Maks Veberning sotsiologik talimoti - Социология - Рефераты

Maks Veberning sotsiologik talimoti

Загружено в:

23.09.2023

Скачано:

0

Размер:

250.6953125 KB

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITUTI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI MUSTAQIL ISH Sotsiologiya tarixi Mavzu : Maks Veberning sotsiologik talimoti Tekshirdi: Bajardi:

Reja: I Kirish. Maks Veberning hayoti va ilmiy yutuqlari haqida ma’lumot II. Asosiy qism: 1. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti asosida nazariyalarining ta’riflari 2. Maks Veberning sotsiologik ta’limotining asosiy yo’nalishlari 3. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik III. Xulosa. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti muhimligi va uni asosiy konseptlarining muhokamalari

I Kirish. Maks Veberning hayoti va ilmiy yutuqlari haqida ma’lumot Maks Veber (Max Weber), 1864 yil 21 aprelda Germaniya Federativ Respublikasida tug’ilgan va 1920 yil 14 iyun kuni Minhend (Munich), Germaniyada vafot etgan Alman sotsiolog, iqtisodiyotshunos, sotsial psixolog va filosofdir. U 19-20 asrlarning o’rtalarida faol bo’lgan va sotsiologiya, iqtisodiyot, siyosatshunoslik va dinshunoslik sohalarida katta ahamiyatga ega bo’lgan. Maks Veberning hayoti va ilmiy yutuqlari shu sohalar bo’yicha o’ziga xosliklar bilan ajralib turadi. Veberning asosiy asarlaridan biri "Protokollar"dir. Bu asarida Veber xizmatdagi hodimlar va boshqaruvchilar faoliyatini analiz qilgan va ularning o’z vazifalari bilan bog’liq qonuniy va nazariy amallarni tahlil qilgan. Uning nazariyasi asosida, hukumat organlarida ishlovchi hodimlar va boshqaruvchilar maqola va protokollar orqali bajarayotgan xizmatlarning huquqiy va nazariy asoslarini tasdiqlovchi qonunlarning roli katta ahamiyatga ega. Veber ayniqsa, "rasm" (rasm) va "sodir etish" (savdo) konseptlarini muhokama qilgan. Uning fikriyatida, harakat qonuniyatiga tayanib hukumat organlarida ishlovchi hodimlar va boshqaruvchilar o’z vazifalari natijasida qonuniy va nazariy amallarni amalga oshiradigan rasm va sodir etish jarayonlari orqali ta’sir ko’rsatadilar. Religiyaga ham alohida e’tibor berib, Veber religiya va jamiyatning o’zaro ta’sirini o’rganishga ham fokuslanadi. Uning religiya tahlili va siyosiy hukumatning hodimlar tomonidan amalga oshirilayotgan usullari, siyosiy rivojlanish, xalqaro munojotlar, boshqa muhim mavzular ham Veberning ilmiy yutuqlarining asosiy yo’nalishlari bo’lgan. Maks Veberning ilmiy ishlarida ijtimoiy-harakatlar, iqtisodiyot, siyosat, dindorlik, hukumat va hodimlarning o’zaro munosabatlari, tashkilotlar va nazariy amallar sohasida keng ko’lamli tahlil va ta’kidlar mavjud. Uning fikrlari, sotsiologiya, siyosatshunoslik, iqtisodiyotshunoslik va dinshunoslik sohalarida mustahkamlashgan va hozir ham ilmiy muhokamalarda e’tiborli hisoblanmoqda.

Maks Veberning hayoti davomida uning ilmiy yutuqlari va g’oyalari sotsiologiya, iqtisodiyot, siyosatshunoslik va filosofiya sohalarida katta ta’sir qoldirdi. Quyidagi ma’lumotlarda Maks Veberning ba’zi ilmiy yutuqlari va faoliyati keltirilgan: 1. Sotsiologiya: Maks Veber sotsiologiyaga katta ahamiyat berdi va bu sohada yutuqli ishlarni amalga oshirdi. Uning "Sotsiologiya metodikasi" nomli asari, sotsiologik tadqiqotlar uchun nazariy va amaliy usullarni o’z ichiga oladi. Veber sotsiologiyada subjektivlik va ob’ektivlik, obyekt va maqsad, ta’til va boshqarish muammoatlari kabi muddalarni muhokama qildi. 2. Iqtisodiyotshunoslik: Veber iqtisodiyotshunoslik sohasida ham o’zining yutuqli ishlarini amalga oshirdi. Uning "Iqtisodiyot va jamoatchilik" nomli asari, kapitalizmning rivojlanish tarixi, iqtisodiy o’zaro aloqalar, kasbiy jamoatchilik va boshqa muhim mavzularni tahlil qiladi. Uning "Protokollar" asarida ham iqtisodiyot va hodimlarning ta’siri o’rganilgan 3. Siyosatshunoslik: Maks Veber siyosatshunoslik sohasida ham katta ta’sir qoldirdi. Uning "Siyosiy hukumatning sotsiologiyasi" nomli asari, siyosiy hukumat tizimlarini va hodimlarning siyosiy ta’sirini tahlil qiladi. Uning fikrlari demokratiya, aholi tomonidan tanlangan rahbarlar va byurokratiyaning roli kabi mavzularni o’z ichiga oladi. 4. Dinshunoslik: Veber dindorlik va dinning jamiyatga o’zaro ta’sirini ham o’rganishga e’tibor berdi. Uning "Dindorlik sotsiologiyasi" nomli asari, dindorlikning o’zgarishlari va dinning insonlarga qanday ta’sir ko’rsatishi mavzularini muhokama qiladi. Veberga qaraganda, dindorlik jamiyati sifatida dindorlikning insonlar va jamiyat ustida o’zgaruvchan ta’sirini o’rganish juda muhimdir. Maks Veberning yutuqlari va fikrlari sotsiologiya, iqtisodiyotshunoslik, siyosatshunoslik va dinshunoslik sohalarida keng qo’llanilgan va hozir ham ularning o’ziga xos ahamiyati saqlanmoqda. Uning ilmiy yutuqlari, hodimlar, tashkilotlar va jamiyatning o’zaro munosabatlarini o’rganishda katta ta’sir qo’lga kiritgan.

Maks Veberning hayoti davomida uning sotsiologik, iqtisodiyotshunoslik, siyosatshunoslik va dinshunoslik sohalaridagi faoliyati va yutuqlari katta ahamiyatga ega bo’ldi. Davom etish uchun quyidagi ma’lumotlarni keltirib o’tiramiz: 5. Sotsial Stratifikatsiya: Veberning "Ijtimoiy tabaqalash" konseptsiyasi sotsiologiya sohasida muhim o’rin egallaydi. Uning asarlarida ijtimoiy tabaqalashning asosiy ko’rsatkichlari, tabaqalarning o’rnatilishi va ularning samaradorlikga o’z ta’siri kabi mavzular keng ko’zga tashlandi. 6. Byurokratiya: Veber byurokratiyaning jamiyat va hukumat tizimlarida o’zgaruvchan o’rinini tahlil qildi. Uning "Byurokratiya sotsiologiyasi" nomli asari, byurokratiyaning tashkil etish va ishga tushirishning nazariy va amaliy jihatlarini o’z ichiga oladi. Uning tahlili byurokratik tashkilotlarning samaradorlik va ta’sirini o’rganishga yordam berdi. 7. Etika: Veber etika sohasida ham yutuqli ishlarni amalga oshirdi. Uning "Etika va protestantizm rivojlanishining ruhiy asoslanishi" nomli asari, dinning iqtisodiy va sotsiologik ta’siri, kapitalizm va protestantizm orasidagi munosabatlarni tahlil qiladi. Uning fikrlari dindorlik va etika aloqasidagi muhim mablag’ni belgiladi 8. Demokratiya: Veber demokratiya va hukumatning sotsiologik tahlilini ham o’rganishga e’tibor berdi. Uning "Demokratiya sotsiologiyasi" nomli asari, demokratik jarayonlar, hukumat tizimlari va jamiyatning siyosiy qatnashuvini tahlil qiladi. Uning fikrlari demokratiyaning o’zgaruvchanligi va hukumat tizimlari ustida ta’siri haqida muhim ko’rsatkichlar berdi. 9. Protestantizm va kapitalizm: Veberning "Etika va protestantizm rivojlanishining ruhiy asoslanishi" asari, protestantizm dinining kapitalizmning rivojlanishida o’z ta’sirini o’rganishga bag’ishlangan. Uning fikrlari, protestantizmning moliya va ish faoliyati ustida ta’siri va kapitalistik qiyofalar tizimining rivojlanishiga olib kelgan jadvallanishlarga yondashadi. Maks Veberning hayoti va ilmiy yutuqlari sotsiologiya, iqtisodiyotshunoslik, siyosatshunoslik, dinshunoslik va etika sohalarida katta ta’sir qoldirdi. Uning tahlil

va konseptlari hozir ham ilmiy muhokamalarda o’z ahamiyatini saqlaydi va ularning o’rgatilishi va tahlili sotsial fanlarda o’quvchilar, ilmiy tadqiqotchilar va mustaqil o’rganuvchilar tomonidan davom ettirilmoqda. II. Asosiy Qism Maks Veberning sotsiologik ta’limoti asosida nazariyalarining ta’riflari Maks Veberning sotsiologik ta’limoti asosida berilgan nazariyalar turli sotsiologik konseptlarni tushunishga yordam beradi. Quyidagi nazariyalar Veberning sotsiologiyada katta ahamiyatga ega bo’lgan ta’riflardan ba’zilaridir: 1. Sotsial deyishuv (Sotsial aylanish): Veber sotsial deyishuvni jamiyatda o’zgarishlarni tushunish va o’rganishning asosiy konsepti sifatida ta’riflashdi. Uning fikriga ko’ra, sotsial deyishuv jamiyatda o’zgarishlarni generatsiya, tadbirlar va boshqarish o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni ta’riflaydi. 2. Sotsial tashkilot (Sotsial tashkil etish): Veber sotsial tashkilotni jamiyatda kelajakdagi hodimlarning amaliy faoliyati va huquqiy tartibi o’rniga kelgan formal huquqiy tartib sifatida tasavvur qildi. Uning fikriga ko’ra, sotsial tashkilot jamiyatdagi iqtisodiy, siyosiy va ma’rifiy faoliyatni boshqarishda rivojlanadi. 3. Sotsial faollik (Sotsial amaliyot): Veber sotsial faollikni jamiyatdagi hodimlarning amaliy faoliyati va tashkilotlarni boshqarish uchun zarur bo’lgan qonunlarga rioya qilish sifatida ta’riflashdi. Uning fikriga ko’ra, sotsial faollik jamiyatdagi hodimlarning ijro etishga qo’ygan formal va huquqiy amaliyatlarni ifodalaydi. 4. Sotsial ta’sir (Sotsial ta’sir qilish): Veber sotsial ta’sirni jamiyatdagi hodimlarning o’zgarishlarga ta’sir ko’rsatish jarayonlarini ifodalovchi ta’riflashdi. Uning fikriga ko’ra, sotsial ta’sir jamiyatdagi hodimlar va tashkilotlar orasidagi o’zaro munosabatlarning natijasida amalga oshiriladigan o’zgarishlarni ifodalaydi. 5. Sotsial stratifikatsiya (Ijtimoiy tabaqalash): Veber sotsial stratifikatsiyani jamiyatdagi insonlarning rivojlanish darajalariga asoslangan tabaqalash va uning natijasida kelajakdagi rivojlanishlarni ta’riflash sifatida tasavvur qildi. Uning

fikriga ko’ra, sotsial stratifikatsiya jamiyatdagi ta’sirli va ta’sirsiz tabaqalarni aniqlashga yordam beradi. "Protokollar" konseptsiyasi Maks Veberning iqtisodiyotshunoslik sohasida rivojlangan va "Ekonomika va jamoatchilik" nomli asarida ta’riflangan muhim mablag’dir. Ushbu konseptsiya, kapitalistik iqtisodiy tashkilotlar va hodimlar orasidagi huquqiy tartib, qonun va qo’llanmalar to’plamini ifodalaydi. Bu tartib, kapitalistik jamiyatda iqtisodiy faoliyatni tartibga solish va samaradorlikni oshirishga yordam beradi. "Protokollar" asarida Veber protokollar, yoki "qo’llanmalar" deyishuvlariga aloqador mazmungacha kelib chiqaradi. Uning fikriga ko’ra, protokollar qonuniy normalar va huquqiy ta’limotlarni ifodalaydi, shuningdek, hodimlarning faoliyatini tartibga soladigan qo’llanmalar va tartibkorlik prinsiplarini o’z ichiga oladi. Veber "Protokollar" asarida byurokratiyaning rivojlanishini va ta’sirini tahlil qiladi. Uning fikriga ko’ra, byurokratiya, formal tartib, qonuniy normalar va protokollar asosida boshqariladigan tashkilotlarning kengayishi va rivojlanishi jarayonidir. Uning ta’rifiga ko’ra, byurokratiya o’zgarishlarga va ta’sirlarga qaro bo’lgan, qonuniy huquqiy asoslar bilan belgilangan huquqiy tartibga asoslangan tashkilotlarni ifodalaydi. Maks Veberning "Protokollar" konseptsiyasi va uning asosiy muhokamalari byurokratiyaning jamiyat va iqtisodiyotda o’zgaruvchan o’rinini tahlil etishga yordam beradi. Ushbu konseptsiya kapitalistik tashkilotlarning formal tartib va qonuniy huquqlarni qanday amalga oshirishini tahlil etishda yordam beradi. "Maks Veber" "Rasm" (image) va "Sodir etish" (emergence) kabi konseptlarga ham e’tibor qaratgan. Ularning tahlili esa uning sotsiologik ta’limoti va ilmiy ishlari doirasida amalga oshirilgan. 1. "Rasm" (Image): Veber "Rasm" konseptini jamiyatda insonlar, guruhlar, tashkilotlar yoki institutlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarda o’zgarishlar yuz berishiga o’xshash ta’riflashda ishlatdi. Uning fikriga ko’ra, jamiyatda rasm, o’zgarishni amalga oshirishda o’rtasida kelib chiqadigan tahlil va tasavvurlarni

ifodalaydi. "Rasm" tahlili, insonlar, guruhlar yoki institutlar o’rtasidagi odatlarni, yozuvlarni, ishonchli muloqotni, shaxsiylik va hamkorlikni ifodalaydi. 2. "Sodir etish" (Emergence): Veber "Sodir etish" konseptini jamiyatda yangi institutsiyalar, normativ odatlar, qoidalarni o’rgatish va o’zgarishlarni amalga oshirish jarayonlarini tushunishda ishlatadi. Uning fikriga ko’ra, jamiyatda sodir etish, yangi institutsiyalar va normativ odatlarning o’zgarishlar orqali paydo bo’lishi, o’zgarishlarni amalga oshirish, qoidalarni o’rgatish va yangi tashkilotlarni yaratish jarayonini ifodalaydi. "Sodir etish" tahlili, jamiyatdagi o’zgarishlarni, institutsiyalar va normativ odatlarning yangilanishini tushunishga yordam beradi. Veberning "Rasm" va "Sodir etish" konseptlari, jamiyatda o’zgarishlarni tushunish va tahlil qilish uchun muhimdir. Ularning tahlili, jamiyatning o’zgaruvchanligi, institutsiyalar, normativ odatlar, huquqiy tartib, tabaqalash va hukumat tizimi kabi mavzularning o’rganishida o’z ahamiyatini ko’rsatadi. Maks Veberning sotsiologik ta’limotining asosiy yo’nalishlari Maks Veberning sotsiologik ta’limoti katta ahamiyatga ega bo’lgan va bir nechta asosiy yo’nalishlarni o’z ichiga olgan. Quyidagi sotsiologik yo’nalishlar Maks Veberning asarlari va fikrlarida katta o’rin tutgan: 1. Sotsial tashkilot (Social Organization): Veber sotsial tashkilotning tahlilini va tashkil etishini o’zgartiruvchan jamiyatda katta ahamiyatga ega bo’lgan asosiy yo’nalish sifatida ko’rsatdi. Uning fikriga ko’ra, sotsial tashkilot jamiyatda faoliyat olib boruvchi institutsiyalar, tashkilotlar, guruhlar va jamlar orasidagi o’zaro munosabatlarni tahlil qilish va boshqarishni o’z ichiga oladi. 2. Sotsial ta’sir (Social Influence): Veber sotsial ta’sirning o’zgarishlarni keltirish va jamiyatdagi hodimlar, institutsiyalar, tashkilotlar va qonunlarni qanday ta’sir ko’rsatishi haqida tahlil qilgan. Uning fikriga ko’ra, sotsial ta’sir jamiyatdagi kuchli shaxslar, guruhlar yoki institutsiyalar tomonidan amalga oshirilgan o’zgarishlarni ifodalaydi. 3. Sotsial stratifikatsiya (Social Stratification): Veber sotsial tabaqalash, tabaqalardagi tartib va tabaqalar o’rtasidagi ta’sirning o’rganishida muhim ahamiyatga ega bo’lgan yo’nalishga e’tibor berdi. Uning fikriga ko’ra, sotsial

stratifikatsiya jamiyatdagi tabaqalarni va ularning o’zaro munosabatlarni tushunish va tahlil qilish uchun kerak bo’lgan konseptlar va tadqiqotlar bilan bog’liq. 4. Byurokratiya (Bureaucracy): Veber byurokratiya tahlilini sotsiologik ta’limotinga asosiy yo’nalishlardan biri sifatida o’z ichiga olgan. Uning fikriga ko’ra, byurokratiya jamiyatdagi formal tartib, qonuniy huquqlar va qo’llanmalar asosida boshqariladigan institutsiyalar, tashkilotlar va hodimlar jarayonidir. Ushbu yo’nalish byurokratiyaning rivojlanishi, ta’siri va o’zgarishlarini tahlil qilishga yo’l qo’ydi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti asosida yuqorida keltirilgan yo’nalishlar jamiyatning tahlilini, jamiyatdagi odatlar va tashkilotlar orasidagi munosabatlarni, tartibni va ta’sirni tushunishga yordam beradi. Uning asarlari sotsiologik fan sohasidagi muhim manbalardan hisoblanadi va jamiyatning o’zgarishlari va tashkilotlanishini tahlil etishda qo’llaniladi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti asosida boshqa yo’nalishlar ham mavjud. Bu yo’nalishlar o’rtasida quyidagi ma’lumotlarni kiritish mumkin: 1. Dinshunoslik sotsiologiyasi (Sociology of Religion): Maks Veber dinshunoslikning jamiyatga ta’sirini va dinning o’zgarishlarga olib kelishi va jamiyatning asosiy qoidalarini o’rganishga qo’yilgan ahamiyatga ega bo’lgan. Uning asarlarida, dinning sotsial jihatlarini, ibodat tizimlarini, dinshunoslikning jamiyatda o’zgarishlarni keltirishi va insonlar orasidagi aloqalarni tahlil etishiga e’tibor berilgan. 2. Sotsial amaliyot (Social Action): Veber sotsial amaliyotning tahlilini jamiyatdagi insonlar tomonidan amalga oshirilgan harakatlarni tushunish va tahlil qilishga bag’ishlagan. Uning fikriga ko’ra, insonlar o’rtasidagi munosabatlar va amaliyotlar qoida, norma, maqsadlar va odatlar asosida amalga oshiriladi. Sotsial amaliyot tahlili jamiyatdagi shaxsiy, guruh va tashkilotlarning faoliyatini tushunishga yordam beradi. 3. Sotsial tajriba (Social Experience): Veber jamiyatda odamlarning o’zlarini bilish, o’z hissiyotlarini va tajribalarini tahlil qilishga e’tibor berdi. Uning fikriga

ko’ra, jamiyatdagi insonlar o’zlarini qayta baholash, tajribalarni o’rganish va ularning ma’noli hissiyotlarini tushunish jamiyat tahlilining asosiy qismi hisoblanadi. Bu yo’nalishlar Maks Veberning sotsiologik ta’limotining bazi asosiy yo’nalishlarini o’z ichiga oladi. Uning fikriyatining to’liq tahlili uchun asarlarga murojaat qilish tavsiya etiladi, chunki ularning ma’lumotlarga asoslanishida to’liq va detallangan tahlil topiladi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti asosida boshqa yo’nalishlardan biri "sotsial tahlil" (social analysis) dir. Veber sotsial tahlilning asosiy qoidalari va usullarini tushunishga bag’ishlagan. Uning fikriga ko’ra, sotsial tahlil jamiyatdagi o’zgarishlarni, munosabatlar va tashkilotlarni tahlil qilishda muhim ahamiyatga ega. Veber sotsial tahlilning asosiy qoidalari orasida quyidagi ma’lumotlar kiritilishi mumkin: 1. Tarkibiy tahlil (Structural Analysis): Veber jamiyatni tashkil etuvchi elementlarni (guruhlar, institutsiyalar, tabaqalar) va ulardagi munosabatlarni tahlil etishni ko’rsatadi. Uning fikriga ko’ra, jamiyatning tarkibiy tahlili jamiyatning strukturini, ularning o’zaro aloqalarini va ulardagi ta’sirni tushunishga yordam beradi. 2. Tarixiy tahlil (Historical Analysis): Veber jamiyatdagi o’zgarishlarni va rivojlanishni tahlil qilishda tarixiy tahlilning ahamiyatini ko’rsatdi. Tarixiy tahlil jamiyatning o’tganliklarini, o’zgarishlarini va ularning o’zgarish jarayonlarini tushunish va tahlil qilishga yordam beradi. 3. Mazmun tahlili (Content Analysis): Veber jamiyatda mavjud belgilar, yozuvlar, nutq va harakatlarni tahlil qilishni ham muhim deb hisoblagan. Uning fikriga ko’ra, belgilar va yozuvlar jamiyatdagi ma’no, qoidalar va odatlar haqida ma’lumot beradi va ulardan foydalanish jamiyatning tahlilini oshiradi. 4. Ta’sir tahlili (Analysis of Influence): Veber jamiyatdagi ta’sirchi elementlarni (shaxslar, ideyalar, institutsiyalar) va ulardagi ta’sirni tahlil etishga e’tibor berdi.

Uning fikriga ko’ra, jamiyatdagi ta’sirchi elementlar jamiyatning o’zgarishlarini, qoidalarni, normativ odatlarni va tarixiy rivojlanishini belgilab beradi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti sotsial tahlilning tarkibi, usullari va asosiy qoidalari haqida batafsil ma’lumot beradi. Bu yo’nalishlarni o’rganish Maks Veberning sotsiologik fikriyatini tushunishda katta ahamiyatga ega bo’ladi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslikga o’xshash ravishda katta ahamiyatga ega bo’lgan. Uning sotsiologik ta’limoti siyosatshunoslikga o’zgartirishlar kiritgan va siyosatshunoslikning tahlili va tushunchalarini tahlil qilishga yordam beradigan asosiy asarlarini o’z ichiga oladi. Quyidagi ma’lumotlar Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik haqida yana ko’proq tushunish uchun yordam beradi: 1. Sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik o’rtog’ida o’zaro bog’liqlik: Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik o’rtog’ida o’zaro bog’liqlik mavjud. Uning sotsiologik tahlilidan kelib chiqqan qonun, huquqiy tartib, tabaqalash, sotsial tashkilotlar va sotsial amaliyotning tushunishida siyosatshunoslikga yordam beradi. Shuningdek, siyosatshunoslikning tahlil va siyosat nazariyalarining o’zgarishlariga asoslanishda sotsiologik ta’limot va tahlil usullaridan foydalaniladi. 2. Siyosatning "Hokimiyat" tahlili: Veber siyosatning "hokimiyat" (authority) tahliliga katta e’tibor berdi. Uning fikriga ko’ra, siyosatda hokimiyatning yo’nalishi, xususiyatlari va hokimiyatning qabul qilinishi siyosatshunoslikning asosiy tushunchalaridan biridir. Uning asarlarida hokimiyatning qonuniy, traditsioniy va karizmatik shakllari tahlil qilinadi. 3. "Etik" va siyosat: Veber siyosatshunoslikda "etik"ning o’ziga xos o’rni va ahamiyatini tahlil qiladi. Uning fikriga ko’ra, siyosatda hodimlar va liderlar o’rtasidagi munosabatlar, etik qoidalar va maqbul davlat hokimiyati muhimdir. Etik tushunchalar, vazifalar, o’zaro ishonch, javobgarlik va adolat siyosatshunoslikning tahlilida muhim asosdir.

4. Bürokratiya va siyosatshunoslik: Veberning bürokratiya tahlili siyosatshunoslikning o’ziga xos jihatlaridan biridir. Uning bürokratik tahlili jamiyatdagi rasmiy tuzumlar, rivojlanish jarayonlari, qonunlar va b oshqa huquqiy muammolarni tushunishga yordam beradi. Bürokratiyaning siyosatdagi roli, o’zaro aloqalar va hukmronlik siyosatida qaysi elementlariga e’tibor berilishi bu tahlilning asosiy yo’nalishlaridan biridir. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslikning o’zaro bog’liqligi va siyosatshunoslik tahlilida o’zining katta o’rni mavjud. Uning asarlari siyosatshunoslikning muhim manbalari hisoblanadi va siyosatning o’zgarishlari, hokimiyat, etik va bürokratiya kabi mohiyatlarini tahlil etishda yordam beradi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik haqida davom etishdan oldin, ushbu mavzuga qo’shimcha ma’lumotlar kiritishdan mamnun bo’laman. Maks Veber sotsiologik ta’limoti bilan birga siyosatshunoslik sohasida ham muvaffaqiyatli bo’lgan. Uning siyosatshunoslikdagi asosiy mavzulari quyidagilardir: 1. Suvorovning tarixiy siyosatshunoslik tahlili: Veberning tarixiy siyosatshunoslik tahlili bo’lgan biri Napoleon Bonapart va Aleksandr Suvorovning tadqiqotlariga asoslanadi. Uning asarlari davlat rivojlanishining tarixiy jarayonlarini, shaxslarning siyosiy tiklanishlarini va hokimiyatning o’zgarishlarini tahlil etishga yordam berdi. 2. Siyosiy idealizm va realizm: Veberning siyosiy idealizm va realizmni tahlil qilishi ham siyosatshunoslikda muhimdir. Uning fikriga ko’ra, siyosatshunoslikda ideallar va realitetlar o’rtasidagi aloqa, davlatning siyosiy maqsadlari, hokimiyatning amaliyotlari va siyosiy vositalarning tashkili o’ziga xosdir. 3. Hukmdorlik tahlili: Veber hukmdorlikning siyosatshunoslikdagi ahamiyatiga e’tibor berdi. Uning fikriga ko’ra, hukmdorlar jamiyatning siyosiy yo’nalishini, huquqiy tartibini, siyosatning tashkilini va o’zaro aloqalarini ta’sir qilishda muhim rol o’ynaydi. Uning asarlari hukmdorlikning tahlilini, hokimiyatning shakl va

xususiyatlari, liderlik xususiyatlari va qonuniy tuzumlar bilan bog’liq muammolarini o’rganishga yordam beradi. 4. Sotsiologik nazariyalar va siyosat: Veber siyosatshunoslikning asosiy nazariyalarini tahlil qilishda sotsiologik muhokamalardan foydalanishni keng qo’llagan. Uning asarlarida sotsiologik asoslar, sotsial tahlil usullari, odatlar, tabaqalash va jamiyatning o’zgarishlari siyosiy tahlillarni tushunishga yordam beradi. 5. Sosial tashkilotlar tahlili: Veber siyosatshunoslikda sosial tashkilotlarning o’ziga xos rol va tashkil etishini tahlil qildi. Uning fikriga ko’ra, jamiyatdagi tashkilotlar (hukumatlar, partiyalar, vakilliklar) hokimiyatning amaliyotini va jamiyatning siyosiy rivojlanishini ta’sir qilishda katta ahamiyatga ega. Uning asarlari sosial tashkilotlar tahlilini, ularning funktsiyalarini, rivojlanish jarayonlarini va jamiyatga ta’siri tushunishda yordam beradi. 6. Siyosatdagi reliogiya va adolat: Veber reliogiya va adolatning siyosatga ta’siri va ulardan foydalanishni ham tahlil qilgan. Uning fikriga ko’ra, reliogiya va adolat jamiyatdagi qonun, qoidalar va hokimiyatning o’zgarishlariga ta’sir qilishda muhim o’rin tutadi. Uning asarlari reliogiya va adolatning siyosatshunoslikdagi o’ziga xos funksiyalari, ularning tashkiliy shakllari va siyosatning shakllanishida o’ziga xos bo’lganligini tahlil etadi. 7. Hukmdorlik va demokratiya: Veber hukmdorlik va demokratiyaning siyosatga ta’sirini ham tahlil qilgan. Uning fikriga ko’ra, demokratiya hokimiyatning o’zgarishini va siyosatning o’zgarish jarayonini o’zgartirishda muhim asosiy element hisoblanadi. Uning asarlari hukmdorlikning demokratik shakllanishi, jamiyatning siyosiy ishtiroklari va demokratik institutsiyalar tahlilini o’z ichiga oladi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti sotsiologiya va siyosatshunoslik sohasida katta ahamiyatga ega bo’lgan. Uning asosiy konseptlari va muhokamalari siyosatshunoslikning o’ziga xos tahlilini yaratishda va siyosiy jarayonlarni

tushunishda muhim rol o’ynaydi. Quyidagi Maks Veberning asosiy konseptlari va ularning muhokamalari haqida ma’lumotlar berilgan: 1. Protestantlik etikasi va kapitalizm: Maks Veberning mashhur asari "Protestantlik etikasi va kapitalizm" sotsiologik ta’limotining eng taninmagan va muhim asarlaridan biridir. Uning asarida Veber kapitalizmning kelajakdagi o’rni va uning o’zgarishlarini tahlil etishda Protestandliklik dini etikasining ahamiyatini ko’rsatadi. Uning fikriga ko’ra, Protestandlik etika, jamoat a’zolari orasida savdo- sotiq faoliyatini, ishlab chiqarishni va kapitalni rivojlantirishni rag’batlantirgan. 2. Hokimiyat turlari: Veberning hokimiyatning turlarini tahlil qilishi siyosatshunoslikning asosiy konseptlaridan biridir. Uning asarlarida hokimiyatning qonuniy, traditsioniy va karizmatik shakllari tahlil qilinadi. Uning fikriga ko’ra, hokimiyatning turidan qat’iy ravishda qanday ta’sir qilishi va jamiyatning siyosiy rivojlanishini ta’minlashi katta ahamiyatga ega. 3. Bürokratiya: Veber bürokratiyaning tahlilini amalga oshirgan va bu tahlil siyosatshunoslikning katta qismi bo’lgan. Uning asarida bürokratiyaning rivojlanishi, qonuniy tuzumlar bilan bog’liqligi, rivojlanish jarayonlari va uning siyosatga ta’siri tahlil qilinadi. Bürokratiya tahlili siyostshunoslikda hokimiyatning amaliyotini tushunish va tahlil qilishda muhimdir. 4. Sosial tashkilotlar: Veberning sotsiologik ta’limotida sosial tashkilotlar va ularning siyosiy ahamiyati muhim rol o’ynaydi. Uning fikriga ko’ra, jamiyatta mavjud bo’lgan tashkilotlar (hukumatlar, partiyalar, vakilliklar) siyosatning rivojlanishida va o’zgarishlarida muhim rol o’ynaydi. Uning asarlari sosial tashkilotlar tahlilini, ularning funktsiyalarini va jamiyatga ta’sirini o’rganishga yordam beradi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va uni asosiy konseptlari sotsiologiya va siyosatshunoslikning asosiy bo’limlarini tahlil etishda katta o’rni bor. Uning asarlari jamiyatning siyosiy jarayonlarini, bürokratiya, hokimiyatning turlarini, sosial tashkilotlar va dinning siyosatga ta’sirini o’rganishga yordam beradi.

Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik sohasidagi yutuqlari va tahlili siyosatshunoslikga o’ziga xos qarashlarni kiritgan va siyosiy tahlilning sotsiologik asoslarini o’rganishga yordam beradi. Uning asarlari siyosatshunoslikning muhim manbalari hisoblanadi va siyosatning bir qancha mohiyatlarini tahlil qilishda yordam beradi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik sohasidagi yutuqlari va tahlili katta e’tiborga sazovor bo’lgan. Uning asarlari siyosatshunoslikning asosiy konseptlarini o’rgangan va siyosatning tahlili va tushunchalarini rivojlantirgan.

III. Xulosa. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti muhimligi va uni asosiy konseptlarining muhokamalari Xulosa qilish uchun, Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va uni asosiy konseptlarining muhokamalari siyosatshunoslik va sotsiologiya sohasida katta ahamiyatga ega bo’lgan. Uning asarlari siyosatshunoslikning tarixiy va kontseptual yutuqlariga yordam berdi va o’zining o’ziga xos tahlil usullarini o’rgangan. Protestantlik etikasi va kapitalizm, hokimiyat turlari, bürokratiya va sosial tashkilotlar mazkur konseptlarning muhim misollaridir. Maks Veber siyosatshunoslikda siyosiy jarayonlarni sotsiologik asoslar bilan tahlil etishga ahamiyat bergan. Uning fikrlari siyosatshunoslikning nazariy va amaliy asoslarini o’rganishda yordam beradi. Protestantlik etikasi va kapitalizmning aloqasi, hokimiyatning qonuniy, traditsioniy va karizmatik shakllari, bürokratiyaning tahlili va sosial tashkilotlar siyosatshunoslikga ko’rsatiladigan muhim mavzular hisoblanadi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslikdagi yutuqlari siyosatshunoslikning rivojlanishiga, hokimiyatning tashkil etishiga, siyosiy vositalarning ahamiyatiga va jamiyatning siyosiy rivojlanishining tushunchalarini o’rganishga imkoniyat beradi. Uning asarlari sotsiologik tahlil va nazariyalarni siyosatshunoslikning rivojlanishi va o’zgarishlari bilan bog’liq muammolarni tushunishga yordam beradi. Umuman olganda, Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslikdagi o’rni sotsiologiya va siyosatshunoslik sohasida qadimiy va asosiy asarlar hisoblanadi. Uning fikrlari siyosatning tahlili va tushunchalarini kengaytirishga yordam berdi va bu sohada ko’plab tahlil usullarini va qarashlarni taqdim etdi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik haqida so’zlashishdan davom etishimiz mumkin.

Maks Veber sotsiologik ta’limoti va siyosatshunoslik sohasidagi yutuqlari bilan siyosatshunoslikning tarixiy, nazariy va amaliy muammolarini tahlil qilishda katta o’rni bor. Uning fikrlarini kuzatib borish siyosatshunoslikning asosiy mohiyatini tushunishga imkon beradi. Veberning sotsiologik ta’limoti asosida, siyosatshunoslikning asosiy yo’nalishlari quyidagilarni o’z ichiga oladi: 1. Hokimiyatning tahlili: Veber hokimiyatning turlarini va ularning ta’sirini tahlil qilishga ahamiyat beradi. Uning fikriga ko’ra, hokimiyatning qonuniy, traditsioniy va karizmatik shakllari mavjud. Hokimiyatning turlari va ulardan kelib chiqadigan natijalar siyosiy tizimning rivojlanishini tasvirlaydi. 2. Sotsiologik tahlil: Veber sotsiologik tahlilni siyosatshunoslikning asosiy usullaridan biri sifatida qabul qiladi. Uning fikriga ko’ra, siyosatshunoslik sotsiologik tahlil asosida siyosiy jarayonlarni o’rganish va tushunishga imkon beradi. Sotsiologik tahlil jamiyatning siyosiy ishtiroklarini, sosial tashkilotlarini va siyosatning shakllanishini tushuntiradi. 3. Din va siyosat munosabatlari: Veber dinning siyosatga ta’sirini va ulardan foydalanishni ham tahlil qiladi. Uning fikriga ko’ra, din siyosiy vositalarning o’zgarishlariga ta’sir qiladi va siyosatning o’ziga xos shakllanishida o’rin tutadi. Din va siyosat munosabatlarining tahlili, siyosatning tarixiy va kontseptual o’zgarishlarini tushuntiradi. 4. Demokratiya va adolat: Veber demokratiya va adolatning siyosatga ta’sirini o’rganishga ham e’tibor qaratadi. Uning asarlarida demokratik shakllanish va adolatning siyosiy rivojlanishga o’ziga xos o’rin tutishi tahlil qilinadi. Demokratiya va adolatning siyosatshunoslikdagi o’ziga xos funksiyalari va ulardan foydalanish siyosatning o’zgarishlarini tasvirlaydi. Maks Veberning sotsiologik ta’limoti siyosatshunoslikning amaliyotiy va nazariy asoslarini tushunishga yordam beradi. Uning konseptlari, tahlil usullari va fikrlari siyosatshunoslik sohasidagi izlanishlarda muhim o’rin tutadi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. "The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism" ("Protestantlik etikasi va kapitalizm") 2. "Economy and Society" ("Iqtisod va jamoat") - Bu Veberning asosiy asarlari dan biridir. 3. "The Theory of Social and Economic Organization" ("Sotsial va iqtisodiy tashkilotning nazariyasi") 4. "Politics as a Vocation" ("Siyosat vakili sifatida") 5. "The Methodology of the Social Sciences" ("Sotsial fanlar metodologiyasi")

Похожие

Tizimli yondashuv sotsiologik tadqiqotlarda

Sotsiologiya fanining shakllanishi va taraqqiyot bosqichlari

Sotsiologiya faninng vujudga kelishi va taraqqiy etishi

Sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etish va umumlashtirish

Umumiy sotsiologiyada stratifikasiya nazariyasining namoyon bo’lish shakllari