Механик система - Техника и технология - Рефераты

Механик система

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

193.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Механик система. Кучлар классификацияси. 2. Механик сиc т ема ҳ аракат дифферен ц иал тенгламалари . 3. Массалар маркази. 4. Инерция моментлари. Инерция радиуси. 5. Гюйгенс-Штейнер теоремаси .

www.arxiv.uz Механик си ст ема n M M M ,...., , 2 1 ну қ талардан ташкил топган б ў либ,си ст ема ну қ таларига таш қ и ва ички кучлар та ъ сир этади.Бу си ст еманинг ҳ ар би р v M ну қ таси учун динамиканинг асосий тенгламаси қ уйидагича ёзилади: iv ev v v F F a m      ( 14 .1) v M ну қ та радиус-векторини vr ,тезлигини v V десак,унинг тезланиши 2 2 dt rd dtdV av v v    .Шунинг учун (14.1) қуйидагича ёзилади : iv ev v v F F dt Vd m      ёки iv ev v v F F dt r d m      2 2 v га 1 дан n гача б ў лган кетма-кет қ ийматларни қў йиб механик си ст ема ҳ аракати дифферен ц иал тенгламаларининг вектор усулда ифодаланишини ҳ осил қ иламиз:            in en n n i e i e F F dtV d m F F dtV d m F F dtV d m          . . . . . . . . . . . . . . . . ,, 2 2 2 2 1 1 1 1 ( 14 .2) ёки            in en n n i e i e F F dt r d m F F dt r d m F F dt r d m          2 2 2 2 22 2 2 1 1 21 2 1 . . . . . . . . ( 14 .3)

www.arxiv.uz ( 14 .3) ни Декарт координата ўқ ларига проек ц ияласак,механик си ст ема ҳ аракати дифферен ц иал тенгламаларининг координата усулидаги ифодалари ҳ осил б ў лади.Бу дифферен ц иал тенгламалар сони n3 та б ў лади. Ш ундай қ илиб,си ст емага та ъ сир этувчи кучлар берилган б ў лса,си ст емани ташкил этувчи моддий ну қ талар ҳ аракатини ани қ лаш учун вектор усулда 3n та иккинчи тартибли дифферен ц и а л тенгламалар си ст емасини ечиш,бунда ҳ осил б ў ладиган интеграл доимийларини ани қ лаш керак.Си ст емани ташкил этувчи ну қ талар сони қ анча к ў п б ў лса,бу дифферен ц иал тенгламалардан фойдаланиш шунча мураккаблашади. Ш унга к ў ра,механик си ст ема динамикасининг асосий масалаларини ечишда (77.3) тенглама к ў ринишдаги дифферен ц иал тенгламалардан фойдаланишга қ араганда,( 14 .3) да турлича шакл алмаштиришлар билан ҳ осил қ илинадиган динамиканинг умумий теоремалари ва прин ц ипларини қў ллаш қ улай б ў лади. Механик си ст ема массаси ва масса маркази Механик си ст еманинг ҳ аракати фа қ ат та ъ сир кучларигагина бо ғ ли қ б ў лмай,балки массанинг та қ симланишига бо ғ ли қ .Бундай катталиклар ҳ а қ идаги та ъ лимот массалар геометрияси деб аталади. Механик си ст ема n M M M , , , 2 1  моддий ну қ талардан ташкил топган б ў либ, уларнинг массалари мос равишда n m m m , , , 2 1  б ў лсин (1 50 -расм). Си ст ема ну қ талари массаларининг арифметик йи ғ индисига си ст еманинг массаси дейилади ва у қ уйидагича ёзилади: 1 50 - р a см  m M ( 14 . 4 ) Радиус-вектори

www.arxiv.uz       m r m rS   ( 14.5 ) формула ёрдамида аниқланадиган геометрик нуқта – S системанинг инерция (масса) маркази деб аталади. ( 14.5 ) ни Декарт координата ўқ ларига проек ц ияласак,                   m z m z m y m y m x m x S S S , , ( 14.6 ) келиб чи қ ади. Маълумки,оғирлик марказининг радиус-вектори қуйидагича аниқланар эди:       G r G rS   (14.7) (14.5) формуланинг ташқи кўриниши (14.7) га ўхшаса ҳам мазмун жи ҳ атидан фар қ қ илади.О ғ ирлик маркази жисмга та ъ сир қ илувчи о ғ ирлик кучлари тенг та ъ сир этувчисининг қў йилиш ну қ тасидир. О ғ ирлик маркази тушунчаси фа қ ат қ атти қ жисмгагина тегишли. Инер ц ия маркази тушунчаси ҳ ар қ андай моддий ну қ талар си ст емасига тегишли б ў либ,у си ст емадаги масса та қ симланишининг характери ст икасидан иборат. Ш унингдек,бу тушунча си ст емага қ андай кучлар та ъ сир қ илаётганига бо ғ ли қ эмас. ( 14.5 ) , ( 14.6 ) дан мос равишда   r m r M S   ( 14.8 ) в а

www.arxiv.uz             z m z M y m y M x m x M S S S ( 14.9 ) келиб чи қ ади. ( 14.8 ) си ст еманинг қ утбга нисбатан ст атик моменти, ( 14.7 ) эса си ст еманинг Oyz, Oxz, Oxy текисликларга нисбатан ст атик моменти деб аталади. Си ст ема инер ц ия марказини қ утб деб олсак, шу марказга нисбатан системанинг ст атик моменти нолга тенг б ў лади.    0 S M m    б унда  билан  M ну қ танинг инер ц ия марказига нисбатан радиус-вектори, S билан инер ц ия марказининг радиус-вектори белгиланган. Си ст еманинг инер ц ия марказидан ў тувчи ихтиёрий текисликка нисбатан ст атик моменти ҳ ам нолга тенг б ў лади. Сиc т ема инер ц ия марказининг ҳ аракати ҳ а қ идаги теорема Си ст ема инер ц ия (масса) марказининг унга қў йилган таш қ и ва ички кучлар та ъ сиридаги ҳ аракатини ани қ лаш учун си ст ема ҳ аракатининг дифферен ц иал тенгламаларидан фойдаланамиз. ( 14 .3) тенгламаларни ҳ адлаб қў шамиз:     iv ev v v F F dt r d m    2 2 ёки    i e v v R R dt r d m    2 2

www.arxiv.uz Ички кучларнинг хусусиятига к ў ра .0iR Ш унинг учун   e v v R dt r d m   2 2 ( 14.10 ) ( 14.8 ) га к ў ра   vv S r m r M   Бу ифодадан ва қ т б ў йича иккинчи тартибли ҳ осила оламиз:  2 2 2 2 dt r d m dt r d M v v S   ( 14.11 ) ( 14.11 ) га биноан ( 14.10 ) ни қ уйидагича ёзиш мумкин: e S R dt r d M  2 2 ( 14.12 ) ( 14.12 ) ифодани моддий ну қ та ҳ аракатининг дифферен ц иал тенгламаси (65.2) билан та ққ ослаб,масса марказининг ҳ аракати ҳ а қ идаги теоремани ҳ осил қ иламиз:си ст ема массаси инер ц ия марказида жойлашган деб қ абул қ илинса,у марказ таш қ и кучлар бош вектори та ъ сирида худди моддий ну қ та каби ҳ аракатланади. ( 14.12 ) ни координата ўқ ларига проек ц ияласак: ez S ey S ex S R dt z d M R dt y d M R dt x d M    2 2 2 2 2 2 , , ( 14.13 ) си ст ема масса маркази ҳ аракати дифферен ц иал тенгламаларининг координата усулидаги ифодалари келиб чи қ ади. Кинематикадан ма ъ лумки,илгарилама ҳ аракатдаги жисмнинг ҳ олати мазкур жисм битта ну қ тасининг ҳ олати билан ани қ ланар эди. Ш унинг учун

www.arxiv.uz ( 14.12 ) ёки ( 14.13 ) тенгламаларни жисмнинг илгарилама ҳ аракати дифферен ц иал тенгламалари деб аташ мумкин. ( 14.12 ) ни табиий координата ўқ ларига проек ц ияласак, табиий усулдаги масса маркази ҳ аракатининг дифферен ц иал тенгламаси келиб чи қ ади: en S e S R V M R dt dV M     2 , ( 14.14 ) Инер ц ия маркази ҳ аракатининг са қ ланиш қ онуни Инер ц ия марказининг ҳ аракати ҳ а қ идаги теоремадан қ уйидаги натижалар келиб чи қ ади. 1.Си ст емага та ъ сир қ илувчи таш қ и кучлар бош вектори нолга тенг б ў лсин,я ъ ни .0 e R Бу ҳ олда ( 14.12 ) дан const VS  келиб чи қ ади. Демак, си ст емага та ъ сир қ илувчи таш қ и кучлар бош вектори нолга тенг б ў лса,инер ц ия маркази т ўғ ри чизи қ ли тенг ў лчовли ҳ аракат қ илади. Агар бошлан ғ ич пайтда масса маркази тинч ҳ олатда б ў лса, 0 SV дан const rS  ҳ осил б ў лади; я ъ ни инер ц ия маркази берилган координата си ст емасига нисбатан ў з ҳ олатини ў згартирмайди. 2. Си ст емага та ъ сир этувчи таш қ и кучлар бош векторининг бирор ўқ даги проек ц ияси, масалан exR нолга тенг б ў лсин. У ҳ олда ( 14.13 ) нинг биринчисидан 0 Sx a ёки const x V S Sx    ҳ осил б ў лади. Демак, си ст емага та ъ сир қ илувчи кучлар бош векторининг бирор ўқ даги проек ц ияси нолга тенг б ў лса, инер ц ия маркази тезлигининг шу ўқ даги проек ц ияси ў згармас экан.Хусусий ҳ олда 0Sx б ў лса , инер ц ия марказининг Ox ўқ б ў йича координатаси ў згармай қ олади: . const xS Бу натижалар си ст ема инер ц ия маркази ҳ аракатининг са қ ланиш қ онуни дейилади.

www.arxiv.uz Моддий ну қ та ва механик си ст еманинг ҳ аракат ми қ дори Моддий ну қ та массаси билан тезлик векторининг к ў пайтмасига моддий ну қ танинг ҳ аракат ми қ дори дейилади: V m q  ( 14.15 ) ( 14.15 ) тенгламадан к ў риниб турибдики, моддий ну қ танинг ҳ аракат му қ дори вектор катталик б ў либ, у тезлик вектори б ў йлаб йў налади. Ҳ аракат ми қ дорининг ў лчов бирлиги СИ да кгм/с дан иборат. Механик си ст еманинг ҳ аракат ми қ дори деб си ст емани ташкил этувчи ну қ талар ҳ аракат м иқ дорларининг геометрик йи ғ индисига айтилади ( 6 - расм).       V m q Q ( 14.16 ) ( 14.15 ) да td r d V const m       , б ў лгани учун    r m dt d Q   ( 14.17 ) 6 -расм   Sr M r m    Натижада ( 14.17 ) ни қ уйидаги к ў ринишда ёзиш мумкин: t d r d M r M dt d Q S S      ) ( ёки SV M Q   ( 14.18 )

www.arxiv.uz Демак, механик си ст еманинг ҳ аракат ми қ дори си ст ема массаси билан инер ц ия маркази тезлиги векторининг к ў пайтмасига тенг. Моддий ну қ та ва механик си ст ема ҳ аракат ми қ дорининг моменти Механика масалаларини ечишда ҳ аракат ми қ дори тушунчаси билан бир қ аторда ҳ аракат ми қ дори моменти ёки кинетик момент тушунчасидан ҳ ам фойдаланилади. F куч та ъ сиридаги M моддий ну қ та V тезлик билан ҳ аракатланаётган б ў лсин ( 2 -расм). M ну қ танинг бирор O марказга нисбатан кинетик моменти деб мазкур ну қ та радиус-вектори ҳ амда ҳ аракат ми қ дори векторининг вектор к ў пайтмасига айтилади ва қ уйидагича ёзилади: V m r V m m k         ) (0 0 ( 14.19 ) Моддий ну қ та кинетик моменти векторининг йў налиши r ва V ётган текисликка перпендикуляр б ў лади. ( 14.19) ни Декарт координата ўқ ларига проек ц ияласак, моддий ну қ та ҳ аракат ми қ дорининг ўққ а нисбатан моменти келиб чи қ ади: .) ( ) ( ) ( ,) ( ) ( ) ( ,) ( ) ( ) ( x y y x m Vy Vx m V m m k zx xz m Vx Vz m V m m k y z z y m Vz Vy m V m m k x y z z z x y y y z x x                         ( 14.20 ) Кинетик моментнинг СИ га к ў ра ў лчов бирлиги кгм 2 /с ёки Нмс га тенг. Механик си ст еманинг бирор марказга нисбатан кинетик моменти шу си ст емани ташкил қ илувчи моддий ну қ таларнинг мазкур марказга нисбатан кинетик моме н тларининг геометрик йи ғ индисига тенг ( 3 - расм). 2 -расм

www.arxiv.uz          V m r V m m K   ) (0 0 ( 14.21 ) ( 14.21 ) ни Декарт координата ўқ ларига проек ц иялаймиз:                .) ( ) ( ,) ( ) ( ,) ( ) (                      x y y x m V m m K z x x z m V m m K y z z y m V m m K z z y y x x       ( 14.22).16 3 -расм

Похожие

Механик системанинг кинетик энергияси

Босма контакти юналишидаги физик-механик ходисалар

Моддий нуқта динамикасининг умумий теоремалари

Механиканинг принциплари

Пахта момиғини Bi Vis аппаратида узлуксиз пишириш