorning og‘zi quriydi, ko‘z qorachig‘i kengayadi, ko‘z akkomodatsiyasi buziladi, taxikardiya boshlanadi. Axlat, siydik ajralishi qiyinlashadi. Bosh aylanishi mumkin. Glaukomada atropin tavsiya qilinmaydi. Atropyan bronx suyuqligi chiqishini kamaytirgani uchun balg‘am ko‘chishini qiyinlashtiradi. Bu xususiyati tufayli u pediatriyada ishlatilmaydi. Bolalar amaliyotida ipratropin bromid (atrovent) ko‘p ishlatiladi. Bu dori moylarda yomon eriganligi sababli ichakdan kam so‘riladi. Hidlatilganda ta’siri 20—30 daqiqadan so‘ng boshlanib, 1,5—2 soatdan keyin eng yuqori darajaga yetadi va 4—8 soat davom etadi. Beta2adrenomimetiklardan ta’sir kuchi jihatidan kamroq bo‘lsada, atroventga o‘rganib qolish sekinroq bo‘ladi. 7 yoshga qadar bolalarga 1 ingalatsiya uchun beriladigan miqdori sutkasiga 20 mkg dan 3—4 marta, 7 yoshdan katta bolalarga esa 2 ingalatsiya miqdori 40 mkg dan 3—4 marta. Atrovent keksa yoshdagi bemorlarga (astmaning ko‘rinishidan qat’iy nazar) katta diametrlari bronxlar qisilishida hamda psixogen astmalarda yaxshi yordam beradi. Atropin, kromolin natriy homila uchun xavfsiz. Simpatik nerv tizimining ta’sirini kuchaytiruvchi dorilar guruhi Bu guruhga kiruvchi dorilar bronx silliq muskulLarini kuchli bo‘shashtiruvchilar bo‘lib, quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1. Alfabetaadrenopozitiv moddalar (adrenalin, efedrin). 2. Beta—beta2adrenergik qurilmalarni qo‘zg‘atuvchilar (izoproterenol). 3. Beta2adrenergik qurilmalarni qo‘zgatuvchilar (alupent, fenoterol, solbutamol, terbutamin va boshqalar) (23jadval). 23 j a d v a l Alfa, betaadrenoqurilmalar qo‘zg‘alganda kelib chiqadigan natijalar Kitiklovchi To‘qima Samaralar Sr * ,;s w Alfaadrenoretsept orlar Biretseptorlar V2retseptorlar V2retseptorlar Bronx muskullari Sop tomirlari Miokard yog to‘qimasi Bronx muskullari Bronx, qon tomirlari Skelet muskullari Jigar va mushaklarda Oson qissaradi Sisqaradi So‘zg‘aladi Lipoliz kuchayadi Bo‘shashadi Kengayadi Sisqarishi kuchayadi Glikogenoliz kuchayadi Adrenalin yaqin kunlargacha tez yordam ko‘rsatishning bronx muskullarini bo‘shashtiruvchi asosiy dorisi hisoblanar edi. U qon tomir muskullarini va skelet muskullarini qisqartiradi. Yurak ishi faoliyatini kuchaytiradi. Adrenalin tabiiy katexolamin bo‘lib, katexol0metiltransferaza (KOMT) yordamida to‘qimalarda gidroksil guruhining tezda metillanishi hamda sulfatlanish yo‘li bilan parchalanadi. Shu sababli adrenalinning ta’siri tez yuzaga chiqadi va (5—10 daqiqa) qisqa muddatli (40—60 daqiqa) bo‘ladi. Adrenalin tez avj olayotgan bronx qisqarishlarini to‘xtatish uchun ishlatiladi. Shu maqsadda 0,1—0,5 ml 0,1% li eritmasi teri ostiga yuboriladi, kerak bo‘lsa, har 40—50 daqiqadan keyin qayta yuborish mumkin. Lekin yuborishlar soni 3 martadan oshmasligi kerak. YOSH bolalarga yoshini hisobga olgan holda 0,1 mlOD foizli eritmasidan beriladi. Adrenalin bronx silliq muskulini bo‘shashtirish bilan birga qon tomirlari qisqarishi hisobiga bronx bezlaridan chiqayotgan shilliqni va bronx shilliq pardasi shishini kamaytiradi. Bu xususiyati ijobiy hisoblanadi. Biroq, adrenalin betaadrenoblokatorlar qabul qilish natijasida kelib chiqqan bronxlar qisqaryshida bemor ahvolini yomonlashtiradi. Keksa yoshdagi, yurakning ishemik kasalligi bor bemorlarga, qandli diabetda uni berib bo‘lmaydi. Beta2retseptorlarning sezuvchanligi o‘zgarganda, ya’ni: 1. Uzoq davom etayotgan (4 soat va undan ortiq) bronx qisishi. 2. Ilgari adrenalin yordam bermagan bemorlarga. 3. Adrenomimetik dorilar bemor tomonidan uzoq va’ noto‘g‘ri (ayniqsa aerozol holida) hamda katta miqdorlarda ishlatilganda. 4. Glyukokortikoidlar uzoq ishlatilganda va ularga o‘rganib qolinganda adrenalin berib bo‘lmaydi. Efedrin noradrenalinni (NA) sinaps oldi asab oxirlaridan siqib chiqaradi. Uning qayta iste’molini (so‘rilishini) buzadi. Adrenergik retseptorlarnyng katexolaminlarga sezuvchanligini oshiradi. Efedrin kislotaga chidamli bo‘lganligi sababli u ichishga ham buyuriladi. Efedrin yengil kislota tabiatiga ega. ’U ovqatdan keyin qabul qilinsa tez so‘riladi. Efedrin M.AO va KOMT ishtirokida parchalanmaydi. Beta2adrenergik retseptorlarga to‘g‘ridanto‘g‘ri ta’sir etishi yoki katexolaminlar ajralib chiqishini ko‘paytirish yo‘li bilan ta’sir qiladi. Bronxlarni kengaytirish qobiliyati mushakka yubo rilganda 15—20 daqiqada, ichishga buyurilganda 30—40 daqiqadan so‘ng kelib chiqadi. Selektiv simpatomimetiklardan kuchsizroq, lekin ta’siri 4—6 soat davom etadi. Efedrin gidroxlorid tabletka holida 0,025 g dan ichishga yoki 5 foizli eritmasi mushakka va 1 foizli eritmasi ingalatsiya uchun buyuriladi. Bolalarga 0,1 md 5% li eritmasidan yoshini hisobga olgan holda beriladi. Ingalatsiya 5 daqiqa davomida 0,5 ml 1 foizli eritmasidan sutkasiga 4 martadan ortiq bo‘lmasligi kerak. Efedrin yengil va o‘rtacha og‘irlikda kechayotgan bronxial astmada, ayniqsa emfizema, pnevmosklerozda’ yordam beradi. Salbiy ta’sirlari. Markaziy asab tizimini qo‘zg‘atadi, tinchlantiruvchi dorilar qo‘shib berilganda esa asabni tinchlantiradi. Erkaklarda siydik tutilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ich qotishi (qabziyat), qon bosimi ko‘tarilishi, qaltirash, uyqusizlik, taxikardiya va ekstrasistoliyani keltirib chiqarishi mumkin. Izadrin (izoproterenol, novodrin, izuprel, alurdin). Beta\ va beta2adrenostimulyator. QOMT ta’sirida parchalanmaydi, shuning uchun uning ta’siri 1—2 soat davom etadi. Hidlanganda bir daqiqadan keyin samarasi yuzaga chiqadi. Cho‘ntakda olib yuriladigan hidlagichlarda 25—75 mg dan tozalangan holda chiqariladi, 1—4 marta hidlansa 1 martalik miqdori hisoblanib, bir kunda 4—6 martagacha tavsiya etiladi. Izadrinning 0,5—1 foizli eritmasi nafas yo‘llari orqali yuboriladi (0,5—1 ml miqdorida) yoki 0,05 g dan tabletka batamom eriguncha shimiladi. Ingalatsiya holida berilganda yurak urishi tezlashishi kuzatilmasligi mumkin. Lekin boshqa yo‘l bilan yuborilganda yurak urishi tezlashishi mumkin. Ateroskleroz, yurakning surunkali yetishmovchiligida, keksa bemorlarga berilmaydi. Alupent (astmopent, orsiprenalin). KOMT ta’sirida parchalanmaydi, tabletka holida 10—20 mg dan va miqdorlangan hidlagichlarda 400 miqdorda, har biri 0,75 mg dan qilib chiqariladi. Eritmasi teri ostiga, mushakka, venaga 0,5—1,0 dan yuboriladi. Ta’siri 15 daqiqadan keyin boshlanadi, 30 daqiqadan keyin yuqori cho‘qqiga ko‘tariladi va 2—3 soat davom etadi (24jadval). Yurakning tez urishi va titrashi bu moddaning salbiy ta’siri hisoblanadi; 0,3 foiz bemorlarda xafaqon xurujini keltirib chiqaradi. Shuning uchun venaga sekinlik bilan yuboriladi. 24 j a d v a l Adrenomimetiklarning ba’zi farmakodiiamik ko‘rsatkichlari Dorilarning nomi Mivdori, mg Bronxlarni kengaytirshp samarasi Boshlanishi Yuqori cho‘qsisi Davomiyligi Izoprenal Orsiprenalin Salbutamol Berotek Terbutalin 0,2 0,75 0,1 0,2 0,25 30—40 daqiqa 1—5 daqiqa 1 —5 daqiqa 1— 5 daqiqa 1—5 datsiqa 30 daqiqa 30 daqiqa 30 daqiqa 45 daqiqa 45 daqiqa 1,5—2 soat 2—3 soat 2—3 soat 5—6 soat 5—6 soat Terbutalin (brikarin). Beta2adrenoretseptorlarga tanlab ta’sir ko‘rsatadi. Ta’sir muddati 3—7 soat, teri ostiga 0,25—0,5 mg dan yuborilganda adrenalindan faqat ta’skxr muddati bilan farq qiladi. Salbiy ta’siri adrenalinga o‘xshash. Salbutamol (ventalin). Beta2adrenoretseptorlarga tanlab ta’sir ko‘rsatadi, cho‘ntak hidlagichlari holida 200 g miqdorda chiqariladi. Har biri 0,01 mg dan dori saqlaydi. Astma xurujini yo‘qotish uchun ishlatiladi. Ichilganda 4—6 soatda ta’sir qiladi. KOMT ta’sirida parchalanmaydi. Ta’siri 1 soatdan keyin paydo bo‘ladi. Astma xurujining oldini olish uchun 2—4 tabletkadan tavsiya etiladi. Ta’sirining kelib chiqish tezligi va davomiyligi jihatidan salbutamol alupentga o‘xshash, lekin salbiy ta’siri kamroq bo‘ladi. Berotek (fenoterol). Beta2adrenomimetik. Ballonlarda 0,2 mg dan 300 g miqdorda chiqariladi, ta’siri 7—8 soat davom etadi. Shamchalarda to‘g‘ri ichakka yuborilganda ham ta’siri 7—8 soat davom ’etadi. U ta’siri kuchli va zararsiz modda bo‘lib, 3—10 daqiqada astma xurujini yo‘qotadi. Astma xurujining oldini olish uchun ham 1—2 miqdordan 2—3 mahal yuborilishi mumkin. Ba’zan qonda kislorod miqdori kamayishi ruhiy, jismoniy qo‘zg‘alishni chaqiradi. Beta2adrenomimetik, salbiy ta’sirlari kamdankam o‘chraydi, lekin uni palapartish qo‘llab bo‘lmaydi. Bemorlarga kuniga 3—4 mahal tavsiya etiladi. Ortiqcha qabul qilish xavfli bo‘lib, alveola va kichik bronxlarda suyuqlik to‘planib, bronxlar to‘silib qolishiga olib keladi. Bunga bronx shilliq pardalari, qon tomirlarining kuchli kengayishi sabab bo‘ladi. Bu salbiy ta’sirining oldini olish uchun beta2adrenomimetiklarga 0,025 efedrin qo‘shib beriladi, chunki efedrin qon tomirlarini toraytiradi. Bronxlarni kengaytiruvchi moddalarni nafas yo‘llari orqali yuborish juda qulay hisoblanadi, bu moddalar bevosita retseptorlarga ta’sir qiladi. Rezorbtiv ta’siri kuzatilmaydi va jigarda parchalanmaydi. Og‘ir ahvolda yotgan bemorga, qiyin nafas olayotgan va og‘ir obstruksiya holatida ishlatilganda samara bermaydi. Bunday holda ichish uchun, venaga yoki mushakka yuborilishi mumkin. Yuqorida gyumi keltirilgan beta2aDrenomimetiklardan pediatriya amaliyotida ko‘proq orsiprenalin (alupent), terbutalin, salbutamol va berotek ishlatiladi, Ingalatsiya uchun quyidagicha miqdorlanadi: 10 yoshgacha bo‘lgan bolalarga sutkasiga 6 miqdorgacha, har 4 soatda 1 miqdordan; 10 yoshdan keyin esa sutkasiga 12 miqdor, har 4 soatda 2 miqdordan beriladi. Tabletka holidagi betagadrenomimetiklarni miqdorlash 25jadvalda keltirilgan. Bularni teri ostiga yuborilganda ta’siri 10—15 daqiqadan keyin yuzaga keladi va 4—6 soat davom etadi. Uni quyidagi miqdorda berish mumkin: alupentning 0,1 ml 0,05 foizli eritmasi 1 ml dan ortiq bo‘lmagan miqdorda beriladi. Terbutalinning 0,05 ml 0,1 foizli eritmasidan 0,5 ml dan ortiq bo‘lmagan miqdori bolaning yoshini hisobga olgan holda beriladi. Betaadrenomimetiklar, terbutalin, salbutamol, orsiprenalinlar, homiladorlikning oxirgi oylarida bachadon muskullarining qisqarishini susaytiradi, shu sababli akusherlik amaliyotida bular bolaning vaqtidan oldin tug‘ilishining oldini olishda ishlatiladi. Ularni tug‘ruq oldidan boshlangan bachadondan qon ketishlarida berib bo‘lmaydi, chunki tug‘ruqdan keyin ular qon ketishini yanada kuchaytirib yuborishi mumkin. Metilksantinlar. Farmakodinamikasi. Eufillin quyidagi ta’sirlarga ega: — adenozinga sezgir retseptorlarni to‘sib qo‘yib, purinergik tormozlash tizimiga ta’sir qiladi (semiz hujayralardan gistamin ajralib chiqishini kamaytiradi); — buyrak usti bezi po‘stlog‘idan glyukokortikoidlar hosil bo‘lishi va ularning qonga ajralib chiqishini kuchaytiradi; charchagan diafragma muskuli qisqarishini kuchaytiradi; kuchli bronx qisuvchi YE2 prostaglandin ta’sirini to‘xtatadi, lekin eufillinning asosiy ta’sirlari fosfodiesteraza fermenti faolligini kamaytirishga bog‘liq, bu esa o‘z navbatida SAMF miqdori ko‘payishiga olib keladi va Sa++ kanalini to‘sib qo‘yadi. Natijada bronx silliq muskullarining tonusi susayadi. Eufillin mikrotsiliar tashilishiga ta’sir qilishi natijasida bronx shilliq pardasi shishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, o‘pka, yurak ish faoliyatini kuchaytiradi, buyrakda qo« aylanishi ortadi. MNS faoliyatini yaxshilaydi va oshqozonichak shilliq pardasini ta’sirlantiradi. farmakokinetikasi. Eufillinning biologik o‘zlashtirilishi 90 foizni tashkil qiladi. Shunday bo‘lishiga qaramay, uning so‘rilishi ovqat vaqtida va o‘rnidan turolmaydigan bemorlar qabul qilganda kamayadi. Yuborilgan eufillinning 10 foizi o‘zgarmagan holda chiqib ketadi, qolgan qismi jigarda ksantinoksidaza ta’sirida parchalanadi. Qonga so‘rilgan eufillinning tanadan yarim chiqib ketish davri 8 soat, bolalarda3,5 soat, chekuvchilarda 5,5 soat, o‘pka, yurak, jigar yetishmovchiligida bu davr uzayishi mumkin. Furosemid, betaadrenoblokatorlar, antibiotiklar (makrolidlar, eritromitsin), homilaga qarshi ishlatiladigan steroid kontratseptik dorilar bu davrni uzaytiradi va eufillinning jigarda parchalanishini susaytiradi. Shu sababli bu paytda eufillin samarasini saklab turuvchi miqdorning yoki sutkadagi qabul qilishlar sonini kamaytirishda uning qondagi miqdorini tekshirib turish tavsiya etiladi. Barbituratlar, izoniazid, karbamazepin, eufillinning jigarda parchalanishini tezlashtiradi. Shu sababli yuqorida nomi keltirilgan dorilarni olayotgan bemorga eufillin yuborish zarur bo‘lsa, buni hisobga olish lozim. Eufillinning 50—60 foizi (chaqaloqlarda 30—40 foizi) oqsillar bilan birikadi. Eufillinning davolash amaliyotida ishlatilishining qiyinchiligi uning jigardagi metabolizmi katta ko‘lamda o‘zgaruvchanligi bilan belgilanadi. Eufillin chaqaloqlarda va bir yoshgacha bo‘lgan bolalarda katta yoshdagilarga qaraganda sekinroq va bir yoshdan keyin esa tezroq parchalanadi. Buyrak, yurak yetishmovchiligida, gipoksiyada, tana harorati yuqori bo‘lganda parchalanish keskin sekinlashadi. Bir oylikka qadar bo‘lgan bolalarda dorining 30 foizi faol holda, 2 oydan boshlab esa dorining 10 foizi faol, 90 foizi nofaol metabolit holida chiqib ketadi. Yuqorida aytilganidek, eufillinni bolalarda farmakokinetikasi o‘ziga xosligini hisobga olib, uni bir yoshli (ayniqsa bir oylik) bolalarda ehtiyotlik bilan ishlatish zarur. Salbiy ta’siri. Eufillin ichilganda turli xil dispeptik o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi mumkin. Mushak tonusining oshib ketishi (tremor), qayt qilish, shaytonlashni keltirib chiqarishi mumkin. Taxikardiya, ekstrasistoliya, yurak yetishmovchiligi, o‘pka shishi kuzatilishi va qon dimlanib qolishi mumkin. Eufillin homilasiz bachadon qisqarishini susaytiradi. Teofillin qabul qilgan homilador ayollarda bu dorini olmagan ayollarga nisbatan tug‘ish jarayoni uzoq davom etadi. Qsantinlarning homila a’zolariga putur yetkazadigan zararli ta’siri kuzatilmagan. Ishlatish tartibi. Eufillin betaadrenoretseptorlar, adrenomimetiklarga o‘rganib qolinganda kelib chiqadigan astmatik xurujni susaytirishda qo‘l keladigan doridir. Teztez qaytalanib turadigan bronxial astmaning oldini olishda ham ishlatiladi. Eufillin kattalarga birinchi marta yuborilayotganda 5—6 mg/kg, so‘ngra esa har soatda 3 mg dan yuboriladi (26jadval). Vena qon tomiriga yuborilganda 5 —10 daqiqa ichida bronxni bo‘shashtira boshlaydi va bunday ta’siri 30 daqiqa davom etadi. Tabletka berilganda qonda davolovchi miqdori 1—2 soatdan keyin ta’sir qiladi va 6—8 soat davom etadi. Qonda o‘rtacha davo miqdori 10—12 mkg/kg, chekuvchilar uchun —18 mkg/kg, eng kam zaharlovchi miqdori —18—20 mkg/kg. Eufillinning 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda eng yuqori sutkalik miqdorini quyidagi formula (1,25x— 0,3 x haftalar soni +8) bilan hisoblab topish mumkin. Kattalar uchun esa tana og‘irligi x mgx 85 (teofillinning dori tarkibidagi % miqdori). 3 yoshli bolaga 30 mg/kg bo‘lib, bu miqdor 9 yoshgacha saqlanadi. 9 yoshdan 12 yoshgacha 25 mg/kg, 12 yoshdan keyin esa 22 mg/kg. Yuqorida keltirilgan eufillin miqdori faqat kasallik og‘ir kechayotgandagina ishlatiladi. Qolgan paytlarda esa yuqorida keltirilgan miqdorning 50^60 foizi atrofida ishlatiladi. Eufillin yuborish tartibi kasallikning kechishiga bog‘liq. Og‘ir holatlarda tezlik bilan bemor tanasini eufillin bilan to‘yintirish kerak bo‘ladi. Buning uchun bolaning yoshiga qarab 1 marta venaga 30 daqiqada boshlang‘ich miqdorn yubO" 26 j a d v a l Tanani eufillinga tez to‘yintnrish tartnbn K asalnin g Sutkalik mikdori Birinchi marta yuboriladigan miq Quvvatlab turadigan miqdori G\uvvatlab turadigan miqdorini yuborish y oshi, yil dori tezligi h isobida m k/kg m l, 2,4% li eritmasi m k/kg m l, 2,4% li eritmasi m k/kg m l, 2,4% li eritmasi m k/kg ml , 2,4% li eritmasi 3 —8 30 1, 25 9 0, 37 2 1 0, 88 0, 9 0, 037 9 —12 25 1, 05 7 0, 30 1 8 0, 75 0, 76 0, 036 1 2—15 22 0, 9 6 0, 25 2 6 0, 65 0, 68 0, 027 riladi. So‘ngra olingan samarani quvvatlab turish uchun dorining tanadan ajralib ulgurayotgan miqdoriga teng bo‘lgan miqdorda tezlik bilan eufillin yuboriladi (27jadval). 27 j a d v a l Bronxial astma xurujini to‘xtatish uchun qon zardobida eufillinning samarali miqdorini hosil qilish tartibi Miqdorlash tartibi Miqdori Samarali mitsdori (30 daqiqa davomida venaga tomchilab yuboriladi) Eufillinni birinchi 5—6 mg/kg 3 mg/kg 0,9 mg/kg soat 0,6 marta olayotgan bemorlar uchun Oldingi kunlar eufillin olgan bemorlar uchun Erishilgan samarani quvvatlab turadigan miqdor 3—5 soat davomida venaga tomchilab yuboriladi Chekuvchi bemorlar uchun Chekmaydigan bemorlar uchun Jigar vazifasi buzilgan, yurak yetshpmovchiligi bilan kechayotgan bronxial obstruksiyasi bor bemorlar uchun mg/kg soat 0,25 mg/kg soat Astma xurujida bronxni qisib qolish bilan kechayotgan o‘tkir respirator virus infeksiyasida eufillinning sutkalik miqdori 3—4 qabulga bo‘lib berilsa kifoya qiladi. Bronxning qisilib qolishining oldini olishda asosiy vazifa har bir bemorga alohida dorining profilaktik miqdorini (10—20 mg/kg) aniqlashdan iborat bo‘lib, bu miqdor sutkasiga 6 qabulga teng bo‘ladi, har 3—4 kunda bu miqdor 25 foizgacha kasalda klinik hamda funksional o‘zgarishlar me’yoriga kelguncha ko‘paytirib boriladi (28jadval). Nafas yo‘llarining surunkali bronxial obstruksiyasi bor bemorlarga eufillinning uzoh davom etuvchi dorilaridan teobiolong, reafillin, durofillin, teolur buyuriladi. Dori shakllari quyidagi tartibda yuboriladi. Davolashning 1—3 kunlari 400 mg dan (salbiy ta’siri kuzatilmasa), 4—6 kunlari 800 mg dan, 7—9 kunlari esa 800 mg dan dori tayinlanadi. Glyukokortikoidlar. Bu preparatlar prostaglandin va yallirlanishning boshqa mediatorlarini kamaytiradi, hujayrada sAMF miqdori faolligini oshirib, katexolaminlar ta’sirini quvvatlaydi. 28 j a d v a l Eufillinning son zardobidagi miqdoriga qarab miqdorlash Tartibi Mivdori, mkg/ml Ko‘rsatmalar 10—20 Davolashni davom ettirish. Bir oydan 20—25 25—30 30 dan yuqori bo‘lganda 6710 5—7 dan kam bo‘lganda keyin qondagi eufillin miqdorini aniqlash. Miadorni 10% kamaytirish. So‘nggi miqdor kiritilmaydi va keyingi kiritilayotgan mivdori 25% ga kamaytiriladi. So‘nggi 2 miqdori kiritilmaydi, keyingi miqdor 50% ga kamaytiriladi va eufillinning qopdagi middorini apiqlash takrorlanadi. Kiritiladigan miqdor 25% ga ko‘paytiriladi. Kiritiladigan miqdor 25% ga ko‘paytiriladi va qondagi eufillin miqdori takror aniqlaiadi. kamaytiradi. Silliq muskullarga to‘g‘ridanto‘g‘ri susaytiruvchi ta’sir qilishi tufayli bronx kengayadi va shilliq parda shishi kamayadi. Glyukokortikoidlar keng doirada ta’sir qilishi tufayli ularni bronxial astmaning har xil ko‘rinishlari va bosqichlarida qo‘llash mumkin. Glyukokortikoidlarning ta’sir mexanizmi quyidagilardan iborat: 1. Prostaglandin va boshqa. yallig‘lanish mediatorlari hosil bo‘lishi va ajralib chiqishini falajlaydi. 2. sAMF miqdorini va faolligini oshirishi tufayli katexolaminlarning bronxga ta’sirini kuchaytiradi. 3. sGMF miqdorini kamaytirib, bronxlarga xolinergik innervatsiyani susaytiradi. 4. Silliq muskullarga to‘g‘ridanto‘g‘ri ta’sir etadi va ularni bo‘shashtiradi. Glyukokortikoidlar qonda bog‘lan{an (transkortin bilan) va bog‘lanmagan holda bo‘ladi. Bog‘lanmagani faol, bog‘langani esa «depo» (zahira) holida bo‘ladi. Bog‘lanmagan glyukokortikoidlar jigarda tlyukuronidlar va sulfatlar hosil qilib, siydik orqali chiqib ketadi. Glyukokortikoidlarning ta’sir kuchi, vaqti va salbiy ta’siri, kelib chiqishi, yuborilgan miqdori, yuborish tartibiga bog‘liq bo‘ladi. Glyukokortikoidlarni ichish, teri, shilliq pardalarga surtish, muskulga va venaga yuborish mumkin. Glyukokortykoydlar Myo‘Daichakda yaxshi so‘ryladI, barcha glyukokortikoidlarning tabletkadagi miqdori birbiriga teng. Nafas yo‘llari orqali yuborilganda deksazon va beklametazon tanada so‘rilib, umumiy ta’siri yuzaga keladi. Shuning uchun uni ichishga buyurgan ma’qul. Glyukokortikoidlarni miqdorlab berishning asosiy qoidasi kasallikning og‘irengilligini nazarda tutgan holda yuqori davolash miqdorida yuborib, bemor ahvolini yengillatish va uning sutkalik miqdorini astasekin kamaytirish va to‘xtatishdan iborat. Qandli diabeti bor, to‘ladan kelgan va me’daichak yarasi bor bemorlarga dori miqdorini 25—30 foizgacha kamaytirish tavsiya etiladi. Glyukokortikoidlar ta’sir qilish muddatiga qarab qisqa va tez (gidrokortizon, kortizon), o‘rta (prednizolon, prednizon, metilprednizolon, triamsinolon), uzoq (parametazon, beklametazon, deksametazon) guruhlarga bo‘linadi. Beklametazon dipropionat (bektoid, beklomat) aerozol holida 1—4 marta nafas olishga kuniga 4 mahal 50—200 mkg dan tavsiya etiladi. Beklametazon steroidlarga o‘rganib qolgan bemorlarda broxial astmani davolashda o‘rinbosar dori hisoblanadi. Beklametazon yuborilganda asosiy kortikosteroidlar miqdorini kamaytirish va butunlay bermay qo‘yish mumkin. Bunda uning miqdorini (prednizonning) astasekinlik bilan haftasiga 5 mg dan kamaytirish kerak. Prednizonni butunlay to‘xtatib, beklametazonni bir oz vaqt kamaytiriladi, shu orada yana astma xuruji boshlansa, xuruj to‘xtaguncha yana beklametazon beriladi. Beklametazon kuchli astma xuruji davrida qo‘llanilmaydi, chunki uning retseptorlarga o‘tib borishi qiyin bo‘ladi. Bu paytda bronxlar qisilgan va sekret bilan to‘silgan bo‘ladi. Dorini bronxospazm kamayib, gipersekretsiya tugatilgan davrda beriladi. Beklametazon buyrak usti bezi faoliyatini susaytiradi. Aerozol ko‘rinishida yuborilganda bronxial astmani boshqarish mumkin, lekin stress holatda ichiladigan steroidlar o‘rnini bosa olmaydi. Bemor dori ichishdan aerozolga o‘tkazilganda yana xuruj boshlanishi va boshqa allergik kasalliklar (ekzema, rinit, konyunktivit) kuzatilishi mumkin. Fenobarbital, difenilgidantoin jigarning mikrosomal fermentlari faolligini oshirishi tufayli glyukokortikoidlar metabolizmini va uning tanadan chiqnb ketishini tezlashtiradi. Salitsilatlar, kumarin unumlari ham shunday ta’sirga ega. GlyukokortiKoyDlar adrenoretseptortorlar sezuvchanligini kuchaytirib adrenomimetik dorilarning yurakka zaharli ta’sirini oshiradi. Eufillin tanada ishlab chiqarilayotgan katexolaminlar (A, NA) miqdorini ko‘paytirganligi tufayli glyukokortikoid gormonlar bilan qo‘shib ishlatilganda yurak adrenergik to‘qimalari sezuvchanligi ortishi tufayli yurak urish me’yori buziladi. Glyukokortikoidlarning pediatriyada ishlatilishi. Bronxoobstruksiyada bronx tonusini susaytiruvchi dorilarning ta’siri yetarli bo‘lmaganda, astmatik statusi bo‘lgan bemorlarda ishlatiladi. Hayot uchun xavfli klinik holatlarda eufillin fonida venaga prednizolon yuboriladi. Uni 2—4 mg/kg dan boshlab, astasekin 20—50 foizgacha ko‘paytiriladi. Uni bola bu holatdan chiqquncha har 2—4 soatda yuborib turiladi. Gormonlarga o‘rganib qolgan bemorlarda hamda teztez qaytalanib turadigan bronxial astmaning oldini olishda ko‘proq bekotid (beklomet) qo‘l keladi. Chunki bekotidning mahalliy ta’siri kuchli bo‘lib, bronxlardan qonga so‘rilib ulgurmaydi, u bronx qisishini susaytiradi. Tanadan ko‘proq axlat bilan qutbli metabolit ko‘rinishida, ozroq qismi esa siydik orqali chiqib ketadi. Gormonlarni ingalatsiya yo‘li bilan kiritib davolashning iloji bo‘lmagan hollarda prednizolonni ichishga tavsiya etiladi. Glyukokortikoidlarning organizmga salbiy ta’sirini kamaytirish maqsadida prednizolonning boshlang‘ich miqdori (2—3 mg/kg) ni kun ora bir yoki 2 marta qabul qilish tavsiya etiladi. Terapevtik maqsadga erishilgach, prednizolon miqdorini astasekin kamaytirib (5 mg dan 2 hafta davomida) 2 kunda bir marta beklometazon ingalatsiyasi qilinsa, yaxshi natijaga erishish mumkin. Ko‘pchilik olimlarning ma’lumotlariga qaraganda, glyukokortikoidlar homiladorlik davrida ishlatiladi, chunki ularning homilador ayol buyrak usti beziga salbiy ta’siri kuzatilmagan. Bronxolitiklarning o‘zaro ta’siri quyidagi kombinatsiyalarda: 1) eufillin + adrenalin; 2) eufillin + ingalatsiya bilan kiritiladigan betaadrenomimetiklar; 3) beta2adrenomimetiklar ingalatsiyasi va beklametazon dipropionat; 4) eufillin va prednizolon (faqat bronxial astma statusida); 5) adrenalin va efedrin bronx tonusi ta’sirini kuchaytiradi (sinergizm hodisasi). Eufillin va efedrin kombinatsiysyDa Dbrilariing MNS ga ta’siri kuchayishi mumkin. Shu sababli bu kombinatsiya tavsiya etilmaydi. Dorilarning bronx tonusini susaytirish samarasini kuzatish. Bronxlarni kengaytiruvchi dorilar tayinlashda (ayniqsa, bemor bu dorilarni birinchi marta olayotganda) farmakologik sinama o‘tkaziladi. Bemor dorining 1 martalik miqdorini qabul qilgach dorining farmakokinetik xususiyatini ko‘zda tutgan holda ma’yaum vaqtdan keyin bemorda • JBL, FJL, Tifno koeffitsiyenti aniqlanadi. Bu olingan ko‘rsatkichlarni dori yubormasdan oldingi ko‘rsatkichlar bilan taqqoslab dorining bronxlarni kengaytirish darajasini aniqlash mumkin. Xuddi shu usul bilan olinayotgan bronxolitik dorilar kombinatsiyasi samaradorligini ham aniqlash mumkin. Farmakologik sinama uzoq vaqt bu dorilar ishlatilganda ularga o‘rganib qolishni o‘z vaqtida ayeiqlashga va kerak bo‘lsa, dorilarni almashtirishga yordam beradi. Tez rivojlangan bronx shishini qaytarish uchun glyukokortikoidlardan yoki furosemiddan foydalanish mumkin. Gemodinamik bronxoobstruksiyada siydik haydovchi dorilar va glyukokortikoidlar bilan bir vaqtda yurak glikozidlari ham beriladi. 15.2. BALG‘AM KO‘CHIRUVCHI DORI VOSITALARI. Sekret ishlab chiqarish kuchayishi bilan kechayotgan bronx qisishlarida balg‘amni yumshatuvchi va uning ajradishini tezlashtiruvchi dorilar tavsiya etiladi. Balg‘am ko‘chiruvchi dorilar o‘rab oluvchi va bronxlar sekretini suyultiruvchilarga bo‘linadi. Urab oluvchilarga quyidagi o‘simliklarning damlama, qaynatma va tindirmalari (altey o‘simligi ildizi, chuchukmiya ildizi, qor.a andiz (devyasil), buznoch barglari, bagulnik) o‘rab olish xususiyatiga ega bo‘lib, bronx shilliq pardasi yallig‘lanishini kuchaytiradi va balramning suyuq qismini ko‘paytirib, uning ko‘chishini osonlashtiradi. Bronx sekretlarini erituvchilar esa balg‘amni suyultiradi. Bezlardan suyuq sekret chiqishini kuchaytiradi, lekin bronxlar yallig‘lanishiga ta’sir qilmaydi. Bu maqsadlarda pediatriya amaliyotida ko‘proq 2% soda, 2% osh tuzi eritmasi, kattalarga esa natriy va kaliy yodning 3—5% eritmalari, bromgeksin, ipekakuana va termopsis qaynatmasi ishlatiladi. Yoronx bushlig‘i yiringli balg‘am bilan to‘lib qbLganda tripsin, ximotripsin, ximopsin, ribonukleaza bilan ingalatsiya qilish yaxshi yordam beradi. Lekin yuqorida nomi keltirilgan fermentlar allergik jarayonlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu maqsadlar uchun mukosolvin va mukaltin tavsiya etiladi.

Похожие

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Gistaminga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Metabolizmga ta’sir qiluvchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi
Siydik va tuz haydovchi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi