Rejissura va uning teatr san’atidagi o‘rni - Искусство - Рефераты

Rejissura va uning teatr san’atidagi o‘rni

Загружено в:

17.05.2023

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Rejissura va uning teatr san’atidagi o‘rni Reja: 1. Badiiy asar mazmuni 2. Sahnaviy atmosfera 3. Aktyor ijrosi 4. Rejissor

Sahnada dramatik yoki musiqali asarlarni sahnalashtiruvchi xozirgi vaktda ikki toifaga- saxnalashtiruchi postanovshik yoki ijodkor tvoretsga ajratishmoqda. Birinchisi, navbatdagi spektaklni saxnalashtirsa, ikkinchisi – yangi badiiy shakl va unga mos ijro uslubini topadi. Shuning uchun ikkinchisi teatrning badiiy yo‘nalishini belgilaydigan yetakchi ijodkor hisoblanadi. Uning zimmasiga teatr uchun repertuar tanlash, aktyorlarning g‘oyaviy-badiiy maxoratlarini oshirish, estetik didlarini tarbiyalash, jamoani hamfikrlikga aylantirish vazifalariga yuklatiladi. Rejissor jamoaning spektakl yaratish jarayonidagi ijodiy ish jarayoniga raxbarlik qiladi. U pyesani taxlil qilarkan dramaturgning g‘oyasini bo‘lg‘usi spektakl bilan bog‘liqo‘zining rejalarini badiiy yaxlit tomoshaga aylantiradi. Badiiy asar mazmunini sahnaviy obrazlar orqali to‘liq ochish uchun o‘z badiiy rejasiga sahnalashtirishda ishtirok etadigan barcha ijodiy kuchlar aktyorlar, rassom, kompozitor va boshqalarsaxna ijodkorlarini buysundiradi. U spektakl yaratish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarning tashkilotchisidir. Yana shuni unutmaslik kerakki, rejissor spektaklning g‘oyaviy-badiiy va estetik tarbiyaviy tomonlariga, mavzuni dolzarbligiga, zamonaniyligiga va g‘oyaviyligiga javobgar shaxs. Shuning uchun rejissor har tomonlama rivojlangan, dunyoqarashi shakllangan, ichki va tashqi siyosat bilan tanish, hayotni chuqur tushungan shaxs bo‘lishi talab etiladn. Rejissorning vazafasi pyesa asosida sahnada hayot jarayonini badiiy aks ettirishdir. Dramaturg uchun manba bo‘lib hizmat qilgan voqelikini rejissor sahnada qayta gavdalantiradi. Buning uchun u pyesaning mavzusi, g‘oyasi, voqealar tizimini, remarkalari va muallifning boshqa ko‘rsatmalaridan foydalanadi. Lekin mashhur dramaturg ag‘oyasini tomoshaga aylantirish uchun rejissordankuchli fantaziya talab kilinadi. Sahnaviy atmosfera — hayotiylik bilan sahna shartliligi o‘rtasidagi to‘g‘ri muvozanatdan tashkil topadi. Xayotiylik o‘z me’yoridan oshib ketsa, rejissor naturalizmga yo‘l qo‘yadi. Aksincha, sahnada shartlilik ustunligi oshib ketsa, sun’iylik paydo bo‘ladi.

Rejissorning vazifasi avvalo pyesani to‘g‘ri o‘rganish - to‘g‘ri talqin qilish va rollarni to‘g‘ri taqsimlashdir. Teatrda ijodiy muxitini tashkil etish uchun boshqa soxa ijodkorlar bilan ham hamkorlikda ishlashi kerak. Bu jarayonda rejissor diktator - hukmron bo‘lishi ham yaramaydi. Diktatorlik –ijodkorlar tashabbusinn so‘ndiradi. Shunint uchun u - rassom, kompozitor, grimer, kostyumyor va boshqa teatr ijodkorlari bilan hamfikr bo‘lishi lozim. Aks holda teatr inqirozga yuz tutadi, ijodkorlar orasida tarafkashlik boshlanadi. Aktyor ijrosining to‘g‘ri-noto‘g‘riligini oynadagidek ko‘rib turgan. rejissor o‘zining subyektiv xohishlarini aktyorlarga zo‘raki o‘tkazmasdan, unga yordam beradi. Shundagina aktyorlar o‘z kamchiliklarini ixtiyoriy tuzatishga harakat qiladi, obraz uchun kerakli hususiyatlarni bunyod etishga intiladi. Aktyorlarni o‘z vaqtida to‘g‘ri yo‘lga solish, obrazning tub mohiyatlarini ochib berish, obraz harakterini, odatlarini, qiliklarini to‘g‘ri topishda aktyorga yaqindan yordam berish rejissorning asosiy vazifasidir. Aktyor bilan ishlash rejissorlik qobiliyatining muhim o‘lchovidir. Rejissor rejasini yuzaga chiqarish, aktyor psixologiyasini va saxna amaliyotini bilish bilan bog‘likdir. Aktyor bilan ishlashda ikki uslubda foydalanadi tushuntirib berish – podskaz ko‘rsatib berish - pokaz. Shuning uchun rejissor ma’lum darajada aktyor ham bo‘lishi talab qilinadi. Aktyorning xatolarini aniq va oshirmasdan ko‘rsatish, kelib chiqish sababini tushuntirish orqali ular maxorati o‘stirib borishi bosh masalaga aylanadi. Rejissor faqai tushuntirsa yoki faqat ko‘rsatib berisa bir yoqlamalik paydo bo‘ladi. Ko‘rsatib berishning ham yaxshi, ham yomon tomonlari bor. To‘g‘ri ko‘rsatish - o‘z vaqtida bo‘lsa, ya’ni aktyor shu ko‘rsatishdan keyin, tushunmay turgan yoki kiynalib yerdagi o‘z xatosini tezda tushunib olsa yaxshi. Rejissor ko‘rsatganini aktyor tushunmagan xolda qabul olib, ko‘rganlari kelgusidagi harakatlariga, ijodiga to‘siq bo‘lib qolsa — yomon. Ba’zi bir aktyorlarga rejissorning ko‘rsatganlari yoqib qolib, o‘z izlanishlarini to‘xtatib ko‘yadi. Shuniig uchun rejissordan tushuntirish va ko‘rsatib berishni me’yoridan oshirmay, aktyorning ijod qilishiga yo‘l ochib, imkon yaratishi, uni yunaltirishi, turtki berishi talab qilinadi.

Rejissor: faqat pyesani to‘g‘ri taxlil qiladigan; aktyorlar oldiga aniq maqsad va vazifalar ko‘yadigan; sahnada maqsadga muvofiq xarakatni barpo qiladigan; dekoratsiyani qulay joylashtiradigan boshqaruvchi emas, balki barchasini sinchkovlik bilan kuzata borib, zarur ikir-chikirlarnn vaqtida tuzatadigan va o‘z professional bilimlarini namayon qiladigan mutafakkir ijodkordir. U o‘z tafakkuri va badiiy kobiliyati, ijodiy kuchi bilan dramaturg g‘oyasini, aktyorlar qalb haroratini, zamon talabini mujassamlashtirgan holda sahnada jonli jarayon anqib turgan teatr san’ati asari — spektakl yaratuvchisidir. Bu murakkab jarayonda u bilimidan, hayot tajribasidan, xalq madaniy - badiiy boyligidan, boshqa sanat asarlaridan maqsadga muvofiq foydalana oladigan va mustaxkam o‘z estetik e’tiqodiga ega bo‘lgan ijodkor shaxs. Fan va texnika, adabiyot va san’at rivojlangan hozirgi davrda rejissor zimmasiga yanada murakkab badiiy vazifalar yuklanadi. Demak undan davlat tizimi xaqidagn fikrlarni, siyosiy va ijtimoiy masalalarni, umum taraqqiy muammolar bilan bog‘liq talablarni badiiy ifodalash talab qilinadi. Shuniig uchun ham rejissor muallif bilan tomoshabin o‘rtasidagi bog‘lovchi vosita bo‘libgina qolmay, u yaratgan spektakllar muallif g‘oyasini orqali muxlislarini xayratga soluvchi, to‘lqinlantiruvchi, dunyoqarashini shakllantiruvchi, oliy maqsadli ijodkordir.Rejissor ijodiy jamoaning badiiy raxbari sifatida tomoshabin bilan teatrni mualliflar bilan aktyorlarni bir-biriga bog‘lovchi bosh bo‘gandir. Tomoshabin teatrga hayotiy zarur bo‘lgan ma’naviy ozuka olish uchun tashrif buyuradi. SHekspir tili bilan aytganda "teatr bu xayot oynasi" bo‘lmog‘i lozim. Ana shu “xayot oynasini” tomoshabinlarning ro‘parasiga qo‘yivchi - rejissordir. Rejissorning spektakl ustidagi ijodiy ishi asosida acap mazmuni va g‘oyaviy talqini xaqidagi fikrlari natijasida vujudga kelgan badiiy yechim yotadi. Bu yechim yoki topilma teatrniig ijodiy yo‘lini belgilaydi. Shuning uchun tabiatan iqtidorli kishi ham maxsus bilimsiz, tashkilotchilik va pedagoglik kobiliyatisiz rejissor bo‘la olmaydi. Har kimni ham rejissorlik kasbiga o‘qitib bo‘lmaydi. Agar unda - inson hayotini kuzata olish, fantaziya qilish, yumorni qabul qilish, extiros va ritmni his qilish tuyg‘usi bo‘lmasa hech kachon rejissor bo‘la olmaydi. Rejissor nechog‘li

qobiliyatli bo‘lmasin, uning teatrda tutgan mavqeydan kat’iy nazar, tomoshabinga aytmoqchi bo‘lgan fikrlari aniq bo‘lmasa va kishilar takdirini aks ettdirmasa spektakl tushunarli bo‘lmaydi. Har bir teatr va har bir rejissor, insoniyatning kelajak xaqida orzularini yoritishi, xozirgi zamon qalb torlarini chertishdek oliy vazifani xal etishi lozim. Bunday javobgarlikni sevgan va unga bo‘yiisungan rejissorgina erkin, bamaylixotir ijod qila oladi. Jamoaga ishonch va kattiq talabchanlik rejissor xamda aktyorlar o‘rtasidagi to‘g‘ri munosabatlarning asosi bo‘lishi lozim. Aktyorga to‘g‘ri maslaxat berish uchun rejissor - aktyorlik mahoratining asosiy qonuniyatlarini bilishi va aktyor tabiatini yaxshi tushunishi xamda ularga har jihatdan ibrat bo‘lishi kerak Rejissor jamoadagi xar qanday tartibsizlikka, loqaydlikka murosasiz bo‘lmog‘i lozim. Bularning hammasi rejissor etikasi asosini tashkil etadi. Teatr jamoasi va rejissor orasidagi munosabatlar oson kechmaydi. Xar qanday shaxsga jamoaning ta’sir kuchi juda katta bo‘ladi. Axil jamoa hayotda qoqilgan insonni suyab, oyoqqa turgazib, o‘z o‘rnini topishida yordam berishi mumknn. Yoki aksincha, jamoaning kuchi yaxshilikdan - yomonlikka, ijodiy talabchanlikdan qasos - olish kuchiga aylanishi xam mumkin. Chunki jamoa har xil xarakterli kishilardan tashkil topadi. Shuning uchun "sog‘lom jamoa", "kuchli jamoa ", "qobiliyatli jamoa" degan tushunchalar bor. Jamoa dagi har bir shaxsni qobiliyatli, kuchli va ruxiy sog‘lom deb bo‘lmaydi. Teatr jamoasi degan tushuncha murakkab va ko‘p qirralidir buning sababini qobiliyatlilarning va loqaydlarning saxna san’atga bo‘lgan muhabbati bir xilda emasligidan, qidirish lozim. Chinakam ijodiy barqaror teatr jamoasi buyruq orqali yuzaga kelmaydi, balki asta-sskin, ko‘p yillar mobaynidagi xamfikrlilarning izlanishlari orqali tashkil topadi. Aksincha, jamoa tarkibi beto‘xtov o‘zgarib tursa, teatr o‘tkinchilar yo‘lagiga o‘xshab kolgan bo‘lsa, u yerda hech kachon yaxlit ijodiy jamoa vujudga kelmaydi. Haqiqiy ijodiy jamoaning vujudga kelishida birinchi navbatda rejissorning iste’dodi va insoniy fazilatlari asos bo‘ladi. Bunga: Stanislavskiy va Nemirovich — Danchenqolarning MXAT jamoasi; M. Uygur va YE. Bobojonovlarning "Hamza" teatr jamoasi; Lsningraddagi G. Tovstonogov

raxbarligidagi BDT jamoasi; “Sovrimennik” teatrining axil jamoasi yorqin misol bo‘ladi. Rejissor Ergash Masafoyevning biografiyasn ham ayni shu ma’noda ibratlidir.U tashkil etgan mutlaqo yangi tipdagn "Yosh gvardiya"nomli o‘spirin yoshlar teatrining vujudga kelishi, yillar davomida ijodiy yutuqlarga erishganligining asosi jamoani shakillantira olganligidadir. Rejissor va jamoa o‘rtasidagi munosabatlarning keskin buzilganliti tufayli bu teatr o‘z ijodiy uslubini yo‘qotdi. Ergash Masafoyev. «o‘z ideallariga sodiq qolib, mutlaqo yangi -"Diydor" nomli o‘spirin yoshlar ijodiy teatr studiyasini tashkil etdi. Rejissor jamoa a’zolari orasida ijodiy atmosfera yo‘kligidan shikoyat kilishi mumkin. Bunday sharoitda rejissor ijodiy muxit yaratishga intilishi xam farz, xam qarz yana bir muxim masala rejissor bilan aktyor o‘rtasida ozgina bo‘lsa ham xurmat "parda"si bo‘lishi lozim. Bu chegaraniig mazmuni shundaki, rejissor aktyorga qaraganda ko‘proq bilishi va uzoqroqni ko‘rishi ular istiqbolini ko‘zda tutishi, ijodiy ishlar javobgarligini o‘z zimmasiga olishi zarur. Rejissorni aktyorga, aktyorni rejissorga karshi gij-gijlaydigan ba’zi-bir teatr fitnachilari teatr san’atining dushmanidir. Chunki aktyor spektaklning asosiy kuchi hisoblanadi. Faqat aktyor orqaligina spektakl g‘oyasi, rejissor rejasi amalga oshiriladi. Hozirgi teatrlar rejissor hukmronligini mutlaqo rad etmaydi. Bunga Nabi Abdiraxmanov raxbarlik qilayotgan teatrni misol tariqasida ko‘rsatish mumkin. Zaif teatrlarda ko‘pincha "rejissor meni yaxshi ko‘rmaydi" deb shikoyat kilishadi noshud aktyorlar. "Meni hurmat qilishmaydi, meni tushunishmaydi", — deb noliydi o‘z navbatida jamoa ishonchini qozona olmagan rejissor. "Men teatrda yetakchi aktyorman, repertuar faqat menga qarab tuzilishi kerak"— deb da’vo qiladi ba’zi "ulug‘" aktyorlar. Vaholanki teatr o‘sha “ko‘rpani o‘ziga tortadigan” odamsiz ham yashashi va rivojlanishi mumkin. Teatr bu bir butun - yakdil ijodiy hamkorlik asosida ishlaydigan badiiy jamoadir. Hap qanday yangi spektakl bu rejissornnng aktyor bilan tasodifiy uchrashuvi emas, balki taqdir taqozasi bilan, ularning ijodiy hamkorligida o‘sish bosqichidir.

Rejissornnng obro‘si faqatgina yaxshi sahnalashtirilgan spektakl orqali yaratilmaydi. Xar bir spektaklda aktyorning yangi qirrasini ochish rejissornnng asosiy vazifasidir. Yaxshi spektakl saxnalashtirish va teatrda tarbiyaviy ishni olib borish uchun rejissor aktyorlarning ijodiy imkoniyatlarini bilishi va ularni yangi marralar sari yetaklashi lozim. Buning uchun rejissor aktyorlarni ular ishtirokidagispektakllarda o‘rganadi. Chunki aktyorlar xar bir spektaklda har safar yangicha o‘ynashi mumkin. Afsuski, ko‘pgina rejissorlar premyeradan keyin aktyor bilan ishlashga nuqta ko‘yishaliri mumkin. Bu o‘ta yomon odatdir. K.S.Stanislavskiy fikricha rejissorlariing eng muxim ijodiy ishi premyeradan keyin boshlanadi. Xar kuni aktyor rolini, saxnadan chiqqanida – “issig‘ida” taxlil qilish va takomillashtirish ulug‘ rejissorlarga xos odatdir. Aktyorlarni o‘rganishda ularning teatrdan tashqaridagi turmush tarzini xam yaxshi bilish o‘ta axamiyatlidir. Shuningdek aktyorlarning o‘zaro suhbati va xazillari rejissor kuzatuvidan chetda qolmasligi ayniqsa, kim qanday yashayapti qanday qiyinayapti, kim nimadan xafa — hammasidan xabardor bo‘liishi jamoaning etiborini tortadi. Rejissor bu kuzatuvlarni shunday olib borishi kerakki, aktyor buni faqat ijodiy hamkorlik va yordam deb tushunsin. Bundan tashqari aktyorni o‘rganishda mustaqil ijodiy qiziqishini qanday (ashula, badiiy o‘qish. sahna harakati va raks), bilish xam yordam beradi. Qolaversa rejissor aktyorlar bilan maxsus mashqlar ustida ishlaganda ham ko‘p narsani bilib olishi mumkin. Eng muhimi esa har bir rejissor, u nechog‘li iqtidorli bo‘lmasin, uni orzu umidlari faqatgina "aktyor xazrati oliylari" orqali va teatrdagi rassom, butafor, kompozitor, nur ustalari kabi ijodiy hamkorlari ko‘magi bilan ro‘yobga chiqishligini unutmasligi lozim. Shuniig uchun har bir ota o‘z farzandlarini e’zozlagani kabi, rejissor ham o‘z ijodiy hamkorlarini qadrlashi va eng yuqori saviyasidagi hamkorlik uchun har doim shay turishm kasb talabi ekanligini unutmasligi kerak. Chunki rejissorning va jamoaning zafarlari eng avval ana shu o‘zaro hurmat- extiromida va ijodiy hamkorligidadir.

Adabiyotlar: 1. Arastu. Poetika. Axloqi kabr – T.: Yangi asr avlodi, 2011. 2. K.S. Stanislavskiy San’atdagi hayotim –T.: G‘.G‘ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 1965. 3. K.S.Stanislavskiye va V.I.Nemirovich-Dakchenkonnng barcha mavjud asarlari. 4. B.Almosva, A. Bassexes, V. Peter, N.V.Gilyarovskaya. A.Y.G‘oyaovin. I.Y.Grsmnslevskiy, V.V.Dmitriyev, V.M.Kruchin-Bog‘danov, V.I.Myuller, V.F.Gindin. F.Sirkin. V. Shverubovich, M.N.Etkina va kabi teatrrassomlar va tadqiqotchilarning teatrrassomlari xakidagi asarlari. 5. L. I. V. Badanov, V. S. Barkov, G. B. Barmsh, A. A. Barannikov. L.Nerner, G.A.Zayachiy. A.A.Kossakovskiy, V.I.Popoch. N.N.Sosunov kabi mutaxassis va tadqiqotchilarning sahnatexnikasi va butaforiyalarga oid asarlari. 6. R. Shidlovskin, A.G.Obrazno, A.V.Bartoshsvnch, G. V. Makarova, L.I.Petelman. Q.Rudnnikiy kabi birqator olimlarning chet el rojissurasi xaqidagi asarlari. 7. J.L.Barro, B. Brext, J.Vnlyar. I.V.Gete, D.Didro, Sh.Dyullen. F.Jeliye. L.Juvs. G.Kreg, G.Lessing, Dj.Louson. B.Reyh E.Triode, F.Shiller, V. Pinso, P. Bruq Dj. G. Legons, E. Pasvater. J. A.Vorro, L. Vnskopn. M, Mlreshel kabi chet elfaylasuf olimlari va san’at arboblarning asarlari

Похожие

Rejissura va uning ijtimoiy mavqei

Professional rejissura san’atining vujudga kelishi

Rejissorning dramatik asar ustida ishlashi

Rejissuraning asosiy elementlari

Rejissorlik qobiliyatini tarbiyalash