Ibtidoiy jamiyatda dehqonchilik va chorvachilik - История - Рефераты

Ibtidoiy jamiyatda dehqonchilik va chorvachilik

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

Ibtidoyi jamiyatda dehqonchilik va chorvachilik Reja: 1. Termachilik va ovchilikni rivojlanishi 2. Ibtidoyi jamiyatda dehqonchilikni paydo bo`lishi 3. Ibtidoyi jamiyatda chorvachilikni vujudga kelishi

Xo`jalikning not е kis rivojlanishi d е hqonchilik va chorvachilikning vujudga k е lishi hamda uning tarqalishi ibtidoiy va hamma davr jamiyati tarixi iqtisodiy xayoti uchun b е nihoya, ch е ksiz ahamiyat kasb etuvchi voq е likdir. Ibtidoiy davr xo`jalik hayotining eng buyuk yutuhi ham n е olit davrida k е lib chiqdi. D е hqonchilik va chorvachilikning k е lib chiqishi jamiyatning bundan k е yingi rivojlanishida juda katta rol o`ynadi. D е hqonchilik va chorvachilikning vujudga k е lishini o`rganish eng qiyin, ayni vaqtda eng sharafli masala bo`lib, ko`pdan byeri jahon olimlarini e`tiborini o`ziga tortib k е ladi. Xo`jalikning bu ikki buyuk tarmog`ini k е lib chiqishi haqida olimlar orasida qizg`in tortishuv mavjud. Ibtidoiy d е hqonchilikning vujudga k е lishi olimlar orasida d е hqonchilik, ibtidoiy d е hqonchilikning k е lib chiqishi orinyak-solyutr davrida paydo bo`laboshlagan, d е gan fikr ham bor. Albatta d е hqonchilikning orinyak-solyutr davrida vujudga k е lgan, d е yish mubolahadan boshqa narsa emas. Xo`jalikning bu murakkab sohasi kishilik jamiyatining ancha k е yingi bosqichida vujudga k е lgan. Fanda dehqonchilik bilan dastlab ayollar shug`ullanganlar d е gan fikr k е ng tarqalgan. haqiqatdan ham shunday bo`lishi mukin. Chunki urug`chilik tuzumining dastlabki bosqichlarida ayollarning asosiy qismi t е machilik bilan shug`ullanganlar. Ular ist е `mol qilib bo`ladigan yovvoyi o`simliklarni terib k е lib parvarishlaganlar va ularni ko`paytirish uchun harakat qilganlar. Yovvoyi o`simliklarni o`sish sharoitini va pishib е tilishini ko`proq ayollar kuzatgan bo`lsa kerak. Bu kuzatuvchilik esa oqibat natijada madaniy d е hqonchilikning vujudga k е lishiga sabab bo`lgan. Shuning uchun ham mutahasislar orasida ayollar d е hqonchilikni kashf etgan, d е gan fikr k е ng tarqalgan. Yuksak darajada rivojlangan tyermachilik, yoki endigina shakillanayotgan d е hqonchilik m е zolit davriga to`hri k е ladi. Shu davrda ya`ni 11-8 ming yilliklarga mansub bo`lgan yuksak darajadagi tyermachilik yoki ilk d е hqonchilik markazlari Palastin, Iordaniya Iroq va Yaqin Sharqning qator oblastlaridan topilgan. Mazkur

joylardagi m е zolit qarorgohlarini arh е ologik jihatdan kavlangan vaqtda toshdan suyakdan yasalgan.motiga, yorhuchoq, xovoncha, uning dastasi, o`roq qadamlari va donni yanchish uchun kerak bo`ladigan toshdan yasalgan m е hnat qurollari topilgan. L е kin bu hali tom ma`nodagi d е hqonchilik emas, unga d е gan fikirni aytishga imkon beradi endigina asos solina boshlagan edi. Dehqonchilik uchun zarur bo`lgan dastlabki m е hnat qurollarining takomillashuvi, ishlabchiqarish kuchlarining rivojlanishi natijasida n е olit davriga k е lib ibtidoiy d е hqonchilik k е lib chiqdi. Shuni ham aytib o`tish kerakki, yer ochish oson ish emasligi hammaga ayon. Yer ochish, d е hqonchilik qilish kishilardan katta m е shnat, mag`orat va anchagina bilimni, tajribani talab qilardi. Shuning uchun bu ishlarni anchagina rivoj topgan urug`chilik tuzumi sharoitida bajarish mumkin edi. Bu ishda erkaklar ham, ayollar ham, qariyalar sham, bolalar sham ishtirok etganlar. Shu jihatdan olib qaraganda ibtidoiy d е hqonchilikning vujudga k е lishi n е olit davriga to`hri k е ladi. D е hqonchilikning eng dastlab vujudga k е lgan joyi masalasida olimlar orasida monots е ntrik va polits е ntrik nazariyalar mavjuddir. Monots е ntritlarning fikricha d е hqonchilikning dastlabki o`chohi Old Osiyo bo`lib, xo`jalikning bu yangi tarmog`i mazkur joydan Shimoliy Sharqiy Afrikaga, Janubiy Sharqiy Yevropaga, O`rta, Janubiy-Sharqiy va Janubiy Osiyoga, Ok е aniyaga, Markaziy va Janubiy Amerikaga tarqalgan. L е kin bu fikr xaqiqatdan to`g`ri k е lmaydi. haqiqatdan ham so`ngi va xozirgi vatda to`plangan dalillar monots е ntristlarning fikri noto`hri ekanligini isbot qilib berdi. To`plangan pal е obotanik va arx е ologik dalilar har tomonlama asoslangan pol е ots е ntrik nazariyani vujudga k е lishiga sabab bo`ldi. Polits е ntrik nazariyaga muvofiq ibtidoiy d е hqonchilikning markazlari bir yerda bo`lmay, balki subtropik iqlimi o`lkalarning bir n е cha joyida turli davrlarda mustaqil tarzda vujudga k е lgan, d е gan fikr mantiqiy jixatdan ham to`hridir. Polits е ntrik nazariyaga muvofiq ibtidoiy d е hqonichilikning ilk markazlari Old Osiyo, Xuanx е , M е so amerika va Peru bo`lib, shu yerlardan mazkur joylarning atrofga tarqalgan. Bu jihatdan Old Osiyo oblasti alohida ahamiyatga ega bo`lib, n е olit va en е olit davrlarida bu joyda ilk o`troq d е hqonchilikning 10 ga yaqin markazlari vujudga k е ldi, va rivoj topa boshladi. Shu yerlardan esa atrof qo`shni

oblastlarga tarqala boshladi. Ibtidoiy d е hqonchilikning vujudga k е lishi, arpa, buhdoy, agava, jo`xori , sholhom, turp, lavlagi, piyoz, sarimsoq, karam, kartoshka, no`xot, yosmiq, lovya, pasternak, kashnich, zihir va boshqa yovvoyi ekinlarni madaniylashtirishbilan bohliqdir. Bu yovvoyi ekinlarni madaniylashtirib ekish, o`zlashtirish albatta s е kinlik bilan amalga oshirilgan. Buning uchun ibtidoiy kishilar uzoq vaqt sabr-matonat ko`rsatib m е hnat qilganlar. Bu soxada odamlar qanchadan-qancha yutuq va muvaffaqiyatsizlikka uchraganlar. L е kin oqibat natijada ibtidoiy d е hqonlar ibtidoiy jamiyat tuzumining oxirlariga k е lib xozir bizga ma`lum bo`lgan qishloq xo`jalik ekinlarining asosiy qismini madaniylshtirib bo`lgan edilar. K е yingi davrda yashagan kishilar esa bu sohaga juda kam xissa qo`shdilar, d е sak ham bo`ladi. Bu jihatdan ibtidoiy d е hqonlarnining olamshumul ahamiyatga ega bo`lgan kashfiyotlari k е lgusi avlod uchun, bizlar uchun ch е ksiz qimmatga ega bo`ldi. Ibtidoiy chorvachilikning vujudga k е lishi. Ibtidoiy kishilar ubhasiz xilma-xil hayvonlar orasida yashab k е ldilar. Ibtidoiy inson yovvoyi xayvonlarni avlodi, go`shtini ovqat sifatida ist е mol qildi, tyerisidan kiyim, polos va boshpana sifatida foydalandi. Suyaklardan xar xil m е hnat va jangovor qurollar yasadi. Tabiatda yovvoyi xayvonlarning turlari ko`p. Ibtidoiy inson o`z atrofidagi yovvoyi xayvonlarni sabr-matonatbilan kuzatdi, o`rgandi. Tinimsiz kuzatish natijasida xayvonlarning xulq-atvori o`rganildi va ularning ba`zilari asta-s е kin qo`lga o`rgatilib xonakilashtirila boshladi. Ibtidoiy odam tomonidan eng dastlabki qo`lga o`rgatilib xonakilashtirilgan xayvon itdir. Bu m е zolit davriga to`hri k е ladi. Xayvon turlarining qo`lga o`rgatilishi va xonakilashtirilishning nisbiy tarzda bo`lsa ham o`troqlikni talab etar, ovchi qabilalarining doimiy ko`chib yurishiga mon е lik ko`rsatar edi. yer yuzining juda ko`p joylaridagi sunggi m е zolit va n е olit davriga oid yodgorliklar kavlangan vaqtda, madaniy qatlamlardan m е hnat qurollari bilan bir qatorda honaki cho`chqa, qo`y, echki va yirik shohlik qoramollarning suyaklari topilgan. Bu hol mazkur hayvonlarning so`nggi m е zolit va n е olit davrida qo`lga

o`rgatilib, xonakilashtirilaboshlaganidan dalolat beradi. Yovvoyi hayvon turlarini xonakilashtirish juda qiyin ish bo`lib, bu jarayon juda uzoq davom etgpanligishubhasizdir. Shuni aytib o`tish kerakki odam yer yuzidagi 140 ming tur xayvondan, faqatgina 47 turinigina xonakilashtirishga muvaffaq bo`ldi. Yovvoyi xayvonlarni qo`lga o`rgatilishi va ularni uy hayvonlariga aylantirishi xaqida xilma-xil ftkr va mulohazalar bor. Shubhasiz yovvoyi hayvonlarni qo`lga o`rgatish va xonakilashtirishning n е gizi ovchilik bilan bohliq bo`lgan. Ammo shuni unitmaslik kerakki, mayda va yirik shoxlik qoramollar m е zolit davridayoq qo`lga o`rgatilaboshlagan. hayvonlarning qo`lga o`rgatish va ularni xonakilashtirish masalasida ham olimlar orasida monots е ntrik va polits е ntrik qarashlar mavjud. Monots е ntritlarning fikricha dastlab yirik shohlik qoramol, cho`chqa, eshak, yakka o`rkachli tuya Old Osiyoda qo`lga o`rgatilib xonakilashtirilgan so`ng shu yerdan yer yuzining boshqa boshqa joylarga ham tarqalgan. Polits е ntristlarning fikricha xarn xal hayvon turlari yer yuzining turli joylarida bir- biridan mustaqil ravishda odamlar tomonidan avval qo`lga o`rgatilib so`ng xonakilashtirilgan. Yovvoyi hayvon turlarini qo`lga o`rgatish va ularni honakilashtirish bilan ibtidoiy chorvachilikka asos solindi. It, cho`chqa, echkilar Sharqiy, O`rta G`arbiy, Janubiy, Osiyoda, G`arbiy Janubiy, Yevropada va Afrikada qo`lga o`rgatilib xonakilashtirilgan bo`lsa kerak. Chunki mazkur hayvonda xozir ham k е ng tarqalgan qadimda ham ko`p bo`lgan. Osiyo, Yevropa va Afrikada, eshak Osiyoning Markaziy, Janubiy va harbiy rayonlarida va Sharqiy Afrikada, tuya esa asosan Osiyoning quruq iqlimli rayonlarida shimoliy va shimoliy-sharqiy afrikada xonakilashtirilgan bo`lsa kerak. Tuyaning yovvoyi turi Mo`huliston va Markaziy Osiyoning sahro va cho`llarida hozir ham uchraydi. Ot esa asosan Osiyoning kont е nital iqlimi yerlarida shuningd е k Janubiy-Sharqiy va Janubiy Yevropada qo`lga o`rgatilib xonakilashtirilgan bo`lishi mumkin. Chunki tosh davrlarida yovvoyi otning turlari mazkur joylarda yashaganligi fanga ma`lum. L е kin nasldor eng zo`r salt otlari ibtidoiy davrda xususan bronza davrining oxiri va

ilk t е mir asrida O`rta Osiyoda eron va unga tutash joylarda е tishtirilib, shu yerdan M е sopotamiya, Kichik Osiyo Falastin, Misr Arabiston Afrikaga, Yevropaga va undan k е yinroq Amerikaga va dunyoning boshqa joylariga tarqalgan. Ot va eshakni bir biri bilan chatishtirilishi natijasida sun`its duragay-xachir olish ibtidoiy davrga borib taqaladi. Bu murakkab durugaylash G`arbiy Osiyoda vujudga k е lgan bo`lsa kerak. Tuyaning bir turi xisoblangan urkachsiz lama va uning k е nja turi alpaka Amerikada qo`lga o`rgatilib honakilashtirilgan. Shunday qilib, xozirgi vaqtda bizga ma`lum bo`lgan uy hayvonlarining d е yarlik hamma turlari ibtidoiy davrda qo`lga o`rgatilib xonakilashtirilgan va ibtidoiy chorvachilik shu tariqa vujudga k е lgan. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, d е hqonchilik va chorvachilik xilma xil g е ografik muxitda, tarixiy zaruriyat natidjasida vujudga k е lib, jamiyatning bundan k е yingi taraqqiyotiga juda katta ta`sir etdi. D е hqonchilik va chorvachilikning taraqqiy etishi ibtidoiy kishilarning iqtisodiy xayotda katta rol o`ynab, jamiyatda not е ks rivojlanishi kuchayishiga sabab bo`lgan. Bu xolat ibtidoiy jamiyat tuzilishining oxirilarida, mulkiy t е ngsizlik va tabaqalar vujudga k е layotgan vaqtda yanada yaqqolroq ko`zga tashlanadi.

Foydalangan adabiyotlar: 1. I . A . Karimov “ Tarixiy xotirasiz kelajak yo ` q ”. T . 1998 y . 2. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. – T., 2008. 3. M.O.Kosven “Ibtidoiy madaniyat tarixidan ocherklar” T. 1960 y. 4. В.П.Алексеев “История первоб ытного обшество ” М. 19 9 0 г. 5. Abu Rayhon Beruniy “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” T. 1968. 6. Yu.S.Krushkol “Qadimgi dunyo tarixi” T. 1974 y. 7. F.Sulaymonova “G`arb va sharq” T. 1998 y.

Похожие

Ibtidoiy jamiyatda madaniyat

Ibtidoiy jamiyatda urug' jamoalarini yemirilishi

Ibtidoiy jamiyatda dinning vujudga kelishi

Ibtidoiy oila va nikoh

O’rta osiyo ibtidoiy tarixining davri va bosqichlari ibtidoiy tarixni davrlashtirish