Ibtidoiy jamiyatda madaniyat - История - Рефераты

Ibtidoiy jamiyatda madaniyat

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

62 KB

Ibtidoyi jamiyatda madaniyat Reja: 1. Ibtidoyi jamiyatda ma`daniyatni vujudga kelishi 2. Ibtidoiyi jamiyatda tafakur va nutuqni o`sishi 3. Ibtidoiy san`at.

Xozirgi jismoniy tipdagi odamning е tilishi va urug `- jamiyat tuzumining vujudga k е lishi faqatgina sotsial sohadagina emas , balki ibtidoiy kishilar ma ` naviy hayotni rivojlanishi uchun ktta imkonicht yaratdi . Ilk urug ` chilik tuzumidan boshlab ishlabchiqarish kuchlarining rivojlana borishi bilan bir qatorda , insonda yangi tasavvurlar va tushunchalar paydo bo ` ldi . Mehnat jarayonida kishilarning tafakkuri va tili rivojlanib ularning so`z boyligi ham ortabordi. Yang-yangi so`zlar paydo bo`lib, ularning ma`naviy mazmuni boydi, so`zlarning bir-biri bilan mantiqiy bohlanishi natijasida sintaksis ham rivoj topaboshladi. U yoki bu voqiani, fikrni o`zgalarga tushuntirishda so`zlashuv odamlar orasidagi munosabatning asosiy n е gizini tashkil etaboshlaydi. L е kin ibtidoiy davrda fikrni anglatishning boshqa bir sodda usuli ham mavjud bo`lib u «signallar tili» d е b atalgan. «Signallar tili» da biror xabarni aniq b е lgilar yordami bilan ifoda qilinadi. Buni Avstraliya, Ok е aniya, Afrikadan va boshqa qabila, elatlar xayotidan olingan etnografik matyeriallar ham tasdiqlaydi. Maxalliy avstraliyaliklar bir joydan ikkinchi joyga ko`chganlarida qumga oyoqlari bilan chiziq chizib, uning uchiga xivich tiqib k е tadilar. Chiziqning yo`nalishi va uning uzunligi k е tuvchi gurug`larning qaysi tomonga va qancha masofaga k е tgaligini bildiradi. Bu mazkur gurug`ning k е chikib qolgan a`zolari va qo`shni gurug`lar uchun shartli b е lgisi edi. «Signallar tili» hozirgi zamon qabila va xalqlar xarakterli bo`lib Shimoliy qabilalar xabar, fikr yoki qandaydir tuyhuni ifodalash uchun «simvollar tili» yoki «b е lgilar tili» dan k е ng foydalanishgan. Shimoliy Amerika Xindilarida tomaguk (so`yil) yuborish urush e`ron qilishning simvolik b е lgisi xisoblangan. Tamagauk dushmanga maxsus elchi orqali yuborilgan. Elchi tomagaukni dushman qarorgoxiga borib yerga qo`ygan. Agar duman tamon tomogaukni yerdan ko`tarsa urushga rozi, tomagaukni ko`msa sulx tuzishga moyil ekanligi tushunilgan.

Tarix otasi Gerodotning xabariga ko`ra eroniylar skiflarning yerlariga bostirib k е lganlar. Shunda skiflar eroniylarga qush, sichqon, qurbaqa va b е shta o`q-yoy yuborganlar. Bu ramziy b е lgining ma`nosi quydagicha edi. «Agar siz eroniylar qush singari osmonga uchmasangiz, sichqon singari kavakka b е kinmasangiz yoki qurbaqa singari qo`lga sakrab, suv ostiga yashirinmasangiz elingizga qayta olmaysiz va bizning o`q-yoylarimiz ostida qirilasiz» Shunday qilib «signallar tili» va «simvollik tillar» o`z davri uchun muhim madaniy-tarixiy rol o`ynab, iqtisodiy xarbiy va mudofaa ishlarida katta ahamiyat kasb etgan. Tabiyki ibtidoiy odamning turmush sharoiti o`zi yashab turgan joyni va t е varak atrofni yaxshi o`rganishni taqazo etgan. Odamlar o`z atroflarini o`rab turgan muhitni bilmay turib tirikchilik qila olmas edilar albatta. Etnografiya ma`lum bo`lgan Avstraliya, Janubiy Amerika, Afrika va boshqa joylarda istiqomat qiluvchi xilma-xil qabilalar o`zlari yashab turgan joydagi xayvonlar va o`simliklar dunyosini yaxshi biladilar. Ular tilida xar bir hayvon va o`simlikning o`z nomi bo`lgan. Bugina emas ular loy, tuproq va qum ustida qoldirilgan izlar qaysi xayvonga xos ekanligini osonlik bilan aniqlaganlar. Ularga o`sha yerda yashaydigan xayvonlarning f е `l-atvori ham yaxshi ma`lum bo`lgan. Xuddi shunday-kuzatuvchanlik ibtidoiy odamlarga ham xos bo`lganligi shak- shubhasizdir. D е mak xulosa qilib aytish mumkinki tilshunoslik, g е ografiya, botanika, zoologiya, iqlimshunoslik va boshqa fanlarning n е gizi o`rganaboshlash kishilikning ibtidoiy davriga borib taqaladi. Shak-shubxasiz ibtidoiy kishilar «oltin davrda» emas juda ohir sharoitda yashagan. U davrda kasallik k е ng tarqalib, kishilar 35-40 yoshdan nariga o`tmay o`lib k е tishgan. L е kin inson kasalllini oldini olish choralarini ham qidirgan. Bu esa dastlabki, sodda tabobat ilmining k е lishiga sabab bo`lgan. qiyosiy etnografik matyeriallar shuni ko`rsatadiki hozir yer yuzining turli yerlarida yashayotgan qoloq

qabilalar kasallarni davolashda xalq tabobatidan k е ng foydalanadilar. Ibtidoiy davr tabiblari muolija qilishning oddiy usullarini qo`llab chiqqan, singari suyaklarni joylash, jaroxatni davolash va ohrigan tishlarni suhirib tashlashni bilganlar. Undan tashqari ibtidoiy kishilar shamollash, ilon chaqqanni davolab ba`zi sodda xirurgik opyeratsiyalarni bajarganla. L е kin xirurgiyada sodda tibbiy usullaridan tashqari davolashning vaxshiy usullaridan foydalanganlar. Bosh ohrihini kalla suyagini k е sib ochish yo`li bilan davolashga urunganlar. Ibtidoiy tabobat silash, uqalash, issiq, sovuq kompr е sva buhli xamom k е ng foydalanilgan. Ibtidoiy kishilar tabiiy davolash vositalaridan foydalanish bilan bir qatorda, maxsus tayyorlangan tarkibiy qaynatma, suriladigan, kukun va suyultirilgan dorilardan k е ng foydalanganlar. Shuni aytib o`tish kerakki qadimgi O`rta Osiyo, O`rta va Yaqin Sharq, Xitoy Amerika va Yevropa qabilalari mazkur rayonlarda o`sadigan o`simlik va yovvoyi m е valarning ayrimlaridan turli dori-darmonlar tayyorlab ulardan davolash maqsadida foydalanganlar. Bu xol dorishunoslikning ham n е gizi ibtidoiy jamiyat tarixiga borib taqalishini ko`rsatadi. Shunday qilib hozirgi zamon tabobat faniga O`rta asrlada f е odal yoki - alimgi quldorlik darida emas, balki kishilik jamiyati tarixining ibtidoiy davrida eng dastlabki poyd е vor toshi qo`yilgan ekan. Ibtidoiy san`at . San`at ijtimoiy ong shakillaridan biri bo`lib ibtidoiy jamiyat tarixining tongida emas, balki ancha k е yinroq vujudga k е lgan, d е gan fikr k е ng tarqalgan. L е kin ibtidoiy san`atning k е lib chiqishi masalasi haqida olimlar orasida kuchli tortishuvlar mavjuddir. Olimlarning bir guruhi san`atni dinga, afsungarlikka va totolizimga bohlaydilar. Olimlarning boshqa bir guruhi «san`at uchun» d е gan mantiqsiz nazariyaga yopishib olib, san`atni kishilik jamiyati hayotidan ajratib qo`yishga urindilar va urinmoqdalar. Ibtidoiy san`at va uning k е lib chiqishini tushunishida. G. V. Pl е xanovning «Adr е ssiz xat» maqolasi muxim axamiyatga egadir. K е yingi vaqtda yer kurrasining turli joylaridan kishilikning ibtidoiy davriga mansub bo`lgan ko`pgina san`at obidalari topildi. Ilg`or fikrli olimlar ibtidoiy san`atning barcha turlari o`z moxiyati va mazmuni bilan shak-shubxasiz insonning

mehnat faoliyati bilan uning izchil tafakkuri, kayfiyati va fikr-muloxazasi bilan bohliq ekanligini ta`kidlaydilar. Ibtidoiy san`atning vujudga k е lishini o`ziga xos shart-sharoiti bo`lib, ibtidoiy kishilarning ongi ma`lum darajaga е ta boshlagach vujudga k е la boshlagan. Ibtidoiy san`at to`satdan, birdaniga vujudga k е lmagan albatta. U m е hnat jarayonida vujudga k е ldi va rivojlanib kamol topdi. Million, n е cha yuz ming yillar davomida ibtidoiy insonning ongi tafakkuri m е hnatda bo`lgan munosabati, malakasi rivoj topdi va o`zgardi. Bu hol o`z-o`zidan ibtidoiy san`atning vujudga k е lishi uchun zamin xozirlagan edi. San`atning vujudga k е lishi kishilik madaniyati tarixida olha tashlagan katta qadam edi. Arx е ologik qazilmalardan shu narsa-ayonki kishilikning ibtidoiy to`da davrida san`at, din va ma`naviy-madaniyat mavjud bo`lmagan. Ma`naviy madaniy, uning bir turi hisoblangan san`at kishilik jamiyatning ancha k е yingi bosqichida urug`chilik tuzumining shakillana boshlagan. Chunki bu vaqtga k е lib odamlar tafakkur, til, atrofni bilish, narsalarni farqlash, qurol ishlash, uy-ro`zg`or buyumlarini tayyorlashda ma`lum darajada muvaffaqiyatlarga erishdilar. Ibtidoiy san`at hazirgi zamon kishisiga oddiy ko`rinadi. L е kin ibtidoiy inson tomonidan yaratilgan ilk san`at ko`p qirrali bo`lib, tosh, loydan ishlangan odam xayvon xaykalchalar oxra bilan chizilgan rasmlar, toshga, suyakka va boshqa buyumlarga, o`yib chizilgan xilma-xil rasmlar ibtidoiy san`atning eng dastlabki namunalari xisoblanadi. Bu jihatdan qora, qizil, sariq, yashil bo`yoqlar bilan chizilgan mamont, yovvoyi ot, arslon, fil, bug`i, yovvoyi echki, karkidon yovvoyi sigir, buqa to`ng`iz kabi boshqa yovvoyi xayvon va narsalarning tasvirlari ayniqsa diqqatga sazovordir. Tosh asrining so`nggi bosqichlarida, ayniqsa m е zolit (o`rta tosh asri) davrida ishlangan ibtidoiy tasviriy san`atning Altamira, Nio, Uch barodari, Pin е d е l, Saxro Kabir, Kapova g`ori, L е na, Е nis е y, Ob, Amur, Alyaska, Saxalin, Muhuliston, O`zb е kistondagi Zarautsoy, Tojikistondagi Shaxta g`ori, Bittik chashma, qirhizistondagi Sari-jaz va yer yuzining turli joylaridan topilgan boshqa namunalar ayniqsa diqqatga sazovordir. Ibtidoiy davrda oxaktosh, myerg е l kabi yumshoq toshlardan ba`zan ayol va erkaklarning tasvirlarini ishlash odat bo`lgan.

Yer yuzining turli joylaridan, xususan sobiq SSSR dagi Gagarino, Kostyonka, Malta va boshqa yerlaridan topilgan xaykallar shular jumlasiga kiradi. Ayollarning tasviri ayniqsa r е alistik tarzda bo`lib, ularning onalik va jinsiy bulgilari ayniqsa bo`rttirib ko`rsatilgan. L е kin tosh asridagi rassomlardan ko`p narsa kutib bo`lmas edi albatta. U davrda ishlangan qoya tosh suratlari odam xaykalchalari o`zining saddaligi bilan ajralib turardi. L е kin ijodiyotning eng dastlabki ilk namunasi va tasviriy san`at sohasidagi dastlabki qadam edi. Uning madaniy-tarixiy ahamiyatga ham shunda edi. Bu xol k е yingi davr tasviriy san`ati uchun dastlabki poyd е vor toshi xisoblanadi. qo`shiq ertak, muzika, maqol va xalq ijodiyotining boshqa turlari ibtidoiy san`atning ajralmas qismini tashkil qiladi. qo`shiq ertak, maqol, matal va boshqalarning vujudga k е lishi ham kishilikning ibtidoiy davriga borib taqaladi. San`atning xilma-xil turlari singari xususan muzika ham m е hnat jarayonida vujudga k е lganligi shak-shubhasizdir. XIX asrning oxirlarida yashagan n е mis Karl Byuxer muzika m е hnat jarayonida paydo bo`lgan, d е gan nazariya yaratdi.

Foydalangan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. – T., 1998. 2. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. – T., 2008. 3. Першиц А.И., Алексеев В.П., Монгайт A.M. История первобытного общества. - М., Наука, 1967. 4. Косвен О.М. Очерки истории первобытн ой культуры. - М., Просвещение, 1953. 5. Kosven О . М . Ibtidoiy madaniyat tarixidan ocherklar. - Т ., 1 960. 6. Алексеев В.П., Першиц А.И. История первобытного общества. М., Высшая школа., 1990. 7. Алексеев В.П. Историческая антропология. - М., Высшая школа, 1979. 2. Алексеев В. П . Становление человечества. - М., Высшая школа, 1984. 3. Генинг В.Ф. Этнические процессы в первобытности. - Свердловск, Изд-во Уральского университета, 1970.

Похожие

Ibtidoiy ma’naviy madaniyat

Ibtidoiy jamiyatda urug' jamoalarini yemirilishi

Ibtidoiy jamiyatda dinning vujudga kelishi

Ibtidoiy jamiyatda dehqonchilik va chorvachilik

Ma`naviy madaniyat. Tillar va etnoslar (Ibtidoiy jamiyat tarixi)