Rejissura va uning ijtimoiy mavqei - Искусство - Рефераты

Rejissura va uning ijtimoiy mavqei

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Rejissura va uning ijtimoiy mavqei Reja: 1. Rejissura san’ati 2. Havaskorlik rejissurasi 3. Teatr sanati rejissurasi

Inson paydo bo‘lib, aqlini tanibdiki, unda o‘yin-kulguga, raqs tushishga, turli shodiyona va motam marosimlarni o‘tkazishga extiyoji bor. O‘z-o‘zidan ma’lumki inson uchun zarur bo‘lgan hayotiy voqeliklarning barchasi o‘z boshqaruvchisiga raxbariga - "rejissoriga" ega. Ular tomosha va marosim katnashchilariga nisbatan o‘zlarining faolliklari, topqirliklari, bilimdonliklari, aqilliroq ekanliklari va badiiy tafakkuri yuksakligi xamda tashkilotchi qobilyati bilan yaqqol ajralib turganlar. Demak har bir rejissorga xos bo‘lgan mushtarak fazilat — uning o‘z safdoshlariga ko‘ra aqilliroq va zukkoroq ekanligi, boshqalardan muayyan ma’noda ustaligi, atrofidagi ijodkor kishilar va badiiy qobiliyat egasi bo‘lgan mutaxassislar boshini biriktira oladigan yetakchilik qobiliyatga ega bo‘lishidir. Shuning uchun el orasida to‘rtta artistni boshqargandan - butun bir harbiy qismni boshqarish oson, degan gap yuradi. Insoniy jamiyat taraqqiyoti jarayoni davomida, bunday toifadagi tafakkuri yuksak kishilar bora-bora o‘zgalardan ajralib, mutaxassislik rutbasini egallay boshladilarki, keyinchalik qanday nom bilan atalmasin, ular rejissorlik – boshqaruvchilik vazifasini bajara boshladilar. Shunday qilib, rejissorlik kasbi yoki san’ati kishilik jamiyatida hayotiy zaruriyatlar tufayli shakllangan va katta ijtimoiy mavqega ega bo‘lgan voqelikdir. Rejissura san’atini shartli ravishda uch qismga bo‘lish mumkin: xalq rejissurasi, havaskorlik rejissurasi, va professional rejissura. Bu sohalarning har biri o‘ziga xos tarkibiy xususiyatlari bilan farqlanadi. Ayni paytda, ular tarixan yetishib chiqib, sayqallana borib, o‘zaro uzviy bog‘liq bir ijtimoiy voqelikni tashkil etdi. "Rejissura" degan istiloh bilan ifodalanuvchi bu voqelik - keng ko‘lamligi, jamiyat uchun zarurligi, tarkiban sertarmoq va serqatlamliligi bilan harakterlanadi. Shu bilan birga ana shu bo‘linishlarning har biri tarkiban yana tarmoqlanib ketadi va ular mustaqil holda o‘z ijtimoiy mavqei va darajasiga ega. Jumladan: xalq rejissurasi — to‘y-tomosha, aza-ta’ziya, xalq sayillari va marosimlari kabi qator jabhalarga bo‘linib, ularning har biri ham tarkiban yana tarmoklanib ketadi. Masalan, to‘ylar — qiz to‘yi, xatna to‘yi, beshik to‘yni, uy to‘yi va hq. Xalq sayillari — qovun sayli, lola sayli, gul sayli, sumalak sayli va hq.

Eng muhimi esa ana shu keng tarmoqli voqeliklarning har biri o‘z "rejissoriga" ega bo‘lib, ular dasturxonchi, peshqadam, peshvo, korfarmon, rais kabi nomlar bilan atalsada, bu faoliyatning mohiyati - xalq rejissorligining ayni o‘zidir; havaskorlik rejissurasi — xalq rejissurasining yanada takomillashgan, ongli ravishda maxsus uyushtirilgan, nisbatan ommaviyroq ko‘rinishi bo‘lib, bu ham tarkiban rang-barang tarmoqlarga bo‘linib ketadi. Jumladan, xalq havaskorlik teatri rejissurasi, xalq sirki rejissurasi, xalq masqarabozlik va askiyachilik teatri rejissurasi, xalq qo‘g‘irchoq teatri rejissurasi va h.q. Ular soxa bo‘yicha qobilyatlilarni jamlab, ijodiy jamoga raxbarlik qiladi va boshqaradi. Professional (professional so‘zi o‘zbekchada – muqum shug‘ullanuvchi, yani faqat rejissura bilan band bo‘luvchi ijodkor manosini anlatadi) rejissura — rejissorlik san’atining yetuklik darajasi bo‘lib, bu ham o‘zaro tubdan fark qiluvchi qator tarkibiy qismlarga bo‘linib ketadi. Jumladan, teatr rejissurasi, kino rejissura, tele rejissura, radio rejissura, qo‘g‘irchoq teatri rejissurasi, maydon tomoshalari rejissurasi va h.q. O‘z navbatida ularning har biri ham yana tarmoqlarga bo‘linib ketadi. XX asr boshida shakllangan profisional rejisura ayniqsa rus rejissura san’ati ta’siri ostida o‘zbek milliy rejissura maktabi yaratildi. Endilikda bu maktab milliy rejissura istiqboli uchun ham zamin bo‘ldi. O‘zbek professional rejissurasi xaqida fikr yuritilganda, uning beshigini tebratgan mutafakkirlar Maxmudxo‘ja Bexbudiy va Abdulla Avloniy kabilar hissasini alohida e’tirof etish lozim. Ular yetakchiligida Yevropa ilg‘or dramaturgiyasi asosida jadid dramasi yaratildi va xalq qiziqchiligini rejissurasi bilan Yevropa ilg‘or rejissurasi o‘rtasida mustahkam ko‘prik mavjudligi e’tirof etildi. Ana shu yagona to‘g‘ri yo‘ldan borgan, vatandoshlarimiz professional rejissura maktabidan bevosita ilhom olib, uni boyitgan Mannon Uyg‘ur va Yetim Bobojonovlar dramatik teatr sohasida, Muzaffar Muxammedov musiqali teatr va opera san’ati sohasida o‘zbek milliy professional rejissura maktabini yaratdilar. Bu ulug‘ allomalar maktabiga tayangan ikkinchn avlod rejissorlari Toshxo‘ja Xo‘jayev, Sharif Qayumov. RazzoqHamroyev, Abbos Bakirov, Xoji Burxon

Nazarov kabi ulug‘ rejissurlar professionalizmni yanada yuksak bosqichlarga ko‘tarib, o‘zbek teatr san’ati vutbasini jahon ilg‘or teatrlari darajasiga yetkazdilar. Bu davr o‘zbek milliy teatri va rejissuraning mukammal shakllanib yetilgan va o‘zining yorqin siymolarsiga ega bo‘lgan barkamol bosqichi sifatidagi harakterga ega. Teatr sanati rejissurasi bilan bir qatorda o‘zbek kino-rejissurasi ham misli ko‘rilmagan zafarlarga erisha boshladi. Nabi G‘aniyev, Komil Yormatov, Yo‘ldosh A’zamov, Malik Qayumov, Shuxrat Abbosov, Latif Fayziyev kino kabi rejissorlar yaratgan ekran durdonalari jaxon ahli va mutaxasstislari tomonidai yakdillik bilan tan olindi. Bu davr — o‘zbek kino rejissurasi olamshumul zafarlarni qo‘lga kiritgan bosqich bo‘lib, tarix saxifalariga kirdi. O‘zbek teatri professional rejissurasi kamolatida A. Azimov, M. Tojizoda, X. Narziqulov, A. Akobirov, B. Xo‘jayev, I. Axmedov, Z. Mirzatov, Z. Madaliyev, S. Qosimov, F. Umarav kabi mutaxassislarning hizmatlarini xam alohida e’tirof etish lozim. Shuningdek o‘zbek qo‘g‘irchoq teatri ravnaqida Iso Yoqubov, Tohir Mahramov kabi professional rejissorlarning xizmati beqiyos. Radiorejissura rivojida - Damir Shokirov, Javlon Toshxo‘jayev, Ne’mat Do‘stxo‘jayev, telerejissura soxasida - Maqsud Yunusov, Maxkam Muhammedov, Ergash Karimov, dublyaj rejissurasida - Sobit Saidov, Ehson Karimov, havaskorlik rejissurasida Uchqun Rahmon, Ahmad Yunusov,Shavkat Umarov kabi taniqli arboblarning hissasi kattadir. 1970—1980 yillar o‘zbek milliy rejissurasi katta iste’dod egasi bo‘lgan bunyodkor va qudratli, jaxon ilg‘or rejissurasi nazariyasi bilan mustahkam qurollangan izlanuvchan rejissorlarning gurkirab kirib kelganligi bilan harakterlanadi. Ular orasida mustaxkam dunyoqarash, chuqur nazariy bilim va katta bunyodkorlik qudratiga ega bo‘lgan rejissor Ergash Masafoyev o‘rni va rolini alohida e’tirof etish zarur. U o‘zbek teatri tarixida birinchi marta 15 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlar uchun "Yosh gvardiya" nomli yoshlar teatrini tashkil etib, uning yorqin ijodiy yo‘lini belgilab berdi. Dramaturg Maksim Karimovning "Diydor" nomli asari bilan ochilgan bu teatrniig "O‘nsakkiz yoshligim", "Duel",

"O‘zbekiston qasidasi", "Tribunal", "Xazon bo‘lgan bahor", "Non, kon, inson..." kabi bir qator spektakllari o‘zbek teatri tarixida yorqin saxifa bo‘lib qoldi. Shuningdek iste’dodli rejissorlardan Baxodir Yo‘ldoshev, Rustam Hamidov, Karim Yo‘ldoshev, Habibullo Alijonov, Baxtiyor Ixtiyorov, Jo‘ra Maxmudov, Ne’mat Shomurodov, Ubay Bakoyev, Nodir Niyozmatov, Mansur Ravshanov, Olimjon Salimov, Valijon Umarov kabi bir qator mutaxassislar o‘z orzu-ideallarini yorqin rejissura tilida shu yo‘ldagi mashaqqatli izlanishlarini davom ettirmoqdalar. Ko‘rinadiki, o‘zbek professional rejissurasi yuz yillik tarixiy, jarayoda metodik va ijtimoiy yetuklikka erishib, umumlashmalar, ilmiy tadqiqotlar uchun boy imkoniyatlar yaratdi. O‘z siymolariga va maktabiga ega bo‘lgan o‘zbek profisesional rejissurasi ilg‘or Yevropa va rus teatr sanati nazariyasiga, K.S.Stanislavskiy sistemasi xamda V. I. Nemirovich — Danchenko amaliy tajribalariga tayanganligini takidlash lozim. Ijtimoiy mavqega ega bo‘lgan rejissura san’atining ilk asoslari, ibtidoiy bosqichlari hususidagi fikrlar bo‘lajak mutaxasislarga saxna sanati alifbosini o‘rgatishga mo‘ljallangan. Shu bilan birga mazkur darslik bo‘lg‘usi teatr, kino va televideniya rejissorlari uchun mo‘ljallangan. Bu darslik markaziy Osiyodagi eng keksa san’at oliygohi — O‘zbekiston Davlat san’at va madaniyat institutida yaratilganligi ham muayyan ma’noda alohida ahamiyatli ega. Chunki bu oliygoh Markaziy Osiyoda joylashgan barcha sanat oliy o‘quv yurtlarining sarvari xamda rahnamosidir.

Adabiyotlar: 1. Arastu. Poetika. Axloqi kabr – T.: Yangi asr avlodi, 2011. 2. K.S. Stanislavskiy San’atdagi hayotim –T.: G‘.G‘ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 1965. 3. K.S.Stanislavskiye va V.I.Nemirovich-Dakchenkonnng barcha mavjud asarlari. 4. B.Almosva, A. Bassexes, V. Peter, N.V.Gilyarovskaya. A.Y.G‘oyaovin. I.Y.Grsmnslevskiy, V.V.Dmitriyev, V.M.Kruchin-Bog‘danov, V.I.Myuller, V.F.Gindin. F.Sirkin. V. Shverubovich, M.N.Etkina va kabi teatrrassomlar va tadqiqotchilarning teatrrassomlari xakidagi asarlari. 5. L. I. V. Badanov, V. S. Barkov, G. B. Barmsh, A. A. Barannikov. L.Nerner, G.A.Zayachiy. A.A.Kossakovskiy, V.I.Popoch. N.N.Sosunov kabi mutaxassis va tadqiqotchilarning sahnatexnikasi va butaforiyalarga oid asarlari. 6. R. Shidlovskin, A.G.Obrazno, A.V.Bartoshsvnch, G. V. Makarova, L.I.Petelman. Q.Rudnnikiy kabi birqator olimlarning chet el rojissurasi xaqidagi asarlari. 7. J.L.Barro, B. Brext, J.Vnlyar. I.V.Gete, D.Didro, Sh.Dyullen. F.Jeliye. L.Juvs. G.Kreg, G.Lessing, Dj.Louson. B.Reyh E.Triode, F.Shiller, V. Pinso, P. Bruq Dj. G. Legons, E. Pasvater. J. A.Vorro, L. Vnskopn. M, Mlreshel kabi chet elfaylasuf olimlari va san’at arboblarning asarlari.

Похожие

Rejissura va uning teatr san’atidagi o‘rni

Professional rejissura san’atining vujudga kelishi

Zanjira va uning turlari

Uchtоvushlik va uning turlari

Sinkоpa va uning turlari