Zanjira va uning turlari - Искусство - Рефераты

Zanjira va uning turlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Zanjira va uning turlari Reja: 1. Zanjira va uning turlari. 2. Zanjira o'yma naqshning umumiy bog'lovchisi vazifasi 3. Zanjiraga nom qo'yishning o'ziga xos qoidalari 4. Naqsh va naqsh elementlari

Ganch o'ymakorligi kasbini o'rganish oddiy zanjira o'yishdan boshlanadi. Zanjira ganch o'ymakorligining alifbosi hisoblanadi. Zanjirani o'yishdan maqsad — dastlabki ganchkorlik asbobini to'g'ri ushlash, ko'zda chamalab to'g'ri chiziq chizish, yuzani tekis, bir xilda o'yishni o'rganishdir. Zanjiraning o'zi nima? Uning qanday turlari bor? Zanjira ganch o'ymakorligida nima uchun ishlatiladi? Uni bezakda qanday qo'llash kerak? Nihoyat, uni chizish va o'yishning qanday qoidalari bor? Zanjira — forscha «zanjir», degan ma'noni bildiradi. U kompozitsiyada asosiy naqsh bilan rutani bog'lab turadigan ingichka hoshiya — naqshdir. U oddiy shakllarning takrorlanishidan hosil bo'ladigan zanjirasimon naqsh. U zaminsiz o'yma naqshdir va ko'pincha handasiy bo'ladi. Ganchkorlik, yog'och, tosh, marmar va metall o'ymakorligida, naqqoshlik, kashtado'zlik, kulolchilikda ko'p ishlatiladi. Zanjiraning quyidagi turlari mavjud: zanjira raftor (raftorsimon zanjira naqsh), islimiy zanjira (o'simliksimon naqsh elementlaridan tashkil topgan f ensiz hoshiya naqsh), ayianma zanjira (aylana shaklidagi zanjira turi), arizanjira (ari ini shakliga o'xshatib o'yilgan zanjira turi), gui zanjira (gul shaklida o'yilgan ensiz, zaminsiz hoshiya naqsh), jingalak zanjira (jingalak shaklidagi zanjirasimon naqsh), lola zanjira (lola shaklidan tashkil topgan ensiz hoshiya naqsh), qo'sh lola zanjira (lola shaklda o'yilgan ikki qator zanjira), g'ishtin zanjira (eng oddiy zanjira turibo'lib, g'isht shaklini eslatuvchi ensiz naqsh) va boshqalar. Ko'pincha tasviriy san'at asarlarida hoshiya hosil qilish uchun ishlatiladi. Yog'och, tosh, metall, ganch o'ymakorligida, naqqoshlik, zardo'zlik, kashtachilikda murakkab bo'lmagan geometrik yoki o'simliksimon elementlardan tashkil topgan guldor ensiz hoshiyani ko'rish mumkin. Uni ham «zanjira» deb ataydilar. Zargarlikda zanjira zarbaldoqqa, qashqarbaldoqqa qilsimon simdan ishlanadi. Misgarlikda har xil narsalarga zanjira tushiriladi. Kulolchilikda lagan, kosa, ko'za, xum va boshqa idishlarga har xil zanjiralar ishlatiladi. Kulolchilikda zanjiraning quyidagi turlari bor: rohi zanjira, tumorcha zanjira, zulma zanjira,

qanot zanjira, karniz zanjira, zuluk zanjira, koptok zanjira, kulcha zanjira, gandum zanjira, jingalak zanjira, ilmoq zanjira, g'ildirak zanjira, qo'chqor zanjira, kapalak zanjira, zanjirai islimi, chor yaproq va boshqalar. Zanjira sodda bo'lsada, jozibali ko'rinishiga ega. Geometrik shakllar o'yilganda soya, yorug' va yarim soyalar o'ziga xos nafis ko'rinishiga ega bo'lib, kishida ajoyib taassurot hosil qiladi. Zanjiradagi soya, yorug' va yarim soyalar juda chiroyli ko'rinadi, o'yilgan zanjira go'yo harakat qilayotgandek tuyuladi. Ganch o'ymakorligida namoyon, tokcha, eshik, deraza, taxmonlar va boshqa joylarning chetiga ishlatiladi. Ganch o'ymakorligida ustalar har bir o'ymani, masalan, namoyon, tokcha, izora va boshqalarni uzoqdan va yaqindan yaxshi ko'rinishini hisobga olgan holda o'yadilar. Shuning uchun ham yaxshi ganchkorlik asari har xil masofadan jozibali ko'rinadi. Bu o'rinda zanjira katta rol o'ynaydi. Zanjira uzoqdan o'yma naqshning umumiy bog'lovchisi vazifasini bajarib, namoyon, tokcha va boshqalarning go'zalligini oshiradi. Tokcha, taxmonlarning umumiy ko'rinishida o'yma zanjira katta ahamiyatga ega. Yaqindan esa o'yma zanjira elementlari yorug' soyaning har xil o'zgarishlari sharoitida yanada o'zgacha ko'rinish hosil qiladi. O'ymalarning chetida qo'llashda zanjira juda yirik olinsa, o'ymani ko'rimsiz holatga olib kelishi mumkin. Agar juda mayda olinsa, o'yma zanjira ko'rinmay, oddiy chiziqqa o'xshab qoladi va ishlangan o'yma yaxshi ko'rinmaydi. Shuning uchun ham o'ymaning chetiga zanjira tanlashda yangilishmaslik kerak. Zanjiraning eni ganch o'ymakorligida 8 santimetrgacha bo'ladi. Zanjiralarning tuzilishi va mazmuniga qarab, ularga g'ishtin zanjira, yakka zanjira, porsul zanjira, ayianma zanjira, yelpig'ich zanjira va boshqa nomlar beriladi. Zanjiraga nom qo'yishning o'ziga xos qoidalari bor. Agar bir qator zanjira bo'lsa, unga «uakka zanjira* deyiladi, agar ikki qator bo'lsa, unga «qo'sh zanjira», yelpig'ich ko'rinishida boisa «yelpig'ich zanjira» deyiladi.j O'yilgan oddiy zanjira bo'lak yuzlarining 6'rtalariga yakka chizilsa, bu zanjira «chashmai bulbul zanjira» deb yuritiladi va hokazo. «Chashmai bulbul zanjira» haqida xalq orasida bir rivoyat bor.

Naqsh va naqsh elementlari oddiy naqsh elementlari. Naqshlar buyumga, devorga yoki biror joyni bezamasin o’ziga xos uslubiga, texnologiyasiga va mazmuniga ega buladi. Naqshning o’zi nima? Uning k,anday turyaari bor? Naqsh tili deganda nimani tushinasiz? Naqsh - arabcha tasvir, gul degan ma’noni anglatadi. Hayvon, o’simlik, geometrik va boshqa elementlarni ma’lum tartibda takrorlanishidan hosil bo’lgan bezakdir. Ganchkorlik, kandakorlik, kashtado’zlikda, zardo’zlik, kulolchilik, zargarlik, gilam to’qish, yog’och o’ymakorlik va hokazolarda xar xil yo’llar bilan naqshlar ishlanadi. Masalan: o’yib, chizib, chok yordamida, zarb bilan qadab va boshqa usullarda naqsh solinadi. Ganch o’ymakorligida ishlatiladigan naqshlar mazmuniga ko’ra – o’simliksimon, geometrik, gulli girix, ramziy va bashka turlarga bo’linadi, O’simliksimon Naqsh tabiatdagi barg, band, daraxt, buta, guncha va boshqa narsalarni naqqosh tomonidan stillashtirib olingan shaklini ma’lum qonuniatlar asosida takrorlanishdan xosil qilingam. Geometrik naqsh turlaridan biri girix bo’lib, chigal, tugun ma’nosini anglatadi, Xandasiy nak,sh murakkab naqsh turi. Geometrik natssh marakkab Naqshdan biri bo’lib to’rtburchak, uchburchak, aylana va yoylardan ko’pburchaklardan iborat bo’ladi. Tuzilishi jixatdan to’g’ri chiziq, egri chiziq, va aralash chiziqlardan tashkil topgan girixga bo’linadi. Geometrik naqsh uzluksiz raportlardan tashkil topgan bo’lib, xar bir raport o’z tuzilishiga ega bo’ladi. Yevropada arabeska deb yuritiladi. Gulli girix o’simlik va geometrik naqsh elementlaridan tashkil topadi. Uning elementlariga yuqorida sanab o’tilgan geometrik va o’simliksimon naqshlar kiradi. Ramziy nanqshlar esa kabutar, sher, baliq, davlat gerbi va boshqalarni stillashtirib tasvirlangan naqsh elementlaridan tashkil topadi. Ota-bobolarimiz kadimiy obidalarini nafis naqshqlar bilan bezar ekanlar, ulardan zavq olish bilan bir katorda ular orqali uz orzu-umidlarini, muxabbatlarini, tilaklarini kuylaganlar. Nakroit ota-bobolarimiz inson ruhiyatini juda chuqur va xar taraflama o’rganib uylarini ajoyib naqshu - nigorlar bilan boyitganlar, Naqshlangan uyda kishilar xotirjam, ruhiy osoyishtalik og’ushida bo’lishi, uzoq

umr ko’rishini donishmand bobolar asrlar davomida hayotiy tajribalar asosida o’rganganlar. Keksa ustalarimiz aytishicha, qadimda naqqoshlik sanati shunchalik rivojlangan ekanki, ular chizgan yoki bo’yagan naqshlari orqali bir-birlari bilan unsiz ovozda gaplasha olar ekanlar. Naqqoshlik san’ati tilini bilish uchun Naqshning har bir unsuri va ranglarining ramziy alifbosini bilmoq kerak Amur Temur, Alisher Navoiy, Abu Rayxron Beruniy, Abu Ali ibn Sino, AlXorazmiy, Nizomiy Ganjaviy, Nosir, Xisrav, Kamoliddin Bexzod, Maoniy, Firdavsiy, Umar Xayyom, Bobur kabi jahonga mashxur olim, shoir va naqqoshlar binolarimizni kishilar xayolini o’ziga tortuvchi, tabiatning go’zal manzaralariga monand Naqshlar bilan bezaganlar. Kishilarning go’zallik bilan yaqin do’st, birodar bulishga undaganlar. Chunonchi, Samarkandning eski shaxar markazi, ya’ni Registonda savlat to’kib turgan Sherdor madrasiga bir nazar solaylik uning peshtoqlari, baxaybat gumbazlari va chiroyli minoralari, rang-barang sirli koshinlari hamda nafis, xashamatli, dabdabali ishlangan jimjimali krplamasi kishini xayratga soladi. Ushbu Madrasa boshqa me’moriy yodgorliklar singari o’z mazmuniga va tarixiga ega. Buxorodagi Ashtarxoniylardan Al Muxammad Imomqulixon davrida xonning eng ishonchli xamda yaxshi kishisi, ya’ni Samarqand xakimi Yalangto’shbiy Baxodir nixoyatda bo’yib ketgandan so’ng, Samarkanda Mirzo Ulugbek madrasasining qarshisida 1619-1636 yillarda zamonasining mo’jizasi xisoblangan Sherdor madrasasini qurdirtiradi. Bu ajoyib bino shaxarning ko’rkiga ko’rk qo’shib, barcha shoiru-olimu, ulamoyu, fuzalolar va shaxar Xalqining olqishiga sazovor bo’ladi. Yalangtushbiy Baxodir me’mor Abdu Jabbor oldiga xech bir narsadan o’zining ulug’ ajdodlaridan qolishmasligini naqshlar orkali Xalqqa yetkazish vazifasini qo’ygan. San’at kalitini egallagan mashxur me’mor o’z oldiga qo’yilgan falsafiy fikrni Naqsh tili bilan xalqga unsiz ovozda yetkaza bilgan. Sherdor madrasasining bosh fasadi jozibali chiqqan bo’lib, uning peshtoqi mutanosib (simetrik) qilib ramziy Naqshlar bilan bezatilgan, qizg’ish zarxal yulbarssimon sherlar nozik oxularga quvib yetib

tashlayotganini va ularning ortidan kulib turgan odam kiyofada kuyosh esa zarxal yog’du bilan xoshiyalangan. Ularning agroflaridan islimiy naqshu nigorlar ishlangan. Tasvirda epchil, kuchli, yengilmas sher ramziy ma’moda Yalangto’sh Baxodirga ishora qilingan, uning mukoyasi qilib kuchsizlik ramzi tariqasida oxu tasvirlangan. Quyosh esa o’sha davr va qayot ramzi tariqasida olingan. Zangori rangli koshinlar orqali koinotni va tinchlikni noziklik o’simliksimon Naqshlar orqali bog’u bo’stonni, tabiatni aks etishgan. Xo’sh naqqoshlikda ramz nima? - U arabcha "ishora qilmoq" so’zidan olingan, tabiatan, vokealikni xayotdagi quvonch va tashvishlarni do’st va dushmanlarni, yaxshilik va yomonlikni Naqsh elementlari, jonli chiziqlar, ranglar orqali tasvirlashdir. Biz endi o’zbek milliy naqsh tili alifbosi bilan tanishtirib chiqamiz. Ular quyidagilardan iboratdir: Geometrik naqsh elementlarining ramziy ma’nolari: Teng tomonli uchburchak — tik turgan xolati xayotni boshlanishi, teskari turgan xolati esa xayotni oxirini bildiradi. Teng yonli uchburchak - yaxlit bo’lak, ayriliq,, Kvadrat - dunyoning turt tomoni, osmon saroyi, quyosh farzandi, abadiylik, yorug’lik, mustaxkamlik Tug’ri turtburchak - ishonch. Romb — ayol, ya’ni ona yer ramzi, serfarzandliq Aylana – 18 olam, baxt, kuyosh, odamlarni yovuz niyatidan qaytarish rqmzi. Besh qirrali yulduz – xayotni qisqaligi, besh kunlik dunyo. Yarim aylana - baxt. Yarim oy - islom dinini ifodasi. Musulmonlik ramzi. O’ng svastika - abadiy xarakat, o’sish, ko’tarilish. Chap svastika - teskari xarakat, bo’zilishi. Quyosh - xayot ramzi. Bulut, olov - goliblik ramzi, Islimiy naqsh elementlarining ramziy ma’nolari:

Bodom - baxt iqbol. Barg - baxorgi uyg’onish. Qalampir har xil yomonliklardan va yomon ko’zdan asrash ramzi. Zirk guli - (Gulsafsar) - osoyishtalik va umr uzoqligi. Anor - ezgulik, to’qchilik, to’kin-sochinlik Oygul - baxt iqbol ramzi. Jingala ~ to’kin sochinlik, boylik ramzi. Olma - muxabbat ramzi. Novda - boylik va farovonlik, Yaprok – to’qchilik, baxorgi uyg’onish, navruz. Isriq - yomon ko’zdan asrash ramzi. Atirgul – go’zallik ramzi. Qush va xayvonlar ramziy ma’nolari; Sher - mardlik va jasorat, kuchlilik ramzi. Yashil rang - ona tabiat ramzi. Ko’k rang - moviy osmon. Qizil rang - g’alaba, xursandchiliq Sariq rang - muqaddaslik Qora rang - motam. Sariq gul - ayriliq Zangori - oliy e’tiqod Oq rang - tozalik, yorug’lik Echki - jasurlik, mardlik, Oq kabutar - tinchlik Oxu - go’zallik, noziklik Xumo - baxt keltiruvchi qush. Ranglarning ramziy manolari: Xumo Boyqush - baxtsizlik Baliq — xushyorlik ramzi. Sinkop - uy xyvonlarini ko’payishi ramzi. Tulki - makkorliq Chumoli - donolik, xoksorlik ramzi. Bulbul - sadoqat.

Adabiyotlar: l. Bulatov S. O'zbek xalq amaliy bezak san'ati. «Mehnat», T., 1991. 2. Vu1atov S. Ganchkorlik T., 1989. 3. Z. Zoxidov P. Samarkandskaya shkola zodchix. Izdvoxudlit. T., 1965. 4. Notkin I. Buxarskaya rezbapo ganchu. Gos.izd.xud.lit. T., 1961. Spravochnik po stroitelstvu i arxitekture. M, 1956. 5.Usmonov M. San'atim-saodatim. «Yosh gvardiya», T., 1983. M uxt or o v A. Ustoz va shogird odobi. «Mehnat», 1999.

Похожие

Uchtоvushlik va uning turlari

Sinkоpa va uning turlari

Sеptakkоrd va uning turlari

Minоr ladi va uning turlari

Хalfachilik san’ati va uning turlari