Sotsiologiya fanining sohaviy tizimi va ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni - Социология - Рефераты

Sotsiologiya fanining sohaviy tizimi va ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Sotsiologiya fanining sohaviy tizimi va ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni Reja: 1. Sotsiologiyaning fanlararo shakllanish bosqichlari. 2. Sotsiologiya fanining umumiy tasnifi. 3. Ijtimoiy fanlar tizimida sosiologiyaning o’rni.

SOTSIOLOGIYA mustaqil ijtimoiy fan sifatida o’z metodologiyasi va nazariyasiga egadir.SOTSIOLOGIYA fani umuminsoniy va milliy qadriyatlar mutanosibligiga tayanuvchi metodologiya asosida ish yuritadi Sosiologik tadqiqotlar metodologiyasi mazmunini bir jihatdan xalqimizning tarixiy, ma’naviy qadriyatlari sanalmish Qur’oni Karim, Ґ adisi Muborak, sharqning ulu І allomalari Forobiy, Ibn Sino, Ґ azrati Bahouddin Naqshbandiy, At-Termiziy, Imom Al-Buxoriy, Amir Timur, Mirzo Ulu І bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Alisher Navoiy va boshqa ulu І mutafakkirlar asarlarida ilgari surilgan fikrlari tashkil etsa, ikkinchi jihatdan, nazariy ildizlarini Antik davr va progressiv o’arb falsafasining buyuk namoyandalari asarlarida ilgari surilgan tadrijiy taraqqiyot qonuniyatlarini ifodalovchi umuminsoniy nazariyalar tashkil etadi. Ayni cho І da mazkur fan metodologiyasining muhim yo’nalishi sifatida inqilobiy dialektikadan tadrijiy taraqqiyot yo’liga tayanib ish yuritayotgan zamonamizning ulu І davlat arboblariga qarashli fikrlar asos bo’lib xizmat qiladi. SOTSIOLOGIYAdagi taraqqiyotning evolyusion tadrijiy usuli olam tuzilishining hamda uni anglashning ilmiy asoslangan yo’li sifatida bilishga yordam beradi. Ayni cho І da ijtimoiy fanlarga xos bo’lgan ehtiyoj va tasodif, umumiylik va xususiylik, miqdor va sifat, o’zgaruvchanlik va barqarorlik kabi umumfalsafiy kategoriyalarga ham mustahkam tayanib ish tutadi. SOTSIOLOGIYA fani olamni anglash jarayonini chuqurroq o’zlashtirish maqsadida tarix, falsafa, psixologiya, pedagogika,

etnografiya, san’atshunoslik va jamiyatshunoslik fanlari bilan yaqin hamkorlikda faoliyat yuritadi. Zero, har qanday amaliyotga murojaat, har bir ilmiy tahlil natijaviy mo’ljalni nazarda tutmo І i, obyektiv voqyelik xususidagi bilimlarimizni kengaytirmo І i, ijtimoiy muammolarni hal etishga ko’maklashmo І i, taraqqiyot istiqbollarini aniqroq belgilashga yordam bermo І i lozimdir. SOTSIOLOGIYA fanining tobora taraqqiy etishi ilmning differensiallashuvi, ko’plab alohida va maxsus sosiologik nazariyalarning tarkib topishiga ham olib keladi. Masalan, siyosat sosiologiyasi, iqtisod sosiologiyasi, san’at sosiologiyasi va boshqalar shular jumlasidandir. Ammo bunday «parchalanish» umumiy tahlil ahamiyatini susaytirmaydi, balki mavhum mushohada chegaralarini yana kengaytirish imkonini beradi. SOTSIOLOGIYA fani takomili umumiy va ijtimoiy psixologiya fanlari bilan ham yaqin hamkorlikda bo’lishni taqozo etadi. Zero, u yoki bu jamoadagi mehnat unumdorligini o’rganishni maqsad qilib sosiologik tadqiqot o’tkazilayotganda mazkur jamoa tarkibidagi individlarning hatti-harakatlari motivlarini aniqlash, ularni temperamentlari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda ilmiy xulosa qilishda, odamlar bilan jamoada muomala qilishni tashkil etish va ijtimoiy xulqni boshqarishda, albatta, ijtimoiy psixologiya qonuniyatlarini chetlab o’tish mumkin emas. SOTSIOLOGIYA fanining huquqshunoslik va iqtisod ilmi qonuniyatlarini ham chetlab, ilmiy faoliyat yuritishi maqsadga muvofiq emasdir. XIX asrda faoliyat yuritgan sosiologiya ilmi asoschilarining deyarli barchasi ijtimoiy fanlarni chuqur o’zlashtirish va qator falsafiy-

gumanitar asarlar yaratish asnosida yangi tu І ilajak sosiologiya fani sarhadlarini belgilab berganlar. SOTSIOLOGIYA fani statistika fani bilan ayniqsa yaqin aloqada rivojlanadi. Ґ ar bir sosiolog muayyan mavzuda sosiologik tadqiqot o’tkazishni maqsad qilib qo’yar ekan, u albatta, shu sohadagi predmetning konkret holati va ahvolini, real voqyelik manzarasini statistika manbalaridangina topa oladi. Keng ko’lamdagi konkret sosiologik tadqiqotlarning sosiolog tomonidan statistik idoralar xodimlar bilan hamkorlikda o’tkazilishi ijobiy samaralar berishi shubhasizdir. So’nggi yillarda sosiologiya fanida konkret sosiologik tadqiqotlar amaliy natijalarining hayotga faolroq va ko’proq tadbiq etila borishi uning ahloq, estetika, medisina va pedagogika, rejalashtirish nazariyasi va boshqaruv singari fanlar bilan aloqasini yanada mustahkamlamoqda. SOTSIOLOGIYA fani atigi bir asr muqaddam falsafadan ajralib, mustaqil fan sifatida taraqqiy etayotgan bo’lsa-da, ularning aloqasi uzviydir. Falsafa sosiologiyaning nazariy-metodologik asosini tashkil etadi. Bu ikki fan aloqasi xususida ulu І alloma Abu Nasr al-Farobiyning ijtimoiy fanlarga, xususan sosiologiya faniga oid quyidagi fikrlari e’tiborga loyiqdir. « Ґ ar bir falsafiy ilmni o’rganishga azm qilgan kishi quyidagi talablarni to’la bajarmo І i lozimdir: - birinchisi - falsafadagi mavjud maktablar nomlarini va mazmunini bilib olish; - ikkinchisi - o’qilgan har kitobning maqsadini tushunib yetmoq; - uchinchisi - falsafiy o’rganishga asos bo’luvchi ilmlarni o’zlashtirmoq; - to’rtinchisi - falsafani o’rganishdan maqsad nima ekanligini bilmoq;

- beshinchisi - falsafa sirlarini o’rganish borasida tanlangan yo’lni aniq bilib olmoq; - oltinchisi - Aristotelning har kitobidan uning o’ziga xosligini aniqlay olmoq; - yettinchisi - kitobdagi noaniqliklarni bartaraf etishni Aristotel asarlari orqali bilib olmoq; - sakkizinchisi - falsafiy bilimlarga ega bo’gan kishining jamiyatda tutishi lozim bo’lgan o’rni va xolatini bilmoq; - to’qqizinchisi - Aristotel kitoblarini o’rganishga jazm qilgan kishi uchun zarur asbob va jismlarga ega bo’lmoq. Ґ ar qanday yetuk olim, u qaysi soha yuzasidan nazariy bilimlar olayotganligidan qat’iy nazar, quyidagi uch talabga to’la rioya qilmo І i lozim: a) o’z fanining barcha qoidalari va uslublarini to’liq o’zlashtirgan bo’lmo І i; b) o’zi tanlagan bilimlari sohasida mazkur qoidalar va uslublarni qo’llash natijasida yuzaga keladigan xulosalar va hamma fikrlarni to’la izohlab berishi va tushuntirish darajasidagi zaruriy bilimlarga ega bo’lmo І i; v) musiqiy san’at bobida mualliflarning xatolarini tushunmoq va ko’rsatib bermoq, ularning to’ І ri yoki noto’ І ri nuqtai nazarlarini farqlay olmoq hamda mehnatni to’la aniqlab bormo І i lozim. Yuqoridagi ikki fikrdan ma’lumki, Forobiy har qanday ilmning va ilm sohibining muayyan qobiq orasida cheklanib qolmasligi lozimligini, balki keng ko’lamli mushohada qila biluvchi, muayyan fanga yaqin bo’lgan ilmlar va nazariyalar tanish bo’lishining ahamiyatini

ta’kidlagan. SOTSIOLOGIYA fani tarkibiy tuzilishi jihatidan uchta katta qismga ajratib o’rganiladi: 1. Umumsosiologik nazariyalarni bevosita tadqiq etishga mo’ljallangan yo’nalish. 2. Maxsus (xususiy) sosiologik nazariyalar asosiga quruluvchi tadqiqot yo’nalishi. 3. Bevosita empirik sosiologik tadqiqotlar. SOTSIOLOGIYA fani jamiyat istiqboli xususida sosial utopiyaga asoslangan nazariyaga suyanmasdan, balki jaimyat taraqqiyotining bugungi ijtimoiy-iqtisodiy holatini atroflicha o’rganish asosida yaqin kelajakda bu taraqqiyot tarkibi va mazmunidagi tadrijiy o’zgarishlar manzarasini ilmiy asoslab beradi. SOTSIOLOGIYA fanining mahsus nazariyalarga asoslanuvchi yo’nalishlari asosan quyidagilardan iboratdir: 1. Ijtimoiy ong shakllarini o’rganuvchi (dunyoqarash, ilm-fan, san’at, madaniyat, ahloq, huquq, psixologiya, din) sosiologiya. 2. Ijtimoiy faoliyat shakllarini o’rgunuvchi (mehnat, turmush tarzi, hordiq, ijtimoiy-siyosiy faoliyatlar) sosiologiya. 3. Aholi va xalqlar (demografiya, etnografiya, migrasiya, lingvistika va h.k.) sosiologiyasi. 4. Ijtimoiy taraqqiyot (jamiyat va jamoa nazarda tutilmoqda), ijtimoiy o’zgarishlar, ijtimoiy tuzilishlar sosiologiyasi. 5. Ijtimoiy institutlar (oila, yetimxonalar, qariyalar uylari va h.k.)

sosiologiyasi. 6. Ijtimoiy guruhlar (qurolli kuchlar, yoshlar, pensionerlar, ayollar va h.k.) sosiologiyasi. 7. Ommaviy axborot vositalari (matbuot, radio, televideniye), jamoatchilik fikri sosiologiyasi. 8. Siyosat sosiologiyasi (davlat, xalqaro munosabatlar, milliy harakatlar va h.k.). 9. Joy va muhit sosiologiyasi (regionlar, shaharlar, qishloqlar, ekologiya va h.k.). 10. Shaxsni shakllantirish sosiologiyasi (ta’lim, tarbiya, sport va h.k.) 11. Kasblar sosiologiyasi (injenerlik, agronomlik, medisina va h.k.). 12. Qiziqishlar sosiologiyasi (klublar, madaniyat uylari va boshqa joylardagi xavaskorlik to’garaklari, filatelistlar, bukinistlar va h.k.). SOTSIOLOGIYA fani sohaviy tasnif etilganda, turli yo’nalishlar mohiyatiga ega bo’lgan ilmiy tarmoqlarga bo’linadi (1-sxema). Birinchi bosqichdagi ilmiy tarmoqlar qatoriga umumnazariy, umummetodologik va sosiologik fanlarni kiritish mumkin. Ular jumlasiga: akademik, matematik, tarixiy, amaliy va mintaqaviy sosiologiya sohalari kiradi. Ikkinchi bosqichdagi zamonaviy sosiologik ilmiy tarmoqlar qatorida shaxs sosiologiyasi, siyosiy, iqtisodiy, huquqiy, demografik, ekologik hamda institusional sohalarni ko’rsatish mumkin. Uchinchi bosqichdagi sosiologik ilmiy tarmoqlar turli xil sohaviy hamda ilmiy sosiologik yo’nalishlarni o’z ichiga oladi. Ular quyidagilar: ta’lim, madaniyat, fan, din, san’at va boshqa sosiologik yo’nalishlar. To’rtinchi bosqichdagi sosiologik ilmiy tarmoqlar qatoriga regional va jamoaviy xususiyatga ega bo’lgan yo’nalishlarni kiritish mumkin. Ular

quyidagilar: yoshlar, oila, shahar va qishloq sosiologiyasi. SOTSIOLOGIKFANLARNING HOZIRGI ZAMON TIZIMI Hozirgi zamon sosiologik tarmoqlar tizimida jamoatchilik fikri sosiologiyasi muhim o’rin tutadi va katta ahamiyatga egadir. Jamoatchilk fikri sosiologiyasi ijtimoiy hayotdagi barcha sohalar va umumnazariy, metodologik va xususiy sosiologik maktablar bilan bevosita bo І liqlikda ish tutadi. Shunday qilib, murakkab umumiy va xususiy sosiologik fanlardan iborat bo’lgan zamonaviy sosiologiya tizimi uni ko’plab ijtimoiy- gumanitar fanlar bilan keng aloqalarni taqozo etadi. Bu aloqalar ham umummetodologik bosqichda, ham maxsus hususiy fanlar va ilmiy yo’nalishlar bo’yicha olib boriladi, bu esa uni zamonaviy ijtimoiy- gumanitar fanlari tizimidagi o’rnini aniqlab beradi (2-sxema). SOTSIOLOGIYA ijtimoiy-gumanitar fanlari iyerarxiyasida eng yuqori bosqichni egallaydi. Falsafa va tarix bilan birgalikda, u ijtimoiy fanlar tizimining umummetodologik negizini shakllantiradi. Lekin shu bilan birga ushbu tizimda jamiyat rivojlanishi qonuni va qonuniyatlarini o’rganuvchi umumfundamental bo’lgan falsafaning alohida o’rnini ta’kidlab o’tish lozim.

Похожие

Sotsiologiya fanining predmeti, obe‘kti va ijtimoiy fanlar tizimida tutgan o’rni

Sotsiologiya fanining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari

Sotsiologiyaning predmeti tarkibiy tuzilishi va rivojlanish qonuniyatlari

Sotsiologiyaning ob’ekti va predmeti

O. Kontning pozitivistik katexizis asari