Туркистонда даврий матбуотнинг пайдо бўлиши - История - Рефераты

Туркистонда даврий матбуотнинг пайдо бўлиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Туркистонда даврий матбуотнинг пайдо б ў лиши Режа: 1.“Туркестанские ведомости” 1917 йил нашрлари 2. Цензура ва телеграф агентлиги

1870 йилнинг 28 апрели(10 майи)да рус тилида “Туркестанские ведемости” газетасининг 1-сони босилиб чиқди. Россиянинг бошқа губерна ва областларидан фарқли ўлароқ, газетага муҳаррир этиб ҳарбий киши- Н.А.Маев тайинланди. У Ўрта Осиёни тадқиқ этишда географик ва этнограф сифатида иштирок этган бўлиб. Бу соҳага оид бир қанча китобларнинг муаллифи эди. Маев газетага 1870 йилдан 1892 йилгача муҳаррирлик қилган. Дастлабки беш йил давомида “Туркестанские ведемости”га генерал- губернатори фон Кауфман нинг ўзи муҳаррир бўлган. Бунинг боиси бор, албатта. Фон Кауфман “Туркестанские ведемости»ни ташкил этар экан, ўлкани колония тарзида ўзлаштиришда газета зиммасига бир қанча муҳим вазифаларни юклади. Энг аввало, газета истилочиларда босиб олинган Туркистоннинг ҳақиқий хўжайинларимиз деган туйғуни шакллантириш, уларда маҳаллий аҳолига ҳукмронлик қилиш иммунитетини ҳосил қилиши лозим эди. Шу боис газетада Россия аскарларининг, командирларининг босқинчилик урушларидаги шижоат ва мардликларини ( аслида, бераҳмликларини, ёвузликларини) кўкларга кўтариб мақтар, маҳаллий аҳолини турли баҳоналар билан ерга уришга, унинг шаънини синдиришга уринарди. “Туркестанские ведомости” газетасида рус олимлари, шарқшуносларидан мақолалари эълон қилиниб турган. Бир қараганда, рус олимларининг бу ишлари табиий ва иқлимий қийинчиликларга қарамай, ўлканинг истиқболини ўйлаб илмий тадқиқотлар олиб борган фидоийликдек туюлади. Аслида эса, бу Туркистонни Россиянинг колонияси сифатида ўзлаштириш, унинг ер юзи ва ер ости бойликларидан фойдаланиш, миллий зулм занжирига боғланган маҳаллий аҳолининг миллий-озодлик курашига отланишининг олдини олиш учун унинг характерини, турмуш тарзи ва психологиясини чуқурроқ ўрганишдан иборат бўлган катта сиёсатнинг узвий бир халқаси бўлган. “Туркестанские ведомости” газетасида мақолалари билан

иштирок этган рус олимлари В.В.Бартольд, Л.С.Берг Н.А Северцев А.П.Федченко И.В.Мушкетов В.Ф.Ошанин “ Туркестанские ведомости ” газетасининг материаллари расмий ва норасмий қисмларга бўлинган: 1 “ Внутренние известия ”(“ Ички хабарлар ”), 2.“ Известия и заметки ” (“Хабарлар ва қайдлар”) , 3.“ Иностранные известия ” (“ Чет эл хабарлари ”), 4 “ Местная хроника ” ( “ Маҳаллий хабарлар ” ) , 5“ По краю ” (“Ўлка бўйлаб”), “Санкт Петербург” рукнлари остида материаллар бериб борилган. “Туркестанские ведомости” 1917 йил 15 декабргача қуйидагича нашр қилинган 1870 1871 1903 йил декабридан 1907 йил Жами: 48 йил ичида. 17 ҳафтада бир уч марта июлидан ҳар куни 640 сони чиққан Газетага 1872 йилдан Туркистон генерал-губернаторлик маҳкамасида таржимон бўлиб ишлаётган татар Шоҳимардон Иброҳимов муҳаррир этиб тайинланади. Дастлабки йили 8-сони чиққан, шундан бир сони ўзбек, қолган етти сони қозоқ тилида чиққан. 1971 йилдан бошлаб газета икки тилда ҳафтасига тўрт мартадан, икки марта қозоқ, икки марта ўзбек тилида чиқа бошлайди. 1882 йили генерал-губернаторлик девонхонасида таржимон бўлиб ишлаётган Ҳасан Чанишев деган киши ҳам бир оз муддат муҳаррирлик қилган. 1883 йилга келиб газета илова эмас, мустақил нашрга айланди ва ўзбек ҳамда рус

тилларида чиқа бошлайди. Ушбу йилнинг январидан унга муҳаррир этиб машҳур мисионер Н.П.Остроумов тайинланиб, 1917 йил мартгача бу вазифани бажарган. Газета зоҳиран ўзини холис йўл тутаётгандек кўрсатса-да, аслида, Остроумов маҳаллий аҳолига ҳукуматнинг колониал сиёсатини ниҳоятда усталик билан сингдиришга интилган. Газета рус тили, адабиёти, маданияти,маориф тизимини кенг ташвиқ этади “Русский Туркестан” газетаси эса, Тошкентда 1898 йилдан 1907 йилгача нашр қилинган. Газетада Туркистон ва Еттисув вилоятлари шаҳарларини ўрганишга бағишланган мақолалар. Маҳаллий хабарлар шунингдек театр тақризлари ҳамда фельетонлар босилиб турган. Газетанинг ношири дастлаб А.А.Сморгунер, муҳаррири И.И.Гейер бўлишган, кейинчалик у босмахона ширкати ходимларининг тасарруфига ўтган. 1899 йилдан 1918 йилгача нашр қилинган “Асхабад” газетаси рус буржуазиясининг энг кўзга кўринган газеталаридан бўлган. У адабий-бадиий, савдо-сотиқ, саноат,сиёсатга оид материаллар чоп этган, шунингдек маҳаллий ҳаётни ҳам яхши ёритган. У Ашхобод шаҳрида З.Д.Жакров томонидан нашр этилган бўлиб, “Маҳаллий хабаралар”, “Россия бўйлаб”, “Чет эл хабарлари”, “Матбуот акс-садолари” ва “Таҳририятга мактуб” каби рубрикалар остида материаллар бериб борган. Самарқандда “ Окраина ” деган хусусий газета чиқарилган. У 1890 йилдан 1898 йилгача дастлаб хафтада бир марта, сўнг 2-3 мартадан нашр қилинган. Мазкур газетага брошюралар кўп илова қилиган. Тўрт йил ичида 25 та брошюра унга илова тарзида чиқарилади. ЦЕНЗУРА ВА ТЕЛЕГРАФ АГЕНТЛИГИ Туркистонда телеграф пайдо бўлиши билан бирга цензура қўмитаси ва телеграф агентлиги ҳам юзага келди. 1881 йилда Н.Остроумов Туркистон генерал-губернаторлиги ҳузурида маҳаллий цензура қўмитаси таъсис этишни таклиф қилганди. Генерал-губернаторлик бу таклифни қабул қилмай, ҳар бир нашр учун махсус цензор тайинлашга қарор қилади. Лекин бундай тартиб

узоққа чўзилмайди. 1883 йилда маҳаллий цензура бекор қилинди. Барча маҳллий нашрларга Петербургдаги бош цензура қўмитаси рухсат берадиган бўлди. 1881 йилда чор ҳукумати барча матбуотнинг ўзига маъқул ва зарур материаллар билан таъминлаш мақсадида марказий телеграф агентлигини ташкил қилади. Ўша йилнинг октябрида Тошкентда ҳам Рус телеграф агентлигининг бўлими ташкил қилинади. Унга бошлиқ этиб “Туркестанские ведемости” газетасининг муҳаррири Н.Маев тайинланади. Лекин бу ният амалда рўёбга чиқмагани кейинчалик маълум бўлади. 1882 йилнинг 23 майида Шимолий телеграф агентлиги (Северное телеграфное агенство – СТА ) ташкил қилинади. Мана шундан сўнг СТА телеграммалари Туркистон ўлкасидаги маҳаллий газеталарда эълон қилина бошлайди. 1882 йилнинг охирига келиб Туркистоннинг барча катта шаҳарларида мазкур агентликнинг мухбирлик тармоқлари ташкил этилганди.

Адабиётлар рўйхати 1. Абдулла Авлоний. Бурунғи ўзбек матбуоти тарихи. //”Туркистон” газ., 1924, 21 июн. Қайта нашри: “Миллий уйғониш” тўплами. ТошДУ нашр., 1993. 2. Пидаев Т.Р.- Ўзбекистон матбуотининг ўтмиш ва кечмиши.Ўзбекистон матбуоти,1996,2,3,5-сонлар 3. Эрназаров Т., Акбаров А.. История печати Туркестана -Т.: Ўқитувчи, 1976. 4. Абдуазизова Н. Миллий журналистика тарихи. – Т.:Шарқ, 2008 5. Дўстқораев Б.Ўзбекистон журналистикаси тарихи.- Т.:2009 6. Чўлпон. Туркистонда матбуот. //”Фуқаро фуюзоти” журнали (Боку), 1920, 1- сон. Қайта нашри: “Жамият ва бошқарув” журн., 1998, 2- сон.

Похожие

Туркистонда рус тилида чиққан дастлабки хусусий газеталар. Туркистонда социал-демократик йўналишдаги матбуотнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши

Антропогенез одамнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши

Қадимги юнонистон ва унда синфий жамиятнинг пайдо бўлиши

Араб яримороли, араблар ва исломнинг пайдо бўлиши хақида тарихий маълумот

Туркистонда ўзбек тилида чиққан хусусий жадид газеталари