Sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etish va umumlashtirish - Социология - Рефераты

Sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etish va umumlashtirish

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

58 KB

Sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etish va umumlashtirish Reja: 1. Empirik sotsiologik tadqiqot nima? 2. Sotsiologik tadqiqot dasturi va uning tarkibiy tuzilishi. 3. Empirik tadqiqot usullari.

Sotsiologik tadqiqot nima Sotsiologiya fanini empirik sotsiologik tadqiqot jarayonisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Empirik so’zi kadimiy yunoncha bo’lib, tajriba ma’nosini anglatadi. Empirik sotsiologik tadqiqot. Yangi dastur va uslubiyat bilan amaliy asosda ijtimoiy xayot hodisa va jarayonlari tugrisida olingan empirik ma’lumotlarni tahlilqilish, umumlashtirish zarur amaliy taqliflar, tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Empirik sotsiologik tadqiqotda ijtimoiy faktlarni izlash, tasnif qilish, tuplash muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy fakt deganda, ilmiy asoslangan, muayyan vaqt davomida real ijtimoiy voqelikning alohida jihatlarini tasnif qilish orqali olingan ma’lumotlarga aytiladi. Xozirgi bozor munosabatlariga o’tish jarayonida jamiyatda ro’y berayotgan muhim o’zgarishlarni, kishilar o’rtasidagi munosabatlarni amaliy sotsiologik tadqiqotlarsiz ilmiy asosda o’rganib bo’lmaydi. Jamiyatni ilmiy boshqarish doimo amaliy sotsiologik tadqiqot natijalariga tayanmog’I zarur. Mavjud ijtimoiy muammolarni hal etib borishda, jamiyatni ijtimoiy rivojlanishida va uni rejali prognoz berish bilan ilmiy asosda boshqarishda amaliy sotsiologik tadqiqot natijalari muhim vazifalarni bajaradi. Sotsiologik tadqiqotlarning sifat darajasini va samaradorligini oshirish uchun empirik ma’lumotlarning ishonchli ekanligini, ilmiy asoslanganligini ta’minlash uchun, uning metodologik asosiga alohida e’tibor qaratilmog’i lozim. Ushbu bo’limda amaliy sotsiologik tadqiqot ishlari olib borishning metodologiyasi, uslubiyati, asosiy usul va vositalari xususida to’xtalib o’tamiz. Amaliy sotsiologik tadqiqot jarayonini 4 asosiy bosqichga bo’lib ko’rsatish mumkin. Bu bosqichlarning har biri o’ziga xos xususiyatlarga va muhim jihatlarga egadir. Bular quyidagilardan iborat: 1. Bosqich. Sotsiologik tadqiqotni tayyorlash va tashkil qilish. 1.1. Amaliy sotsiologik vazifani belgilash va tadqiqot predmetini tanlash; 1.2. Sotsiologik tadqiqot o’tkazish bo’yicha byurtma qabul qilish va uni o’tkazish bo’yicha shartnoma tuzish:

1.3. Bajariladigan ishlar bo’yicha kalendar reja, texnik vazifalarni va byudjet (sarf qilinadigan harajatlar smetasini) tuzish; 1.4. Dastur ishlab chiqish; 1.5. Tadqiqot uslubiyati , texnikalarni va vositalarini ishlab chiqish ; 2. Bosqich . Asosiy bosqich bo ’ lib , amaliy tadqiqot ishlari olib borish jarayonini o ’ z ichiga oladi : 2.1. Sotsiologik tadqiqot tanlovini o’tkazish; 2.2. Pilotaj; 2.3. Dastlabki sotsiologik ma’lumotlarni yigish; 2.4. Empirik ma’lumotlarning sifat va aniqlik darajasini na’zorat qilish; 3. Bosqich. Empirik ma’lumotlarni qayta ishlash. 3.1. Olingan empirik ma’lumotlarni guruhlarga ajratish; 3.2. Taksimiy jadval tuzish; 3.3. Empirik ma’lumotlarni kompyuterga kiritish va modellashtirish; 4. Bosqich. Yakunlovchi bosqich bo’lib olingan ma’lumotlarni tahlilqilish, umumlashtirish, ulardan ilmiy xulosalar chiqarish va amaliy taqliflar, tavsiyalar ishlab chiqishni o’z ichiga oladi. 4.1. Tadqiqot ma’lumotlarning dastlabki tasnifi va nazariy jihatidan faxmlamok; 4.2. Ilmiy-nazariy xulosalar, muayyan ilmiy-amaliy taqliflar, tavsiyalar va tadbirlar ishlab chiqish; 4.3. Berilgan vazifa bo’yicha ilmiy matnlar, hisobotlar tayyorlash; Germaniyalik sotsiologlar amaliy sotsiologik tadqiqotlarni 4 bosqichdan iborat deb ko’rsatadilar. 1. Asosiy bosqich: amaliy tadqiqotni tayyorlash va tashkil etish bosqichi. Bu bosqichda 4 ta vazifa bajariladi: 1.1. Empirik tadqiqot maqsadini aniqlash va belgilash; 1.2. Empirik tadqiqot g’oyasini ishlab chiqish; 1.3. Empirik tadqiqot jarayonini tashkil etish; 1.4. Analitik muolaja tayyorlash.

2-Bosqich: Asosiy bosqich: empirik tadqiqot va eksprement o’tkazish. 3-Bosqich. Olingan empirik ma’lumotlarni qayta ishlash va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish. Bu bosqichda 3 ta vazifa bajariladi: 3.1 Olingan empirik tadqiqot natijalarini statistik qayta ishlash; 3.2 Nazariy jihatdan qayta ishlash; 3.3 Olingan natijalarni amaliyotda kullash; Har qanday tadqiqot biron-bir muammoni quyilishidan boshlanadi. Bunday muammo tashqaridan, buyurtmachi tomonidan berilishi yoki jamiyat xayotida o’zining ilmiy yechimini kutayotgan muammo bo’lishi mumkin. Shulardan kelib chiqib, sotsiologik tadqiqotlarni tashkil qilishning asosiy shaqllari: davlat buyurtmasi asosida, xo’jalikshartnomasi asosida, jamoatchilik va aralash tartibda bo’lishi mumkin. Sotsiologik tadqiqot dasturi va uning tarkibiy tuzilishi. Empirik sotsiologik tadqiqot ob’ekti bo’yicha utkazilgan dastlabki taxlillar asosida mavjud maummoni tahlilqilish dasturi ishlab chiqiladi. Ilmiy dastur har qanday amaliy nazariy sotsiologik tadqiqotning dastlabki zarur xujjati hisoblanadi. Dastur sotsiologik tadqiqot ob’ekti bo’yicha ishchi farazni tekshirishga qaratilgan, shuningdek tadqiqot bo’yicha ilmiy faraz, bajariladigan asosiy vazifalari va sotsiologik tadqiqot metodologik asosining bayonidan iborat. Dastur mazmuni haqida Qisqacha ma’lumot berilishi annotatsiya deb ataladi. Har qanday empirik sotsiologik tadqiqot dasturining umumiy talablari mavjud. Bularga, tadqiqotning asosiy maqsad va vazifalarini aniqlash; ishchi farazni ishlab chiqish; dasturni ishlab chiqish jarayonida kompyuter texnikasidan foydalanish kabilar kiradi. Sotsiologik tadqiqot dasturi ichki tuzilishi jihatidan quyidagi kismlardan iborat bo’ladi: Nazariy - metodologik qism. 1.1 Sotsiologik muammoni ishlab chiqish, tadqiqot maqsadi va vazifasini belgilash; 1.2 Tadqiqot ob’ekti va predmetini belgilash; 1.3 Asosiy tushunchalarni ishlab chiqish. 1.4 Tadqiqot predmetini dastlabki taxminiy taxlili;

1.5 Ishchi farazni ishlab chiqish; Amaliy sotsiologik tadqiqotni ish jarayoni qismi: 2.1 Tadqiqotning umumiy rejasi; 2.2 Asosiy amaliy ish jarayonlari; 2.3 Tanlov ishlari; 2.4 Dastlabki olingan sotsiologik ma’lumotlarni tahlilqilish usullarining tasnifi.2.5 Tadqiqot natijalarini umumlashtirish nazarda tutilgan yo’nalishlar. 3. Xulosa qismi. 3.1 Tadqiqot natijalarining mazmunan tasnifi; 3.2 Buyurtmachiga tadqiqot natijalarini takdim qilish shaqllari (asosiy xulosalardan iborat hisobot, amaliy taqliflar, tavsiyalar va tadbirlardan iborat). Tadqiqot maqsadi va vazifasi. Dasturning ushbu qismida sotsiologik tadqiqot buyurtmachi va bajaruvchilar o’rtasidagi munosabat o’zaro kelishib olinadi. Tadqiqot uchun sarf qilinadigan harajatlar: moliyaviy mehnat resurslari hisoblab chiqiladi. Sotsiologik tadqiqot maqsadi turlicha bo’lishi mumkin. Masalan, muayyan ishlab chiqarish korxonasida mehnat unumdorligini kutarish muammosini sotsiologik tadqiqot qilish zarur bo’lsa, bunda asosiy maqsad mehnat unumdorligi pastligining asosiy sabablarini aniqlash, mavjud yashirin iqtisodiy imkoniyatlarni qidirib topish va mavjud shart-sharoitni o’zgartirishdan iborat. Tadqiqot ob’ekti va predmeti. Tadqiqot predmeti mavjud sotsiologik muammoni asosiy masalalaridan biri hisoblanadi. Bir xil muammoli holatda yagona empirik tadqiqot ob’ekti bo’yicha tadqiqot predmeti bo’ladigan bir necha yo’nalishlar bo’lishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, tadqiqot predmeti shaqllanganda, mavjud muammoni yechish yo’llari bo’yicha ilmiy faraz tuziladi, shu bilan birga, sotsiologik tadqiqot o’tkazish usullari va shaqllariga ta’rif beriladi. Sotsiologik tadqiqot ob’ekti deganda, sotsiologik yunaltirilgan ijtimoiy hodisa va jarayon va to’zilmalar tushuniladi. Har qanday sotsiologik tadqiqot ob’ekti tizimli xususiyatiga asosan vaqt, makoniy imkoniyat va miqdoriy o’lchov chegarasiga ega bo’ladi. Empirik sotsiologik tadqiqot dasturining nazariy-uslubiy darajasida tadqiqot ob’ektini tanlash muhim

ahamiyatga ega. Hal qilinishi zarur bo’lgan muammo harakteri, uning dolzarbligi, tadqiqot maqsadi va vazifasi tadqiqot ob’ektining qanday bo’lishligini belgilaydi.

Agar tadqiqot ob’ekti unchalik katta bo’lmasa, sotsiologik jihatdan uni tulaligicha kamrab olish imkoniyati bo’lsa, bir butun holda tadqiqot ob’ekti qilib olinishi mumkin. Ba’zan esa murakkab sotsiologik tadqiqot olib borish yoki tadqiqot ob’ekti tulaligicha kamrab olish imkoniyati bo’lmaydi. Shuning uchun bunday vaziyatda tadqiqot ob’ektini nisbatan aniq chegarasi belgilab olinishi shart. Dasturda aniq ko’rsatilishi zarur. 1) Empirik tadqiqot ob’ekti; 2) Sotsiologik tadqiqot ob’ektini tulaligicha kamraydimi yoki uning ayrim jihatlarini tanlab oladimi; 3) Tanlov asosida olib boriladigan sotsiologik tadqiqot asosi (ro’yxat tuzish, kartoteka, sotsiologik harita kabilar). Sotsiologik tadqiqot farazi: Mavjud muammo bo’yicha ilmiy faraz ishlab chiqish empirik sotsiologik tadqiqotni nazariy jihatdan tayyorlashninig yakunlovchi qismi hisoblanadi. Tadqiqot farazi-o’rganilayotgan ijtimoiy hodisa tarkibi va uning tarkibiy kismlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik harakteri tugrisidagi ilmiy asoslangan farazdan iborat bo’ladi. Ilmiy faraz tatqiq etilayotgan ob’ekt tugrisidagi mavjud ma’lumotlarga asoslangan holda ishlab chiqiladi. Faraz, bu tadqiqot uchun boshlangich nuqta bo’lib, keyingi olib boriladigan amaliy sotsiologik tadqiqotlarda ilgari suriladigan farazga bog’liq bo’ladi. Shuni ta’kidlash lozimki, farazni ishlab chiqish-empirik ma’lumotlarni tuplash va tahlilqilishdagi mantiqiy asosni ishlab chiqish demakdir. Agar tadqiqotchi tomonidan ilmiy faraz ishlab chiqilgan bo’lsa, empirik ma’lumotlar va tadqiqot natijalari shu ishchi farazini tug’ri ekanligini tekshirishga, uni tasdiklashga yoki bekor qilishga xizmat qiladi: Empirik tadqiqot farazi bo’lmasa, unda sotsiologik tadqiqotning ilmiy darajasi past bo’ladi. Empirik tadqiqot usullari. Dastur tarkibidagi uslubiy qismini muhim jihati- empirik tadqiqot uslubiyati, texnikasi jarayoni va usullarini asoslashdan iborat. Sotsiologik tadqiqot uslubiyati- xususiy sotsiologik usullar majmui bo’lib, undan empirik materiallarni tuplash va tizimlashtirish maqsadida foydalaniladi. Metod tushunchasi keng ma’noda bilimlar tizimini yuzaga keltirish va asoslash uchun vositachi demakdir.

Sotsiologiyada usul sifatida umumsotsiologik pirinsiplar ham, ijtimoiy voqealikdagi jarayonlar va hodisalarni bilishdagi xususiy prinsiplar va konkret usullar- matematik-statistik usullar, sotsiologik axborotni yigish usullari: kuzatish, suroklar, ekspriment va boshqalar tushuniladi. Sotsiologik tadqiqot texnikasi- maxsus usullarning birligini anglatib u yoki bu usuldan unumli va o’z o’rnida foydalanishni ifoda qiladi. Sotsiologik tadqiqot jarayoni tadqiqotni tashkil etish usuli, vositasi, barcha bilish va tashkiliy faoliyatning batartib borish jarayonini anglatadi. Amaliy sotsiologik tadqiqot olib borish jarayonida konkret tadqiqot usullarining ahamiyati katta. Ular yordamida dastlabki empirik ma’lumotlar yig’ib boriladi. Quyida shular xususida to’xtalib o’tamiz. Sotsiologik tadqiqotlar kuzatish usuli Sotsiologik tadqiqotlarda kuzatish-dastlabki empirik ma’lumotlarni yigish usuli bo’lib, muayyan maqsadga qaratilgan, oldindan puxta uylab, muntazam olib boriladigan, xissiy qabulga asoslangan bo’ladi. Bu usuldan foydalanishning o’ziga xos afzalligi shundaki, tadqiqotchi muayyan darajada tadqiqot olib borayotgan ob’ektidan mustaqil bo’ladi va unga bo’ysinmaydi. Kuzatish usulidan olinadigan ilmiy ma’lumotlarda ob’ektiv xolis va xayotiy bo’lishi bilan o’zining ilmiy kimmatiga egadir. Shu bilan birga, kuzatish usulidan olingan ilmiy ma’lumotlarda sub’ektiv jihatlar ham bo’lishi mumkin. Chunki, sotsiologik tadqiqot tadqiqotchining ijtimoiy voqelikka, jarayoniga nisbatan qanday munosabatda bo’lishi va kay yusinda tavsiflashi asosida boradi. Kuzatish usulining yana bir o’ziga xos jihati; uning muayyan darajada chegaralanganligi bo’lib, ko’pincha tatqiq etilayotgan voqelikni qayta kuzatish imkoniyati bo’lmasligidadir. Bu usulning yana bir zaif jihati shundan iboratki, kuzatish orqali tadqiqotchini kiziktirish savolga ko’zatiluvchining fikr va xukmini bilish juda qiyin. Barcha xollarda kuzatish xozircha so’z bilan ifodalanadi. Ammo ba’zi hulqiy-extirosli munosabatlarni, holatlarni bir tarzda yozish va so’z orqali ifodalash qiyin bo’ladi. Kuzatish jarayonining harakteriga qarab uni quyidagi tiplarga ajratib ko’rsatish mumkin: na’zoratsiz, tula qamrovli va kamramaydigan, dala va labaratoriya sharoitida muntazam va tasodifiy kabilar.

Sotsiologik tadqiqotlarda kuzatish usuli o’rganilayotgan ob’ektga nisbatan chetdan yoki ichkaridan qo’llanilishi mumkin. Tatqiq etilayotgan ob’ekt chetdan ko’zatilganda tadqiqotchi ob’ektga nisbatan mustaqil bo’ladi va unga bo’ysinmaydi. Ichkaridan kuzatishda tadqiqotchi ko’zatayotgan ob’ektga ro’y berayotgan ijtimoiy jarayonlarda bevosita ishtirok etadi va bo’ysinadi. Sotsiologik tadqiqotlarda faqatgina kuzatish usulidan foydalanish bilan kifoyalanib qolmaslik kerak. Chunki, kuzatish usuli orqali olingan natijalar o’rganilayotgan ob’ekt to’g’risida tulik ma’lumot bera olmaydi. Bu usuldan ko’pgina sotsiologik tadqiqotning dastlabki bosqichlarida, ob’ekt tugrisida dastlabki tasavvurga ega bo’lish uchun yoki sotsiologik tadqiqotlarning boshqa usullari yordamida olingan ma’lumotlarni statistik xujjatlarni qo’shimcha ravishda tekshirish maqsadida foydalaniladi.

Adabiyotlar: 1. Bekmurodov M.B.Sotsiologiya. A.Qodidriy nomidagi halq merosi nashriyoti. T. 2002 y. 2. Entoni Giddens. Sotsiologiya. T. Sharq. 2002 y. 3. Lavriyenko V.N.Nartov N.A. Osnovi sotsiologicheskix znaniy. VUZ. (Sotsiologiya) - M.:1995 4. Biryukova A.O. O predmete sotsiologi kak obshey nauki ob obshestve. Sotsiologicheskiye issledovaniya. 1991 №5. 5. Radugin A.A. Radugin K.A. Sotsiologiya 1995. 6. Aliqoriyev I.S. Umumiy sotsiologiya. 1999.

Похожие

Empirik sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etish va umumlashtirish

Maks Veberning sotsiologik talimoti

Tizimli yondashuv sotsiologik tadqiqotlarda

Sotsiologiya fanining predmeti, obe‘kti va ijtimoiy fanlar tizimida tutgan o’rni

Sotsiologiyaga kirish