Hayz faoliyatining buzilishi va predmenstrual sindrom - Медицина - Рефераты

Hayz faoliyatining buzilishi va predmenstrual sindrom

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.677734375 KB

Hayz faoliyatining buzilishi va predmenstrual sindrom Reja: Hayz sikli buzilishining tasnifi  Amenoreya  Anovulyator, yuvenil qon ketishlar  Anovulyator qon ketish  Algodismenoreya  Hayz vaqtidagi gigiyena va hamshira parvarishi

Balog‘atga yetgan, bo‘yida bo‘lmagan, ayol organizmida navbat bilan takrorlanuvchi murakkab o‘zgarishlar ro‘y beradi, bu o‘zgarishlar ayol organizmini homiladorlikka tayyorlaydi. Normal hayz ko‘rish sikli har 28 kunda, 30–35 kunda, 21 takrorlanib turadi. Hayz faoliyatining buzilishiga: asab ruhiy kasalliklar, ginekologik kasalliklar, tashqi muhit, hayotning umumiy moddiy maishiy sharoiti, ovqatlanish buzilganligi, yuqumli kasalliklar, tuxumdonda jinsiy gormon ishlab chiqish siklining o‘zgarishi sabab bo‘lishi mumkin. HAYZ SIKLI BUZILISHINING TASNIFI 1. Amenoreya – 6 oy va undan ko‘proq muddatgacha hayz ko‘rmaslik. 2. Disfunksional qon ketish (anovulyator, yuvenil qon ketish). 3. Siklik o‘zgarishlar (gipomenustral sindrom va gipermenustral sindrom). Gipomenoreya – hayzning juda oz kelishi. oligomenoreya – hayz ning qisqa bir ikki kun davom etishi. opsomenoreya – hayzning o‘rtada 35 kundan ko‘proq vaqt o‘tkazib, ahyon ahyonda kelishi. Gipermenoreya – hayz vaqtida bir talay qon kelishi. polimenoreya – hayzning 7 kundan ko‘proq davom etishi. proyomenoreya – har 15– 20 kunda tez-tez hayz ko‘rish. algodismenoreya – hayz qonining og‘riqli kelishi. atsiklik qon ketishlar – metrorragiya. Shuningdek quyidagi sindromlar shaklida ham namoyon bo‘ladi: a) hayz oldipredmenstrual sindrom; b) klimakter ik sindrom; d) postkastratsion sindrom. Prepubertat davrda qizlar juda ko‘p qon yo‘qotib, kamqon bo‘lib qolishi mumkin. Aqlan, ruhan charchash, jismonan charchash, endokrin bezlar kasalliklari, modda almashinuvining buzilishi bilan davom etadigan kasalliklar (yog‘ bosishi), ovqatlanishning buzilishi, ekstragenital kasall iklar sabab bo‘lishi mumkin. Qizlarning barvaqt balog‘atga yetishi sababli haddan tashqari erta hayz ko‘rishi (menstruatsiya proecox) hodisasi ham hayz ko‘rish funktsiyasining buzilishiga kiradi. Masalan 8–10 yoshda hayz ko‘rish. Bunda ikkilamchi jinsiy belgilar ham barv aqt ko‘zga tashlanadi (qovga, qo‘ltiq ostiga jun chiqadi, chanog‘i kattalashadi, tashqi jinsiy a’zolar va sut bezlari taraqqiy etadi). Barvaqt balog‘atga yetishning etiologiyasi hamma vaqt ochiq ravshan bo‘lavermaydi.

Tuxumdon o‘smalari (ko‘pincha teratomalari), shuningdek gipofiz, buyrak usti bezlari va boshqa a’zolarning o‘smalarida kuzatilgan. Haddan tashqari kech hayz ko‘rish 20–21 yoshda kechikkan hayz ko‘rish (menstruatsiya tarda) deyiladi. Bunday hollarda infantilizm belgilari kuzatiladi. AMENOREYA Tasnifi: amenoreya – 6 oydan ko‘proq muddatgacha hayz ko‘rmaslik. Fiziologik amenoreya – qiz bola balog‘atga yetguncha, prepubertat davrda, klimakterik (menopauza) davrda, homiladorlik davrida, bir necha vaqtgacha bola emizish (laktatsiya) davrida hayz ko‘rmasligi fiziologik amenoreya hisoblanadi. patologik amenoreya – azaldan hayz funktsiyasi bo‘lmay kelayotgan bo‘lsa birlamchi amenoreya , qandaydir kasallik munosabati bilan davom etib kelayotgan hayz to‘xtalib qolsa, ikkilamchi amenoreya deyiladi. soxta amenoreya – qizlik pardasi teshigi bo‘lmasligi (atrezia hymeni), qinning bo‘lmasligi (atrezia vagini), bachadon bo‘yni kanalining bitib qolishi kabi anomaliya holatlarida siklik o‘zgarishlar sodir bo‘lgan bachadon shilliq qavatidagi funksional qatlam ko‘chib, hayz qoni tashqariga chiqmasdan qolish hollari soxta amenoreya hisoblanadi. Soxta amenoreyalar hamshiralik amaliyotida muhim aha miyat kasb etadi. Aksariyat hollarda qishloq joylarida yashaydigan qiz bolalarda balog‘atga yetsa ham hayz ko‘rmasligi, bir necha sikldan keyin qorinda hayz ko‘rik kunlari kelganda qattiq og‘riq bo‘lishi, qorin pastki qismida shish paydo bo‘lishi ko‘pincha qiz bolalar appendisit yoki o‘tkir qorin diagnozi bilan operatsiya bo‘lishiga, qorin bo‘shlig‘ida o‘sma bor degan taxmin qilinishiga sabab bo‘ladi. Bunday xatolar amaliyotda ko‘p uchraydi. Shuning uchun birinchi marta qizlar bilan hamshira duch keladi, buni yaxshi bilishi zarur. Chin amenoreya – qiz bolaning jinsiy yetilish davridan boshlab umuman hayz ko‘rmaslik holati. Aksariyat hollarda bachadon atreziyasi (bachadon bo‘lmasligi), tuxumdonlar gipoplaziyasi natijasida organizmning esterogen gormonlari bilan ta’minlanmasdan qolishi, gipofiz – gipotalamus sistemasidagi keskin o‘zgarishlar sabab bo‘lishi mumkin.

Bachadondan atsiklik , ya’ni siklga aloqasiz holda qon kelib turish xollari ( metroragiyalar ) odatda hayz funktsiyasining buzilishiga bevosita aloqador bo‘lmaydi va ayollar jinsiy a’zolarida o‘smalar paydo bo‘lganda kuzatiladi. Asosan submukoz fibramiomalar, bachadon bo‘yni va tanasi raki rivojlangan hollarda. Bachadondan disfunktsional, yuvenil qon ketish, anovulyator (bir fazali) qon ketish hollari, gipotalamus-gipofiz-tuxumdonlar-bachadon sistemasidagi neyroendokrin regulyasiyaning patologik tarzda o‘zgarishi munosabati bilan boshlanadi. Ayni vaqtda bir yoki bir necha follikula funktsiyasi buzilib, uzoq cho‘zilib, ovulyatsiya sodir bo‘lmaydi, sariq tana hosil bo‘lmaydi. Bunday patologik jara yonlarda tuxumdonlarda siklik ravishda jinsiy gormonlar ishlanib chiqishi buziladi va odatda ayol organizmiga estrogenlar uzoq ta’sir etib turadi. Klinikasi: Uzoq qon ketish, ko‘p qon ketish, kamquvvatlik, ikkilamchi anemiya. Diagnostika: Bachadon tanasining shilliq pardasidan diagnostika maqsadida qirma olib, tekshirib ko‘rilganda endometriyning giperplaziyaga uchragani ma’lum bo‘ladi. Bazal haroratni o‘lchash, qin epitel iyasining sitologiyasini aniqlash muhim diagnostik ahamiyatga ega. Davolash. Gormonal gemostaz deganda 3–5 kun davomida (ketayotgan qon to‘xtaguncha) esterogen gormonlari (sinestrol, dietilstelbistrol va boshqalar), progesteron gormonidan ineksiya qilinib, organizmni gormonlar konsentratsiyasini oshirib qonni to‘xtatish mexanizmi tushuniladi. ANOVULYATOR, YUVENIL QON KETISHLAR sabablari: 1. Endokrin bezlarning birortasi asosan gipofiz bezining faoliyati buzilishi. 2. Infektsiya, intoksikatsiya, jarohatlar, o‘smalar tufayli bir yoki bir necha bezlar faoliyatining buzilishi. 3. Ma’lum bezlarda gormonlarning vujudga kelishiga fermentlar stimulyatsiyasining yetarli bo‘lmasligi. 4. Biror bir gormonning organizmning kerakli joyiga yetib bormasligi. 5. Gormonlarning ta’sir qilish sharoitining buzilishi. 6. Markaziy nerv tizimida (gipotalamogipofizar tizimdagi) o‘zgarishlar (qattiq hayajon, qo‘rqish ta’sirida).

ANOVULYATOR QON KETISH Yuqorida qayd etilgan sabablarga ko‘ra follikulalar yorilmasdan qolib, ular mayda kistachalarga aylanishi yoki follikula yetilmasdan atreziyaga uchrashi oqibatida bir fazali hayz sikli rivojlanishi – anovulyator hayz sikli deyiladi. U yuvinel qon ketishi, klimakterik qon ketishlar shaklida namoyon bo‘ladi. Klinikasi. Anovulyator yuvenil qon ketishi hayzning to‘xtab qolishi (7–8 hafta davomida) ya’ni hayz kelish muddatidan bir yarim ikki oy o‘tib ketib, birdaniga bachadondan kuchli qon ketishi bilan xarakterlanadi. Ba’zan normal hayz ko‘rish bir muncha qisqargan holda, yuvenil qon ketish bilan almashinib turadi. Kamqonlik kasalligiga olib keladi. Yuvenil qon ketish deganda qiz bolalarning balog‘atga etish davridagi anovulyator qon ketish tushuniladi. Jinsiy taraqqiyot davri – jismoniy jinsiy jihatdan farq qiladi. Ularda biologik yetilish tez ro‘y beradi, ammo pubertat yoshining 1 – fazasi boshlanishi sekinlashib, kattaroq yoshga yetganda qon ketish surunkali bo‘ladi. Diagnostikasi. Bemorning shikoyatlari anamnezi va obyektiv tekshirish usullari yordamida aniqlanadi. Qo‘shimcha tekshirish usul laridan bazal haroratni aniqlash muhim ahamiyatga ega. Laboratoriya tekshirish usullarida keskin kamqonlik aniqlanishi, muhim diagnostika ahamiyatga ega. Davolash: Prepubertat davrdagi qon (yuvenil) ketishda – estrogenli gemostaz, progestinli gemostaz, bachadon bo‘ynini elektrostimulyatsiya qilish, siklik gormonal terapiya o‘tkazish. Gormonal gemostaz deganda 3–5 kun davomida (kelayotgan qon to‘xtaguncha) estrogen gormonlari (sinestrol, dietilstilbistrol va boshqalar), pro gesteron gormonidan in’eksiya qilinib, organizmni gormonlar konsentra tsiyasini oshirib reflektor yo‘l bilan qonni to‘xtatish mexa nizmi tushuniladi. Pubertat davrdagi qon ketishda – gormonal gemostaz. Yetuklik davridagi qon ketishda – bachadon shilliq pardas ini qirish, bachadon ichiga yod yuborish, bachadon bo‘ynini elektrostimulyatsiya qilish va krioterapiya, siklik gormonal terapiya, estrogen-gestogen dori vositasi bilan davolash. Klimakterik davrdagi qon ketishda – bachadon shilliq qavatini qirish, gormonal gemostaz,

bachadon ichiga yod yuborish, estrogen-gestogenlar, gormonlar ta’sirida tuxumdon funktsiyasini so‘ndirish. Profilaktikasi. Hayz funktsiyasi buzilishi hollarining profilaktikasi ona qornida ayol jinsidagi homila rivojlanayotgan davrda, jinsiy sistema vujudga kelib, tabaqalanishga kirishadigan mahalda boshlanadi. Antenatal, homila muhofazasiga doir chora-tadbirlarni ko‘rish kerak. Homilador ayolni noqulay tashqi muhit omillaridan (ximiyaviy moddalar, nur energiyasi, dori-darmonlarning salbiy ta’siridan) infeksion, virusli kasalliklardan saqlash kerak. Sog‘lom turmush tarzi, to‘g‘ri ovqatlanish, ekstragenital, ginekologik kasalliklarni vaqtida davo qilish – hayz funktsiyasining buzilishini oldini olishga imkon beradi. predmenustral sindrom, klimakterik sindrom, postkastrasion sindrom lar – asosiy neyro endokrin sindromlar hisoblanadi. predmenustral sindrom – hayz siklining ikkinchi yarimida hayz boshlanishiga bir necha kun qolganda bosh og‘rishi, ko‘ngil aynishi, et uvishishi, uyqusizlik, tajanglik, yig‘loqilik, taxikardiya va boshqa patologik simptomlar kuzatilishi mumkin. Bunday o‘zgarishlar siklik tarzda paydo bo‘lib turishi, hayzdan keyin yo‘qolishi mumkin. Davosi: Psixoterapiya, umumiy tetiklantiruvchi chora-tadbirlar, tinch lantiradigan, siydik haydaydigan dori vositalari va jinsiy gormonlar buyuriladi. Klimakterik sindrom – his tuyg‘ulari ko‘p tug‘yonga keladigan, shuningdek 46–50 yoshga kelib, organizmi qayta tuzilayotganda, ichki a’zolarning xronik kasalliklari bilan og‘rib yurgan ayollarda avj oladi. Klinikasi. Birdan qizib ketgandek seziladi, terlash, yurak o‘ynashi, bosh og‘rishi, et uvishishi, bo‘g‘ilish, ko‘ngilni vahima bosish, yurak sohasida og‘riq, qo‘l oyoqlar uvishib turishi kabi klinik manzara ko‘zga tashlanadi. postkastratsion sindrom – tuxumdonlar olib tashlangandan keyin kasallik boshlanadi. Klinikasi klimakterik sindromday.

Postkastratsion sindrom uchun asteniya (asteniyada odam o‘zini bequvvat, charchoq sezishi, xotira pasayishi bilan ifodalaydi) avj olib borishi, shuningdek odamning semirib, ateroskleroz paydo bo‘lishi xarakterlidir. Davosi. Klimakterik va postkastrasion sindromga qilinadigan davo umuman tetiklantiradigan chora- tadbirlar (suv muolajalari, davo gimnastikasi, massaj). Parhez tutish, tinchlantiruvchi dori-darmonlar (seduksen, frenolon, tazepam valeriana preparatlari), vita minlar, jinsiy gormonlar beriladi. ALGODISMENOREYA Hayz ko‘rish kunlari qattiq betob bo‘lib, tibbiy yordam olish uchun murojaat qiladigan qizlar uchrab turadi. Qorinning pastki qismi, bel, dumg‘aza sohasida lo‘qillab, g‘ijimlab, sanchib turadigan og‘riq, yoki dapqir-dapqir tutib turadigan og‘riq sezilishi mumkin. Algodismenoreyada og‘riq turli vaqtda, hayz ko‘rishga bir necha kun qolganda, hayz ko‘rish vaqtida, hayz ko‘rish oxirida, hayz ko‘rish davomida kuzatilishi mumkin. Sabablari. Bachadonning noto‘g‘ri joy lashadi, yallig‘lanish kassalliklari, infantilizm, nevrasteniya, isteriyada, o‘smalarda, og‘riqli hayz kuzatilishi mumkin. Davosi: Asosiy kasallikning davo chorasini ko‘rish. Simptomatik davo. Og‘riq refleksini keltirib chiqaradigan sabablarni bartaraf qilish. Dismenoreya bo‘lgan ayollarning nerv psixik holatini davolash. Nerv kasalligi sababli kelib chiqqan bo‘lsa bemorni vrach nevropatologga yuborish. Gimnastika, sport bilan shug‘ullanish, fizioterapiya, gormono terapiya. Shaxsiy gigiyenaga rioya qilish. HAYZ VAQTIDAGI GIGIYENA VA HAMSHIRA PARVARISHI Hayz vaqtida ayol odatdagi ishlarini bajarib yurishi mumkin. Biroq charchash, jismoniy zo‘riqish, sovuq qotish va haddan tashqari isib ketishdan saqlanishi kerak. Hayz oldidan va hayz vaqtida achchiq, sho‘r taomlar va spirtli ichimliklarni iste’mol qilish man etiladi. Hayz qoni bemalol oqib, maxsus gigiyenik paxta dokali taglikka shimdirilishi lozim. Tashqi jinsiy a’zolarni kuniga 2–3 marta iliq qaynagan suv bilan yuvish kerak. Vannaning o‘rniga dush qabul qilish tavsiya etiladi, chunki vannadagi ifloslangan suv qinga tushishi mumkin. Bir marta ishlatiladigan gigiyenik paketlar ko‘p qon ketadigan ayollarga ma’qul hisoblanadi,

chunki u qonni ushlab olish xususiyatiga ega. Tamponlar tor kiyim ostida ham bilinmaydi, sport musobaqalarida qatnashish va raqsga tushishga xalaqit bermaydi. Ajralmalar miqdoriga qarab gigiyenik paket, tampon va taglikni har 3–6 soatda almashtirib turish kerak. Hayz davrida gigiyenik muolajalar tez-tez bajariladi. Ogohlantirish. Qinda qolib ketgan tampon ahvolning yomonlashishiga va bakteriyalar ko‘payishiga, zararli mahsulotlarining so‘rilishi natijas ida toksik shokka sabab bo‘lishi mumkin. Tamponlarni muntazam almashtirib turish bunday asoratning oldini oladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan muammolar

Hayz vaqtida o‘z-o‘zini parvarishlash

Klimakterik davrda hamshiralik parvarishi. Klimakterik davrda fiziologik va ijtimoiy ruhiy muammolarning rivojlanishi

Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va jinsiy yetilish davrida istalmagan homiladorlikning oldini olish

Ayollar jinsiy a’zolarining taraqqiyot nuqsonlari (anomaliyalari)