Yerning sho’rlanishi va botqoqlanishining oldini olish hamda unga qarshi kurashda qo’llaniladigan meliorativ, suv-xo’jaligi va agromeliorativ tadbirlari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Yerning sho’rlanishi va botqoqlanishining oldini olish hamda unga qarshi kurashda qo’llaniladigan meliorativ, suv-xo’jaligi va agromeliorativ tadbirlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Yerning sho’rlanishi va botqoqlanishining oldini olish hamda unga qarshi k urashda qo’llaniladigan meliorativ, suv-xo’jaligi va agromeliorativ tadbirlari Reja: 1. Yerning meliorativ holatini o’rganish tadbirlari (meliorativ mintaqa va gidromodul bo’yicha rayonlashtirish). 2. Yerning meliorativ nazorat qilish tadbirlari. 3. Suv - xo’jalik tadbirlari.

Agromeliorativ tadbirlar. Yerning sho’rlanishi va botqoqlanishini oldini olish va qarshi kurash tadbirlarini to’g’ri tanlash hamda ularni amalga oshirish uchun dastlab sug’oriladigan yerlarning meliorativ holati chuqur o’rganilib chiqiladi va doimo kuzatib boriladi. Yerlar mintaqa va kichik meliorativ mintaqachalarga bo’linadi. Bu mintaqa va mintaqachalar joylarning tabiiy sharoitlariga ko’ra bir xil bo’lishi, lekin meliorativ tadbirlarni turlicha talab qilishi bilan farqlanadi. Mintaqalar asosan, sizot suvlarining tabiiy oqimga ega bo’lishiga qarab quyidagilarga bo’linadi: 1.Sizot suvlari oqimli: 2.Sizot suvlari kuchsiz oqimli: 3.Sizot suvlari oqimsiz. Har bir meliorativ mintaqa yerning relyefi mahalliy sizot suvlarining oqim sharoitiga qarab meliortiv mintaqachalarga bo’linadi. Meliorativ mintaqachalar esa o’z navbatida tuproqning tuzilishi va xossalariga, sho’rlanish darajasiga, sizot suvlarining joylashish chuqurligiga qarab kichik meliortiv mintaqachalarga, ya’ni gidromodul rayonlarga bo’linadi. Yerlarni gidromodul jihatdan rayonlashtirishning ahamiyati shundaki, har bir gidromodul rayonda yetishtiriladigan ekinlardan mo’l hosil olish uchun zarur bo’lgan sug’orish rejimi belgilanadi. Ma’lumki, ekinlarni sug’orish sizot suvlarining rejimiga va tuproqning meliorativ holatiga ta’sir qiluvchi muhim omil hisoblanadi. Shuning uchun gidromodul rayonlar (10-jadval) bo’yicha yerning meliorativ holatini buzilish sabablari va ularni yaxshilash tadbirlari ishlab chiqiladi. jadval

G idro- m odul ra yon Tuproq va tuproq yotqiziqlari Si zot suv sat hi, m I II II I I V V V I V II V III I X Avtomorf tuproqlar Unumdor qatlami kam bo’lgan qum- shag’al to’sha-mali va katta qatlamli qumoq tuproqlar. O’rtacha unumdor qatlamli qum- shag’al to’shamali va katta qatlamli qymloq tuproqlar Katta qatlamli qumoq va soz tuproqlar Avtomorf - gidromorf tuproqlar Yengil qumoq va qumloq tuproqlar. Qumoq va soz tuproqlar. Gidromorf-avtomorf tuproqlar. Yengil qumoq va qumloq tuproqlar Qumoq va soz tuproqlar. Gidromorf tuproqlar. Yengil qumoq va qumloq tuproqlar Qumoq va soz tuproqlar. > 0,3 2- 3 1- 2 5- 1

Gidromodul rayonlar Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holati doimo nazorat qilib boriladi. Bunda: 1.Sizot suvlarining joylashish chuqurligi. 2.Sizot suvlarning minerallashganlik darajasi. 3.Tuproqning sho’rlanish darajasi aniqlanadi . Sizot suv sathini nazorat qilish uchun maxsus quduqlar o’rnatiladi. Quduqlar yerning meliorativ sharoitlariga va relyefiga qarab joylashtiriladi. Xo’jalikning sug’oriladigan maydoni va meliorativ sharoitiga qarab kuzatish quduqlari 10-25 tagacha va undan ham ko’p bo’lishi mumkin. Barcha kuzatuv quduqlari xo’jalik kartasiga tushiriladi va tartib raqami ko’rsatiladi. Nazorat quduqlaridan sizot suvlari sathi har oyda 3 marta (1, 10, 20 kunlarida) o’lchanadi. Sizot suvining minerallashganlik va tuproqning sho’rlanish darajalarini aniqlash uchun bir yilda ikki marta (o’suv davrining boshida va oxirida) namunalar olinadi hamda ularni suvli so’rim tahlili qilinadi. Sho’rlangan va botqoqlangan yerlarning meliorativ holatini o’rganishda yerdan foydalanish koeffisentlarini (EFK) aniqlash ham muhim ahamiyatga ega. Yerdan foydalanish koeffisentini ma’lum bir xo’jalik yeri yoki tuman, viloyat va voha uchun aniqlash mumkin. Yerdan foydalanish koeffitsenti sug’oriladigan yer maydonining umumiy yer maydoniga bo’lgan nisbati bilan aniqlanadi. YFK = Sug’oriladigan yer maydoni,ga umumiy yer maydoni, ga Xo’jaliklarda YFK ning pasayishining asosiy sabablari sho’rlanish va botqoqlanish bo’lishi mumkin. Sug’oriladigan sho’rlangan yerlarni sho’r yuvish muddatlari va normalarini aniqlash uchun sho’rlanish kartogrammalarini tuzish ham katta amaliy ahamiyatga ega. Sho’rlanish kartogrammalari quyidagi ma’lumotlar asosida tuziladi: 1.Konturlar bo’yicha yerdan foydalanish rejasi. 2. Tuproq xaritasi. 3.Xo’jalikning gidromodul rayonlashtirish xaritasi.

4.Tuproq tarkibidagi tuzlarning analizi natijalari. 5.Qishloq xo’jalik ekinlarining holati bo’yicha ma’lumotlar. Yerni sho’rlanish va botqoqlanishining oldini olish va ularga qarshi kurashda qo’llaniladigan suv-xo’jalik tadbirlari ham muhim ahamiyatga ega. Suv-xo’jalik tadbirlarining tarkibi quydagilardan iborat bo’ladi: 1.Suvdan rejali foydalanish - bunda xo’jalik, tuman, viloyatlarda suvdan foydalanish rejalari tuziladi va shu rejada ekinlarni sug’orish muddati, sug’orish soni, me’yorlari va tarmoqdan limit bo’yicha suv olish ko’rsatiladi. 2.Sug’orishning yangi suvni tejaydigan usullarini qo’llash (egatlab, yomg’irlatib va tomchilatib sug’orish usullari). 3.Kanallardan suvni filtratsiyaga isrof bo’lishini kamaytirish (asosiy, ximiyaviy va oddiy tadbirlar) 4.Sug’orish tarmoqlarini loyqa va begona o’tlardan tozalash. 5.Xo’jalikda suv oborotini joriy qilish. 6. Xo’jalikda suvdan sutka davomida foydalanish.. 7.Sug’orilmaydigan davrlarda sug’orish tarmoqlarini bekitib qo’yish. 8.Sizot va yer osti suvlaridan ekinlarni sug’orishda va sho’r yuvishda foydalanish. 9.Xo’jalikda suv o’lchash ishlarini tashkil qilish. Sug’oriladigan yerlarni botqoqlanish va sho’rlanishining oldini olishda va ularga qarshi kurashda agromeliorativ tadbirlarning ahamiyati katta. Agromeliorativ tadbirlarga quydagilar kiradi: Ye rni tekislash, ihota daraxtlari o’tqazish, almashlab ekishni joriy qilish, to’g’ri agrotexnik tadbirlar qo’llash va sho’r yuvish. Sug’oriladigan yerlarni tekislashning meliorativ ahamiyati shundaki, yaxshi tekislangan yerlarda suv tejaladi, tuproqning sho’ri bir tekisda yuviladi, vegetatsiya davomida ekinlar bir me’yorda suv bilan ta’minlanadi, natijada ekinlarning hosili oshadi. Sho’rlangan yerlarni tekislashda bo’ylama va ko’ndalang nishablik (ko’ndalang 0,0012 -0,0018) (bo’ylamasi 0,002-0,003) vujudga keltiriladi.

Yer tekislash 3 xil bo’ladi. 1.Asosiy tekislash - dalaning umumiy nishabligi butunlay o’zgartiriladi va juda katta xajmda (300-700 m 3 /ga) ish bajariladi. Asosiy tekislash loyiha asosida yangi yerlarni o’zlashtirishda qo’llaniladi. 2.Qisman tekislash - bunda yer sirtidagi ayrim baland-pastliklar tekislanib kam hajmda ish bajariladi. 3.Joriy tekislash bu xar yili ekin ekishdan oldin o’tkazilib, asosan shudgorlash natijasida hosil bo’lgan baland-pastliklar tekislanadi. Yer tekislash asosan buldozerlar, skreperlar, greyderlar, uzun bazali planirovshiklar, traktor molalari va chizel tekislagichlar yordamida amalga oshiriladi. II.Ihota daraxtlari o’tkazish.. Ihota daraxtlarining ahamiyati shundaki, ular suv resurslarini ko’paytiradi, tuproqning meliorativ holatini yaxshilaydi, sizot suvlari sathini pasaytiradi, sug’oriladigan dalalarda mikroiqlim vujudga keltiradi. Ihota daraxtlari asosan dalalarning chetlariga va sug’orish tarmoqlari bo’ylab ekiladi. Ular 5-6 qator ekilib, ularning umumiy kengligi 12-15 m bo’ladi. Daraxt polosalari orasidagi masofalar esa 400-500 m bo’lishi kerak. Ihota daraxtlari tarkibiga tol, terak, qayragoch, dub, chinor, tut, jiyda, oq akatsiya kiradi. -Botqoqlangan yerlarga ko’proq tol va terak ekiladi. -Sho’rlangan yerlarga esa jiyda va oq akatsiya ekish yaxshi natija beradi III.Almashlab ekish. Sho’rlangan yerlarda to’g’ri almashlab ekish tizimini qo’llash tuproqning meliorativ holatini yaxshilaydi, unumdorligini oshiradi. Almashlab ekish tarkibiga asosan beda, paxta, don, yem-xashak va sabzavot ekinlari kiritiladi. Shu ekinlar ichida sho’rlangan yerlarda bedaning meliorativ ahamiyati juda katta. Beda tez rivojlanib, yer sirtini isib ketishdan va shamol ta’siridan saqlaydi hamda suvni yer ustidan bug’lanishini kamaytiradi.

Bedaning ildizi tuproqning chuqur qatlamlariga sizot suvlarigacha yetib borib, ularni transpiratsiyaga sarflaydi. -Beda ildizi tuproqning suv-fizik xossalarini yaxshilaydi. -Tuproq unumdorligini oshiradi (200-400 kg/ga gacha sof azot to’playdi). Sho’r yerlarda asosan qisqa rotatsiyali almashlab ekish tizimlari joriy qilinadi. Bunda 3:3; 3:4; 3:5; 3:4:1:2 - (3 dala beda, 6 dala paxta, 1 dala donli va shu dalaga ko’kat ekinlari ekiladi) paxta, beda, donli ekinlar almashlab ekish tizimlari qo’llaniladi. Bulardan tashqari, o’rtacha va kuchli sho’rlangan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash uchun maxsus meliorativ dala almashlab ekish tizimlaridan foydalaniladi. Bunda almashlab ekish 1:3:5 ; 1:3:1:1; 1:3:4:1:1 tizimda bo’ladi. Ushbu tizimlarda bitta dala melioratsiya dalasi bo’lib, unda turli (tekislash, yumshatish, kimyoviy melioratsiya, sho’r yuvish, kollektor-zovur tarmoqlarini ta’mirlash) melioratsiya ishlari olib boriladi. IV. Agrotexnik tadbirlar. Sho’rlangan va botqoqlangan yerlarni meliorativ holatini yaxshi saqlash uchun agrotexnik tadbirlarni o’z vaqtida,sifatli o’tkazishning ahamiyati juda katta. Bunday agrotexnik tadbirlarga yerni erta kuzda chuqur shudgorlash (40 sm), ilmiy asoslangan sho’r yuvish muddatiga, usuliga va sho’r yuvish me’yoriga amal qilish, erta bahorda kunlar isib, tuz to’planish jarayoni boshlanmasdan oldin yerga ishlov berish (boronalash, chizellash, tekislash, mineral va organik o’g’itlardan foydalanish), ekinlarni ekish muddatiga ekish chuqurligi va normalariga qat’iy amal qilish, ekinlar unib chiqishi bilan qator oralariga ishlov berib, tuproq strukturasini yaxshilash, har bir sug’orishdan keyin qator oralarini o’z vaqtida va sifatli kultivatsiya qilish kabilar kiradi. V. Sho’rlangan yerlarda qishloq xo’jalik ekinlarini oshirilgan normada sug’orish. Sho’rlangan yerlarda yetishtiriladigan ekinlarni sug’orish normasi sho’rlanmagan yerlardagi ekinlarning sug’orish normalaridan 20-25% ko’p bo’lishi kerak. Chunki vegetatsiya davrida havo haroratining yuqori bo’lishi va

minerallashgan sizot suvlarining yer yuzasiga yaqin joylashishi natijasida ular jadal bug’lanadi va sug’orishlar orasidagi davrlarda tuzlar tez to’planib qoladi. Shu to’plangan tuzlarni chuqur yuvish uchun ortiqcha suv sarflanadi. Bundan tashqari tuproq eritmasi konsentratsiyasi past holatda bo’lishi uchun ham suv zarurdir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Vorobyov S.A., К ashtanov A.N., Likov A.M., Makarov I.P. Zemle-delie. M.: Agropromizdat. 1991. 2. Ermatov A.Q. Sug’oriladigan dehqonchilik. T.:O’qituvchi. 1983. 3. Ermatov A.Q.,G’aniyev V. Dehqonchilik. T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Sho’rхok va sho’rхoksimon, sho’rtob va sho’rtobli, Melioratsiya jihatidan og’ir tuproqlarni o’zlasрtirish. Tuproq eroziyasiga qarshi kurash

Tog` mеlioratsiyasi. suv eroziyasi, sеl xodisalari va eroziyasining oldini olish tadbirlari

Tuproq yeroziyasi va unga qarshi kurash tadbirlari. Tuproq muhofazasi

Zax qochirish myeliorasiyasining rivojlanish tarixi va uning asosiy vazifalari

Dehqonchilik tizimini rivojlantirish