Статикасининг асосий тушунчалари ва аксиомалари - Техника и технология - Рефераты

Статикасининг асосий тушунчалари ва аксиомалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

370 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Куч тушунчаси. Абсолют қаттиқ жисм. Ҳаракат ва мувозанат тушунчалари. 2. Статиканинг иккита асосий масалалари. Статика аксиомалари. 3. Эркин, қисман эркин ва мутлоқ эрксиз жисмлар. Боғланиш, уларнинг турлари ва боғланиш реакциялари.

www.arxiv.uz Куч. Кучлар си ст емаси. Э квивалент си ст ема. Тенг та ъ сир этувчи Назарий механиканинг c татика б ў лимида жисмларнинг мувозанати ва кучлар ҳ а қ идаги асосий тушунчалар ў рганилади. Статика бўлимидаги масалаларни икки турга бўлиш мумкин: 1) Кучларни қўшиш ва абсолют қаттиқ жисмга қўйилган кучлар системасини содда ҳолга келтириш; 2) Кучлар системаси таъсиридаги абсолют қаттиқ жисм мувозанатининг зарур ва етарли шартларини аниқлаш. Механикада моддий жисмларнинг бир-бирига ў заро таъсири куч билан ў лчанади. Куч вектор ми қ дор б ў либ, унинг жисмга та ъ сири: а) Куч қў йилган ну қ та; б) Кучнинг йў налиши; в) Кучнинг ми қ дори билан ани қ ланади. Кучнинг хал қ аро бирликлар си ст емаси (СИ) даги ў лчов бирлиги учун Н ь ютон (Н) қ абул қ илинган. Кучнинг йў налиш ва қў йилиш ну қ таси жисмларнинг механик таъсирига ва уларнинг бир-бирига нисбатан жойлашишларига бо ғ ли қ . Масалан, Е рнинг жисмга таъсири Е р марказига қ араб йў налган б ў либ, у жисмнинг о ғ ирлик марказига қў йилган. Расмда куч учида ст релкаси б ў лган т ўғ ри чизи қ кесмаси билан к ў рсатилади (1-расм). Кесманинг А боши куч қўйилган нуқта бўлади. Кесманинг узунлиги бирор масштабда куч миқдорини шартли тасвирлайди. Куч йўналган КD тўғри чизиқ 1-расм унинг таъсир чизиғи дейилади. Масалан, оғирлик кучининг таъсир чизиғи жисм оғирлик марказидан ўтувчи вертикалдан иборат. Куч вектор катталик бўлгани сабабли уни бирор катта ҳарф билан белгиланади, бу ҳарфнинг тепасига чизиқ, яъни вектор белгиси қўйилади. (Масалан F ). Куч миқдори эса F билан белгиланади. Жисмга бир вақтда таъсир қилувчи ) ,..., , ( 2 1 nF F F    кучлар тўплами кучлар системаси дейилади.

www.arxiv.uz Жисмга қўйилган ) ,..., , ( 2 1 nF F F    кучлар системасининг таъсирини бошқа ) ,..., , ( 2 1 m Q Q Q    кучлар системаси бера олса, бундай кучлар системаси эквивалент система деб аталади ва қуйидагича ёзилади: ) , , , ( 2 1 nF F F     < = > ) ,..., , ( 2 1 m Q Q Q    ) , , , ( 2 1 nF F F     кучлар системасининг жисмга таъсирини битта куч бера олса, уни тенг таъсир этувчи дейилади ва бундай ёзилади: ) ,..., , ( 2 1 nF F F    < = > R Статиканинг асосий аксиомалари Назарий механиканинг статика бўлимида исботсиз, кундалик тажрибаларда тасдиқланган бир неча аксиомага асосланади. 1.Инерция аксиомаси . Миқдор жиҳатидан бир-бирига тенг ва бир тўғри чизиқ бўйлаб қарама-қарши йўналган икки куч таъсиридаги жисм ўзининг мувозанатини ёки тўғри чизиқли ва тенг ўлчовли ҳаракатини ўзгартирмайди. 2. Икки кучнинг мувозанатлашиш аксиомаси . Эркин қаттиқ жисмга қўйилган икки куч миқдор жиҳатдан бир-бирига тенг ва бир тўғри чизиқ бўйлаб қарама-қарши томонга йўналган ҳолдагина мувозанатлашади. Бу кучлар си ст емаси нолга эквивалент. Ш унинг учун уларни ноллик с ист ема дейилади (2-расм) : 0 )' , (  F F   2 - расм 3 – расм

www.arxiv.uz 3. Мувозанатланувчи кучларни қў шиш ва айириш аксиомаси . Жисмга қў йилган кучлар си ст емасига ў заро мувозатанланувчи кучлар си ст емаси қў шилса ёки олинса, кучлар си ст емасининг жисмга таъсири ў згармайди. Фараз қ илайлик, жисм ) ,..., , ( 2 1 nF F F    кучлар таъсирида мувозанатда б ў лсин (3-расм). Жисмга яна 0 )' , (  F F   си ст емани қў яйлик. Натижада жисм янги ) ,..., , , , ( 2 1 nF F F F F       кучлар си ст емаси таъсирида ҳ ам мувозанатда б ў лади, яъни: ) ,..., , ( 2 1 nF F F    < = > ) ,..., , ,' , ( 2 1 nF F F F F      Ю қ оридаги аксиомалардан қ уйидаги теорема келиб чи қ ади. Т еорема: Берилган кучни ў з таъсир чизи ғ и б ў йлаб бир ну қ тадан иккинчи ну қ тага ми қ дор ва йў налиши ў згартирилмай к ў чирилса, унинг жисмга таъсири ў згармайди. 4. Параллелограмм аксиомси . Жисмнинг бирор ну қ тасига қў йилган турли йў налишдаги икки кучнинг тенг та ъ сир этувчиси мазкур кучларга қ урилган паралеллограмм диоганалига ми қ дор жи ҳ атидан тенг б ў либ, шу диоганал б ў йлаб йў налади (4-расм): 2 1 F F R      4 - расм 5 - расм Берилган 1F ва 2F кучларга қ урилган параллелограмм куч параллелограмм и деб, кучларни бу усулда қў шиш параллелограмм усули деб аталади. Бунда шуни эслатиб ў тиш лозимки, икки 1F ва 2F кучни қў шишда параллелограмм ҳ аммасини қ уриш шарт эмас, балки қ уйидагича қ уришни бажариш мумкин: 1 ) Куч ми қ дори учун масштаб танлаб олинади; 2) 1F куч охирида танлаб олинган масштабга мувофи қ 2F ни ў зига параллел қи либ қў ямиз; 3) 1F куч боши А билан 2F куч охири D ни туташтирувчи вектор бу кучлар тенг таъсир этувчисини ифодалайди (5-расм).

www.arxiv.uz1F ва 2F кучларга қ урилган учбурчак куч учбурчаги,кучларни бундай усулда қў шиш эса учбурчак усули дейилади. Тенг таъсир этувчини ми қ дор ва йў налиши геометрия ёки тригонометрия формулаларидан фойда л аниб ани қ ланади. Тенг та ъ сир этувчининг модулини ABD дан косинуслар теоремасига асосан ани қ лаймиз: ) cos( 2 2 1 22 21       F F F F R ёки  cos 2 2 1 22 21 FF F F R    00  б ў лганда ; ) ( 2 2 1 22 1 2 1 22 21 F F F F FF F F R        (2.1) 0 180  да ; ) ( 2 2 1 22 1 2 1 22 21 F F F F F F F F R        (2.2) 0 90  да 22 21 F F R   бўлади. (2.1) ва (2.2) дан кўриниб турибдики,бир тўғри чизиқ бўйлаб йўналган кучлар алгебраик қўшилади. Тенг таъсир этувчи R нинг 1F ва 2F кучлар билан ташкил қилган 1  ва 2  бурчаклари синуслар теоремасига кўра аниқланади: ) sin( sin sin 1 2 2 1        R F F (2.3) Мазкур аксиомадан қуйидаги теорема келиб чиқади. Теорема: Бир текисликда ётувчи ва ўзаро параллел бўлмаган учта куч мувозанатлашса, уларнинг таъсир чизиқлари бир нуқтада кесишади ва улардан тузилган куч учбурчаги ёпиқ бўлади, яъни охирги 3F кучнинг учи 1F куч боши билан устма-уст тушади (6-расм а,б).

www.arxiv.uz 6 - расм 5. Таъсир ва акс таъсирнинг тенглик аксиомаси. Абсолют қ атти қ ж исмларнинг бир-бирига таъсири тенг ва бир т ўғ ри чизи қ б ў йлаб қ арама- қ арши томонга йў налган, я ъ ни та ъ сир ҳ амма ва қ т акс та ъ сирга тенг ва унга қ арама- қ арши йў налган. Бу аксиома И.Н ь ютон томонидан таърифланган б ў либ, у классик механиканинг асосий қ онунларидан бири ҳ исобланади. 6. Қ атти қ б ў лмаган жисмлар мувозанат и нинг са қ лани ш қ онуни . Қ атти қ б ў лмаган жисм кучлар таъсирида мувозанатда б ў лса, жисм қ атти қ ҳ олатга айланганда ҳ ам унинг мувозанати ў згармайди. Бу аксиомадан к ў рамизки, абсолют қ атти қ жисмга қў йилган кучларнинг мувозанат шарти деформа ц ияланадиган жисмга қў йилган кучлар учун ҳ ам ў ринли б ў лади. Деформа ц ияланадиган жисмларга оид бир қ анча масалалар, масалан, ип, занжир, қ айиш, ст ержен каби жисмлардаги з ў ри қ ишларни ани қ лашга оид масалалар ечишда олтинчи аксиомадан фойдаланамиз. Боғланиш ва унинг реакциялари Фазода исталган томонга ҳаракатлана оладиган жисм эркин жисм деб аталади. Ҳаракати бирор бир сабаб билан чекланган жисм боғланишдаги жисм дейилади. Жисмнинг ҳаракатини чекловчи сабаб боғланиш деб аталади. Боғланишнинг таъсирини алмаштирувчи куч реакция кучи дейилади. Назарий механикада боғланишдаги жисмнинг ҳаракатини ёки мувозанатини эркин жисмнинг ҳаракати ёки мувозанатига келтириб текширилади. Бу ҳол қуйидаги аксиома билан ифодаланади. 7.Аксиома. Боғланишдаги жисмни эркин жисм деб қараш учун жисмга таъсир этувчи кучлар қаторига боғланиш реакция кучини ҳам қўшиш керак. Бу аксиома жисмни боғланишдан бўшатиш аксиомаси дейилади.

www.arxiv.uz Статика масалаларини ечишда реакция кучларини аниқлаш алоҳида аҳамиятга эга. 7 - расм 8 – расм 1. Жисм силли қ сиртга тиралиб турсин. Бу ҳ олда реак ц ия кучи жисм ҳ амда силли қ сиртнинг ў заро тегиб турган ну қ таси ор қ али ў тказилган умуми й нормал б ў йлаб йў налади (7, 8-расмлар). Хусусан, жисм қў з ғ алмас таянч текислигига тиралиб турса ва иш қ аланиш кучи ҳ исобга олинмаса, у ҳ олда нормал реак ц ия кучи жисм ҳ амда таянч текислигининг уриниш ну қ таси ор қ али ў тказилган умумий нормал б ў йлаб йў налади (9- расм). 9- расм 10-расм 1.1-расм Агар жисм таянч текислигига битта ну қ таси билан таянса, у ҳ олда қ айси текисликка (жисм ёки таянч текислигига) нормал ў тказиш мумкин б ў лса, реак ц ия кучи мазкур нормал б ў йича йў налади (10, 11-расмлар ). 2. Жисм қ айиш, занжир, ип (ёки ар қ он)лар воситасида бо ғ ланган б ў лса (12-расм а, б, в), шунингдек вазнсиз қ атти қ ст ержен ор қ али шарнир воситасида бош қ а жисмга бириктирилган б ў лса (13- р a см a , б ), мазкур бо ғ ланишларнинг реак ц ия кучлари қ айиш, занжир, ип ёки вазнсиз ст ержен б ў йлаб йў налади.

www.arxiv.uz a б в 12 – расм а б 1.3-расм 3 . Жисм цилиндрик шарнир ёки подшипниклар воситасида боғланган бўлса, боғланиш реакцияси ҳамиша айланиш ўқига перпендикуляр бўлади (14–расм а). Жисмга бир қанча кучлар таъсир этсa, шарнир реакциясининг миқдор ва йўналиши номаълум бўлади. Бу ҳолда номаълум реакция R ни координата ўқлари бўйлаб йўналган R x ва R y тузувчиларга ажратилади (14- расм б).

www.arxiv.uz a б 1.4 - расм Жисмнинг мувозанат шартларидан R x ва R y ни аниқлагандан сўнг, шарнир реакциясининг модули R қуйидагича топилади:2 2 y x R R R   Ш арнир реак ц иясининг йў налиши эса, косинуслар ор қ али ани қ ланади, яъни: R R j R R R i R y x   ) ,^ cos(, ),^ cos(     бунда j i  , - координата ўқ ларининг бирлик векторлари . Техникада к ў пинча балка к ў ринишидаг и си ст ема қў лланилади . Таянчларга қў йилган т ў син балка деб аталади. Агарда т ў син А қў з ғ алмас шарнир ва В қў з ғ алувчи шарнир воситасида бо ғ ланган б ў лса, шарнирлар реак ц ияси 15-расмдагидек йў налади .

www.arxiv.uz 1.5-расм 4.Боғланиш А сферик шарнир ёки падпятник (В подшипник)дан иборат бўлса, умумий ҳолда бундай боғланиш реакция кучларининг йўналиши номаълум бўлади ва уларни одатда координата ўқлари бўйлаб z y x R R R , , тузувчиларга ажратамиз (16,17-расмлар). Сферик шарнир реакциясининг миқдор ва йўналиши қуйидагича аниқланади: 1 . 6-расм 1 . 7 – расм 2 2 2 z y x R R R R    ; cos R( ^ , i ) = R x / R, cos R( ^ , j ) = R y / R, cos ( R ^ , k ) = R z / R. 5. Агарда 18- расмдаги A В балканинг А учи деворга қ исиб ма ҳ камланган б ў лса , бу ҳ олда А ну қ тадаги бо ғ ланиш реак ц иясининг иккита тузувчисидан таш қ ари , балканинг A ну қ та атрофида ай л анишига т ў с қ инлик қ илувчи реак ц ия моменти M A ҳ ам мавжуд бўлади. Момент тушунчасини кейинроқ киритамиз. 6.19-расмда кўрсатилган AB балканинг А учи горизонтал бўйлаб силжишга йўл қўядиган қилиб маҳкамланган. Бундай боғланиш реакцияси силжиш текислигига перпендикуляр бўлган AY реакция кучидан ҳамда балканинг А нуқта атрофида айланишига тўсқинлик қилувчи реакция моменти M A дан иборат бўлади.

www.arxiv.uz 18 - расм 19 – расм 20 – расм 20-расмда кўрсатилган АВ балканинг А учи ҳам горизонтал, ҳам вертикал бўйлаб силжишга йўл қўядиган қилиб маҳкамланган. Бу ҳолда А нуқтада фақaт балканинг А нуқта атрофида айланишига қаршилик қилувчи М А реакция моменти мавжуд бўлади.

Похожие

Динамиканинг асосий тушунчалари ва қонунлари

Асосий босиш усулларининг умумий тавсифи

Кўп бўёқли босманинг асосий назариялари

Кашфиёт техник масалалар ечишнинг илмий асоси

Нусха сифатини шакллантирувчи кўрсаткичлар ва унга таъсир қилувчи омиллар