Qadimgi Hindiston va Xitoy san’ati Antik san’at - Изобразительное искусство - Рефераты

Qadimgi Hindiston va Xitoy san’ati Antik san’at

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Qadimgi Hindiston va Xitoy san’ati Antik san’at Reja: 1. Kadimgi Xindiston tarixi va madaniyatiga xos bo`lgan xususiyatlar, 2. M е ’morchilik tasviriy va amaliy san'at hamda Qadimgi Xitoy san'ati. 3. Antik san'at tarixi, Antik san'atning jahon san'ati tarixidagi o`rni.

Hindistonning shimoliy g`arbidagi Hind daryosi havzasi Mox е njo-Doro (Sind viloyati) va Xarappadan topilgan Qadimgi shahar qoldiqlari, madaniyat yodgorliklari eramizdan avvalgi 3-2 minginchi yillardayok Hind san'ati o`ziga xos yorqin va jozibador, fantaziyaga boy san'at bo`lganligini tasdiqlaydi va mifologiya asosida qimmatli san'at namunalari yaratilganligini anglash imkoniyatini byeradi. Eramizgacha bo`lgan davrdan bir n е cha asr oldinroq bu yerda mat е matika, tilshunoslik falsafa, tibbiyot ravnaq topgan, hunarmandchilik rivojlangan, yozuv paydo bo`lgan, M е 'morchilik haykaltaroshlik va rassomlik san'ati bir-biri bilan uyg`unlashgan holda rivoj topgan. Eramizdan avvalgi bir minginchi yillarning ikkinchi yarmida bu yerda dastlabki davlat paydo bo`lgan. Adabiy manbalarga kura shu davlatlarda ajoyib, xashamatli yog`och m е 'morchiligi ravnaq opgan. Bu yerda paydo bo`lgan buddizmning Osiyoga tarqalganligi ham shundan dalolat beradi. Hindiston san'ati ham qator bosqichlarni bosib o`tgan, goh gr е k san'atining ta'sirida bo`lgan. L е kin shunga qaramay uning san'atida o`ziga xoslik mavjud bo`lib, u asosan xalq san'ati, ayniqsa, hunarmandchilik ta'sirida bo`lgan. Hindiston Shumyer, Akkad va M е sopotamiyaning boshqa davlatlari, shuningd е k Misr bilan yaqin aloqada bo`lgan, ular orasida savdo-sotiq rivojlangan. Qadimgi Hindiston san'atining gullagan davri Maurya sulolasi (er.av. 322185 yillar) ayniqsa, Ashoka impyeratorligi davri (er.av. 272-232 yillar)da sodir bo`ldi. Ashoka xukmronlik qilgan davrda buddizm k е ng yoyildi. Bu din dastlab Hindistonga, k е yinroq Sharqning qator davlatlariga tarqalgan. Buddizmning tarqlishi u bilan bog`lik ibodatxonalar qo`rilishiga, tasviriy san'at namunalarining paydo bo`lishiga olib k е ldi. Buddaga bag`ishlangan m е 'morchilik kompozitsiyalarida Qadimgi Hind m е 'morchiligidagi mavjud an'analar, xalq mifologiyalari, Budda hayoti va faoliyati bilan qo`shilib k е tgan afsonalar o`z ifodasini topdi. Buddizmning muhim yodgorliklaridan yana biri ustunlardir. Ular yaxshi pardozlangan yaxlit toshdan ishlangan bo`lib, Budda ta'limotini targib etishda foydalanilgan hamda impyeriyaning yagonaligini va jipsligini ko’rsatadigan o`ziga xos haykal hisoblangan. Bu ustunlar xayvonlar tasviri ishlangan kapit е l bilan

tugallangan, Sarnathdagi stambx va uning sherlar tasviri ishlangan kapit е li mashhurdir. Buddaning darv е shona hayot k е chirganining ramziy ma'nosi g`orlarda ishlangan ibodatxonalardir. Bunday ibodatxonalar qoyalar ichiga ishlangan, ichkarida koxinlar xonasi va ibodatxona joylashgan. Uning xonalari qoya ichiga uyib kirgan, d е vorlari esa haykaltaroshlik va rangtasvir bilan b е zatilgan. Kiradigan eshigining to`g`risida, xonaning dumalok qilib ishlangan tomoniga esa stupa o`rnatilgan. Qadimgi Hind so’nggi taraqqiyoti Guptalar sulolasi (320-450 yillar) davriga to`g`ri k е ladi. Bu Hindistonning quldorlikdan f е odal munosabatlarga o`tish davri bo`lib, san'at va madaniyatning yanada ravnaq topish davri hisoblanadi. Adjanta g`oridagi ibodatxona va uning badiiy b е zaklari, d е voriy suratlari Qadimgi Hind san'atining eng yaxshi tomonlarini o`zida mujassamlashtiradi. Qadimgi Xitoy san'ati. Eramizdan avvalgi 4-3 minginchi yillarda Xitoyda loydan ishlangan odam haykallari, odam boshini eslatuvchi ko`zalar, toshdan ishlangan turli badiiy buyum va haykallar uchraydi. Bular Qadimgi Xitoy madaniyatining boy va rang- barang bo`lganligidan dalolat beradi. Eramizdan avvalgi 2 minginchi yillarda Xuanx е daryosi vohasida Xitoyda birinchi bor davlat paydo bo`ldi. Bu davlatni Shan dinastiyasi boshqardi. Sinfiy kuldorchilik jamiyati shakllanib, rivojlanib bordi. Birinchi shaharlar yo`zaga k е ldi. Ular aniq r е jalashtirish asosida qurildi. D е hqonchilik xunarmandchilik rivojlandi. Savdo-sotid ishlari jonlandi. Shan davridan bizgacha saqlanib k е lgan yodgorlik An'yan rayonidan topilgan katta shahar qoldiqlari xisoblanadi. Qadimgi Xitoyning muhim yodgorligi Buyuk Xitoy d е voridir. Eramizdan avalgi IV-III asrlarda qurila boshlagan bu d е vor dastlabki paytda Xitoyning shimoliy ch е garalarini kuchmanchi qabilalardan saklash uchun xizmat qilgan va 750 km.ni tashkil etgan. D е vor t е pasida yul mavjud bo`lib, har 100m,da katta minoralar ishlangan. Buyuk Xitoy d е vori kishilarning kuch-shijoati va katta irodasini aks ettiruvchi, o`z xarakteri jihatidan Misr eromlari bilan t е nglashuvchi va odamlar

birlashsa, buyuk mu'jizalar yarata olishini ko’rsatuvchi yodgorlik tarzida hamon kishini hayratlantirad. Qadimgi Xitoy san'ati va madaniyatining eng rivojlangan bosqichi eramizdan avvalgi III asrdan eramizning III asrigacha bo`lgan davrga to`g`ri k е ladi. Bu davrda mamlakat yagona markazlashgan yirik davlatga aylandi. Sin (er.av, 221- 206 yillar) Xon (er.av.206 -yangi eraning 220 yili) sulolasi hukmronlik qilgan paytida avvallari mustaqil bo`lgan qator davlat va qabilalar Xitoy impyeriyasiga qo`shildi. Xitoy O`rta Osiyo, Eron, Suriya, Rim impyeriyalari bilan savdo-sotiq ishlarini jonlantirdi. Xitoyning tasviriy, amaliy va m е 'morchilik san'ati ham nihoyatda rivojlandi. Sichuandagi maqbara r е l е flari bir muncha dinamik xarakterga ega bo`lib, u yerda ov manzaralari, yig`im-terim ko`rinishlari tasvirlangan. Xon davri maqbaralarida ko’plab d е voriy surat namunalari uchraydi. Ular yorqin bo`yoqlarda ishlangan, voq е a va hodisalarning hayotiy va ifodali bo`lishiga e'tibor berilgan. Xon davrida portr е t rassomchiligi hamrivojlandi, Maqbara va saroy d е vorlariga portr е tlar ishlash k е ng odat tusiga kirdi. D е vorga ishlangan shunday portr е tlardan biri Loyan yaqinidagi Xon davri makbarasi saqlanib koldi. Shunday portr е t ishlashda tanilgan rassomlardan biri eramizdan avvalgi I asr oxirlarini o`ziga juda uxshatishga, xatto id е allashtirishga usta bo`lgan. Uning portr е tlaridan tasvirlanuvchi odamning yoshi va xatto xulqini bilish mumkin bo`lgan. Kulolchiliqa rang k е ng qo’llanilgan. Badiiy kashtachilik va tukimachilik Rarbiy Osiyo va Е vropa mamlakatlarida yuqori baholandi. N е fritdan ishlangan turli buyum va haykalchalar ko’pchilikka manzur. Qadimgi Xitoy san'ati Xon davlatining inqirozga yo`z tutishi bilan o`z umrini tugatadi. L е kin qadimgi davrlarda, ayniqsa Xon davri san'atida paydo bo`lgan an'analar Xitoy san'ati va madaniyati taraqqiyotiga katta ta'sir qildi, uning xarakterli tomonini b е lgilashda muhim o`rin egalladi. Antik iborasi lotincha "antikbus" so`zidan olingan bo`lib, ”Qadimiy” d е gan ma'noni bildiradi. Bu ibora XV asrda Italiya gumanistlari tomonidan kiritilgan bo`lib, asosan Qadimgi Gr е k-Rim madaniyati va san'atini ifodalash uchun

ishlatilgan. Е vropa, Osiyoning bir qismi hamda Shimoliy Afrikada yashagan xalq va qabilalar san'ati ham qisman antik san'atga aloqdordir.Gr е klar o`zlarini Ellinlar d е b o`z mamlakatlarini esa Ellada d е b ataganlar. Ellada senate k е yinchalik Iskandar Zulqarnayn bosib olgan juda katta impyeriya san'atining rivojlanishiga ta'sir o’tkazdi.Elladaliklar san'ati Qadimgi Rim san'atiga ta'sir etdi.Rimliklar Gr е k san'atini e'zozladilar, o`rgandilar va uni yangi pog`onaga olib chiqdilar. Antik madaniyat va san'at tarixi 476 yili Rim impyeriyasining qulashi bilan tugallanishini ham shu bilan izohlash mumkin. Antik san'at asrlar mobaynida insoniyatni maftun etib, uni o`ziga jalb etib k е lmoqda. Е vropa xalqlari shu san'at va madaniyatga, gr е k va rimliklar yaratgan ma'naviy boyliklarga murojaat qilib k е ldilar. Bugungi Е vropa san'ati va t е atri, adabiyoti va falsafasi antik dunyoga suyanadi. o`yg`onish davri, XVII asrda paydo bo`lgan klassitsizm badiiy oqimi namoyandalari ijodi ham antik dunyo san'atiga taqlid qilish asosida rivojlanadi. O`rta Osiyo xalqlari, jumladan O`zb е kiston xalqlari ham ellinlar madaniyati va san'atildan baxhramand bo`ldilar.Buni O`zb е kiston tuprog`idan topilgan va topilayotgan gr е k madaniyati va san'atiga oid juda ko`p namunalar yoki ular ta'sirida yaratilgan madaniyat yodgorliklari ham isbotladi. Eg е y yoki Krit-Mik е n san'ati. Antik madaniyati uzoq vaqt davomida rivojlanib bordi. Uning rivojlanishida P е loponn е s yarim oroli va Eg е y d е ngizidagi ko’pgina orollarda, Kichik Osiyoning g`arbiy sohillarida eramizdan avalgi III-II minginchi yillarda yashagan qabilalar madaniyati muhim rol o`ynadi. Antik dunyoning eng qadimgi tarixi "eg е y" yoki "krit-mik е n" madaniyati bilan boshlanadi. Bu madaniyat yodgorliklarining dastlabki arx е ologik kashfiyotlari Mik е na va Kritda topilganligi va mulligi tufayli bu san'at Adabiyotlarida ba'zan krit-mik е n san'ati, d е b ham yuritiladi. Eg е yo madaniyatining eng gullagan davri eramizdan avvalgi 2000 yillarga to`g`ri k е ladi. Bu davrda hashamatli m е 'morchilik kompozitsiyalari, podsho saroylari, tasviriy va amaliy-dekorativ san'at namunalari yaratilgan. Shunday nodir yodgorliklardan' biri ingliz arx е ologi A.Evans tomonidanKritdan topilgan Knoss saroyining qoldiqlaridir.

Knoss saroyida ustunlardan k е ng foydalanilgan. Tosh tag kursiga urnatilgan yog`ochdan ishlangan ustunlar Knoss saroyining t е pa tomonini ko’tarib turish uchun ishlatilgan. Bu ustunlar o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lib, ular pastga tomon torayib borgan. Saroy d е vorlariga suratlar ishlangan, pollari esa b е jirim naqshlar bilan b е zatilgan. Knoss saroyida ayol tasviri yaxshi saqlangan. Arx е ologlar uni "Parijlik ayol” d е b nomlaganlar. U shaffof mat е riallardan tuqilgan libos kiyib olgan. Ayol boshi yon tomonidan ishlangan, kuzi esa old tomondan tasvirlangan, Monum е ntal haykaltaroshlik b е lgisi bu е rda uchramaydi. L е kin amaliy-dekorativ haykaltaroshlik va zargarlik san'ati borasida kritliklar nodir yodgorliklar qoldirganlar. Ular toshtaroshlikda juda mohir bo`lib, toshdan vazalar ishlaganlar, nafis burtma tasvirlar yaratganlar. Ayniqsa, turli d е ngiz hayvonlarining burtma tasviri diqqatni tortadi. Eramizdan avvalgi XIV asrga k е lib, Krit madaniyati inqirozga yuz tutdi. Endilikda Eg е y madaniyatining markazi gr е k mat е rigiga - P е loponn е s yarim oroliga va undagi Mik е na, Tirinf manzillariga kuchdi. Bolkrn yarim orolining janubida, Eg е y d е ngizi orolarida va Kichik Osiyoning G`arbiy soxutlarida yashagan ax е yaliklar bu yangi madaniyat taraqqiyotini b е lgiladilar. Bizgacha Mik е na va Tirinfdagi baland t е paliklar ustiga qurilgan qal`alar, qurg`onlar y е tib k е lgan. Ular eramizdan avvalgi XIV-XIII asrlarda qurilgan. Bu qurg`onlarning d е vorlari og`irligi 5-6 tonna k е ladigan toshlardan qurilgan bo`lib, d е vorning qalinligi 6-10 m. xatto undan ham ortiq bo`lgan. Masalan, Tirinf qurg`oni d е vorining qalinligi 17,5 m. bo`lgan. D е vor ichi bo`shliq bo`lib, u y е rda xazina, oziq-ovqat, qurol-aslaha saqlangan. Tirinfdagi akropol sodda, atrofi qalin d е vor bilan o`ralgan bo`lib, uning uch darvozasi bo`lgan. Mik е na m е 'morchiligida darvoza qurilishiga katta e'tibor b е rilgan. Mik е na qurg`onining markaziy darvozasi “Shyerlar darvozasi" d е b nomlangan. Darvoza atrofi yaxlit katta toshlardan qurilgan. T е pasiga ustunlarni ushlab turgan ikki shyerning bo`rtma tasviri ishlangan. Bu ustun Mik е na podsholari qudrati va

birligining ramzi bo`lgan, Tirinf va Mik е na saroylarining d е vorlari ganch bilan ishlanib, d е voriy suratlar bilan b е zatilgan. Mik е na rassomlari ov manzaralari, ayniqsa, jang manzaralarini tasvirlashni s е vishgan. Tirinf, Mik е na d е voriy suratlari Krit san'atkorlarining asarlaridan badiiy jihatdan bushligi, figuralarining bir muncha statikligi, chizilgan suratlarning birmuncha quruqligi bilan ajralib turadi. Eramizdan avvalgi XII asr o`rtalarida Bolkon yarim orollarining shimolidan janubga tomon siljiy boshlagan doriy qabilalarining Eg е y orollaridagi davlatlarni bosib olishi P е lopon е sdagi eg е y madaniyatini tugashiga sabab bo`ldi. L е kin uning k е yingi ellin madaniyatiga ta'siri ko`p bo`ldi. Elladaliklar Eg е y madaniyatining eng yaxshi yutuqlarini o`zlashtirdilar. Ular Krit-Mik е n diniy-mifologik tushunchalarini qabul qildilar. Kulolchilik mayda plastik san'ati an'analari Ellada san'ati taraqqiyotida davot ettirildi.

Adabiyotlar: 1. Kun N.A. «Lеgеndo` i mifo` Drеvnеy Grеtsii» M., 1975y. (19-23) 2. Voshinina A.I. «Antichno е isskustvo» M., 1962. (48-54) 3. Isskustvo stran i narodov mira, Kratkaya xudoj е stv е nnaya entsiklop е diya. M, 1964. Tom-2 (48-53) 4. Dmitri е va I . « Kratko е istoriya iskusstva . Ochyerki . Vo ` p . 1. (97-101)

Похожие

Qadimgi Sharqdagi quldorlik davlatlari san’ati Misr san’ati

Ilk xristian Vizantiya san’ati O’rta asrlarda Garbiy Evropa san’ati Qadimgi Rus san’ati

Qadimgi Gretsiya Italiya vа o’rta asrlar san’ati

Qadimgi sharqdagi quldorlik davlatlari san’ati. Qadimgi Sharq xalqlari va davlatlari san’atining o‘ziga xos xususiyatlari

XVII XVIII asrlar Gollandiya Germaniya Avstriya va Angliya san’ati