Ионлантирувчи нурларнинг организмга таъсири. Нур хасталиги - Медицина - Рефераты

Ионлантирувчи нурларнинг организмга таъсири. Нур хасталиги

Загружено в:

29.11.2023

Скачано:

0

Размер:

330.9873046875 KB

Ионлантирувчи нурларнинг организмга таъсири. Нур хасталиги Режа: 1. Ионлантирувчи нурларнинг организмга таъсири.. 2. Нур хастал иги .

Ионлантирувчи нурларнинг организмга таъсири. Ионлаштирувчи нурланиш – электромагнит нурланишнинг нисбатан батафсил ўрганилган спектри ҳисобланиб, айнан радиобиология ва радиобиофизика фанининг тадқиқот соҳасини ташкил қилади. Барча зарядланган заррачалар модда билан таъсирлашишда ўз энергиясини йўқотиши, бу энергиянинг модда атоми томонидан ютилиши ҳисобига ионизация ҳодисаси юзага келиши қайд қилинади. Масалан, ўлимга олиб келувчи ~600 Бэр радиацион нурланиш таъсир кўрсатиши шароитида, одам организмида ҳар 1 см 3 биологик тўқимага нисбатан таҳминан 10 15 дона ион хосил бўлиши ҳисоблаб чиқилган. Ионлаштирувчи нурланиш турларига – электромагнит нурланиш спектрлари ( γ–нурланиш ва рентген нурланиши ), корпускуляр нурланиш киритилади. Ионлаштирувчи нурланиш энергияси электрон–Вольт (эВ) ўлчов бирлигида ифодаланади. Яъни, 1 эВ – бу пластинкалари оралиғида 1 В потенциаллар фарқи (кучланиш) хосил қилувчи электр майдонида ҳаракатланувчи 1 та электроннинг энергия қийматини ифодалайди (1 эВ = 1,602×10–19 Ж; 1 Ж = 6,24×1018 эВ). Радиобиологияда 1 килоэлектрон–Вольт (кэВ) = 1000 эВ; 1 мегаэлектрон–Вольт (МэВ) = 1000 кэВ ўлчовларидан фойдаланилади. Ионлаштирувчи нурланиш – бу нурлантирилувчи объект атом ва молекулаларини бевосита ёки билвосита қўзғалган ҳолатга ўтказиш хоссасига эга бўлган заррачалар ёки квант оқими ҳисобланади. Радиацион нурланиш моддага сингиш, моддани ионлаштириш хоссасига эга ҳисобланади. 1960–йилда қабул қилинган Ҳалқаро ўлчов бирликлари тизими (Systeme International) бўйича ионлаштирувчи нурланишнинг биологик объектга таъсирида қуйидаги бирликларни эътиборга олиш қайд қилинган: – Радионуклиднинг фаоллиги ; – Экспозицион доза (нурланиш дозаси);

– Ютилган доза . Радиацион нурланишнинг одам организмига салбий таъсири бўйича дастлабки маълумот сифатида эҳтимол, XVI асрда Т.Парацельс ва Г.Агрикол томонидан фойдали қазилма конлари ишчилари ўпкасида ғайритабиий касаллик учраши қайд қилиниши санасини кўрсатиб ўтиш ўринли ҳисобланиши мумкин. 1897–йилда Удин, Бертелли ва Дарье томонидан рентген нурланиши таъсирида 48 та терининг куйиш ҳолатлари қайд қилинган. 1902–йилда эса – Гудман томонидан одам организмида рентген нурланиши таъсирида юзага келган 172 та куйиш ҳолатлари ҳақида маълумотлар тўплаган. 1902–йилда Г.Фрибен томонидан В.К.Рентген кашф қилган Х–нурланиш таъсирида одам организмида тери саратони касаллиги ривожланиши қайд қилинган. 1914–йилда М.Фейгин томонидан рентген нурланиши таъсирида юзага келган 114 та ўсма (саратон) касаллиги ҳақида маълумотлар умумлаштирилган. Шунингдек, Германияда Г.Вальхов ва Г.Гизель томонидан 88 226 Ra изотопининг одам организмида терига салбий таъсир кўрсатиши ўрганилган. Кейинчалик И.Р.Тарханов, В.И.Зарубин, Е.С.Лондон, М.Н.Жуковский, С.В.Гольдберг, А.И.Поспелов томонидан амалга оширилган экспериментал тадқиқотларда радиацион нурланишнинг биологик объектлар, жумладан одам организмига жиддий салбий таъсир кўрсатиши тасдиқланган. 1896–йилда Россияда Иван Романович Тарханов рентген нурланишининг ҳашаротлар ва бақа организмига таъсир механизмини ўрганиш бўйича тажрибаларни амалга оширган. 1925–йилда Анцель ва Винтенбергер томонидан биологик организмларга радиацион нурланишнинг таъсири давомида – бирламчи радиацион зарарланиш, зарарланиш даражасини кучайтирувчи омиллар, қайта тикланишни таъминловчи омиллар қайд қилинган. Радиацион нурланишнинг биологик объектларга бирламчи таъсир механизмлари Б.Н.Тарусов томонидан батафсил ҳолатда ўрганилган.

Жумладан, радиацион нурланиш биологик организмларда занжир тавсифидаги, яъни вақт давомида аста–секин, кетма–кетликда юзага келувчи жавоб реакцияларини шакллантириши қайд қилинган. 1950–йилларда Б.Н.Тарусов томонидан липидларнинг пероксидли оксидланиши махсулотлари радиацион нурланиш таъсирини кучайтириши аниқланган. Шунингдек, радиацион нурланишнинг биологик объектларга таъсир механизмини экспериментал усулда ўрганиш йўналишда Н.Н.Семёнов, Н.М.Эммануэл, Е.Б.Бурлакова каби олимлар илмий тадқиқотлар олиб боришган. Умумий ҳолатда, радиацион нурланишнинг биологик объектга таъсири – детерминацион ва стохастик таъсир турларига ажратилади. Детерминацион таъсир – бу оғирлик даражаси радиацион нурланиш дозаси қийматига боғлиқ ҳолатда белгиланувчи, шунингдек пағона даражасига эга бўлган тавсифда юзага келувчи ва нурланиш касаллиги, дерматит, катаракта, бепуштлик каби патологик ҳолатлар юзага келиши билан ифодаланади. Стохастик таъсир – радиацион нурланиш дозаси пағона қийматига эга бўлмаган тавсифда, нурланишдан кейин маълум вақт давомида ривожланувчи ўсма касалликлари, лейкоз ва ирсий касалликлар юзага келиши билан ифодаланади. Шунингдек, радиацион нурланишнинг биологик таъсири оқибатларига кўра, қуйидаги 3 та гуруҳга ажратилади:  Ўткир зарарланиш юқори дозада радиацион нурланиш таъсирида қайд қилинади. Жумладан, одам организмида ~0,5–1 Зв (50–100 Бэр) радиацион нурланиш таъсирида қон тизимида жиддий бузилишлар юзага келади. Шунингдек, ~3–5 Зв (300–500 Бэр) радиацион нурланиш олган ҳолатда, суяк илиги функцияси бузилиши ва қон таркибида лейкоцитлар миқдори кескин камайиши шароитида, нурланиш олган ~50% одам ўткир нур касаллиги оқибатида оламдан ўтиши кузатилади. ~10–50 Зв (100–5000 Бэр) радиацион нурланиш таъсирида, 1–2 ҳафтадан кейин ошқозон–ичак

тизими шиллиқ қаватида ҳужайраларнинг нобуд бўлиши натижасида, қон кетиши оқибатида оламдан ўтиш ҳолати қайд қилинади. 100 Зв (10 000 Бэр) радиацион нурланиш таъсирида марказий асаб тизими функцияси издан чиқиши оқибатида одам бир неча соат ёки бир неча кундан кейин оламдан ўтиши кузатилади. Шунингдек, ривожланаётган ва вояга етган одам организмида бир хил радиация дозаси турли хил таъсирга эга бўлиши аниқланган. Жумладан, ўсаётган организмда бўлиниш жараёни жадал амалга ошаётган ҳужайралар радиацион нурланиш таъсирида нисбатан тез нобуд бўлади. Ҳужайраларнинг нобуд бўлиши ( Детерминацион таъсир ) Ионлаштирувчи нурланишнинг биологик таъсири Ҳужайраларнинг трансформацияланиши ( Стохастик таъсир ) Ҳужайраларнинг нобуд бўлиши ва трансформацияланиши  Давомийликда (вақт ўтиши билан, аста–секин) юзага келувчи нурланиш оқибатлари . Тажриба ҳайвонлари устида амалга оширилган тадқиқотлар ва шунингдек, Хиросима ва Нагасаки (Япония) шаҳарларида атом бомбаси портлатилиши оқибатларини таҳлил қилиш асосида, радиацион нурланиш нафақат одам организмига нурланиш касаллиги шаклида намоён бўлиши, балки вақт ўтиши билан, аста–секин давомийликда юзага келувчи оқибатлар кўринишида хам ифодаланиши кузатилади. Радиацион нурланиш таъсирида биологик организм ҳужайраларида юзага келувчи бузилишлар қайтмас тавсифга эга бўлиб, турли хил касалликлар, жумладан ўсма касалликлари келиб чиқишига сабаб бўлади. Масалан, радиацион нурланиш таъсирида юзага келган лейкоз оқибатида оламдан ўтиш муддати

ўртача 10 йилни ташкил қилади. Радиацион нурланиш таъсирида ўсма касалликларининг келиб чиқиш эҳтимоллиги даражаси радиация дозасига боғлиқ ҳисобланади. Масалан, 1 Зв (100 Бэр) радиацион нурланиш таъсирига учраган ҳар 2 тадан битта одам организмида лейкоз, 10 тадан битта одамда қалқонсимон без ўсма касаллиги, 10 тадан битта аёлда кўкрак бези саратони, шунингдек ҳар 1000 тадан 5 та одамда ўпка саратони касаллиги юзага келиши аниқланган. Юқорида келтирилган маълумотлар асосида, қайд қилиш мумкинки, вояга етган одам организмида 0,01 Зв (1 Бэр) радиацион нурланиш таъсирида ўсма (саратон) касаллиги келиб чиқиш эҳтимоллиги 2×10 –4 ...3×10 –4 га тенг ҳисобланади.  Радиацион нурланишнинг генетик оқибатлари . Амалга оширилган тадқиқотлар натижасида, сурункали тавсифда 1 Зв (100 Бэр) радиацион нурланиш таъсирида одам организми авлодлари давомида (~30 йил давомида) ҳар 1000 та туғилган чақалоқдан 2 таси жиддий генетик нуқсон билан дунёга келиши аниқланган. Агар, радиацион нурланиш таъсири доимий равишда, сурункали тарзда қайд қилинса, у ҳолда генетик мутацияларга учраш эҳтимоллиги даражаси хам ортади. Биологик организмлар радиацион нурланиш таъсирига чидамлилик хусусияти бўйича ўзаро фарқланади. Масалан, радиацион нурланиш таъсирида 30 сутка давомида нурлантирилган ҳайвонларнинг 50% қисми нобуд бўлиши қайд қилинувчи радиация қиймати – денгиз чўчқаси учун – 250 Рентген, ит учун – 335 Рентген, маймун учун – 600 Рентген, сичқонлар учун – 550–650 Рентген, илон учун – 8000–20000 Рентген га тенг ҳисобланади. Шунингдек, айрим ачитқи турлари 30 000 Рентген, амёба – 100000 Рентген, инфузория – 300000 Рентген радиацион нурланиш таъсирида нобуд бўлиши аниқланган. Ўсимлик турлари орасида карам ўсимлиги уруғлари унувчанлигига 64000 Рентген нурланиш сезиларли салбий таъсир кўрсатмаслиги қайд қилинган... Радиацион нурланиш таъсирига сезгирлик (радиосезгирлик) – бу ҳужайра, тўқима ва биологик организмнинг ионлаштирувчи нурланиш

таъсирига кўрсатувчи жавоб реакциясининг намоён бўлиш даражаси ҳисобланади. Радиосезгирлик ўлчов бирлиги сифатида нурланиш дозаси (Гр) қийматидан фойдаланилади. Радиосезгирлик хоссаси биологик турларда ва шунингдек, организмларда якка тартибда ўзаро фарқланади. Турли хил биологик турларнинг радиосезгирлик хоссасини ўзаро солиштиришда LD 50 қийматидан фойдаланилади. LD 50 – радиацион нурланиш таъсирида нурланиш олган организмларнинг 50% қисми нобуд бўлиши қайд қилинувчи доза ҳисобланади. 5.1–жадвал Айрим биологик турларнинг γ–нурланиш таъсири шароитида LD 50 қиймати Биологик тур LD 50 (Гр) Micrococcus radiodurens > 2000 Ўсимлик турлари 10–1500 Ҳашарот турлари 10–100 Илон турлари 80–200 Балиқ турлари 8–20 Қуш турлари 8–20 Сичқон линиялари 6–15 Каламуш линиялари 7–9 Қуён 9–10 Ит 2,5–3 Қўй 1,5–2,5 Маймун 2,5–6 Одам 2,5–4 Wangiella dermatitidis, Cryptococcus neoformans, Cladosporium sphaerospermum микроскопик замбруғ турлари ҳужайраларида радиацион нурланиш таъсирида биосинтез жараёни фаоллашиши ( радиостимуляция ) қайд қилинади. Жумладан, А.Эйнштейн коллежи (Англия) тадқиқотчилари томонидан атом реакторларида ҳаёт кечирувчи айрим микроскопик замбруғ турлари,

масалан – Wangiella dermatitidis айнан, радиацион нурланиш энергиясидан биосинтез жараёнида фойдаланиши мумкинлиги таҳмин қилинган. 2002–йилда амалга оширилган тадқиқотлар давомида Чернобыль атом ҳалокати ҳудудида қурилган «саркофаг» ички қисмидан йиғиб олинган микроскопик замбруғлар таркибида юқори самарадорликка эга бўлган антиоксидант тизим функция бажариши аниқланган. Шифокор–жарроҳ С.Б.Гольдберг (Россия) радиацион нурланишнинг биологик таъсирини тавсифлаш учун 75 мг радий бромид (RaBr 2 ) тузини танасининг елка соҳасига ~3 соат давомида боғлаб қўйган ва радиоактив модда олиб ташлангандан кейин тери соҳасида қизғиш тусли доғ хосил бўлганлиги, 2 кундан кейин некроз жараёни бошланганлиги, 14 кундан кейин эса – йирингли яра хосил бўлишини қайд қилган. 1902–йилда радиацион нурланиш таъсирида тери ўсма касаллиги келиб чиқиши аниқланган, шунингдек одам организмида тўқима ва органларнинг нурланиш таъсирида кескин ўзгариши ва ўлимга олиб келиши мумкинлиги қайд қилинган. 5. 3 –жадвал Одам организмига радиацион нурланишнинг таъсири: Ютилган радиация дозаси (Рад) Таъсир даражаси Ўлимга олиб келувчи доза: 10 000 Рад (100 Гр) Марказий асаб тизими функцияси бузилиши оқибатида ўлим ҳолати юз беради 1000–5000 Рад (10– 5 0 Гр) Ички органларда (ошқозон–ичак тизимида) қон кетиши оқибатида, 1–2 ҳафтадан кейин ўлим ҳолати юз беради 300–500 Рад (3–5 Гр) Суяк илиги функцияси бузилиши оқибатида, нурланиш олган 50% кишида 1–2 ойдан кейин ўлим ҳолати қайд қилинади 150–200 Рад (1,5–2 Гр) Бирламчи нурланиш касаллиги белгилари юзага келади

100 Рад (1 Гр) Бепуштликка олиб келади 25 Рад (0,25 Гр) Фавқулотда даражада ҳавфли доза 10 Рад (0,1 Гр) Ген дар а жасидаги мутациялар Йилига 2 Рад (0,02 Гр) «А» тоифасига киритилувчи, яъни бевосита радиацион нурланиш объектларида ишловчи ишчи–ходимлар учун чегаравий рухсат этилган доза Йилига 0,2 Рад (0,002 Гр) (200 миллиРад) «Б» тоифасига киритилувчи, яъни ишлаб чиқариш объектларида радиацион нурланиш таъсири эҳтимоллиги мавжуд шароитда ишловчи ишчи–ходимлар учун чегаравий рухсат этилган доза Йилига 0,1 Рад (0,001 Гр) «Б» тоифасига киритилувчи, яъни барча аҳоли учун чегаравий рухсат этилган доза Йилига (0,1– 0 ,2 рад) Йил давомида табиий (космик ва табиий) радиацион фон таъсири Йилига 3 Рад Стом а тологик рентгенографи я Йилига 30 Рад Ошқозон–ичак тизими рентгеноскопи яси 1 микроРад Кинескопли телевизор экранида битта хоккей мусобақасини кўриш давомида 84 микроРад/ соат Самолётда 8 км баландликда уч и ш давомида Радиацион нурланиш таъсирида одам организмида – ўткир ва сурункали нурланиш касаллиги, катаракта, лейкоз, анемия, лимфома, миелома, қалқонсимон без саратони, нафас олиш тизими органлари ўсма касалликлари, ошқозон–ичак саратони, сийдик пуфаги саратони, кўкрак бези саратони, тухумдон ва уруғдон саратони, тери саратони, суяк саратони, мия ўсмаси ва бошқа онкологик касалликлар келиб чиқиши қайд қилинган. Шунингдек, радиация таъсирида маълум вақт ўтганидан кейин юзага келувчи патологик ҳолатлар – жумладан, жинсий тизим функцияси бузилиши, катаракта, генетик ўзгаришлар қайд қилинади.

Радиацион нурланиш таъсирида одам организмида қуйидаги таъсир эффектлари юзага келади: I. Соматик таъсир эффекти :  Нурланиш касаллиги;  Лейкоз;  Ўсма касалликлари. II. Генетик таъсир эффекти: Ген мутациялари; Хромосома абберацияси. Одам организми учун қисқа муддат давомида ~400–500 Бэр радиацион нурланиш олиш ўлим ҳолатига олиб келиши қайд қилинади. Радиацион нурланиш таъсирида ўсма (саратон) касаллиги келиб чиқиш эҳтимоллиги даражаси юқори ҳисобланади (5.4–жадвал). Радиацион нурланишдан кейин ўсма касаликларининг барча шакллари ~50–60 йил давомида тўлиқ намоён бўлиши қайд қилинади. Радиацион нурланишнинг маълум муддатдан кейин юзага келувчи таъсири одам организмида деярли барча органларда (кўпинча ҳолатларда суяк, қон, тухумдон, ошқозон–ичак, қалқонсимон безда) ўсма касалликлари келиб чиқиши, генетик мутациялар, турли хил касалликларга чалинишга мойиллик даражаси ортиши (иммунитет тизими барқарорлиги кескин сусайиши), бепуштлик, муддатидан олдин қариш жараёни тезлашиши, руҳий–асаб тизими, ақлий ривожланишнинг орқада қолиши каби ҳолатлар билан ифодаланади. 5.4–жадвал 1945–йил Хиросима ва Нагасаки шаҳарларига атом бомбаси ташланганидан кейин ўсма касалликларининг ривожланиш даври [Edward, 1998] Ўсма касаллиги турлари Радиацион нурланиш олгандан кейин, ривожланиш даври давомийлиги

Лейкемия (қон ўсма касаллиги) 5 йилдан кейин Қалқонсимон без ўсмаси 10 йилдан кейин Кўкрак бези ва ўпка саратони 20 йилдан кейин Ошқозон, тери, ичак саратони 30 йилдан кейин Шунингдек, радиация нурланиши таъсирида одам организмида ошқозон–ичак тизими, марказий асаб тизими, қон тизими функциясида жиддий бузилишлар келиб чиқади.

Нур хастал иги Нурланиш касаллиги – одам организмига белгиланган, рухсат этилган меъёрий дозадан юқори радиацион нурланиш таъсир кўрсатиши натижасида юзага келувчи, ўзига хос касаллик белгиларига эга бўлган патологик ҳолат ҳисобланади. Умумий ҳолатда нурланиш касаллиги организмда қон хосил қилувчи органлар, асаб тизими, ошқозон–ичак тизими функцияси издан чиқиши билан тавсифланади. Радиацион нурланиш дозасига боғлиқ ҳолатда ўткир нурланиш касаллиги ва сурункали нурланиш касаллиги ўзаро фарқланади. Ўткир нурланиш касаллиги – қисқа вақт давомида 1 Гр (100 Рад) қийматдан юқори бўлган радиация нурланиши таъсирида юзага келувчи патологик ҳолат ҳисобланиб, радиацион токсемия (радиотоксинлар ва сув молекуласи радиолизи махсулотларининг организмга салбий таъсири), цитостатик эффект (ўзак ҳужайраларнинг бўлиниш хоссаси йўқолиши), радиацион капиллярит, функционал бузилишлар, склероз, малигнизация (радиациянинг онкомутаген таъсири) ривожланиши билан тавсифланади. Ўткир нур касаллиги нурланиш дозаси қийматига боғлиқ ҳолатда қуйидаги турларга таснифланади: суяк илиги функцияси издан чиқиши (1–6 Гр), ўтиш шакли (6–10 Гр), ичак тизими функцияси издан чиқиши (10–20 Гр), токсемик шакл (20–80 Гр), церебрал шакл (80–120 Гр). Шунингдек, 120 Гр дан юқори рациация нурланиши таъсирида ўткир нурланиш касаллиги одам организмида бевосита ўлимга олиб келади. Суяк илиги функцияси издан чиқиши билан боғлиқ ўткир нурланиш касаллиги шакли – бошланғич давр (бирламчи жавоб реакцияси), яширин давр, кучайиш даври ва қайта тикланиш ёки тузалиш даври босқичларига ажратилади. Ўткир нурланиш касаллиги бошланғич даврида ларингит, фарингит, энтероколит, бронхит, конъюнктивит касалликлари ривожланади. Радиацион нурланиш таъсирига чегаравий даражада таъсирчан органларда морфологик ўзгаришлар юзага келади. Жумладан, қалқонсимон

без ҳужайраларида – 53131 I , миокард, буйрак ва жигар ҳужайраларида – 55137 Cs , суяк илиги ҳужайраларида – 3890Sr , 94239 Pu радиоактив изотоплари тўпланиши аниқланган. Ўткир нурланиш касаллиги таъсирида ўсма касаллиги келиб чиқиш даври 10–25 йилни ташкил қилади. Сурункали нурланиш касаллиги – узоқ вақт давомида 1 Гр атрофидаги радиацион нурланиш таъсирида бўлиш натижасида келиб чиқади. 1940–йилларда амалга оширилган тадқиқотларда Б.Раевский ва Г.Квастлер томонидан радиацион нурланиш дозаси қиймати оширилишига қарамасдан, маълум бир аниқ диапазонда тажриба ҳайвонларининг радиацион нурланиш таъсирида ўртача нобуд бўлиш муддати қиймати деярли ўзгармаслиги аниқланган. Бунда сичқонлар устида ўтказилган тажрибаларда радиацион нурланиш дозасига боғлиқ ўртача яшаш даври давомийлиги қиймати эгри чизиғида 3 та соҳани яққол қайд қилиш мумкинлиги кузатилган ва ушбу асосда, қуйидаги радиацион синдромлар ажратиб кўрсатилади: 1. Суяк илиги (қон хосил бўлиши тизими) радиацион синдроми; 2. Ошқозон–ичак тизими радиацион синдроми; 3. Церебрал (бош мия) радиацион синдром. Бундай кўринишда радиацион нурланиш таъсирида пағонасимон тарзда нобуд бўлиш – бевосита, сут эмизувчилар организмида радиацион нурланиш таъсирида функционал жиҳатдан ишдан чиқувчи «чегаравий даражада» сезгир органлар (critical organs) ва тизимлар мавжудлиги билан изоҳланилади. Яъни, радиацион нурланиш дозаси диапазонининг маълум бир соҳаларида юқори даражада сезгирликка эга органлар мавжудлиги қайд қилинади. Масалан, 10 Гр атрофидаги радиацион нурланиш таъсири шароитида организмда суяк илиги (қон хосил бўлиши тизими) радиацион синдроми юзага келади. Бунда периферик қон тизимида қоннинг шаклли элементлари

ишлаб чиқарилиши сусайиши, 4–20 сутка давомида суяк илиги ҳужайраларининг ҳалокатли тарзда, морфо–функционал жиҳатдан кескин издан чиқиши қайд қилинади. Дастлабки босқичларда гранулоцитопения, кейин эса – тромбоцитопения жараёни авж олади, радиацион синдромнинг сўнгги босқичида геморрагия кучаяди ва турли хил инфекциялар таъсирида организмнинг нобуд бўлиш эҳтимоллиги даражаси ортади. Ошқозон–ичак тизими радиацион синдроми – радиацион нурланиш таъсирида сут эмизувчиларда ошқозон–ичак тизимида эпителий ҳужайралари функциясининг издан чиқиши билан бошланади, ўз навбатида ҳужайраларда апоптоз дастури ишга тушади, қон томирлар функцияси бузилади, ичак тизими эпителий ҳужайралари мембранаси орқали тузлар эритмалари сўрилиши мувозанати кескин издан чиқади, инфекцион зарарланиш даражаси ортади. Церебрал (бош мия) радиацион синдром – юқорида келтирилган иккита турдаги радиацион синдромлардан кескин фарқ қилади, чунки бош мия асаб ҳужайралари юқори даражада дифференциаллашган ҳужайралар ҳисобланади. Церебрал (бош мия) радиацион синдроми нисбатан юқори қийматдаги нурланиш дозаси таъсирида юзага келади, бу синдромнинг кўпгина симптомлари ўрганилган бўлсада, молекуляр механизмлари батафсил ҳолатда қайд қилинмаган. 1910–йилда М.И.Неменов томонидан радиацион нурланиш таъсирида организмда иммун тизими, жинсий тизим функцияси, эмбриогенез жараёни жиддий издан чиқиши ва муддатидан олдин қарши жараёни кучайиши аниқланган. Радиацион нурланиш таъсирида таъсирида тажриба ҳайвонларида ДНК макромолекулаларида юзага келувчи бузилишлар натижасида, хромосома даражасидаги мутациялар юзага келиш эҳтимоллиги даражаси кескин ортиши қайд қилинган. Жумладан, меъёрий ҳолатда ДНК макромолекуласида турли хил омиллар таъсирида юзага келувчи структура

тузилишига оид бузилишларни қайта тиклашга қаратилган – реперация механизмининг фаоллиги сусайиши аниқланган. Фойдаланиладиган адабиётлар: 1. М.Н. Муминова, М.А. Максумова «Касбий этика ва этикет», услубий қўлланма, Т.,2006. 2. И.А.Каримов «Истиқлол ва маънавият» Т.,1994. 3. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т.,1998. 4. Н.Э.Муҳаммадиев «Касб этикаси ва эстетик маданияти»- Тошкент,1998 й. 5. М.Абдуллаев, Э.Хакимов «Введение в этику»-Наманган, 1998. 6. Абдулла Шер «Ахлоқшунослик» Маърузалар матни, Тошкент, 2000 7. В.Г. Федцов «Культура сервиса» Учебно-практическое пособие - М., «ПРИОР», 2001. 8. А.А. Авлоний «Туркий гулистон ёҳуд аҳлоқ», Т. 1992. 9. Ю.Ю.Петрунин, В.К. Борисов «Этика бизнеса» М., «Дело»,2000. 10. С.С.Гуломов «Тадбиркорлик ва кичик бизнес» - Т., «Шарк», 2002.

Похожие

Организмга радионуклидларнинг кириш йўллари, организмга радионуклидларнинг тарқалиши, зарарланиш даражаси

Структуравий метаболитик гипотеза

Ионлантирувчи нурлар биологик таъсир механизмлари ҳақидаги гипотезалар

Радиоактив нурланишнинг табиати. Ионлантирувчи нурланишнинг миқдори ва ўлчови

Таъсири узайтирилган дори турлари