Andrologiya - Медицина - Рефераты

Andrologiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Andrologiya. Reja: 1 . Balanopostitlar. 2. Fimoz. Parafimoz. 3. Bichishdan keyingi asoratlar: qon ketishi, charvi, umumiy qin pardasi va urug’don tizimchasining tushib qolishi. 4. Urug’don xaltasi flegmonasi. 5. Funikulitlar. 6. Qo’chqorlarda bichishdan kelib chiqadigan asoratlar.

Tayanch iboralar: preputsiy xaltasi, postit, balanit. Smegma. Achchiq siydik. Preputsiy divertikuli. Yarachali balano – postitlar. Eroziya. Halqasimon yara. Fibrozli to’qima. Trixomonoz, vibrioz. Burishtiruvchi va kuydiruvchi vositalar. Sakral, o’tkazuvchan, infiltratsion anestiziya. Suspenzor bog’lam. Vaporizatsiya (bug’lantirish). Sollyuks, infraruj lampasi. Fimoz, “qalbaki” fimoz. Parafimoz, parez, falaj. Urug’don xaltasi flegmonasi. Penis. Iliq vanna. Bichish texnikasi. Urug’don tizimchasi. Bitishmalar. Funikulitlar. Demarkatsion to’siq. 1. Preputsiy xaltasining yallig’lanishi ( postit) va jinsiy a’zo boshchasining yallig’lanishi ( balanit ) barcha turdagi erkak hayvonlarda uchraydi. Balano – postitlar ayniqsa ko’p nasldor buqa, ho’kiz, buyvol, qo’chqor va erkak cho’chqalarda hosil bo’ladi. Etiologiya . Balano – postitlar quyidagi sabablardan kelib chiqadi: qorin devori va preputsiyning go’ng bilan ifloslanishi; smegma yig’ilib qolishi sababli preputsiy ichida siydikning turib qolishi; achchiq siydik bilan preputsiy shilliq pardasining ta’sirlanishi; mexanik shikastlar; spetsifik infeksiyaning ta’siri (spiroxeta, virus, zamburug’, nekroz batsillalari, strongilyata lichinkalari va boshq.). Undan tashqari buqalar preputsiyining tig’iz va uzun bo’lganligi, erkak cho’chqalarda preputsiy divertikulining mavjudligi preputsiy xaltasining yallig’lanishiga moyillik yaratadi. Klinik belgilar. Kasallik boshida hayvon reaksiyalarining sustligi va tez – tez siydik ajralish hollari kuzatiladi. Preputsiy sohasida teri shishgan, issiq va og’riqli bo’ladi. Preputsiy xaltasidan serozli yoki seroz – shilimshiq ekssudat oqib, preputsiy teshigining atrofidagi junlarni o’zaro yopishtiradi. Agar ekssudat uzoq vaqt oqsa (1 oy) teshik atrofidagi teri matserasiyaga uchrab uni yarachalar qoplaydi, teri ostida esa yiringxonalar rivojlanadi. Kasallikning o’tkir davrida erkak hayvonning qochirish xususiyatlari susayadi. Vaqt o’tishi bilan jarayon jinsiy a’zoga, qorin devori va urug’don xaltasiga tarqalishi mumkin. I.S. Chernenko buqalardagi yarachali balano – postitlarning 3 klinik bosqichini ajratadi: 1. Preputsiy teshigining atrofida mayda eroziya va bir nechta yuzaki yaralar paydo bo’ladi. Teri issiq, biroz shishgan va kam og’riqli. Junlar o’zaro yopishadi. Preputsiy xaltasi shishgan, xomirsifat konsistensiyali bo’ladi. 2. Preputsiy teshigining atrofida yumshoq xalqasimon yara hosil bo’ladi. Yara kir – qo’ng’ir rangli ixorozli ekssudat bilan qoplanadi. So’ng yarachalar bitta katta yaraga birlashadi. Preputsiy devorida fibrozli to’qima o’sadi, junlari to’kiladi. Siydik ajratish og’riqli kechadi. 3. Eng og’ir bosqich bo’lib, jarayonga shilliq parda qo’shiladi; xalqasimon yara qadoqlashadi. Fibrozli to’qima rivojlanganligi sababli preputsiy teshigi torayadi. Preputsiyning oxirgi qismi zich, og’riqli, katta va zamburug’simon shaklda bo’ladi. Siydik ajralishi qiyin va og’riq bilan kechadi va u ingichka, tarqoq oqim bilan tizillab chiqadi.

Preputsiy bo’shlig’i yiringli – nekrotik ekssudatga to’ladi. Kasal hayvon jabrlanadi, oriqlaydi. Flegmonoz jarayon rivojlanganda preputsiy xaltasi va jinsiy a’zo to’qimalarining nekrozi, sepsis rivojlanishi mumkin. Tashhis. Yuqorida aytib o’tilgan klinik belgilar asosida qo’yiladi. Zararlanish darajasini aniqlash maqsadida o’tkazuvchan anestiziya yordamida jinsiy a’zo tashqariga chiqariladi. Mikroskopiya va serologik tekshirishlar yordamida trixomonoz, vibrioz va boshqa balano – postitlar bir – biridan ajratiladi. Okibati. Kasa l lik boshlanishida ratsional davolash usullarini qo’llash yaxshi samara beradi. 2 – chi boskichda – ehtiyotkor; 3 – boskichda – gumon; tukimalar nekrozida – yomon. Davolash . O’tkir va yarim o’tkir kechishda preputsiy xaltasi shilimshiq ekssudatdan tozalanib, antiseptik, yallig’lanishga qarshi, burishtiruvchi va kuydiruvchi vositalar qo’llanadi: kaliy permanganati (eritmasi yoki kukuni) borat kislotasi, yodoform yoki naftalin bilan; ok streptotsid kukuni yoki eritmasi; rivanol eritmasi; penitsillin, streptotsid va sintomitsin kukunlari, eritmalari yoki malhamlari. Dori vositalarini erkin kiritish maksadida sakral, o’tkazuvchan yoki infiltratsion anesteziyani bajarish kerak. Yaralar kaliy permanganati va borat kislotasi kukunlarining (1:3) aralashmasi bilan ishlanadi. Tashqariga chiqib qolgan jinsiy a’zo joyiga kiritilib, suspenzor bog’lam qo’yiladi. To’qimalarda fibrinozli o’zgarishlar kechsa vaporizatsiya (bug’lantirish), sollyuks lampasi, infraruj, UYCH terapiya, to’qimali terapiya qo’llanishi lozim. Rivojlangan fimozda operativ davolanish talab qilinadi. Flegmonozli balano–postitlarda to’qimalar ichidagi bosimni kamaytirish, mahalliy qon va limfa aylanishini yaxshilash, toksik moddalarni chiqarish maqsadida teri yuzasida mayda kesimlar bajariladi. 2. Fimozda preputsiy teshigining patologik torayishi natijasida jinsiy a’zoni tashqariga chiqarib bo’lmaydi. Kasallik asosan ayg’ir, buqa va erkak itlarda uchraydi. Agar hayvon shishgan jinsiy a’zoning boshchasini tashqariga chiqarolmasa bunga “soxta” fimoz deyiladi. Klinik belgilar. Hayvon siyganda jinsiy a’zoni tashqariga chiqarmaydi. Uni sun’iy yo’l bilan chiqarish qiyin bo’ladi yoki umuman amalga oshmaydi. Siyish qiyin kechadi va ingichka oqim bilan chiqadi. Preputsiy xaltasida ixorozli hidga ega smegma to’planadi. Palpatsiyada shish, og’riq va mahalliy haroratning ko’tarilishi aniqlanadi. Tug’ma fimozda birinchi soatlardayoq hayvon bezovtalanadi; sanchiq va preputsiy xaltasining kattalashishi kuzatiladi. Oqibati. O’z vaqtida davolansa – yaxshi, preputsiy o’smalarida – gumon. Davolash. Preputsiy bo’shlig’i siydik va smegmadan tozalangandan so’ng operativ usul qo’llanadi. Parafimoz – jinsiy a’zoning preputsial xalqasida qisilib qolishi. Bunda jinsiy a’zo tashqarida qolib, preputsiy xaltasiga qaytib kirmaydi. Bichilgan hayvonlarda kam uchraydi. Etiologiya. Jinsiy a’zoning mexanik shikastlanishlari, qo’pol kateterizatsiya, parez, falaj, sovuq urishi, bichishdan so’ng shish rivojlanishi, o’sma, chandiq, yaralar; umumiy holsizlanish.

Klinik belgilar . Jinsiy a’zo passiv osilib turadi. Kasallik boshida uni ichkariga sun’iy kiritish mumkin, ammo u baribir tashqariga chiqadi. Tez vaqtda jinsiy a’zo shishadi, taranglashadi. Penis (jinsiy a’zo) oson shikastlanishi sababli unda qon quyilishi, gematoma, jarohat, yarachalar va nekroz o’choqlari paydo bo’ladi. Oqibati. Kasallik boshlanishida davolansa – yaxshi. Yara va o’smalarda – ehtiyotkor. Davolash. Kichik yallig’lanish shishida Burov suyuqligi bilan namlangan dokali salfetkalar va kuchsiz bintlash qo’llanadi; suspenzor bog’lam yordamida jinsiy a’zo gorizontal holatga keltiriladi. Shish kamaygandan so’ng jinsiy a’zo preputsiyga joylashtiriladi va sun’iy ushlab turiladi. Sovuq muolajalar yordam bermaganda issiq (vaporizatsiya, iliq vanna) muolajalar qo’llanadi, kamfora moyi yoki ixtiol malhami bilan massaj bajariladi. Davolash muolajalarini kuniga 2–3 marotaba o’tkazish lozim. Yaralar 1% li spirtli pioktanin yoki brilliant ko’ki bilan ishlanadi. Patologik granulyatsiyaga lyapis, mis kuporosining kukuni sepiladi yoki unga qizdirilgan metalni bosish lozim. Falajlangan jinsiy a’zo amputatsiya qilinadi. Preputsiy teshigi torayganda operatsiya qilinadi. 3. Bichishdan keyingi qon ketishi operatsiya vaqtida – birlamchi; operatsiyadan so’ng bir – oz vaqt o’tganda – ikkilamchi va operatsiyadan bir – necha kun o’tgandan so’ng – kechikkan bo’lishi mumkin. Etiologiya. Bichish texnikasining buzilishi, nosoz asboblarni qo’llash; qon tomir kasalliklari. Klinik belgilar. Urug’don tizimchasidan qon tomchilab, kuchsiz yoki kuchli oqadi. Ayg’ir, buqa va erkak cho’chqalarda urug’don tizimchasi qorin bo’shlig’ida uzilsa u yerda qon to’planadi. Katta qon yo’qotilishida shilliq pardalar oqaradi, puls va nafas olish tezlashadi, hayvonni titroq bosadi. Davolash. Urug’don xaltasi yoki umumiy qin pardasidan chiqayotgan qon gemostatik pinsetlar yordamida to’xtatiladi. Urug’don tizimchasidan kelayotgan qon gemostatik pinset, ligatura yoki tamponada yordamida to’xtatiladi. Ligaturani tizimchaning kesilgan uchidan 2 – 3 sm balandroq bog’lash lozim. Katta qon oqishda hayvonga qon quyiladi, kalsiy xloridi (10 % – 150 ml), vikasol (0 ,1 – 0 ,3 / 0,01 – 0,03 g dan kuniga 2 –3 marotaba) qo’llanadi. Charvi va ichakning tushib qolishini ko’pincha ayg’ir, erkak cho’chqalarda va quyonlarda kuzatish mumkin. Etiologiya . Chov kanalining kattaligi, chov churrasi, zo’riqish (operatsiya paytida), urug’don tizimchasini qo’pol ravishda tortib chiqarish. Klinik belgilar . Charvi tushganda hayvon tinch turadi, puls normal uradi, og’riq sezilmaydi. Ichak odatda operatsiya paytida tushib qoladi, bunda hayvon bezovtalanadi, pulsi tezlashadi, sanchiq kuzatiladi. Oqibati. Charvi yoki ichak ifloslansa, shikastlansa va shishgan bo’lsa – gumon. Davolash . Charvi tozalanadi, yuviladi va ifloslangan joydan yuqoriroqda ligatura bog’lanadi. Ligaturadan pastroq joyi esa kesib tashlanadi. Ichak operatsiya vaqtida chiqib qolsa narkoz qo’llanadi. Tashqariga tushib qolgan ichak iliq

antiseptik eritmaga namlangan matoga o’raladi (ifloslanishning oldini olish uchun) va so’ng qorin bo’shlig’iga qayta kiritiladi. Umumiy qin pardasining chetlariga esa choklar qo’yiladi. Urug’don tizimchasining tushib qolishi. Etiologiya. Bichish texnikasiga rioya qilmaslik, operatsiya vaqtida tizimchani haddan ziyod tortish, qon quyilishlar, tizimcha tutqichini uning uchidan uzoq bo’lgan joydan uzish. Tashhis. Bichish jarohatini ko’zdan kechirganda oson aniqlanadi. Klinik belgilar. Urug’don tizimchasining tushib qolishi operatsiyadan keyin birdaniga yoki 1–2 kundan so’ng hosil bo’ladi. Dastlab operatsion jarohatda o’zgarmagan tizimcha qoldig’i ko’rinadi. Vaqt o’tib seroz –fibrinoz, keyinchalik esa yiringli yallig’lanish boshlanadi. Kechiktirilgan muddatlarda granulyoma, surunkali funikulit, botriomikoz va boshq. rivojlanadi. Oqibati. Yangi, ifloslanmagan holatlarda va davolash ishlari o’z vaqtda o’tkazilsa – yaxshi. Davolash. Urug’don tizimchasining tushib qolgan qismiga yuqoriroqdan yangi ligatura bog’lanadi va ziyod qismi rezeksiya qilinadi. 4. Urug’don xaltasi flegmonasi asosan ikkilamchi hol bo’lib hisoblanadi va bunga ko’pincha operatsion jarohatiga infeksiya tushishi sabab bo’ladi. Etiologiya. Operatsiya texnikasini to’g’ri bajarmaslik (kichik kesim, to’qimalarni qo’pol ravishda ajratish), aseptika va antiseptika qoidalarini buzish, operatsiyadan keyingi davrda hayvonlarni noto’g’ri saqlash; anatomik va konstitutsional xususiyatlar va mikroflora tushishiga sharoit yaratuvchi boshqa omillar. Klinik belgilar. Klinik manzara turli bo’lishi mumkin. Ayrim hollarda asoratsiz, chegarallangan shish rivojlanadi. Bir qator holatlarda esa tarqalgan shish juda tez paydo bo’lib, og’ir asoratlar hosil bo’ladi. Yallig’lanish shishi turg’unlik shishdan qizarish, og’riq, mahalliy va umumiy haroratning ko’tarilishi bilan ajralib turadi. Operatsion jarohatni ko’zdan kechirganda urug’don xaltasi, urug’don tizimchasi va umumiy qin pardasining bitishmalari kuzatiladi. Jarohatdan serozli yoki serozli – fibrinozli ekssudat oqib chiqadi. Flegmonada shish butun urug’don xaltasi va hatto preputsiy, qorin devori hamda son sohalariga tarqaladi. Hayvon jabrlanadi, ishtahasi yo’qoladi, neytrofilli leykotsitoz rivojlanadi. Vaqtida davolanmasa hayvon sepsisdan o’lishi mumkin. Tishhis. Klinik belgilar asosida. Oqibati. Birinchi bosqichda – ehtiyotkor; kechiktirib davolanganda – gumon yoki yomon. Davolash. Ekssudat oqib chiqishiga yaxshiroq sharoit yaratish maqsadida birinchi navbatda jarohatni kattaroq ochib bitishmalarni yo’qotish kerak. Ikkilamchi bitishmalarning oldini olish maqsadida jarayon ichiga 5 % li borat malhami suriladi. Ekssudat yanada tezroq oqib chiqishi uchun jarohatga yodoformli efirda namlangan drenaj kiritilishi lozim (har kuni almashiniladi). Diffuzli shishlarda terida vertikal 2–3 sm uzunlikda kesimlar bajariladi. Antibiotikli, patogenetik va umumiy terapiyalar qo’llanadi.

5. Funikulitlar (urug’don tizimchasining yallig’lanishi) . Bichishdan so’ng hosil bo’ladigan asoratlarning orasida urug’don tizimchasining yallig’lanishi eng ko’p uchraydi. Etiologiya. Bichish texnikasiga rioya qilmaslik (urug’don tizimchasini uzun qoldirish va uning ko’p joyini ezib shikastlash, ligaturani qo’pol bog’lash, qon tomirlarning qo’pol shikastlanishi), infeksiya tushishi; botriomikoz, aktinomikoz va boshq.. Klinik belgilar. Tizimcha to’qimalarining ezilgan yoki qo’pollik bilan ligatura qo’yilgan joyi yallig’lanish o’chog’i bo’lib hisoblanadi. U odatda aseptik kechishi sababli atrofida demarkatsion to’siq hosil bo’ladi, natijada o’lgan to’qimalar so’rilib ketadi yoki ajralib tushadi. Infeksiya tushganda jarayon septik ko’rinishni egallab o’tkir, yarim o’tkir yoki surunkali shaklda kechadi. O’tkir shaklida 3–5 kundan so’ng urug’don xaltasida bir yoki ikki tomonlama issiq va og’riqli shish paydo bo’ladi va urug’don tizimchasi yo’g’onlashadi. Ayg’irlarda bichish jarohatidan yiringli, qoramollarda esa qon aralash badbo’y ekssudat ajralib chiqadi. Hayvonning tana harorati ko’tariladi, u jabrlanadi, qiyin harakatlanadi, ishtahasi yo’qoladi. Jarayon yaxshi kechganda 3 – 10 kunlardan so’ng chegaralanish belgilarini kuzatish mumkin, ya’ni yallig’lanish susayadi. Yarim o’tkir va surunkali kechishida ko’p sonli abssesslar, yiringli oqmalar rivojlanadi. Oqibati. O’z vaqtida samarali davolashda – yaxshi. Surunkali kechishida – ehtiyotkor. Davolash. O’tkir shaklida bitishmalar bartaraf etiladi. Operatsion maydon antiseptiklar bilan ishlanib, jarohat ichiga drenaj kiritiladi. Antibiotikoterapiya, paranefral novokain qamali bajariladi. Samara bermasa zararlangan joy operativ usul bilan olib tashlanadi. 6. Qo’chqorlarda bichishdan kelib chiqadigan asoratlar. Etiologiya. Yallig’lanish shishi va flegmonalarni operatsiya qilish texnikasi buzilganda (kichik va tor kesimlar, to’qima qavatlarining ajralishi va dag’al shikastlinishlari), aseptika va antiseptika qoidalariga va hayvonlarni bichishdan so’ng davrda saqlash tartibiga rioya qilinmaganda hosil bo’ladi. Kasallik rivojlanishiga anatomik va konstitutsional hususiyatlar, jarohat infeksiya bilan ifloslanishi, qon lahtalarining to’planishi kabi omillar moyillik yaratadi. Klinik belgilar. Yallig’lanish shishlarining klinik manzarasi turlicha bo’ladi. Ayrim paytlarda shishlar chegaralangan va asoratsiz, ba’zida esa diffuz shaklni egallaydi. Kuchli qizarish, og’riq, mahalliy va umumiy haroratning ko’tarilishi, ishtaha yo’qligi kuzatiladi. Jarohatda yorg’oq cheti va umumiy qin parda, urug’don tizimchasining periferik uchi va umumiy qin parda oralarida bitishmalar aniqlanadi. Jarohatdan avval seroz yoki qon va fibrin laxtalari aralash seroz – fibrinoz ekssudat ajralib chiqadi. Keyinchalik ekssudat loyqa va quyuq bo’ladi. Flegmonada kuchli og’riq, mahalliy va umumiy haroratning keskin ko’tarilishi, puls va nafas olishning tezlashishi, ishtaha yo’qligi, neytrofilli leykotsitoz kuzatiladi. Davolash o’z vaqtida o’tkazilmasa va samarasiz kechganda yallig’lanish jarayoni avj oladi va sepsisga aylanadi.

Katta yoshli qo’chqorlarda bichishdan keyingi anaerob infeksiya o’tkir kechadi; 1–3 kunda urug’don xaltasi keskin shishadi, preputsiy va songa o’tadi. Jarohatdan badbo’y, qon va pufakchalar aralash ekssudat ajraladi. Tashhis. Klinik belgilar asosida qo’yiladi. Oqibati. Boshlangich bosqichlarida – ehtiyot; kechiktirilgan holatlarda gumon yoki yomon. Davolash. Jarohat keng ochiladi va bitishmalar buziladi. Urug’don tizimchasining periferik uchi va umumiy qin parda oralaridagi bitishmalar olib tashlanadi. Ikkilamchi bitishmalarning oldini olish maqsadida jarohat ichiga 5% li bor at malhami suriladi. Ekssudat oqishini yaxshilash uchun jarohatga yodoformli efir bilan dokali drenaj kiritiladi. Drenaj kunaro almashiniladi. Diffuz shishlarda terida uzunligi 3–4 sm, chuqurligi 2 sm vertikal kesimlar bajariladi. Antibiotik terapiya, patogenetik davolash ishlari o’tkaziladi.

Похожие

Асосий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси

Ички юқумсиз касалликлар

Хирургик касалликлар

Паррандаларнинг юқумли касалликлари

Ветеринария фанининг ривожланиш тарихи