Ўрта осиёнинг энг қадимги ибтидоий санъати - Искусство - Рефераты

Ўрта осиёнинг энг қадимги ибтидоий санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

Ўрта осиёнинг энг қадимги ибтидоий санъати Режа: 1. Энг қадимги ибтидоий расмлар 2. Ўзбекистон ҳудудларида яшаган энг қадимги халқлар санъатва маданияти 3. Ўрта осиёликларни энг қадимги диний қарашлари

1. Энг қадимги ибтидоий расмлар Ўрта Осиёнинг санъати, маданиятининг хилма-хил ёдгорликлари ва топилмалари орасида тоғлик воҳаларда кенг тарқалган қоя тош расмлари мамлакатимизнинг қадимий санъати ва маданияти тарихини ўрганишда жуда эътиборли илмий материал бўлиб ҳисобланади. Ўлкамиздаги қоя тош расмлар икки хил характерда эканлиги кузатилади: I – қирқиб, чизиб, ўйиб ишланган расмлар. II – турли рангдаги табиий бўёқларда ишланган расмлар бўлиб, уларни ўрганиш ўрта асрнинг буюк алломаси бўлмиш бобокалонимиз Абу Райҳон Берунийдан бошланади. Беруний бу суратларни ўрганиб чиқар экан, - улар жуда қадимийлиги ва улар Ўрта Осиё халқини санъати, маданияти, дини, ҳаёт-турмуш тарзини ифода этади, - деб ёзган эди. Мустақиллик йилларида ўзбек халқ амалий-безак санъати. Ўзбекистон қадим-қадимдан дунё халқ амалий-безак санъатининг энг ривож топган масканлардан бири бўлиб келган. Ўзбекистонда амалий саньатнинг ҳамма турлари кулолчилик, наққошлик, заргарлик, қандахорлик, зардўзлик, каштачилик, бадиий тўқимачилик кабилар юксак даражада ривожланиб келган. Ўрта Осиёга русларни кириб келиши ва Советлар даврида эътиборни пасайиши билан саньатнинг бу турлари сезиларли даражада сусая бошлади. Ўзбекистон мустақилликка эришгач миллий санъатнинг бошқа турлари қатори ўзбек амалий-безак санъати ҳам ривожланиши йўлига чиқиб олди. Чунки, 1997 йили 24 мартдаги Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан чиқарилган Ўзбекистон халқ амалий санъати ва ҳунармандчиликни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш ҳақидаги Фармони бу соҳани ривожлантириш имкониятини яратиб берди. Халқ амалий санъатини ривожлантириш учун уларнинг ижодкорларига бир катор имтиёзлар берилди. Ўзбекистон Бадиий Академиясига аъзоликка қабул қилиш, Ўзбекистон Республикаси «Халқ устаси» унвони таъсис этиш, ҳар

йили Наврўз ва Мустакиллик байрамларида халқ амалий санъати буюмлар кўргазмаси ва савдо бозори ўтказиш кабилар бу соҳани янада ривож топишига катта имкониятлар яратди. Мустакиллик йилларида халқ амалий санъатининг барча соҳалари жуда кучли ривожланиб келмоқда. Бадиий кулолчилик – амалий санъатининг энг қадимий турларидан биридир. Ўзбекистон бадиий кулолчиликнинг Фарғона, Бухоро, Самарқанд, Хоразмда катта ижодий марказлари бўлиб, улар ўзининг узоқ тарихига ҳам эгадир. Фарғона кулолчилик саньати Риштон ва Ғурумсарой кулолчилиги билан аталиб, бу масканларда мустақиллик йилларида кулолчилик санъати қайта тикланиб, қадимий анъаналар асосида янгидан-янги кулолчилик буюмлари яратилмоқда. Ҳозирги кунда Риштон кулоллари қадимий-ишқорли сир тайёрлашни қайта йўлга қўйдилар. Бу ердан ҳозирги даврда коса, лаганлар, узун бўйли хум ва кўзалар ишлаб чиқарилмоқда. Бу масканда И.Комилов, У.Ашуров, Х.Сатторов, Ш.Юсупов, А.Назиров, А.Исоқов, А.Усмонов каби халқ усталари ижод қиладилар. Риштон кулолчилиги буюмлари Москва, Тошкент, Санкт-Петербург кўргазмаларида қатнашиб келмоқда. Фарғона водийси кулолчилигини яна бир маскани Ғурумсарой кулолчилик мактаби бўлиб, бу мактаб жуда қадимдан шаклланган. Авваллари бу ерда минглаб кулоллар ишлаган. Ғурумсарой кулолчилиги ўзининг безакларидаги маҳобатли ойдинлик, соддалик хусусияти билан ажралиб туради. Бу кулолчилик мактабида буюмлар қўлда ясалади, ҳатто бўёқлар ҳам табиий «Гулак» ўсимлигидан табиий усулда олинади. Қўлда қолипланади ва қўлда нақш чизилади. Нақшлар ҳам жуда қадимий услубда ва композицияда ишлайди.

Энди тинчлик ва фаровнолик ҳукм суришини айтаётган образда ифода этилади. 1996 йили Амир Темурни 660 йилиги муносабати билан унинг она шаҳри Шаҳрисабзга И.Жабборов ва К.Жабборовлар томонидан Амир Темур ҳайкали ўрнатилди. Худди шу даврда Самарқандга янги вариантдаги Амир Темурни (ўтирган ҳолати) ҳайкали ўрнатилади. Бу икки ҳайкални муаллифлари бир бўлса ҳам, ҳайкал бир-биридан фарқли ҳолатда яратилган. Шунингдек, И.Жаббаров, К.Жаббаровлар томонидан Фарғона ва Қува шаҳарларига Ахмад Ал-фарғоний ҳайкали ишланади. (1998 йил). 1998 йили Хоразмда Жалолиддин Мангуберди ёдгорлиги И. Жабборов томонидан яратилган Жалолиддин Мангуберди ҳайкали билан бунёд этилди. Ҳайкалтарош рассом Р.Миртожиев томонидан 1993 йили Андижон шаҳрига Бобур ҳайкали, 1994 йили Тошкент шаҳрига Абдулла Қодирий ҳайкали, 1997 йили Андижон шаҳрига Чўлпон ҳайкали, 1999 йли Жиззах шаҳрига «Она» монументал ёдгорликлари ишланди. Ўзбек халқ эпоси бўлмиш Алпомиш достонининг 1000-йиллиги бўйича Алпомиш мажмуаси 1999 йили Сурхондарёнинг Термез шаҳрида қад кўтарди. Мажмуада Алпомиш ҳайкали билан унинг севикли ёри Барчиной ва ўғли Ёдгор образларидан иборат бўлган ҳолда, Бойсун элининг тарихий манзараси ифодаланган. Муаллифлар А.Рахматуллаев, К.Норхўрозов, У.Мардиев, П.Подосинниковлар мажмуани бадиий жиҳатидан етук, монументаллик бўйича тўла талаб даражасидаги саньат асарига етказиб берганлар. Асар композицияси ҳам монументаллик ҳолатини юксак даражада ифода этади. Дастгоҳли ҳайкалтарошликда Т.Тожиходжаев, Д.Рўзибоев, Ж.Куттимуродов, А.Хотамов, Э.Эсанов, У.Мардиев кабилар ижод йўлини босиб келмоқдалар. Ҳайкалтарош Т.Тожиев «Навоий», «Улуғбек», «Машраб», «Кураш», «Рақс», «Чавандоз» каби асарларини мустақиллик йилларида яратди. Д.Рузибоев «Наврўз маликаси», «Жаз ижросига ҳамоҳанг», Ж.Куттимуротовнинг «Анахита», «Авесто» туркумидаги асарлари, Р.Миртожиев «Темур Малик», «Бехзод», «Ёмғир» асарлари,

А.Хотамовнинг «Сувчилар», А. Бойматовнинг «Умар Хайём», «Беруний», «Фаробий», «Бобур», «Ибн Сино» асарлари, С.Шариповнинг «Хаттотлик» каби ҳайкалтарошлик асарлари яратилди. Мустакиллик йилларининг ҳайкалтарошлигида тарихий сиймоларнинг образлари, санъат ва фан арбоблари, турли мавзулардаги эркин композицион асарлар яратилмоқда. Ўзбек ҳайкалтарошлик санъати энди ривожланмоқда-ким, уни келажаги олдида қатор вазифалар турибди. Булардан энг биринчиси ҳайкалтарош рассомлар қаторини сифатли, савияли ижодкорлар билан тўлдириш. Иккинчидан бу саньатнинг тур ва жаирларини кенгайтириш ва такомиллаштириш зарур. XIX асрнинг II-ярмидан бошлаб, бир қатор Европа олимлари В.Бертольд, Н.Пантусов, А.Николский, Г.Фишер, М.Крихгоф, И. Пославский кабилар Ўрта Осиёдаги қоятош расмларни ўрганиб чиқдилар. Ўзбекистон ҳудудларидаги қоятош расмларни 30-йиллардан бошлаб, кенгайтирилган масштабда Г.Парфиёнов, А.Окладников, М. Воронцов, С.Тольстов, М.Массон, Л.Ремпель, Г.Пугаченкова, Р. Мухаммаджонов, Х.Тошкентбоев, Г.Шацкий, Р.Равшанов, Х.Ботиров, М. Хўжаназаров кабилар ўрганиб чиқадилар ва ўзларининг илмий хулосаларини берадилар. Қоятош расмларда Ўзбекистон ҳудудларида яшаган қадимий халқларни овчилик, чорвачилик, деҳқончилик билан шуғулангани, уларни ўзига хос диний қарашлари, турмуш маданияти бўлганлиги кузатилади. Шунингдек, қоятошлардаги расмларни турли даврларда, турли характерда, турли услубларда ва материалларда ишланиши ва уларни тасвирлаш услубларини турланиши қадимги одамларнинг тасвирий санъати мукаммал, маълум қоидалар асосида ривожланиб, такомиллашиб борганлигини ҳам кўрсатиб беради. Ўзбекистон қоятош расмлари Сармишсой, Зараўтсой, Биронсой, Қорачорвоқсой, Кўксарой, Илонсой, Такатош, Бошқизилсой, Тераклисой, Жарсой, Тутлисой, Чадаксой, Шўрбулоқсой каби юзлаб қадимий манзилгоҳлардан топилган. Уларда Ўзбекистоннинг қадимий ҳайвонот

олами, табиати, одамлари, уларни турмуш тарзи ифода этилиб, улар мазмунан бой, бадиий жиҳатдан мукаммал бўлган. Бу расмлар тарихи эр.авв. VIII-IV минг йиликларга оид бўлиб, улар Шарқий Европа ва Марказий Осиёдаги энг қадимий санъат намуналари ҳисобланади. Улар қадимги дунё санъатидан анчагина маълумотлар беради. Жаҳон санъати хазинасида муносиб ўрин эгаллайди. 2. Ўзбекистон ҳудудларида яшаган энг қадимги халқлар санъати ва маданияти Ўрта Осиё ўзининг табиий шароитига кўра одам зотини яшаши учун қулай табиий имкониятлардан яхшилиги туфайли бу ўлкада жуда қадимдан одамлар қабила-қабила бўлиб яшагани ва уларни чорвачилик, боғдорчилик ва деҳқончилик билан шуғулланганлиги маълумдир. Ўзбекистон ҳудудларида эр.авв. V-II мингинчи йиллардаёқ жуда кўплаб воҳаларда катта-катта жамоалар ташкил топган. Улар эр.авв. III-II мингинчи йилларда мисдан фойдаландилар. Воҳаларда ўн минг кишилик катта-катта шаҳарлар пайдо бўлади. Бу шаҳарларда йирик қўрғонлар, қалъа, саройлар қурила бошланди. Хуллас III-II минг йилликлардаёқ Ўзбекистон ҳудудларида шаҳарсозлик, булар асосида меъморчилик, улар билан бирга амалий санъат ривожланди, деворий рангтасвир шакллана бошлади. Ўрта Осиёда эр.авв. III-II мингинчи йилларда бунёд этилган меъморчилик иншоотларининг шифтлари, деворлари ва полларини безатиш одат тусига кира бошлаган. Ўзбекистоннинг айрим ҳудудларида дастлабки қулдорлик давлатлари ҳам шакллана бойлайди. Бу даврларда одамлар табиий ходисаларга қизиқиши ва уларга сиғиниши асосида дастлабки диний тушунчалар ҳам пайдо бўла бошлайди. Шу даврларда ҳунармандчилик ҳам аста шакллана бошлайди. Турли меҳнат қуроллари, рўзғор буюмлари, зеб-зийнатлар ясаш тобора такомиллашиб, улар санъат даражасигача кўтарилиб борарди. Эр.авв. II-I минг йиликларда қадимги Суғд, Хоразм санъат ва маданияти ривожланган ўлкалардан бирига айланди.

Эр.авв. I-мингинчи йилларнинг бошларида Сурхон ва Фарғона ўлкаларида ҳам шаҳарлар пайдо бўла бошлади. Қадимги Хоразмда зардўштийлик динига асос солинди. Бошқа воҳаларда ҳам бу дин тарқала бошлади. Бу динни муқаддас китоби «Овесто» (эр.авв. VII аср) яратилдиким, бу асарнинг кўплаб оятларига расмлар ишланди. Бу ўз ўрнида тасвирий санъатини ривожланишига яхши имконият яратади. Эр.авв. I-мингинчи йилларда Зардўштийлик динининг меъморий обидалари ибодатхоналари қурила бошланди. Бу Ўрта Осиёда меъморчиликни ривожланишига яна бир замин бўлди. Бу даврларда мис, бронза, кумуш, олтин, сополдан ишланган турли буюмлар, зеб-зийнатлар яратилди. Уларга турли хилдаги тематик композицияларда расмлар ишланди. Биноларни ички деворларига, шифт ва полларига турли мавзудаги сюжетли расмлар ишланди. Айрим бино интерьерларини ҳайкаллар билан безатилганлиги кузатилади. Эр.авв. VI-IV асрлардаги меъморчилик санъати бўйича Хоразмда бунёд этилган Кўзали қир, Каллали қир меъморчилик ансамбллари яхшигина таассурот беради. Эр.авв. VI-IV асрларга оид Амударёнинг юқори оқими воҳаларидан топилган «Амударё бойлиги»ни ўрганиш алоҳида аҳамият касб этади. Бу бойлик топилмалари орасида олдиндан ясалган ҳайкаллар, билагузук, узук, муҳр, тангалар, олтин аравача, қуролар диққатга сазовор бўлиб, улар Ўзбекистон тасвирий санъатини қай даражада ривожланганлигидан далолат беради. Ўрта Осига юнонлар босиб келиши (А.Македонский) билан эллинистик санъат таъсири кучайиб боради. Ўрта Осиёнинг шаҳарсозлик санъати ва меъморчилик санъатида, шунингдек амалий санъатда эллинистик санъат услубларини қўлланила бошланди. Биноларни ички безакларида, биноларни устун ва деворий безагларида ҳам юнон санъати таъсири сезила бошланди.

Хуллас, Ўзбекистон санъати тарихи ўрганилганда уни жуда қадимдан эр.авв. VIII-IV асрлардан бошланиб, у қулдорлик жамияти давридан ривожланиши, қадимги Суғд, Хоразм санъати ва маданияти, Ўрта Осиёликларни диний тушунчалари, зардўштийлик дини, уни тасвирий санъатни ривожланишидаги аҳамияти, меъморчиликни ривожланиши ва амалий санъатни такомиллашуви анча юқори савияда бўлганлиги ку- затилади. Мустақиллик йилларида ҳайкалтарошлик санъати. Маълумки, монументал санъатлар орасида ҳайкалтарошлик санъати ўзининг мақсади, вазифаси, мазмун ва моҳиятига кўра энг салобатли, энг кучли, ғоявий, сиёсий, маънавий ва илмий салоҳиятга эга бўлган санъат асаридир. Чунки, бир ҳайкал тўла бир жамиятни, бир мамлакатни, бир миллатни, тўла бир халқни ёки унинг сиёсатини, идеологиясини, урф- одатини, санъати ва маданиятини, маънавиятини ифода этади. Шунга кўра қадим-қадимдан ҳар бир халқ ўз куч-қудратини, илму- саҳоватини намойиш этиш мақсадида ҳайкалтарошлик санъатига алоҳида эътибор берганлар. Қадимги Хоразмда хам ҳайкалтарошлик жуда юксак даражада ривож топган. (Тупроққалъа ҳайкалтарошлиги). Лекин VIII-асрдан Ўрта Осиёда ҳайкалтарошлик қатъиян таъқиқлангани сабабли яқин 1300 йил Ўзбекистонда ҳайкал ишланмади. советлар даврида ҳам ўзбек ҳайкалтарошлиги билан хеч ким қизиқмади. Ўзбекистонга қўйиладиган ҳайкалларни ҳам асосан руслар томонидан ишланарди. Чунки, Ўзбекистонга қўйиладиган ҳайкалларнинг кўпч илиги рус «даҳолар»ини образлари бўлиб, уларни фақат Москвада тайёрланар эди. Ўзбекистонда яратилган ҳайкалларни ҳам кўпчилик муаллифлари рус рассомлари бўларди. 90-йилларга келганда ўзбек рассомлари орасидан эндигина саноқли ҳайкалтарошлар етишиб чиқмоқда эди. Етишиб чиққанларини ҳам монументал ҳайкалтарошликка аралаштирмас эдилар.

Ўзбекистон мустақилигининг буюк шарофати минг йиллардан ортиқроқ даврдан буён ривож топмай ётган ўзбек ҳайкалтарошлик санъатига каттагина ижодий йўл очиб берди. Шунингдек, мустақиллик Ўзбекистоннинг ҳайкалтарош рассомлари учун белгиланган мафкуравий назоратдан ҳам озод қилиб, эркин ижод қилишга имкон берди. Ўзбекистон ҳайкалтарошлик санъати усталари мустақилликнинг дастлабки йиллариданоқ ижодий ишга киришдилар. А.Рахматуллаев, Л.Рябцов ҳамкорликда 1991 йили Чирчиқ шаҳрига А.Навоий ҳайкалини ишладилар. Э.Алиев, Н.Банделадзе, В.Дегтяровлар ҳам 1991 йили Тошкентдаги «Миллий боғ» учун Алишер Навоий ёдгорлигини яратдилар. Буюк шоирни бронзадан ясалган ҳайкали ўзбек халқини буюк тимсоли бўлиб қад кўтарди. А.Рахматуллаев, П.Подосинниковлар ҳамкорликда 2001 йилда А.Навоий образини Навоий шаҳри марказига улуғ алломани 560 - йиллиги юбилейига атаб ўрнатилди. 1993 йили Тошкент шаҳрини марказида И.Жабборов ва К.Жабборовларни ҳамкорлигида Буюк Соҳибқирон Амир Темур ҳайкали қад кўтарди. Асар ғоят юксак бадиий маҳорат билан яратиланган бўлиб, асарда Буюк соҳибқирон катта жанг ғалабаси билан Самарқандга қайтиши, ўз халқига энди давлатингиз хавф-хавотирдан холи бўлгани, Н.Холматов, Ш.Мухаммаджонов, Т.Болтаев, Х.Назиров, Ғ.Комолов, С.Қорабоев каби рассомлар ижод қилдилар. Маҳобатли рангтасвирни витираж тури бўйича Б.Жалолов билан ҳамкорликда А.Ахмедшин, А.Болтабоев, Ш.Жалолова, А.Бухорбоев, В.Ган, И.Егоровлар ижод қилдилар. Маҳобатли рангтасир асосида: «Умар Хайём туши», «Нимага туғилганимни хеч ким айтмайди», «Наврўз», «Тун маъбудаси», «Абадият гумбази остида», «Халқ қўзғолонлари ва жадидчилик ҳаракати», «Буюк ипак йўли», «Буюк соҳибқирон – буюк бунёдкор», «Спорт ўйинлари тарихи», «Буюк ипак йўли» (витражи), «Флора» (витражи) каби маҳобатли асарлари яратилди.

Ўзбекистон рангтасвир санъати мамлакатимизнинг барча вилоятларида самарали ривожланди. Чунки, мустақиллик йилларида Ўзбекистон Бадиий Академиясининг ижодкорлар уюшмаси Республикани ҳамма вилоятларида ташкил этилиб, улар самарали фаолият кўрсатмоқда. Графика санъати Ўзбекистон тасвирий санъатида графика 90-йилларни бошида яхши ривожлана олмади. Лекин 90-йилларнинг II-ярмидан яна юксала бошлади. Бу соҳада яна М.Кагаров, В.Апухтин, П.Анненков, Ғ. Бойматов, Л.Ибрагимов, А.Мамажонов, М.Карпузас, Ю.Габзалилов, М. Содиқов, Б.Исмоилов, Д.Уразаев, С.Редкин, С.Исҳоқов, И.Василева, Л. Тиора, Л.Зуфари, Т.Аюпов, Т.Ахмадалиев, О.Николаева, Ю.Алигир, Р. Азизов, Д.Охунбобоев, Г.Султонова, Т.Холмирзаев, Мурод ва Мухаммад Фозиловлар, Д.Мирсалимов, А.Лигай, А.Лилар, Ш.Мухаммаджонов, Х. Солих, Н.Хакимов каби график рассомлар ижод қилдилар. Бу рассомлар китоб графикаси, плакат графикаси бўйича ижод қилиб, улар дастгоҳли графика, сувбўёқ, қаламтасвир, линогравюра, офорт техникасида асарлар яратмоқдалар. График рассомларнинг ижодида ҳам графика санъатининг анъанавий услубларидан четга чиқилган ҳолда, улар дастгоҳли ва маҳобатли рангтасвирга яқинлашганлиги кузатилади. Чунки, кўпчилик рассомлар график чизиқлардан кўра кўпроқ рангтасвирга хос график тасвирлардан фойдаланмоқдалар. М.Кагаровнинг «Ибодатхонага йўл», «Қайта трилган орол», В.Апухтинни «Коинот – Инсон», «Маънавият дарвозаси», Ғ. Бойматовнинг «Ургутда тўй», «Минг бир кеча», Л.Ибрагимовнинг «Осиё океани», «Баҳор», А.Мамажоновнинг «Эски шаҳардаги бозор», «Кураш», М.Карпузовнинг «Йигит ва қиз», С.Редкиннинг «Эски Самарқанд», Т.Аюповнинг «Мавзу», Н.Колоновнинг «Кулол», М.Содиқовнинг «Бухоро», Т.Ахмадалиевнинг

«Сенга омад темир йўлчи» каби ижодий график ишлар яратилдики, булар ўзбек графика санъатининг мустақиллик йилларидаги солномасига мумтоз асарлар бўлиб киради. 3. Ўрта осиёликларни энг қадимги диний қарашлари Тарих шоҳидким, эр.авв. I-мингинчи йилларгача Ўрта Осиёда турлича диний қарашлари ва урф-одатлари бўлиб, уларга Ўрта Осиёликлар мажбуран ва ихтиёрий сиғиниб, амал қилиб келганлар. Қадимги Хоразмда Малох худосига сиғиниш одати мажбурий ҳолда узоқ йиллар давом этиб келган. Бу дин Хоразмга Оссуриялик босқинчилар томонидан олиб кирилган бўлиб, бу дин одам зотини қуритишнинг ашаддий қирғин қурли эди. Чунки, бу дин талабига кўра унинг худоси бўлмиш Малохга одам боласини қурбонлик қилиш лозим эди. Бу қурбонлик учун 16- 18 ёшли йигит-қизлардан 10-15 таси бирданига сўйилар ёки тириклайин кўмилар ёки ёқилар эди. Қурбонликка келтирилган йигит-қизлар умр бўйи асло касал бўлмаганлардан танланар эди. Қиссадан ҳисса шул эдиким, бу дин миллатни «гули»ни териб ер эди. Шу боисдан бу «ажал» динига қарши Хоразмда халқ қўзғолони бўлади. Унга Хоразмлик Зардўштий бошчилик қилади. Қўзғолон енгилади, унга қатнашган халқ оммаси қириб ташланади. Аммо бу қўзғолон тарихда Малох динига қарши халқ ғазаби бўлиб қолади. Зардўшт ўзигача бўлган барча худолар ва пайғамбарлар назариясига қарши чиқиб, ўзи янги якка худолик дини бўлмиш - Зардўштийлик динига асос солади. Бу дин ўзидан олдинги барча динлардан юксак, прогрессив, илғор бўлиб, бу дин одам зотини қурбонлик қилишга чек қўяди. Шу боисдан бу дин жуда тезлик билан ўз географик майдонини кенгайтириб боради. Зардўштнинг тириклик чоғидаёқ бу дин Ўрта Осиё, Эрон, Туркия каби халқларга тарқаб кетади. Зардўштийлик динига ихлос, эҳтиром ғоят кучли бўлади. Чунки, бу дин ўзигача бўлган барча динлардан устун, эзгу амалларга

эга бўлиб, бу дин инсониятга фақат яхшилик қилиш, савобли фаолият юритишни ибтидо этади. Зардўштийлик динининг муқаддас китоби «Авесто» одамларга фақат яхшилик уруғини тарқатади. Шунга кўра унга сиғинувчиларни сон-саноғи ғоят тез ўсиб, уни эшитган ва уни талабларини билган ҳар бир киши беихтиёр бу динга кириб, уни қабул қиларди. Бу диннинг таълимотига кўра, олий руҳият соҳасида яхшилик ва ёруғ нур эгаси бўлмиш Ахуримазда худосини таърифлайди. «Авесто» асарида нафақат зардўштийлик динининг моҳияти ва мазмуни ифода этилибгина қолмай, унда Қадимги Хоразмни табиати, географияси, тарихи, санъати ва маданияти, халқининг маънавияти ҳам жуда кенг талқин этилади. Мазкур асар ҳақида жуда кўплаб олимлар ўз фикр-мулоҳазаларини баён этиб, «Авесто» инсониятга шундай ижобий диний тушунчалар бердиким, бу диний қарашлар одамларда меҳр-оқибат, яхши аҳлоқ-одоб, ҳалол-пок меҳнат асосларини кўрсатиб беради. Ўрта Осиёга юнонларни кириб келиши билан бу ўлкада бошқа динга сиғинувчилар ҳам яшай бошлайди. Ўрта Осиёнинг қадимий халқи зардўштийлик дини билан бирга будда, христиан каби динларга ҳам сиғинганлар. VII-VIII асрдан бошлаб, Ўрта Осиёга Ислом дини кириб келади. Бу дин ҳам ўзининг ғоят кучли эзгу фазилатлари билан одамлар ҳурмати ва эътиборига сазовор бўлади. Бу дин одамларга ҳақиқий, яхшилик, бир-бирига меҳр-оқибат каби йўлларини башорат этади. Шунга кўра бу дин халқ орасида жуда тез тарқалади ва ерли халқларнинг муқаддас динига айланади.

Адабиётлар 1. И.Каримов. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т. 1998 й. 2. И.Каримов. Баркамол авлод орзуси. Т. 1999 й. 3. А.Асқаров. Ўзбекистон тарихи. Т. 1994 й. 4. Б.Аҳмедов. Ўзбекистон тарихи манбалари. Т. 2001 й. 5. Муаллифлар уюшмаси. Ўзбекистон санъати. Т. 2001 й. 6. Муаллифлар уюшмаси. Ватан туйғуси. Т. 1996 й. 7. Н.Абдуллаев. Санъат тарихи. 2 т. Т. 1987-2001 й. 8. Н.Ойдинов. Ўзбекистон халқлари санъати тарихи. (Дастур).Т. 1993 й. 9. Б.Орипов, Б.Жабборов. Ўзбекистон санъати ва меъморчилиги. (Дастур). Т. 1994 й. 10. М.Косвен. Ибтидоий маданият тарихидан очерклар. Т. 1960 й. 11. С.Тольстов. Қадимги Хоразм маданиятини излаб. Т. 1964 й. 12. М.Аминжанова, Т.Желтова. Ўзбекистон ўтмиши тарихидан лавҳалар. Т. 1974 й. 13. Ж.Кабиров, А.Сагдуллаев. Ўрта Осиё археологияси. Т. 1990 й. 14. В.Абдиев. Қадимги Шарқ тарихи. Т. 1965 й. 15. Муаллифлар уюшмаси. Қадимги Шарқ тарихи. М. 1988 й. 16. Ж.Кабиров. Сармишсойнинг қоятошларидаги расмлар. Т. 1976 й

Похожие

Ибтидоий жамоа санъати

Энг қадимги кийимлар

Ўрта осиёликларнинг энг қадимги диний қарашларини тасвирий санъатда ифодаланиши

Қадимги дунё санъати

Ўрта асрларда Ўрта Осиё санъати