XVII XVIII asrlar Gollandiya Germaniya Avstriya va Angliya san’ati - Изобразительное искусство - Рефераты

XVII XVIII asrlar Gollandiya Germaniya Avstriya va Angliya san’ati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

XVII XVIII asrlar Gollandiya Germaniya Avstriya va Angliya san’ati Reja: 1. Talabalarni XVII-XVIII asr Evropa san’ati bilan va uning yirik vakillari bilan tanishtirish. 2. Shu davrda kirib kelgan oqimlar va ularning farqini tushuntirish. 3. XVIII-XIX asr Rus san’ati, XVIII asr oxiri XIX asr Jaxon san’ati, XVIII asr oxiri XIX asr o’rtasi Frantsiya san’ati, XVIII asr oxiri XIX asr Ispaniya san’ati.

XVII-XVIII asr Evropada kapitalistik munosabatlarning avj olishi va feodalizmdan kapitalizmga o’tish jarayonining tugashida so’nggi bosqich bo’ldi. Ijtimoiy hayotdagi bu o’zgarishlar bevosita san’at taraqqiyotiga o’z ta’sirini o’tkazdi. Fan, san’at va madaniyat gurkirab o’sa boshladi. San’atda real hayotni tasvirlash rivojlandi. Ozodlik g’oyalari, shakllanib kelayotgan burjua parokandaligini, feodalizm kirdikorlarini ochib tashlash bu davrda ko’pgina san’atkorlar asarlarining g’oyaviy mazmunini belgiladi. San’at majmuasining kengayishi uning yangi tur va janrlarini maydonga keltirdi. Portret, natyurmort, manzara, maishiy janr ko’p san’atkorlarni o’ziga torta boshladi. Haykaltaroshlikning yangi ifoda vositalarini izlab topdilar, gravyura san’ati shakllandi. Sotsial kuchlarning o’zaro kurashining rivojlanishi esa san’atda turli g’oyaviy badiiy oqimlarni vujudga keltirdi. Shunday uslublardan biri barokko oqimidir. Barokko uslubida yaratilgan san’at asarlarida hayot mohiyati kurash harakati orqali aks ettiriladi. Unda ekspressiv chiziqlar va yorug’ soyalar o’ta keskin formada olingan bo’lib, ular asar kompozitsiyasining ta’sir kuchini yanada oshiradi. Italiyalik rassom L.Bernini haykallarida, me’mor Borromining binolarida, flandriyalik rassom P.Rubens kartinalarida barokko uslubining o’ziga xos tomoni namoyon bo’lgan. Klassitsizm oqimida esa hamma narsa xotirjam va ulug’vor. Uning namoyandalari uyg’onish davri ijodkorlari singari antik va yuqori uyg’onish davri an’analarini qabul etib, uni rivojlantirishga harakat qiladilar. Lekin shu bilan birga klassitsizm vakillari o’tmish san’ati badiiy shakl va obrazlarini o’zlari yashab turgan davr mazmuni bilan to’ldirishga, boyitishga harakat qildilar. Bu o’rinda Nikola Pussen asarlari, Klod Lorren manzaralari, Jak Sufflo binolari diqqatga sazovordir. Klassitsizm oqimi XVIII asr oxiri XIX asrning birinchi yarmigacha davom etdi va o’zida davr ruhini ifodaladi. XVII-XVIII asr realistik san’atning etakchi o’ringa chiqishi bilan izohlandi. Bu davrda yaratilgan asarlarda inson o’zining butun borlig’i bilan namoyon bo’la boshlaydi. Uning hayoti, histuyg’ulari, hayotga bo’lgan estetik munosabati san’atkorlar ijodida o’zining badiiy ifodasini topa boshlaydi. Ispaniyalik rassom Diego Velaskes, Gollandiya rassomlari - Rembrant va Frants Xals, italiyalik rassom Karavadjo, frantsuz rassomi Sharden va

boshqalar ijodida bu o’zgarishlar yaqqol ko’zga tashlanadi. Inson go’zalligi, uning olijanobligi va yuksak ma’naviyligi Rembrant asarlarining mohiyatini tashkil etadi. Uning asarlaridagi chuqur falsafiy mazmun kishi qalbiga quvonch baxsh etadi. Rembrant rangtasvir va ofort sohasida, qanday mavzuda (diniy, hayotiy) ishlashdan qat’iy nazar insonni kuylashga, uning ma’naviy pokizaligini va jismoniy go’zalligini ochishga intiladi. Insonlar orasidagi nozik munosabatlarni tasviriy san’at vositasi orqali keng tomoshabinga etkazishga harakat qiladi. Rembrant umrining so’nggi yillarida yaratgan “Oqpadarning qaytishi” asarida hayot va inson to’g’risidagi tushunchalar o’z hayotiy tajribalariga tayanib, ota oyoqlariga yiqilgan o’g’il obrazi orqali hayotning murakkabligi, uni bilish va unga to’g’ri yo’l topa olish nechog’lik og’ir ekanligini ochib beradi. Boshiga og’ir kun va tashvishlarni solishiga qaramay o’z o’g’lini bag’riga bosayotgan ota obrazi orqali mehribon, insonlarga faqat yaxshilik istagan mo’’tabar inson qiyofasi gavdalanadi. Bu asrlardan boshlab inson mehnati go’zalligi san’atkorning diqqatini torta boshladi. San’atkorlar mehnat mavzusida yirik asarlar yarata boshladilar. Evropa san’atida Diego Velaskes birinchi bo’lib, mehnat go’zalligini shoirona, ko’tarinki ruhda talqin etdi. Uning “Gilam to’quvchilar” deb nomlangan asari ana shunday asarlaridan dastlabkisidir. Rassom oddiy kundalik hayotda insonlarning xotirjam mehnati orqali ularning baxt haqidagi orzularini ko’ra oldi. Kompozitsiyada kishilarning tabiiy holdagi xotirjam mehnati, ularning jismoniy baquvvat gavdalari ishonarli talqin etgan. Xonani to’ldirib turgan nur esa bu tinch osoyishta hayot go’zalligini yanada bo’rttiradi. XVII-XVIII asrda ijtimoiy hayotda sodir bo’lgan o’zgarishlar me’morchilik oldiga ham qator muammolarni qo’ydi. Bu davrdan boshlab cherkov qurilishi hajmi kamaydi, uning o’rnini fuqaro me’morchiligi egallay boshladi. Shahar loyihalashtirilishiga alohida e’tibor berila boshlandi, shaharda me’morchilik ansambllari paydo bo’ldi. Turmushda go’zal buyumlarga intilish kuchaydi. Tevarak-atrof go’zalligiga e’tibor berish, bog’-park san’atini maydonga keltirdi. U bilan birga dekorativ haykaltaroshligi ham rivoj topdi.

Germaniya va Avstriya. 17-asrda bo’lgan 30 yillik urush (1618-1648) Germaniyani yanada tarqoqlashtirib, uning iqtisodiy zaiflashuviga sabab bo’ldi. 17-asrda bo’lib o’tgan Prussiya va Avstriya orasidagi nizolar ham Germaniya va Avstriya ijtimoiy hayotiga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Ana shu ijtimoiy-tarixiy sharoitda yangicha san’at o’ziga yo’l ochib bordi. Bu dastlab adabiyot va musiqada o’zini namoyish etdi. (Lessing, Gyote, Shiller, Bax, Gendel). Me’morlik va tasviriy san’atdagi rivojlanish dastlab, Italiya hamda Frantsiya ta’sirida yuz berdi. 18-asr birinchi yarmida barakko, ikkinchi yarmida klassizm uslubi ustivor bo’ldi. Germaniya san’atida barokko o’z ko’rinishi va harakteri jihatidan Italiya barokkosiga o’xshab ketsa ham, lekin unga nisbatan detallarning birmuncha mayda va sovuq ko’rinishi bilan farqlanadi. Barakko mavzusi ko’pincha rokokko motivlari bilan aralashib ketadi. Bu xususiyatlar Vyurtsburg saroyi binosi va undagi intererlar (unga J.B.T’epola suratlar chizgan) boy dekorativ bezagida namoyon bo’ladi. Drezdendagi yirik cherkov binolari, Postdamdagi San-Susi saroyi ham o’zining nozik badiiy bezatilishi bilan e’tiborni tortadi. 18-asr 2-yarmida klassizm Germaniya me’morligida etakchi o’ringa chiqa boshladi. Berlindagi Brandenburg darvozasi (me’mor K.Langgans) o’zining jiddiy ko’rinishi va tantanavorligi bilan keyinchalik nems me’morligining o’ziga xos uslubiy ko’rinishlarini belgilashda muxim ahamiyat kasb etdi. Germaniya va Avstriya tasviriy san’atida 18-asrning 1yarmida asosan barokko ta’siri kuchli bo’ldi. T’epalo hamda Berinining ijodiga taqlid qilish sezildi. Ayrim rassomlarning real borliqni tasvirlashga intilishlari ma’lum darajada realistik jarayonning ham jonlanib borishiga imkoniyat yaratdi. Bu xususiyat portret san’atida sezilarli bo’ldi. Germaniyalik rassom Bal’tazar Denner (1685-1749), slovakiyalik rassom Yan Kupetskiy (1667-1740) yaratgan portretlari ayniqsa diqqatga sazovordir. 18-asrning 2-yarmidan boshlab, Germaniya antik san’atni o’rganish markaziga aylandi. Uning asosiy targ’ibotchisi Iogan Ioxim Vinkelman (17171768) bo’ldi. Uning “Qadimgi san’at tarixi” (1764) antik san’atga bag’ishlangan birinchi kitob bo’lib, yangi san’atshunoslikka asos soldi. U qadimgi yunon san’ati

taraqqiyotining asosiy zamini yunon shahar-davlatlari (polislar) dagi ijtimoiy sharoit ekanligini ko’rsatdi. Vinkelman kitobi yosh Gyote dunyoqarashining shakllanishiga ham kuchli ta’sir qildi. Shuningdek, u boshqa mamlakatlarning klassik estetikasini rivojlanishida ham muhim o’rin egalladi. Nems rangtasviri va grafikasida ham olimning ta’siri sezilarli bo’ldi. Natijada 18-asr 2-yarmida klassizm etakchi o’rinni egallab, shu uslubda ishlovchi qator yirik san’atkorlar etishib chiqdi. Bular ichida Anton Rafael Mengs (1728-1779) ijodi aloxida o’rinni egalladi. U evropa san’atidagi mashhur va ta’sirli rassomlardan biriga aylandi. Mengs o’z ijodida antik san’atning ideal go’zallik yaratish borasidagi qonunlariga sodiq qolgan holda, uni Balonye akademistlarining yutuqlari bilan boyitishga, shaklning ifodali, jo’shqin bo’lishiga alohida e’tibor berdi. Shu bilan birga, Mengs naturani o’rganish zarurligini unutmadi. Bu uning portretlaridagi realistik jihatini belgilaydi. Nems san’atidagi realistik yo’nalish Daniel Xodovetski (1726-1809) ijodida to’liqroq o’zini namoyon etadi. Asli Polshalik bo’lgan bu san’atkor angliyalik rassom Xogart ta’sirida nasihatgo’ylik yo’nalishida qator gravyura va ofortlar ishladi. Jamiyat hayotida sodir bo’layotgan kamchiliklarni tanqid qildi. Uning “Dansigga sayohat” deb nomlangan albom uchun ishlangan suratlari bevosita o’z ona yurtiga qilgan safari paytida yaratilgan bo’lib, ular nems realistik san’ati taraqqiyotida muhim o’rin egalladi. Angliya. Angliya san’ati taraqqiyotidagi yangi bosqich 17-asr 2-yarmidan me’morchilikda namoyon bo’la boshladi. Me’mor Inigo Jons (1573-1620) mumtoz me’morlikni dastlab A.Palladino ijodini targ’ib etishdan boshladi va bu bilan ingliz klassizimi printsiplari shakllanishida muhim rol o’ynadi. Bu xususiya binoning funktsional tomoni qulayligi hamda uning badiiy bezatilishini uyg’unlashtirib yuborishga, klassik shakllarni aniq va erkin ishlatishga intilishda namoyon bo’ldi. Jons boshlagan ishni keyin mashxur me’mor Kristofer Ren (1632-1723) davom ettirdi. U mumtoz shakllarga milliy, o’ziga xoslik kiritishga harakat qildi. Uning mashhur va yirik asarlaridan biri Londondagi ulug’vor va tantanali Avliyo Pavel ibodatxonasi binosidir. Uning intererlari, kompozitsiyasi o’rta asr me’morligiga yaqin. U lotin butiga o’xshaydi. Lekin bino konstruktsiyasi va ayniqsa, undagi

orderlar, katta gumbaz ishlanishi jihatidan mumtoz me’morlik tamoyillarini eslatadi va ingliz klassizimining o’ziga xos xususiyatlarini namoyon qiladi. 17-asrga kelib, ingliz rassomlari va haykaltaroshligida muhim asarlar yaratildi. Ayniqsa ingliz rassomlarining rangtasvir borasida erishgan yutuqlari keyinchalik evropa san’ati taraqqiyotida muhim bo’ldi. Uilyam Xogart (1697-17640 Angliyaning yirik rassomi, ingliz realistik rangtasvirining asoschisidir. Uning rantasvir va gravyuralarida mavjud tuzum, uning illatlari o’z ifodasini topdi. O’ziga xos novatorlik bilan ishlangan Xogart asarlari davrning ilg’or g’oyalari bilan sug’orilgan bo’lib, ular ingliz san’atida realizm tamoillarini mustahkamlanishiga hizmat qildi. “Go’zallikni taxlil etib” (1753) kitobida Xogart san’atning g’oyaviy jihatiga e’tibor berib, demokratik estetikaga xos tamoillarni ilgari surdi. U rasmiy badiiy nazariyalarni, tashqi jihatidan chiroyli, lekin ichki mohiyati jihatidan bo’sh, hayotdan uzoq san’at asarlarini, birinchi galda rasmiy portretlarni tanqid qildi. Kishilar turmushi, jamiyat taraqqiyotini o’zida to’liq aks ettira oladigan maishiy janr etakchi o’rinni egallashi kerak, dedi. O’zi shu tamoillarga sodiq xolda asarlar yaratishga intildi. Xogart ijodi 1780 yillardan boshlandi. Uning ilk asarlaridayoq rassom ijodining o’ziga xos xususiyatlari paydo bo’ldi. U, odatda, turkumli asarlar, ya’ni bir-biri bilan bog’liq bir necha mustaqil kompozitsiyalar yaratishni sevadi. Rassom o’z fikr va g’oyasini turkum asarlarida sekinlik bilan bayon etib, ochib bordi. Masalan, uning “Zamonaviy nikoh” (1735) asarlari turkumi olti tugallangan suratdan iborat bo’lib, unda kambag’allashib qolgan zodagon o’z o’g’lini boy savdogar qiziga uylantirishi va shu orqali boyib olishga intilishi ko’rsatiladi. Asarning so’ngida esa uning natijasi-kuyov kelinning o’ynashi tomonidan o’ldirilishi, qotilning dorga osilishi, kelin esa alam va uyatga chiday olmay o’z-o’zini o’ldirishi tasvirlanadi. Rassom har-bir kompozitsiyaning tugal, tasvirlangan voqealarning tushunarli bo’lishiga alohida e’tibor beradi.

XVIII-XIX asr Rus san’ati, XVIII asr oxiri XIX asr Jaxon san’ati, XVIII asr oxiri XIX asr o’rtasi Frantsiya san’ati, XVIII asr oxiri XIX asr Ispaniya san’ati. XVIII asr boshlarida rus rangtasvir san’atida portret janri yetakchi o’rinni egalladi. Buning boisi bor edi, albatta. Davlat va sanoat korxonalarining o’sishi, madaniyatning rivojlanishi aqlli, ziyrak, ishbilarmon odamlarga bo’lgan talabni orttirib yubordi. Qobiliyatli shaxslar e’zozlandi. Jamiyatning shaxsga bo’lgan bu munosabati portret san’atiga e’tibor qaratilishiga olib keldi. O’z mehnati, aqlzakovati, davlat oldidagi xizmatlari bilan xurmatga loyiq bo’lgan kishilar qiyofasi portret san’atida o’z ifodasini topdi. Rus portretchiligi rivojlanishi “qirollar palatasi ustaxonasi” rassomlari faoliyati bilan bog’liq. Bu yerda rus va chet el rassomlari ishlagan portretlar o’z ko’rinishi va xarakteri jihatidan ko’proq parsunaga yaqinlashib ketadi. Rassomlar parad portret ishlashni ma’qul ko’rishadi. Bunday portretlarda fon shartli ishlanib, unda turli tushuntirish yozuvlari uchraydi. Portretlanuvchilarning liboslari, bezaklarini aniq ko’rsatishga intilish ham portretning dekorativ jihati ortishiga hizmat qiladi. Parsunada fazoviy kenglik va xajm masalasi ham to’liq echilmagan. Obraz harakteri to’liq ochilmagan. Rus san’atida mavjud bo’lgan parsuna san’ati yo’nalishi asosan 17-asr 80-90-yillarida paydo bo’ldi. Rus badiiy hayotiga rasslom-pensionerlarning ko’plab kirib kelishi hamda chet el rassomlari safini kengayishi rus san’atida parsuna san’atini siqib chiqara boshladi. Rus san’atida to’laqonli portret asarlari yuzaga kela boshladi. Endilikda tasvirlanuvchining faqat tashqi qiyofasigina emas, balki uning murakkab ichki ruhiy dunyosini ham yoritishga intilish boshlandi. 18-asr haykaltaroshligi davr san’ati va madaniyatining umumiy ravnaqi bilan bog’liqdir. Bu davrda dumaloq haykaltaroshlik realizmga o’ta boshladi. Yog’och o’ymakorligi o’zining gullagan davrini boshidan kechirdi. Monumental va dekorativ haykaltaroshlik keng yoyila boshladi. Bu san’atning rivojlanishi, avvalo Peterburg va uning yaqinidagi saroylarni qurishda dekorativ haykaltaroshlik, ayniqsa, bo’rtma tasvir-relefdan foydalanish muhim o’rin tutadi. Bu ishlarni rus ustalari chet eldan kelgan san’atkorlar bilan bajardilar.

18-asrning 2-yarmi va 19-asrning boshlarida Rossiyadagi iqtisodiy rivojlanish, savdo-sotiqningo’sishi, fan va madaniyatdagi yutuqlar rus badiiy san’ati rivojlanishiga ijobiy ta’sir qildi. Xalq amaliy va dekorativ san’ati ham ravnaq topdi. Bu davrda rus san’ati dastlab, me’morchilikda shakllangan klassizm uslubiga xos fazilat-shakl aniqligi, kompozitsiya soddaligi va simmetriyaga e’tibor berdi. Antik san’atga qiziqish va uning shakllaridan ijodiy foydalanishga intilish rus amliy san’atida ko’proq rangli toshlarni o’yish, mebel, chinni va shishalardan yasalgan buyumlar yasash san’atida sezildi. Xalq amaliy san’ati shu davrga kelib, yangi motiv va shakllar bilan boyidi va o’zida davr ruxini ifoda etdi. Yog’och o’ymakorligi, rang naqqoshligi, kulolchilik, o’yinchoqlar, tikish-bichish nafis yodgorliklari shu davrning boy rangbarang badiiy hayotidan dalolat beradi. XVIII asr oxiri XIX asr o’rtasi Fransiya san’ati. 1769 yili burjua inqilobi Evropa tarixida yangi davrni boshlab beribgina qolmay, u san’at taraqqiyotida ham muhim yangi o’zgarishlar yasadi. Inqilobga tayyorgarlik yillarida san’at muhim rol o’ynadi. Klassizm uslubi inqilob arafasida burjua inqilobiy g’oyalarini ifodalovchi badiiy yo’nalish darajasiga ko’tarildi. Klassizm vakillari o’z obrazlarining aniq, jiddiy, yorqin bo’lishiga aniq e’tibor berdilar. Ular anitik san’at asarlari, ayniqsa, haykaltaroshlik shakllarini taqlid namunasi qilib oldilar va o’z ijodalarida undan foydalandilar. Inqilob yillari bayramlar munosabati bilan ko’cha va maydonlarni bezash san’ati paydo bo’ldi. Bu san’at san’atlar sinteziga asoslangan edi. San’atdan ko’zda tutilgan maqsad inqilobiy g’oyalarni xalq ommasiga etkazish edi. Muzeylar ham shu maqsadga bo’ysundirilibk, ulardan inqilob yutuqlarini mustaxkamlashda foydalanildi. Me’morchilik. Klassizm tamoyillari dastlab me’morlikda ko’rina boshladi. Me’mor va haykaltaroshlar, rassom va amaliy san’at ustalari hamkorlikda ishlab, kishilarning ideal dunyo, orzudagi shahar yaratish haqidagi orzularini ro’yobga chiqarish uchun harakat qildilar. Bu intilish shaharsozlik san’atida ko’zga tashlandi. Masalan, me’mor Klod Ledu (1736-1806) loyihalarida, jumladan, Sho

shahri majmuasi, Mark Gabrielning “Kelishuvlar maydoni” me’morlik majmuasi loyihalarida shu seziladi. 18-asr oxiri va 19-asr boshlarida klassizm va romantizm orasida qizg’in kurash ketdi. Klassizm avvalgi g’oyaviy kuchi va ta’sirchanligini yo’qotib, reaktsion akademizmga aylana bordi. XVIII asr oxiri XIX asr Ispaniya san’ati. Bu davr ispan tasviriy san’atida ham klassizm etakchi o’rinni egalladi. Uni 1761 yildan Ispaniyada yashay boshlagan nems rassomi Anton Rafael Mengs boshqardi. Lekin, bu davr san’atida aynan bir hil yo’nalish mavjud edi, deb xukm chiqarib bo’lmaydi. Bu davr san’atida bir tomondan Mengs, ikkinchi tomondan 1767 yildan Ispaniyada yashab ijod qila boshlagan Tepelo ijodiga taqlid qilishni, shuningdek, milliy rassomlik an’analarining davomini hamda realistik jarayonlar rivojini ko’rish mumkin. Fransisko Goyya (1746-1828) ham 21-asrning yirik rassomi. U Evropa realistik san’atining yo’lboshchisidir. Ispan xalqining fojeali taqdiri va qahramonligi, ijtimoiy hayotdagi real voqealar rassom usun ijod manbai bo’lib hizmat qildi. Shu voqealarni tasvirlash orqali u o’zining hodisalarga munosabatini, xukm chiqaruvchi san’atkor ekanligini namoyon qildi. Uning asarlarida inson hissiyoti, uning xis-tuyg’ulari va kechinmalari o’z ifodasini topdi. Goyya Saragos yaqinidagi qishloqda xunarmand oilasida dunyoga keldi. Tasviriyyot asoslarini dastlab shu erdagi mahalliy rassom ustaxonasida o’rgandi. Keyin tahsilni Madridda akademik maktabining yirik vakili Fransisko Baye qo’lida davom ettirdi. Italiya bo’ylab safarda bo’lib, o’z bilimini kengaytirdi. Goyyaning ilk ijodida shu davr ispan san’atida etakchi bo’lgan klassizm uslubi ta’siri borligi uning “Oyoq-qo’li mihlab qo’yilgan Iso” suratida namoyon bo’ladi. Bu rasmi uchun rassom akademik unvoniga sazovor bo’lgan. Goyya cherkov uchun devoriy suratlar ham ishlagan. Goyyaning rassomlik iste’dodi qirol Shpaler manufakturasi uchun suratlarida yorqin ko’rindi. 43 kartonda ishlangan bu suratlarda rassom xalq hayotidan olingan lavhalarni-hosil o’rimi, o’yin, bayramlarni tasvirlaydi. Xalq sayli va shodiyonasini aks ettiradi. U mahoratini oshirish borasida ishlashni davom ettirib, Velaskes,

Rembrandt ijodlarini o’rgandi. Ularning asarlaridan ko’chirmalar oladi. Rassom o’z asarlarida zamonasining eng muhim voqealarini ko’rsatish orqali davr mohiyatini ifodalashga intiladi, illatlarni, ziddiyatlarni ochib tashlaydi. Shuning uchun uning asarlari ko’rinishi jihatidan jo’shqin va hayajonli.

Adabiyotlar: 1. Pruch I.E. Zapad. Evropeyskoe isskustvo 17 v. M. 1974 g. (Maldaya istoriya isskustv) 2. Abdullayev N. “San’at tarixi 2/1” Toshkent 2001 y.

Похожие

XIX asr Angliya va Germaniya san’ati XIX asrning ikkinchi yarmida Fransiya san’ati XX asr Jaxon san’ati

O‘rta asrlar naqqoshlik san’ati tarixi

Garbiy Yevropada Uygonish davri san’ati Italiyada Uygonish davri san’ati Florensiya san`ati

Qadimgi Gretsiya Italiya vа o’rta asrlar san’ati

Qadimgi va o`rta asrlardagi o`rta osiyo san`ati