Қадимги дунё санъати - Искусство - Рефераты

Қадимги дунё санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

360 KB

Қадимги дунё санъати Режа: Кириш. 1. Антик дунё санъати 2. Эгей ёки крит - микена санъати

Кириш. Қадимги дунё санъати тарихи ер юзида қулдорлик давлатларининг пайдо бўлиши, ривожланиши ва инқирозга юз тутиши давридаги санъатни ўрганади ва таҳлил қилади. Қадимги давлатлар дастлаб Ефрат, Тигр, Нил, Инд, Ганг, Хуанхэ, Янцзи, Қизил ирмоқ дарёлари ёқаларида, кейинроқ, Европанинг жанубий томонларида, Болқон ва Апеннин ярим оролларида пайдо бўлган. Бу даврга келиб ақлий меҳнат жисмоний меҳнатдан ажралди. Деҳқончилик, чорвачилик, савдо - сотиқ, хунармандчилик, санъат ривожланди. Бу эса, ўз навбатида, инсон маьнавий дунёсининг ривожланишига, жумладан, саньатнинг равнақига катта туртки берди. Эндиликда санъат ижтимоий ҳаётда муҳим ўрин эгаллайбошлади. Бу даврда кўмиш маросимлари билан боқлиқ бўлган урф одатлар муҳим тантаналарга айланди. Йирик мақбара, саройлар қуриш, уларни безашга катта аҳамият берила бошланди. Деворий суратлар, монументал рельеф ва ҳайкалларда хукмдорлар, афсонавий қаҳрамонлар фаолияти улуғланди. Одамларнинг диний тушунчалари ҳам ўзгарди. Одамлар табиат кучларига си қ инишдан аста-секин илоҳий кучларга - худоларга сажда қила бошладилар. Бу худолар тимсолида ақлий баркамол, муътабар, ҳар нарсага қодир бўлган, ўз ҳарактери ва кўриниши жиҳатдан одамларга ўхшайдиган образларни тасаввур эта бошладилар. Уларга атаб ҳашаматли ибодатхоналар, монументал ҳайкаллар яратдилар, маҳобатли расмлар ишладилар . Шу билан бирга, инсон образи саньатнинг бош қахрамонига айлана бошлади. Унинг жасорати ва олижаноблиги, ирода ва ақл-заковатининг қудрати саньаткорлар томонидан куйланди. Бу даврна келиб ер юзида катта- катта маданият марказлари вужудга келди. Уларнинг саньатлари бир-биридан кўриниши, ҳарактери, воқеликни образли ифода этиши билан ажралиб туради. Ана шундай давлатлар ичида Қадимги Миср, Юнонистон ва Рим алохида ўринни эгаллайди ва кейинги жаҳон санъати ривожининг асосини ташкил этади. Бу ерларда қурилган маҳобатли меъморий мажмуаларда биринчи бор инсон ақл заковати, бой тасаввури ўзини намоён қилди.Ҳайкалтарошлик асарларида инсоннинг жисмоний гўзаллиги, маънавий олами бадиий шаклларда ўз аксини топди.Амалий безак санъати инсон яшайдиган мухитнинг ажралмас қисмига айланди.

Антик дунё санъати Қадимги дунё санъатининг янги босқичи Қадимги Юнонистон ва Рим давлатлари билан боғлиқ. Милодан аввалги 3000 йиллардан то янги эранинг V асригача Европанинг жанубий шарқий томонларида, Ўрта Ер ҳавзаси ҳамда Қора денгиз соҳилларида вужудга келган қулдорлик давлатлари бўлган. Булар ичида айниқса Юнонистон ва Рим давлатлари тарихда бетакрор из қолдириб кейинги Европа ва жаҳон халқлари санъати ва маданиятига кучли таъсир этган. Шунинг учун ҳам биз қадимги Европа санъатини ўрганганда аввало ана шу халқлар санъати билан танишамиз. Бу халқлар яратган санъатни одатда антик санъат деб номланади ва асосан, қадимги Грек-Рим маданияти ва санъатини таърифлаш учун ишлатилади. Албатта, антик дунё маданияти ва саньатининг ижодкорлари Юнонистон ва унга яқин бўлган оролларда қачонлардир яшаган қадимий грекларнинг аждодларидир. Греклар ўзларини эллинлар, ўз мамлакатларини эса Эллада деб атаганлар. Эллада санъати кейинчалик Искандар Зулқарнайн(Александр Македонский) босиб олган жуда катта империя санъатининг ривожланишига таъсир ўтқазиб эллинизм даври ва санъатини бошлаб берди. Римликлар грек саньатини эъзозладилар, ўргандилар ва уни янги поғанага олиб чиқдилар. Эгей ёки крит - микена санъати Антик маданиятнинг пайдо бўлишида Балкан ярим оролининг жанубий шарқий томонлари, Пелопоннес яримороли, Эгей денгизидаги оролларда, Кичик Осиёнинг ғарбий соҳилларида эрамиздан аввалги III-II мингинчи йилларда яшаган қабилалар маданияти муҳим роль ўйнади. Бу маданият ёдгорликларини дастлабки Микена ва Критда топилганлиги ва мўллиги туфайли бу маданият адабиётларда крит-микена маданияти деб ҳам юритилади. Эгей маданиятининг энг гуллаган даври эрамиздан аввалги 2000 йилларга тўғри келади. Бу даврда ҳашаматли меъморчилик мажмуалари барпо этилган. Подшо саройлари, тасвирий ва амалий-безак санъат асарлари яратилган. Расм 1

Расм 1. Кносс саройи реконструкцияси. 11. Сарой устунлари ва ички хона(интерьер) кўриниши Эр. ав. XVI аср. Шундай нодир ёдгорликлардан бири инглиз археологи А. Эванс томонидан Критдан топилган Кносс саройининг қолдиқларидир. Кносс саройи реконструкцияси. Эр. ав. XVI аср. Бу сарой унча баланд бўлмаган тепалик устига қурилган. Сарой табиат билан уйҚунлашиб кетган. Бинолар лоиҳалаштириши эркин. Бинонинг Қарбий томонида хоналар бўлиб, у ерларда, подшо бойликлари, қуроллар, катта хумларда турли озиқ-овқатлар сақланган. Марказий томондаги хоналарда эса хунармандларнинг устахоналари жойлашган. Кносс саройинннг марказий майдони атрофида юзлаб унча катта бўлмаган хоналар, меҳмонхона, ибодатхона, подшо хоналари, диний маросимлар ўтказиш учун мўлжалланган хоналар бўлган. Бу хоналар бир-бири билан зина ва нарвонлар орқали боҚланган. Кносс саройи устунлари ва ички хона (интерьер) кўриниши. Эр. ав. Эр. ав. XVI аср. Кносс саройида устунлардан кенг фойдаланилган. Тош тагкурсига ўрнатилган ёҚочдан ишланган устунлар Кносс саройининг тепа томонини кўтариб туриш учун ишлатилган. Бу устунлар ўзига хос хусусиятга эга бўлиб, улар пастга томон торайиб борган. Сарой деворларига суратлар ишланган,

поллари эса бежирим нақшлар билан безатилган. Деворий суратлар мавзуси критликларнинг ҳаёти, меҳнати, хордиқ чиқаришига баҚишланган. 1-3 . Кнос саройи деворий расмлари. Эр. ав. Эр. ав. XVI аср. 4 . Кносс саройи деворий расмлари. Грифон. Эр. ав. XVI аср. Турли қуш ва ҳайвонлар расми ҳам жонли чизилган. Саройдаги диний маросимларни ўтказиш учун мўлжалланган тахтли зал, айниқса, нафис ишланган. Девор қизил рангга бўялган ва шу ранг устидан оқ, тўлқинсимон чизиқлар билан папирус новдаси ва улар орасида афсонавий ҳайвонлар—бургут бошли шерлар(грифонлар) тасвирланган. Кносс саройида аёл тасвири яхши сақланган. Археологлар уни «парижлик аёл» деб номлаганлар. У шаффоф материалдан туқилган либос кийиб олган. Аёл боши ён томондан ишланган, кўзи эса олд томондан тасвирланган. 1. Парижлик аёл. Мил. ав. XVI аср. Кносс саройи деворий сурати парчаси. Афина. Миллий музей. 2. Илон ушлаган маъбуда. Мил. ав. XVI аср. Кносс саройидан топилган ҳайкалча. Афина. Миллий музей. 1. Эчки ўз

болалари билан. Мил.ав. 1600 йил. Кносс саройи деворига ишланган бўртма тасвир. Гераклейон, музей. 2. Хўкиз боши шаклидаги ритон. Кносс кичик саройи. Мил.ав. XVI аср. Монументал ҳайкалтарошлик бу ерда учрамайди. Лекин майда ҳайкалтарошлик(Илон ушлаган маъбуда. Мил. ав. XVI аср), амалий-декоратив санъат, тоштарошлик ва заргарлик саньати борасида критликлар нодир ёдгорликлар қолдирганлар. Улар тоштарошликда жуда моҳир бўлиб, тошдан вазалар ишлаганлар, нафис бўртма тасвирлар яратганлар. Ҳайвонларини (Эчки ўз болалари билан. Мил.ав. 1600 йил.), айниқса, турли денгиз ҳайвонларининг бўртма тасвирларини зўр маҳорат билан ишлаганлар.Инкрустация ишлаш, турли ашёлардан бадиий асар яратишда ҳам моҳир бўлганлар(Хўкиз боши шаклидаги ритон). Критликлар кулолчилик саньатида ҳам катта ютуқларга эришганлар. Кулолчилик буюмларини махсус бўёқлар билан сирлаб, юзасини турли нақш, денгиз ҳайвонлари ва ўсимликларнинг тасвири билан безаганлар. Камарес кўзаси, Медуза сурати туширилган хум шундай асарлардан . 1 2 1. Камарес кўзаси. 1800 йил. Гераклейон. Музей 2.Медуза сурати туширилган хум. Эрамиздан аввалги XIV асрга келиб, Крит маданияти инқирозга юз тутди. Эндиликда Эгей маданиятининг маркази грек материгига— Пелопоннес яримороли ва ундаги Микена, Тиринф манзилларига кўчди. Болқон ярим оролининг жанубида, Эгей денгизи оролларида ва Кичик Осиёнинг Қарбий соҳилларида яшаган ахеяликлар бу янги маданият тараққиётини белгиладилар.

Эрамиздан аввалги XVII—XIV асрлардан бошлаб, ахеяликлар маданияти ва саньати ўз ҳарактери жиҳатидан Крит маданияти билан алоқда бўлган, лекин бу яқинлик ахеяликлар саньатининг ўзига хос оригинал томонлари ҳам мавжуд эканлигини инкор этмайди. Бу айниқса, монументал меьморлнк санъатида яққол кўзга ташланади. Критдаги шаҳарлар қалин деворлар билан ўрашга мухтож эмас эди. Чунки шаҳарни денгиз қуриқлар эди. Аксинча, ахеяликлар ўз турар жойи ва қўрҚонларини баланд тепаликлар устига қуриб, унинг атрофини қалин деворлар билан ўраб чиққанлар. Кейинчалик греклар бундай манзилларни « акрополь» — «юқори шаҳар» деб номладилар. Бизгача Микена ва Тиринфдаги баланд тепаликлар устига қурилган қалъалар, қўрҚонлар етиб келган. Улар эрамиздан аввалги XIV—XIII асрларда қурилган. Бу қўрҚонларнинг деворлари оҚирлиги 5 —6 тонна келадиган тошлардан қурилган бўлиб, деворнинг қалинлиги 6—10 м, хатто ундан ҳам ортиқ бўлган. Масалан, Тиринф қўрҚони деворининг қалинлиги 17,5 м бўлган. Девор ичи бўшлиқ бўлиб, у ерда хазина, озиқ-овқат , қурол-аслаҳа сақланган. 1. Тиринфдаги акрополь. 2. Шерлар дарвозаси. Тиринфдаги акрополь содда, атрофи қалин девор билан ўралиб, унинг уч дарвозаси бўлган. Микена меъморлигида дарвоза қурилишига катта эьтибор берилган. Микена қўрҚонининг марказий дарвозаси «шерлар дарвозаси» деб номланган. Дарвоза атрофи яхлит катта тошлардан қурилган. Тепасига устунларни ушлаб турган икки шернинг бўртма тасвири ишланган. Бу устун Микена подшолари қудрати ва бирлигининг рамзи бўлган. Тиринф ва Микена саройларининг деворлари алебастр билан ишланиб, деворий суратлар билан

безатилган. Микена рассомлари ов манзаралари(Чўчқа ови), акробатлар ҳаётидан олинган воқеаларни(Акробатларнинг буқа устидан сакрашлари), айниқса, жанг манзараларини тасвирлашни севишган. 1. Акробатларнинг буқа устидан сакрашлари . 2. Чўчқа ови. 3. Микена қўрғонидаги мақбаралар қолдиғи. Тиринф-Микена деворий суратлари Крит санъаткорларининг асарларидан бадиий жиҳатдан бўшлиги, фигураларнинг бирмунча статиклиги, чизилган суратларнинг қуруқлиги билан ажралиб туради. Ахеяликлар яратган кулолчилик буюмлари ўз шакли жиҳатидан Крит кулоллари яратган шакл ва услубини қайтаради, лекин ваза юзасига ишланган денгиз ҳайвонлари ва ўсимликлари тасвири бирмунча соддалаштирилган, кўп холларда нақш ритмига бўйсундирилган. Микена-Тиринфдаги мақбараларда археологлар бадиий хунармандчиликка оид қимматбахо буюм ва олтин ниқоблар топишган. Бу мақбаралар ичида машҳури Шох Атрей мақбараси ва у ердан топилган нодир санъат ёдгорликларидир. 1. Шох Атрей мақбараси ички кўриниши. 2. Олтин қадах.

Бу ерда олтин, тоҚ хрусталидан ишланган идишлар, ўймакорлик билан безалган буюмлар топилган. Шер бошли олтин ваза, кабутарларнинг бўртма тасвири туширилган олтин қадах, инкрустация қилинган бронза ханжарлар ахеяликларнинг моҳир санъаткор бўлганликларидан далолат беради. Ҳозирги Вафио (Пелопоннес)даги мақбарадан топилган икки олтин қадаҳ ҳам ўзининг нафис ва бадиий безатилганлиги билан ажралиб туради. Улар юзасига ишланган буқа ови бўртма тасвири жуда жонли чиққан. Эрамиздан аввалги XII аср ўрталарида Болқон яриморолларининг шимолидан жанубга томон силжий бошлаган дорий қабилаларининг Эгей оролларидаги давлатларни босиб олиши Пелопоннесдаги Эгей маданиятининг тугашига сабаб бўлди. Лекин унинг бой маданиятининг кейинги эллин маданиятига таъсири кучли бўлди. Элладаликлар Эгей маданиятиннинг энг яхши ютуқларини ўзлаштирдилар. Улар Крит-Микен диний-мифологик тушунчаларини қабул қилдилар. Кулолчилик, майда пластика санъати анъаналари Эллада санъати тараққиётида давом эттирилди.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз - жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни медернизация ва ислоҳ этишдир. -Т.: Ўзбекистон , 2005 . 2. Всемирная история. Эллинистический и римский периода . Москва. 1999. 3. Древние цивилизации. М.: 1999 г. 21-44 стр. 4. Романов В.Н. Историческое развитие культур и . М.: 1991. 9-21 стр. 5. Винничук Л. «Люди, нрав и обичаи древней Греции и Рима». М.: 1999. 10- 42 стр. 6. Гулметов Э., Қ обулжонова Т., Эрназаров Ш., Маврулов А. Маданиятшу-нослик маърузалар матни. Т.: 2000. 74-80 бетлар.

Похожие

Қадимги Юнонистон(Греция) санъати

Ўрта осиёнинг энг қадимги ибтидоий санъати

Қадимги хоразм санъати маданияти ва меъморчилиги

Олд Осиё санъати. Олд Осиёдаги қадимги даврлардаги ҳалқлар ва давлатлар. Оссурия санъати. Янги Бобил подшолиги санъати

Олд Осиёдаги қадимги даврлардаги ҳалқлар ва давлатлар. Оссурия санъати. Янги Бобил подшолиги санъати