Misr va Nubiya saltanati - История - Рефераты

Misr va Nubiya saltanati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Misr va Nubiya saltanati Reja: 1. О ‘rta shohliklar davrida Misr tarixi. 2. О ‘rta shohliklar davrlashtirilishi. 3. О ‘rta shohliklar davrida ishitimoiy iqtisodiy hayot.

О ‘rta shohliklar davrida Misr tarixi. Qayta birlashgan Misr davlatini boshqargan XI sulola fir'avnlari davrida keng qamrovli qurilish ishlari, faol tashqi siyosat (Osiyoda urushlar, uzoq Puntga ekspeditsiyalar) qayta boshlandi. Ammo mamlakat ichida o'zaro urushlar hali saqlanib qoladi. Haqiqiy mustahkam davlatni yangi XII sulola barpo qildi. XII sulolani asoschisi Amenemxet I (er. avv. 1976-1947-yillar) fir'avn bo'lganiga qadar XI sulolaning oliy amaldori edi. Markaziy hokimiyat kuchayib, umummisr sun'iy sug'orish tizimi qayta tiklandi. Fayum («ko'l yeri») vodiysidagi bepoyon botqoqliklar o'zlashtirildi. Fayum suv ombori barpo etilishi natijasida ko'plab yangi yerlar ochildi. Fayum vodiysida yangi shahar - Illaxun barpo qilindi. Illaxun shahrida ming xonali ulkan (labirint- yunoncha) tosh inshoot barpo etildi. Bu inshoot diniy maqsadlarga xizmat qilib, turli nom xudolariga bag'ishlangan ibodatxona vazifasini o'tagan. Janubiy delta, Fayum va uni atroflarini obod qilinishi, XII sulola fir'avnlarining poytaxtni Fivadan yangi qurilgan shahar Ittaun («Ikkala yerni birlashtiruvchi») shahriga ko'chirishlariga sabab bo'ldi. Qishloq xo'j'aligi yuksalib yangi qulay omoch paydo bo'ldi. Ilk jez (bronza ) qurollar o'zlashtirildi. Mesopotamiya, Kichik Osiyo va Sharqiy O'rtayer dengizi qirg'oqlari jez qurollarni bundan ancha oldinroq qo'llay boshlagan edilar. Misrni bu sohada qoloqligini sababi Nil va uni atrofida jez xomashyosini yo'qligi edi. Boshqa yutuqlardan biri shishaning kashf etilishi edi 1 . Iqtisodiyotning jonlanishi metallarga, kumush, qurilish yog'ochiga ehtiyojni kuchaytirdi. Bu chet mamlakatlar bilan savdo aloqalarini faollashuviga olib keldi. Misr savdo karvonlari Nil, Suvaysh bo'yni orqali Kichik Osiyo va Bobilga chiqdilar. Janubiy Nubiya va Puntdan oltin olib kelindi. O'rta podsholikda yirik xo'jaliklar o'rniga o'rta xo'jaliklar yetakchi o'rin egalladilar. Ular foyda keltiradigan barqaror xo'jalik edi, bozor bilan bog'lanish va qul mehnatidan foydalanish kuchaydi. 1 Avdiyev V.I. Qadimgi Sharq tarixi T., I964. B.236-240.

Kichik xo'jaliklarning soni oshdi. Kichik yer egalari hujjatlarda «xemum nesut» — podsho odamlari deb ko'rsatilgan. Zodagon va ibodatxona xo'jaliklarida mehnat qiladiganlar ham shunday deb atalgan. «Podsho odamlari» deb atalgan aholining bir qismi yoshlik paytidan aholi ro'yxatidan o'tkazilib ma'lum hunarlarga taqsimlanar edilar. Misr hukmron qatlamlarida ham o'zgarish yuz berdi. Oliy tabaqaga urug' zodagonlari va xizmat zodagonlari, oliy kohinlar, davlat apparatining katta amaldorlari kirar edilar. O'rta podsholik davrida ko'p sonli byurokratik apparat qayta tiklandi. Uning boshida «xudo Radan kelib chiqqan» fir'avn turar edi. U mamlakatda tanho hokim edi. Ammo fir'avn nom boshqaruvini, mahalliy nomarxlarni o'zining to'la nazoratiga ola olmadi Fir'avn Senusert (1887-1850-yillar), uning o'g'li Amenemxet III 1853-1806-y.) bir qancha merosiy nomarxlarni o'z kishilari bilan ilmashtmshga urinib ko'rdilar. Ammo bu harakat nomarxlarning jiddiy qarshUiklariga uchradi. Amenemxet I ning aslzodalarni o'zboshimchaliklariga qarshi qat'iy kurashi, o'z yotoqxonasida unga suiqasd qilinishiga sabab bo'ladi. Ko'rinishidan Amenemxet II (er. av. 1911—1879-yillar) fitnachilar tomonidan o'ldirilgan. Fir'avnlarning sog'onalari endi ko'rimsiz loydan barpo qilinib, kamtarona tusda bo'ldi. Nomarxlarning qoyalarga uyilgan sog'onalari paydo bo'ldi. Fir'avnlar eski aslzodalarni mavqeini pasaytirishga urunib, davlat mansablariga o'rta qatlam vakillarini tayinlay boshladilar. Xizmatdagi zodagonlar moddiy jihatdan podshoga to'la qaram edilar. Amenemxet III davrida amaldorlardan bin bolalariga nasihatnomasida podshoni ko'klarga ko'taradi va o'g'illarini unga sadoqat bilan xizmat qilishga undaydi, chunki podsho — bu yemish. XII sulola podsholari hokimiyatni merosiyligini kafolatlash maqsadida o'z o'g'illari bilan birgalikda hukmronlik qilish an'anasini kiritadilar. Fir'avn hokimiyati faqat Amenemxet III (er. av. 1853-1806-yillar) to'la mustahkamlanadi. Er. av. 2000—1775-yillarda XII sulola fir'avnlari mamlakatni barqaror holatga keltirdilar. Uiar faol ichki va tashqi siyosat yuritib, Misrni kuchli davlatga aylantirdilar 2 . 2 I.Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. McDougle Little, USA, 2009. P. 116-118.

Fayum vohasini o'zlashtirish davom etdi. Nubiyadagi boy oltin konlari ishlatila boshlandi. Nubiyada yangi yo'llar, qal'alar qurilib, bu yerga Misrdan aholi ko'chirilib keltiriladi. Nilning har ikki qirg'og'ida ikkinchi ostona rayonida Semna va Kumna nomli mustahkam qal'alar qurildi. Nubiya amalda Misrning provinsiyasi bo'lib qoldi. Sharqiy O'rtayer dengizi hududlaridan kumush, qurilish yog'ochi, (asosan kedr yog'ochi) olib kelinadi. Finikiyaning bir necha shaharlari Misrga qaram bo'ldilar. Ammo er. av. XVIII asr o'rtalarida O'rta podsholikning zaiflashuv alomatlari ko'rina boshladi. Mamlakatda er. av. 1750- yillar atrofida kuchli g'alayonlar boshlandi. Bu haqda Ipuser so'zlari, Neferti so'zlari deb atalmish manbalar aniq ma'lumot beradilar. Mamlakatda XIII sulola vakillari bilan bir vaqtda mustaqil hukmronlik qiladigan bir necha markazlar vujudga keldi. Misrni yagona davlat sifatida yemirilishini birinchi belgisi deltaning g'arbiy qismida markazi Ksois shahri bo'lgan, XIII sulola bilan bir vaqtda hukmronlik qilgan va unga bo'ysunmagan XIV sulolani paydo bo'lishi edi. Bu voqea er. av 1700-yil atrofida yuz berib, bu O'rta podsholik davrini tugashini bildiradi. Bu voqeadan yangi II o'tish davri (er. av. XVI asr o'rtalarigacha) boshlanadi. Bu vaqtda Misr chegaralarida ko'chmanchi qabilalar mamlakat xavfsizligiga tahdid sola boshladilar. Ayniqsa, janubiy Falastin va Sinay yarim orolida tashkil topgan ko'chmanchi giksos qabilalari ittifoqining deltani sharqiy qismiga bostirib kirishi halokatli bo'ldi. Er. av. Ill asrda yashagan kohin Manefon Misr tarixi asarida giksoslarni, cho'ponlar-podshosi deb tilga oladi. Misrliklar ularni shasu (ko'chmanchilar; keyinchalik arab mualliflari asarlarida amalikitlar) deb ataganlar. Giksoslar Misrni bosib olib Avaris (Xat-Uart—misrcha) shahrini poytaxt qildilar. Ular o'zlari bilan Misrga otlarni va jang aravalarni olib keldilar. Ular Misr xudolaridan chet el mamlakatlari homiysi hisoblangan Setiga alohida e'tiqod qildilar. Misr tarixida giksoslar shartli XV-XVI (1710-1580-yillar) sulolalar sifatida belgilanadi. Ular mamlakatni qariyb 150 yil boshqardilar. Fiva hokimlari giksoslarni mamlakatdan haydab chiqarishga boshchilik qildilar, er. av. XVI asr o'rtalarida podsho Yaxmos I giksoslarni tor-mor qildi.

Avaris shahri, janubiy Falastindagi giksoslar tayanchi Sharuxen qal'asi ishg'ol qilindl. Giksoslarni haydalishi bilan Misr tarixida yangi podsholik (er. av. 1584- yildan-1075- yilgacha) davri boshlandi. Yaxmos yangidan Misrni birlashtirgan XVIII sulola asoschisi bo'ldi. О ‘rta shohlik davrini davrlashtirilishi. Qadimgi Misr tarixi bu er.av. IV ming yillikning II yarmidan davlat va sinfiy jamiyatni paydo bo'lishidan er.av. VI asrda Misrning Ahmoniylar davlatiga qo'shib olingan davrigacha bo'lgan davrni o'z ichiga oladi. Qadimgi Misr tarixi quyidagi davrlarga bo'linadi: 1. Sulolalargacha bo'lgan birinchi davr (er.av. IV ming yillikning I yarmi) urug'chilik munosabatlari yemirilishining boshlanishi. 2. Sulolalargacha bo'lgan II davr yoki Gerzey davri (er.av. V ming yillikning II yarmi) Ijtimoiy tengsizlikning paydo bo'lishi, ilk sug'orish inshootlarining paydo bo'lishi, ilk nom birlashmalarining tashkil topishi. Davr oxirida Yuqori va Quyi Misr davlatlarining paydo bo'lishi. 3. Ilk podsholik I—II umummisr sulolalarining boshqaruvi. Yagona umummisr davlatlarining paydo bo'lishi. (er.av. XXXI-XXIX asrlar). 4. Qadimgi podsholik davri III—IV sulolalar hukmronligi (er.av. XVIII-XIII asrlar). 5. O'tish davri. (VII-VIII sulolalar, XXIII-XXI ). Yagona Misr davlatining nomlarga parchalanishi. 6. O'rta podsholik davrida markazlashgan Misr davlatining tiklanishi. XI-XIII sulolalar boshqaruvi (XXI-XVIII sulolalar). 7. II O'tish davri (XIV-XVI sulolalar.) XVIII asr oxiri - XVI asr boshlari) Misrning zaiflashuvi. 8. Yangi podsholik davri. XVIII-XX sulolalar hukmronligi. (er.av. XVI-XI asrlar) Misr jahon davlatining paydo bo'lishi. 9. Ill o'tish davri. (XXI sulola XI-X asrlar) Misrning tushkunligi.

10. So'nggi podsholik. Misr chet elliklar hukmronligi ostida (XXII-XXV sulolalar er.av. XI-VIII asrlar) Misrning Sais (XXVI) sulolasi davrida tiklanishi. (er.av. VII-VI asrlar). 11. Misrning Eron tomonidan bosib olinishi va Eron davlatiga qo'shib olinishi (XVII-XXX sulolalar, er.av. VI-IV asrlar). О ‘rta shohliklar davrida ishitimoiy iqtisodiy hayot. Ilk dehqon jamoalari er. av. VI—V ming yillikda Quyi Misrda Fayum vodiysida mayjud bo'lgan. Fayum manzilgohida g'alla ekinlari ekilgan, yirik va mayda qoramol boqilgan va baliq tutilgan. Bu madaniyatga mansub bo'lgan manzilgohdan suyak-garpun, toshdan yasalgan o'roqlar va loy idishlar topilgan. Shu vaqtda Yuqori Misrda chorvador dehqonlar yodgorligi topilgan joyiga qarab Tasiy madaniyati deb ataladi. Bu yerdan ko'plab qabrlar topilgan. Bug'doy ekilgan, mayda chorva mollari boqilgan, sirti qora va kulrang loy idishlar yasalgan. Tasiylar urug' jamoasi bo'lib yashaganlar. Ulardan ko'ra yuqori rivojlangan Badari madaniyati (er. av. IV ming yillik) ga tegishli aholi urug' jamosi bo'lib yashab chorvachilik va dehqonchilik bilan shug'ullanganlar. Yerga motiga bilan ishlov berilib, kichik kanallar qazilgan. Ov va baliqchilik ham mayjud bo'lgan. Badariylar kulolchilikni takomillashtirganlar. Er.av. IV ming yillikning I-yarmida Amrat manzilgohlari yanada yuqoriroq rivojlangan. Bu davrda ilk mustahkamlangan qo'rg'onlar paydo bo'lgan. Aholi soni o'sgan. Mis buyumlari ko'paygan, garpunqarmoqlar yasalgan, ilk tilla bezaklar paydo bo'lgan. Kulollar naqshli idishlar tayyorlay boshlaganlar (ilk sulolagacha bo'lgan davr) 3 . Er. av. IV ming yillikning II yarmida Gerzey davri (hozirgi Gerzi qishlog'i nomidan) sulolaviy davrgacha bo'lgan 2-bosqichda sun'iy sug'orishga asoslangan dehqonchilikdan hunarmandchilik ajralib chiqqan. Ilk ijtimoiy tabaqalanish yuz beradi. Qazib ochilgan qabrlardan ko'plab buyumlar topilgan. Bu vaqtda ilk ibtidoiy qulchilik paydo bo'lgan. 3 Avdiyev V.I. Qadimgi Sharq tarixi T., I964. B.242-261.

Qullar „tirik murdalar ” deb atalgan. Misrning ilk davlatlari xo'jalik faoliyatini birgalikda olij borishga intilgan dehqon jamoalarining birlashmalaridan paydo bo'ldi. Sug'orish inshootlarini rivojlantirish va yiriklashtirishga bo'lgan ehtiyoj davlat hokimiyatini shakllanishini rag'barlantirdi. Davlat hokimiyati sug'orish tizimini yaratish va ta'mirlashda yetakchilik qila boshladi. Misrning ilk davlatlari hajmi jihatidan uncha katta bo'lmagan edi. Keyinchalik Yuqori Misr 22 ta, Quyi Misr 20 ta katta bo'lmagan viloyat — nomlar (Misr viloyatlarini antik yozuvchilar «nom» deb, ularni hokimlarini «nomarx» deb ataganlar) ga bo'lindi. Nomlarda iqtisodiy ehtiyojlardan kelib chiqib, birlashuv jarayoni kuchli bo'lgan. Nomlar o'rtasidagi uzoq urushlar natijasida er. av. IV ming yillik oxirida Yuqori va Quyi Misrda ikkita yirik davlat vujudga keladi. Yuqori Misr hukmdori oq rangli toj, quyi Misr hukmdori qizil rangli toj kiygan. Birinchisining poytaxti Exnab (Nexen), ikkinchisining poytaxti Buto shahri bo'lgan. Misrning ilk podsholaridan biri sanalgan Narmer yodgorliklarida yuqori misr podsholarining g'alabalari ularning ishtiroki bilan muhim marosimlar abadiylashtirilgan. Yodgorliklarda harbiy tasvirlar ko'pchilikni tashkil etadi. Podsholarning hokimiyati er. av. IV asr o'rtalaridan boshlab merosiy tus ola boshlaydi.

Adabiyotlar : 1. Xalqaro munosabatlar tarixi va diplomatiyasi. Hammualliflikda, T., 2009. 2. Qadimgi dunyo tarixi. Y.S. Krushkol taxriri ostida. 2-j. T., I975. Хрестоматия по истории Древней Греции. Под. Ред. Д.П.Каллистова. М., I964. 3. Хрестоматия по истории Древнего Рима. Под. Ред. С.Л.Утченко. М., I962. 4. Rajabov R. Qadimgi dunyo tarixi. Toshkent 2009.

Похожие

I- II asrlarda Rim saltanati

Qadimgi Misr epigrafiyasi

Qadimgi Misr kalendari

Qadimgi Misr podsholigi

Nil vodiysi va uning aholisi