Axmoniylar, Arshakiy va Sosoniy shaxanshoxlarining tangalari - История - Рефераты

Axmoniylar, Arshakiy va Sosoniy shaxanshoxlarining tangalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Grek dirxamlarini muomalada bo`lishi. 2. Xorazmda zarb qilingan tangalar.

www.arxiv.uz Jamiyat iqtisodiy va siyosiy rivojlanishining ilgarilanma xarakati yer yuzi ayrim mintaqalarida taraqqiyotga yuqori darajaga erishuviga zamin yaratdi. Dastlabki tanga chaqalarning paydo bo`lishi miloddan avvalgi VII asrda Kichik Osiyoda paydo bo`ldi. Tangalarni zarb etish O`rta dengiz bo`yi mamlakatlarida tez tarqaldi. Pulni paydo bo`lishi bilan savdo – sotiq rivojlanib uzoq va yaqin mamlakatlar O`rtasida karvonlar muttasil qatnay boshlagan. Shu tariqa pul taraqqiyoti uchun xizmat qila boshlagan. Yirik saltanatlar qaror topishi bilan har bir mamlakatda ko`proq boylik orttirish ishtiyoqi paydo bo`ldi. Savdo – sotiq ishlarini rivojlanishi karvaonlar qatnovi, urush qilmay turib boyliklarni qo`lga kiritish mumkinligini ko`rsatdi. Natijada o`zga yurtdan kelgan savdogarlardan soliq olsh odat tusiga kirdi. Yunon shaxarlari tanga zarb qilish tarixida muayyan o`rin tutadi. Miloddan avvalgi III asrdan boshlab bronza o`rniga oltin tangalar zarb qilina boshlagan va uzoq yillar muomalada bo`lgan. Miloddan avvalgi VI asrda Eron va O`rta Osiyoning katta qismi Axmoniylar imperiyasi tarkibiga kirgan. Shu davrda Aleksandr Makedonskiy Axmoniylar imperiyasini barbod qilgan. UNing vafotidan so`ng sharqiy yerlar Salavkiylarga o`tgan. Axmoniylar va makedonskiy tangalari O`rta Osiyo xududlariga va makedonskiy tangalari O`rta Osiyo xududlariga kirib kelgan, biroq bu tanagalarning ayrim nusxalari edi. Salavkaning o`g`li Antiox davridan kumush tangalardan tashqari mis chaqalarni qo`llanilishi kuzatiladi. Miloddan avvalgi III asrda O`rta Osiyoda pul muomalasi boshlandi. Shu asrning oxirlaridan O`rta Osiyoning o`z tangalari paydo bo`ldi. Tangalarning old qismida chambarga olingan podshox byusti, orqa tomonida ot boshi va xukmdor nomi bitilgan tangalar asosan Samarqandda zarb qilingan. Miloddan avvalgi III asr o`rtalarida Salakiylar xukmronligining sharqiy xududlarida Grek – Baqtriya podsholigi yuzaga keladi. Grek – Baqtriya tangalari yuqori doira ichida podshoxning tasviri uning ichki moxiyatini ochib beradigan tarzda zargarona san`at bilan bajarilgan. Bu davlat tangalari Surxondaryo viloyatida ko`ch uchraydi. Buxoro voxasida yirik kumush tangalari 50 nusxadan iborat xazina topilgan. Grek – Baqtriya xukmdorlari asosan kumushdan ba`zan oltindan va misdan ayrim xollarda mis nikel qotishmasidan zarb qilingan. Bu tangalarning mashxurligi shunga olib

www.arxiv.uz keldiki, O`rta Osiyoning ko`pgina janubiy Amudaryo bo`yi viloyatlaridagi xududlarda, Buxoro va Xorazm voxalarida shu tangalarga o`xshatib tangalar chiqarildi. Yana bir mana shunday qadimgi davlatlardan xisoblangan Parfiya haqida gapiradigan bo`lsak, mintaqamizning Atrek va Gurgon daryolari yuqori xavzasida joylashgan (Janubiy Turkmaniston, Shimoliy – sharqiy Eronning bir qismi) tarixiy makonlardan biri qadimda shunday nom bilan yuritilgan. Miloddan avvalgi VI asrning ikkinchi yarmida Parfiya axmoniylar qo`l ostiga tushadi va saltanatning 16 okrug tarkibiga kiritilgan. Parfiya tangalarida tasvir etilgan shoxlarning siymolarini xar bir shox surati uchun individual bo`lgan tiara (qadimgi Sharq podsholari hamda Rim papalarining bosh kiyimi) shakli orqali farqlasa bo`ladi. Parfiya shoxlarini boshqalardan farqlaydigan belgi bu “ossuriy” tipi deb nom olgan qalin, uzun, to`lqinsimon turuvchi soqolidir. Miloddan avvalgi IV asrning 30 yillari so`ngida yunon Aleksandrga tobe qilinadi. Shu asrning so`ngi o`n yilliklarida Salavkiylar ta`siriga tushib qoladi. Bu xolat miloddan avvalgi III asr o`rtalarida qadar davom etadi. Taxminan shu davrda parfiyaliklar salavkiylar ta`siridan ozod bo`ladi. Bu xaqda yunon va arman manbalarini guvoxlik berishicha, asli kelib chiqishi saklarning day qabilasidan bo`lmish tajan daryosi bo`ylarida yashovchi Parna urug`i sardori Arshak salavkiylarning Parfiyadagi noibini ag`darib xokimiyatni o`z qo`liga oladi va arshakiylar sulolasiga asos soladi. Salavkiylarga zarba bergandan keyin. Rim bilan to`qnash keladi. Miloddan avvalgi 55 – 38 yillarda xarbiy yurishlar uyushtiradi. Miloddan avvalgi 553 yili Jazira tomonidan shimolidagi Karr shaxri yaqinida ikki tomon o`rtasida to`qnashuv sodir bo`ladi. Xorazmliklarning xarbiy taktikasini qo`llagan arshakiylar rimliklarga zarba bergan. Shundan keyin Suriya, Kichik Osiyo hamda Falastinni ham bo`ysundirgan va poytaxtni Ktesifon shaxriga qo`chiradi. Shuning uchun Marg`iyona uning tarkibidan chiqadi. Arshakiylar davri ijtimoiy siyosiy hayotiga e`tibor bersak, oliy xukmdor arshakiylar xonadonidan bo`lishi shart xisoblangan. Davlat boshqaruvida ikkita kengash: zodagonlar va koxinlardan iborat bo`lgan. Yangi xukmdor shu kengash ishtirokida saylangan marxum vasiyati inobatga olingan. Vafot etgan xukmdorning o`g`li, ukasi taxtga chiqmasdan sulolani biron bir namoyondasi egallagan. Kengash xatto oliy xukmdorni chetlatishga ham qodir hisoblangan. Shu bilan birga mulklari, mavqei bir xil bo`lmaganini ta`kidlash joiz. Seyiston, Tirkaniya yarim

www.arxiv.uz mustaqil mulk sifatida o`z pullarini zarb etganlar. Xar bir satrapiyada turli xo`jaliklar mavjud bo`lib, davlat xazinasiga soliq to`lab turgan. Ishlanadigan yerlar bir necha darajaga bo`linib, ulardan olinadigan soliqlar ham turlicha bo`lgan, asosan maxsulot sifatida qisman pul bilan qabul qilingan. Beshinchi asrning ikkinchi yarmidan boshlab Turkiston siyosiy hayotida eftaliylar xonadoni xukmron o`rin tuta boshlaydi. Bu yillarda zaiflashish yo`liga kirgan kushonlar saltanatining g`arbiy sarxadlari sosoniylar taxdid ostida qolgan edi. Shuning uchun bu ikki sulola o`rtasida raqobatlashish tabiiy edi. Beshinchi asrning 30 yillaridan to`qnashuvlar sodir bo`ladi. Sosoniylar davlatning sharqiy viloyatlarini (Seyistondan marg`iyonagacha bo`lgan xudud) boshqarganlar. Shu munosabat bilan ular qo`shni o`lka siyosiy, savdo doiralar bilan yaqindan muomalada bo`lgan. Sosoniyarni mazkur xududlarni boshqargan xukmdorlari “kushon xukmdor” lari unvoniga ega bo`lgan. Ammo eftaliylar qudrati oshib, Sosoniylarga qarshi kurashga kirishishini anglagan Peruz dastlab ularga qarshi urush ochadi, asrga tushib qoladi. Vizantiya xukmdorlarining yordami bilan ozod qilinadi, keyin yana ikki marta xarbiy yurish uyushtiradi. Yana asr olinib 30 xachir kumush dirxam evaziga ozod qilinadi. Eron sosoniylarini kumush tangalari Turkistonga ko`plab keltirgan. Ularni old tomoniga shaxanshox tasviri, orqa tomoniga esa ikki soqchi o`rtasida o`tli mexrob tasvirlangan. Ana shunday dirxamlarga taxlitidan xukmdorlari buxorxudotlar nomida yuritilgan. Amudaryo viloyatlari hamda Buxoro voxasida kumush tangalar zarb qilingan. Shu bois Buxoro tangalari – buxorxudot tangalari nomini olgan. Turkistonga Vizantiya tangalari kirib kelib, Chag`oniyon, Sug`d, Choch va Farg`onada tanga chiqarishga o`z ta`siri o`tkazdi. Bu ta`sir juft tasvirlarning paydo bo`lishida o`z aksini topadi. So`g`d, Choch va Xo`jand oralig`ida joylashgan Ustrushon tangalari ham diqqatga sazovordir. Ularning ayrimlarida Xindiston bilan aloqalarga shama qiluvchi fil tasviri keltirilgan. Bundan tashqari maxalliy tanga nusxalari ham bo`lgan. Bu borada “Xorazm chavandozi” tasviri milodning birinchi asridan sakkizinchi asrigacha bo`lgan tangalardan joy olgan. Xorazm xukmdorlari o`z tangalarini zarb etishni yo`lga qo`yganlar. Pul tizimini joriy qilinishi davlatchilikni rivojlanganligidan dalolat beradi.

www.arxiv.uz

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. Muloqot. T, 5-son, 1998 y. 2. Azamat Ziyo. O`zbek davlatchiligi tarixi. T, 2000 y. 3. Ernazarova T, Kognev V. Tangalar o`tmish darakchilari. T, 1997 y. 4. Kognev B. O`zbekiston pullari. “Fan va turmush”. 1995 y, 5-6 sonlar. 5. Ishanxonov S.X. Numizmaticheskaya kolleksiya (materiali po istorii Uzbekistana). T, 1963 y. 6. www.ziyonet.uz 7. www.e-tarix.uz

Похожие

Rossiya tangalari

Buhorhudot tangalari

Ahamoniylar va Sosoniylar va Parfiya tangalari

Qadimgi Yunoniston tangalari

Qadimgi Rim tangalari