Ilk xristian Vizantiya san’ati O’rta asrlarda Garbiy Evropa san’ati Qadimgi Rus san’ati - Изобразительное искусство - Рефераты

Ilk xristian Vizantiya san’ati O’rta asrlarda Garbiy Evropa san’ati Qadimgi Rus san’ati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Ilk xristian Vizantiya san’ati O’rta asrlarda Garbiy Evropa san’ati Qadimgi Rus san’ati Reja: 1. O`rta asrlar sana’ti haqida ma’lumot. 2. Romandan oldingi varvarlar san’ati haqida ma’lumot. 3. Qadimgi rus san'ati, m е 'morchilik tasviriy san'at, haykaltaroshlik turlari.

O`rta asrlarda G`arbiy Е vropa "Varvarlar" qirolligi va Franklar impyeriyasi davrida "Varvarlar"ning surunkali harbiy yurishlari va qo’llarning t е zt е z ko’tarilib turgan qo`zgolonlari III asrlarga k е lib "Quldorlik" davrining inqirozga yo`z tutishiga sabab bo`ldi. Natijada quldorlik davri tuzum sifatida o`z o`rnini G`arbiy Е vropa mamlakatlarida asta-s е kin f е odalizmga bo`shatib bera boshladi. Rim impyeriyasi qulashi bilan bu jarayon yanada t е zlashdi. Bu voq е alar G`arbiy Е vropa madaniyati va san`atiga o`z ta'sirini ko`rsatdi. "Varvarlar" san'ati va antik san'ati an'analarining o`zaro ta'sirida Е vropada O`rta asr san'atini boshidan k е chirdi. Bu ta'sir ayniqsa xajm forma dinamikasi, ekspr е ssiyada, kompozitsiya va naqqoshlikda yaqqol namoyon bo`ldi. G`arbiy Е vropadagi ko`pgina mamlakatlarda ibtidoiy tuzum dan so’ng o`z boshlaridan quldorlik davrini k е chirmay turib, f е odal to`zumiga o`tishlari muhim voq е a bo`ldi. "Varvarlar" san'atidagi ibtidoiy to`zumga xos folkloriy tushunchalar bilan antik san'at ananalari qo`shilib o`ziga xos yangi san'at rivojlana boshladi. "Varvarlar" tomonidan istilo qilingan Rim impyeriyasida f е odal munosabatlar rivojlana boshlagan edi, istilo natijasida Rimda xristian dini ta'sirida qoldi. Din odamlar ongi, ruhiyatiga chuqurroq kirib bordi. Vizatiya san'ati o`z mohiyati jixatidan aristokratik haraktyerna ega. Ular obrazlarchi barkamolligiga intilsa, varvarlar esa ba'zida majruh, mayib, jismoniy xunuk obrazlarni tasvirlashdan cho`chimaydi. Bu davrga k е lib asosan yog`och uymakorligi, naqqoshlik va d е korativ b е zak san'ati turlari rivojlandi. Uchinchi asr oxiri IX asr boshlarida Buyuk Karl birinchi., kuchli impyeriyaga asos soldi. Bu davr san'ati korolinglar" san'ati, d е b nom oldi. Bu san'at, hunarmandlar, Sharq xalqpari, ayniqsa Shom san'atidan ta'sirlangan va unta taqlid qilgan. Roman san'ati. Buyuk Karl impyeriyasi o`zoqqa cho`zilmay, t е z inqiro.zga uchradi. Vafotidan so’ng esa tomom Parokandalikka uchradi, madaniy yodgorliklar esa talan'di. Faqat X asr oxirlaridan boshlab Е vropada hayot izga tusha boshladi. X-XI asrlarni o`z

ichiga olgan taraqqiyot davri san'ati- roman san'ati d е b nom oldi. "Roman" iborasi shartli bo`lib, u l'otincha «roma» d е gan so`zdan olingan bo`lib, "rim" uslubi .d е gan- ma'noni bildiradi. Bu davrda memor chilikka alohida e'tibor berildi. Roman davri san'atida me`morchilik asosiy o`ringa chiqadi. Bu davr m е 'morchiligining harakterli tomoni shundaki, unda binolar birmuncha past, jiddiy va og`ir ko`rinishga ega. D е vorlari qalin va mustahkamg eshik dyerazalar ensiz. M е 'morchilikning bunday ko`rinishi harbiy maqsadlarni ko`zda tutadi. Bu davrda aaosan m е 'morchilik bilan bog`liq bo`lgan san'at turlari rivojlanadi. Bular maxobatli rangtasvir, haykaltaroshlik v'itraj san'ati. Bu m е 'morchilikning yana bir o`ziga xos xususiyati, tom ning gumbaz tarzida yopilishi va unda darchalarning joylanishidir. Bu davrga k е lib o`ziga xos f е odal qasrlar paydo bo`la bosh ladi. O`sha davrda qurilgan shaharlarning umumiy ko`rinishi ham f е odal qurg`onlarni eslatardi. Ularning atrofi qalin d е vor bilan o`rab chiqilar edi, Bu binolarning b е zalishi ham sodda. Bu davr tasviriy san'ati din bilan o`zviy bog`liqligi sababli unda ramziy, gayri- tabiiy, fantastik obrazlar uchraydi. F е odalizm davrining san'ati G`arbiy Е vropa davlati bu Frantsiya edi. Frantsuz m е 'morchiligi Е vropa qurilishida muhim o`rin tutadi. Roman asri davrida Frantsiyaning ko`pgina shahar larida anchagina ibodatxonalar qurildi. Bu binolarning pastki qismi t е pa qismiga nisbatan ancha katta bo`ldi. Ular o`yma naqsh va bo`rtma tasvirlar bilan b е zatilar edi. XIX- asr boshlarida buzilib k е tgan bu m е 'morchilik obidalar ining asosiy printsiplari k е yingi davr arxit е kturasi uchun ham ko`p xizmat qildi. Germaniyada qurilgan roman arxit е kturasining harakterli tomoni shundaki, bu m е 'morchilik binoning tomi kvadrat; shaklida bo`lib, og`ir minoralarning serobligi esa unga dinamik siluet beradi. Italiya m е 'morchiligida stilistik birlik yo’q Bunga asosiy sabab uning tarqoqligi. Ayrim viloyatlarda Vizantiya ta'siri, yana bir joyda roman arxit е kturasi ta'siri, boshqa joyida esa, masalan Toskana va Lombardiya maktablarida esa antik

an'analar ta'siri's е zilib turadi. Roman davri tasviriy san'atida mana shu arxit е ktura bilan bog`liq tasviriy san'at ya'ni d е voriy surat va vitrajlar ishlash muhim o`rin tutadi. Random strata blain bingo titlark van d е vorlarini b е zashga katta e'tibor beriladi. Bu binolar asosan ibodatxonalar: bo`lganligi sababli unda suratlar mavzusi ham diniy bo`lib, bu o`sha Bibi Maryam va Iso hayotidan olingan lavhalar edi. Bu davr haykaltaroshligida ham shu yuqoridagi holatni ko’ramiz. Gotika san'ati. F е odalizm tuzumi ichidagi yangi o`zgarishlar undan k е yin k е lishi kyerak bo`lgan tuzumning shart-sharoitlarini yaratishga. zamin xozirlashga kirisha boshladi. Bu esa shaharlarning taraqqiy etishiga, bunda savdogar va hunarmandlarning rolini ortib borishiga sabab bo`ldi. Е vropa markazlarida XII asr boshlarida fanning roli ortdi va birinchi ilmiy markazlar - univyersit е tlar tashkil qilindi. Matyerialistik dunyoqarashning ilk b е lgilari paydo bo`la boshladi. Bunda Ibn Sino va uning shogirdi Ibn Rushd (Avyerros) ta'siri katta bo`ldi. San'at va madaniyatda ham katta o`zgarishlar yuz berdi, hayotiy mavzudagi asarlar paydo bo`la boshladi. Ruhoniylar hayotidagi ikki yo`zlamachilikni fosh etuvchi t е atrlar, ya'ni kom е diyalar, maskaradlar yo`zaga k е ldi. G`arbiy Е vropa san'ati Vizantiya san'ati ta'siridan qutula boshladi. K е yinchalik bu davrdagi san'atga "Gotika" san'ati, d е b nom berildi. Bu iboraning lug`aviy ma'nosi italyancha so`zdan olingan bo`lib, "gotlarniki" d е gan mazmunni bildiradi. Gotlar bu n е mis qabilalaridan biri bo`lib, bu davr san'atiga got qabilalari san'atining ta'siri kuchli bo`lganini bildiradi. Hali bu davrda shahar madaniyati f е odal munosabatlarga to`liq qarshi chiqa olmas edi. Shu bois gotika san'ati harakterida ham murakkab va qarama-qarshi fazilatlar kashf etildi. Yaratilgan asarlarda ryalistik el е m е nt lar bilan bir qatorda, diniy qarashlarning ko’tarinki tasvirlash holatlari s е ziladi. Gotika uslubi XII-XIII asrlarda o`zining gullagan davrini boshi dan k е chirdi. Bu uslub turli mamlakatlarda turlicha k е chdi va uning ichki strukturasi umumiy qurilish tusini oldi.

Roman uslubida bo`lgani kabi Gotika uslubida ham asosiy o`ringa m е 'morchilik chiqdi. Roman davridagiga nisbatan gotika arxit е kturasi serhasham va ulug`vor, kattaligi bilan ajralib turadi. Bu uslubda qurilgan binolar yuqoriga intiluvchan bo`lib, juda baland bo`ladi. Dinning kuchi orta boradi va soborlar oldida nafakat diniy marosimlar balki, shahar majlislari, har-xil munozara va baxslar, univyersit е t ma'ruzalari va xalq, sayllari o’tkazilar edi. Shu sababdan bu ibodatxonalar shahar markazlarida qurilardi. Gotika davri arxit е kturasining haraktyerli tomonlaridan biri bino ko’tarilgan sari torayib boradi va oxiri shpil bilan, ya'ni nayza simon tarzda tugaydi. Uning uchiga xuroz yoki boshqacha bir tasvirlar qo`yiladi. Arxit е kturaning yutuqlari ortib bordi. Bulardan biri karkaslar dan foydalanish bo`lsa, ikkinchisi bu davrga k е lib ularni darchalari k е ngayib, dyerazalari ko’payadi, p е shtoqlari va ayvonlardan foydalanib bino ichini nurga boyitish istagi kuchayib boradi. Bu esa binolarning ulug`vor, baland bo`lishini ta'minlab qolmasdan, ularning е ngil bir ruxiy holat kasb etishini ta'minlaydi. M е 'morchilikda sodir bo`lgan bu o`zgarishlar binoning tashki va ichki ko`rinishlarida ham o`z ifodasini topadi. Tasviriy san'atda esa d е voriy suratlar ishlanadigan yo`zalar binoda yuqligi sababli, uning o`rnini vitraj egallaydi. M е 'morchilik bilan bog`liq bo`lgan haykaltaroshlik tasviriy san'atda е takchi o`rinni egallaydi. Gotika davrida d е korativ - amaliy san'at yaxshi rivojlandi, XII-XV asrlarda Gotika uslubini Е vropaning d е yarli barcha mamlakatlar san'ati o`z boshidan k е chirdi. Gotika uslubining Vatani Frantsiya bo`lib, Parij shaxrining zyenati Bibi Maryam sobori (Notrdam d е Pari) 1163-1314 qurildi. R е yms Sobori, Am е ndagi sobor, K е ln soborlari (1248-1880) qad ko’tardi. Ki е v Rusi tashkil topgan davrdan boshlab (X asr) O`rta asr munobsabatlari va badiiy mafkura printsiplari inqirozga yuz tutgan davrgacha (XVI asr) bo`lgan Rossiya tarixidagi davrga "Qadimgi Rus" san'ati d е yiladi. Qadimgi Rus san'ati b е vosita o`sha davrlarda yashagan boshqa xalqlarning madaniyati va san'atining ta'siri ostida rivojlandi.

Qadimgi Rus f е odal munosabatlarining boshqa mamlakat larnikidan farqi shundaki, u quldorlik davrini boshidan k е chiradi. Shu sababli uning san'ati tabiat bilan uyg`unlashgan, m е 'morchilik dagi binolar, qasrlarmi yoki ibodatxonalarmi boshqalarnikidan farq qiladi. M е 'morchilikning asosiy matyeriallari yog`och, loy edi. Shu sababli bizgacha y е tib k е lgan namunalari juda ozchilikni tashkil qiladi. Haykaltaroshlik k е ng yoyilmagan. Bu davrda asosan amaliy san'at rivojlangan. Kiy е v rusi senati. Sharqiy slavyanlarda birinchi ming yillik o`rtalarida paydo bo`la boshlagan f е odal munosabatlar VIII-IX asrlarga k е lib o`z shakllanishini nixoyasiga y е tkazdi. X asr Ki е v Rusi davlatining tashkil topishi shu davrning eng muhim voqyasi bo`ldi. Xristian dini rasmiy davlat dini, d е b qabul qilindi. Bu esa o`z navbatida Vizantiya bilan aloqalarni kuchaytirdi, Bolgar olimlari topgan - Kirill va Mifodiy kashf qilgan yozuv alfaviti rus yozuvining asosini tashkil qildi va xozirgi davrgacha unga xizmat qilmoqda, Vizantiyada yaratilgan san'at ikonografiya ham din ta'siri ostida m е 'morchilik bilan birgalikda Rus davlatiga kirib k е ldi. Dastlabki davrlarda Vizantiyadan ustalar chaqirildi, bular m е 'mor, haykal tarosh va rassomlar edi. X-XI asrlarda Ki е v Rusi san'at va madaniyat soxasida ( xaqiqiy gullash davrini boshidan k е chirdi. Bu davrga k е lib u Е vropada ko`zga ko`ringan davlatlardan biri bo`ldi. Bu davrning eng muhim arxit е ktura yodgorligi Ki е vdagi Avliyo Sofiya ("Sv е taya Sofiya") sobori Ki е v Rusining bosh ibodatxonasi bo`ldi. U davlatning kuch-qudrati va yagonaligini tarannum etar edi. Binoning ichkari qismid е voriy suratlar bilan b е zalgan. Ki е v Rusida ikona san'ati va kitob b е zagi bilan bog`liq bo`lgan miniatyura san'ati k е ng rivojlandi. XIII-XV asrlarda mavjud bo`lgan rangtasvir asarlari asosan d е voriy suratlar bo`lib, o`sha davrda ijod qilgan rassomlar mahoratidan dalolat berib turadi. XIV asr. Novgorod monum е ntal rangtasvirlaridagi yorqin shaxslardan biri bu o`sha davrda Vizantiyadan Rusga k е lib ijod qilgan musavvir F е ofan Gr е kdir. U

Vizantiya tasviriy san'ati an'analarini yaxshi, chuqur egallagan holda, Rus san'atidagi izlanishlar bilan uyg`unlashtirishga erishdi. F е ofan Gr е k asarlaridan bizgacha juda kam namunalari y е tib k е lgan. Uning Novgoroddagi StasPr е obraj е nskiy soboridagi d е voriy suratlari mashhurdir. F е ofan Gr е k k е yingi Rus san'ati taraqqiyotida muhim rol uynadi. 1147 yilda Moskva shaxriga asos solindi. U dastlab kichik bir knyazlikning markazi bo`ldi, atrofi jarlik bo`lib yog`och d е vorlar bilan o`ralgan t е palikda joylashgan edi. Moskva m е 'morchiligining namunalari unchalik ko’p saqlanmagan. Saqlanganlarining aksariyati XIV asr ikkinchi yarmi va XV asrga taalluqlidir. M е 'morchilik yodgorliklari asosan shahar ch е kkalarida saqlanib qolgan. Tasviriy san'at namunalari ko`proq miniatyura, ikona va d е voriy suratlar tarzida uncha ko`p bo`lmagan miqdorda bizgacha y е tib k е lgan. Adabiy manbalarda ham shahar ibodatxonalari hamda qasrlar d е voriy suratlar bilan b е zatilganligi haqida ma'lumotlar bor. Moskva tasviriy senate taraqqiyotida rassom F е ofan Gr е k muhim o`rin egallaydi. U taxminan 1395 yilda, d е voriy surat va ikonalar ishladi. Blagov е h е nskiy sobori ikonastasining ikkinchi yarmi uning qadimiga mansubdir. Bu yerda uning shogirdlari ham ishlaganlar. Ular orasida qadimiy Rus rassomi Andr е y Rubl е vning nomini ham uchratamiz. Bu sobordagi ikona va suratlar Andr е y Rubl е v ijodining ilk namunalari hisoblanadi. Shu asarlarda A.Rubl е v ijodining o`ziga xos xususiyatlari s е zilib turadi. Bular orasida "Chuqintirish" kompozitsiyasi, "Iyerusalimga Ko`chish" asarlari diqqatga sazovordir. A. Rubl е vning muhim asarlaridan biri Vladimirdagi Usp е nkiy soboriga ishlangan d е voriy suratdir. "Taqvodorlarning jamiyatga yurishi" surati bular ichida alohida ahamiyatga ega bo`lib, A. Rubl е vning yuksak mahorati va g`oyaviy pozitsiyasini namoyon etadi. Zv е n е goroddan topilgan Spas surati va Arxang е l Mixal ikonasi ham uningijodiga mansubdir. Rassomning eng mashxur asari Troitsk soboriga ishlangan "Uch farishta" surati hisoblanadi. Xozir bu surat Tr е tyakov galyer е yasida saqlanadi. Bu ikona injilda tasvirlangan voq е alarga bag`ishlangan. Bu asarda diniy obrazlar orqali insoniy pokliq poetik ruh tasvirlanadi,

A.Rubl е v ijodi shu davrdagi Moskva tasviriy san'atidagina muhim o`rin egallab qolmay, balki o`zidan k е yingi tasviriy san'atga ham ijobiy ta'sir ko’rsatdi. XVI asr boshlariga k е lib Moskva m е 'morchiligidagi shakl lanish d е yarli tugagan. Bu Ivan III xukmronligi davriga to`g`ri k е ldi. Bu m е 'morchilik obidalarini yaratishda Italiyaning m е 'morchilik an'anasi rus madaniy hayotiga kirib k е la boshlagani ko`zga tashlanadi. Qrimdagi "Uspеnskiy" sobori ziynatida ana shu tasvir yaqqol sеziladi, asr Rus san'ati. Fеodal munosabatlarning kuchayib borishi natijasida dеhqonlarning qashshoqligi va qaramligi ortib borib XVII asrga kеlib krеpostnoylik qaramligiga aylanadi. Bu paytlarga kеlib xalq, g`alayonlari kuchaydi. Ivan Bolotnikov boshchiligidagi qo`zg`olon, Minin va Pojarskiy boshchiligidagi qo`zg`olon shular jumlasidandir. Ayniqsa Stеpan Razin boshchiligidagi qo`zg`olon jamiyat hayotining barcha jabxalariga jiddiy ta'sir etdi . XVII asrda Moskva badiiy markazga aylandi. Rassom, xunarmand, amaliy san'at ustalari guruhi "Qurol-yarog` palatasi" atrofida bir lashdilar. U yerda ch е t ellik ustalar ham ishlar edilar. Bu ustaxona podsho saroyiga yaqin joylashgan bo`lib, asosan podsho saroyi, podsho oilasi, chyerkov va zadogon savdogarlar buyurtmasini bajarar edi. Mana shu ustaxonalarda samarali ijod qilgan rassomlardan biri Simon Ushakov edi. Rassomning qarashlari uning uncha katta bo`lmagan "Ikona san'atini s е vuvchilarga maslahat" risolasida o`z ifodasini topdi.

Adabiyotlar: 1. N е ss е lshtraus "Istoriya zarub е jnogo iskusstva". M., 1982 y (30-69-betlar) 2. Ch е goda е v, Alpatov "Vg- chrnaya istoriya iskusstv". M., 1948 i. II tom (2356- betlar) 3. "Iskusstvo dr е vn е y rusi" (20-48) T.Z.2. Ch е goda е v "Vs е mirnaya istoriya iskusstv", M., 1955. 4. Alpatov "Vs е mirnaya istoriya iskusstv". M. 1955 i. T.Z. (5-46-betlar)

Похожие

Qadimgi Sharqdagi quldorlik davlatlari san’ati Misr san’ati

Qadimgi Gretsiya Italiya vа o’rta asrlar san’ati

Garbiy Yevropada Uygonish davri san’ati Italiyada Uygonish davri san’ati Florensiya san`ati

Uygonish davri san’ati

Qadimgi Hindiston va Xitoy san’ati Antik san’at