Турли қишлоқ хўжалик ҳайвонлари сутининг таркиби ва хусусиятлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Турли қишлоқ хўжалик ҳайвонлари сутининг таркиби ва хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Турли қишлоқ хўжалик ҳайвонлари сутининг таркиби ва хусусиятлари Режа: 1. Қўй ва эчки сутининг таркиби ва хусусиятлари. 2. Бия ва туя сутининг таркиби ва хусусиятлари.

Таянч иборалар. Физик хусусият, биохимик хусусият, зардоб оқсиллари, учувчи ёғ кислоталари, нордонлик, зичлик, эриш нуқта, қотиш нуқта, Рейхарт-Мейсел, сони, йод сони, рефракция сони, Л-лактоалбумин, В-глобулин-лакто, проплазмоз. Инсоният ҳаётида сигир сутидан ташқари турли ҳайвонлар сути ҳам муҳим аҳамиятга эгадир. Аҳолининг сут ва сут маҳсулотларига бўлган талабини қондиришда, бундай сут қўшимча манба ҳисобланади. Турли қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг сути, таркиби, хусусиятлари ва бошқа кўрсаткичлари бир биридан фарқ қилади. Қайси қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг сутини таркибида оқсил ва ёғ кўп бўлса уларнинг болаларининг ўсиш ва ривожланиши шунча жадал бўлади. Масалан: Таркибида 3,3 % оқсилига эга бўлган сигир сути билан озиқланган бузоқ, туғилгандаги тирик вазнига нисбатан оғирлиги 50 кунда 2 мартага ошса, таркибида 6 % оқсили бўлган қўй сути билан озиқланган қўзи тирик вазнини туғилгандагига нисбатан 10 кун ичида 2 мартага оширилади. Шимолий ҳудудларда иқлимлашган ҳайвонлар сутининг таркибида одатда ёғ кўп бўлади. Бунга асосий сабаб боласини ўсишида сут ёғи асосий энергия манбаи бўлиб хизмат қилади. Масалан: Шимол буғисининг сутини таркибида 22,5% ёғ мавжуд. ЭЧКИ СУТИНИНГ ТАРКИБИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ. Дунё миқиёсида ишлаб чиқарилаётган сутнинг 3% га яқини эчки сутига тўғри келади. Швецария, Россия, Франция, Янги Зенландия ва бошқа мамлакатларда эчкичилик, айниқса, сутдор эчкичилик яхши ривожланган. Эчки зотлари дунёнинг тоғли ўлкаларида кўп тарқалган, чунки, бундай яйловларни сигирлар ва бошқа ҳайвонлар яхши ўзлаштира олмайди. Эчкилар сут берувчи ҳайвон сифатида Ҳиндистонда (дунёдаги эчки бош сонини 17%), Африка, Жанубий Европа ва Ғарбий Осиё мамлакатларида кўплаб урчитилмокда.

Эчки лактациясида ўзининг оғирлигига нисбатан 13-15 марта баъзан 20 марта ортиқ сут беради. Россия мамлакатида Рус, Горкий, Мингрел зотли эчкилар урчитилмокда. Эчкилар 5-8 ойлик лактациясида, ўртача 150-250 кг, яхши озиқлантириш сақлаш ва шароитида эса 700-800 кг гача сут бериш мумкин. М.В. Леви маълумотига кўра айрим эчкилар лактациясида ёғлилиги 4- 5% бўлган 1700 кггача, сут бериши мумкин. И.Р.Давидов маълумотича маҳаллий Тошкент эчкиларидан, Лайка лақабли эчки 210 кунлик (1-лактациясида) соғимида 698 кг, 5 лактацияда эса сут берган. Рожка лақабли эчкидан эса I лактациясида 1139 кг сут соғиб олиниб, кунлик энг юқори соғими 5,5 кг тўғри келган. Р.Кемпбелл, Р. Маршалл маълумотларича, АҚШда урчитилаётган Франция алп зотли рекорд эчкиларининг соғими 2189 кг, Заанен зотида эса бу кўрсаткичи 2493 кг ни ташкил қилган. Эчкиларнинг оғиз сутининг таркибида биринчи кунида қуруқ модда 28%, оқсил 8,4% ни ташкил этса, учинчи кунида модда 15,5 ва оқсил 4,4 % гача пасаяди. КИМЁВИЙ ТАРКИБИ. Эчки сутида ёғ 4,4 %, оқсил 3,3%, сут қанди 4,9 % ва минерал моддалар 0,8% ни ташкил қилади. Куруқ мода ўртача 13,7%га тенг. Эчки сутининг таркиби ва хусусиятларига асосан уларнинг зоти, индивидуал хусусияти, озиқлантириш ва сақлаш шароити таъсир қилади. Эчки сути кимёвий таркиби бўйича сигир сутига яқин туради. Эчки сутининг таркибида сигир сутига қараганда, қуруқ модда, ёғ, калций, фосфор кўп бўлиб, ёғ доначалари кичик бўлади. Эчки сутини табиий ҳолатда, ёки ундан пишлоқ ва сут маҳсулотлари тайёрлаб истеъмол қилиш мумкин. У даволаш ва парҳезбоб хусусиятга эга. Кейинги йилларда ёш гўдак болаларни озиқлантиришда ундан кенг фойдаланилмоқда.

ҚЎЙ СУТИНИНГ ТАРКИБИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ. Қўйларнинг лактация даври 5-7 ой давом этиб, лактациясида 60-250 кг сут бериши мумкин. Остфрисланд зотига мансуб рекорд эчкилар лактацияси давомида сут соғими 1283 (7,3% ёғли) кг ташкил этган. Энг юқори сут маҳсулдорлигига романов зоти, нисбатан юқори маҳсулдорликка эса цичай, болбас ва қоракўл қўй зотлари киради. Қўй сутининг биологик қиймати юқори бўлиб, витаминларга бой (каротин моддаси йўқ). Сутини таркибида А витамини етарли даражада мавжуд. Суитнинг таркибида қуруқ модда ўртача 17,9% бўлиб, ёғ 6,7%, оқсил 5,8%, сут қанди 4,6% ни ва минерал моддалар 0,8% ни ташкил этади. Қўй сутининг таркибидаги оқсилнинг 80% казеин оқсилидан иборат. Қўй сути юқори биологик хусусиятга эга, чунки, унинг таркибида турли витаминлар миқдори, эчки сутидан анча кўпдир. 1кг қўй сутида В 1 витамини 0.28 мг ва В 2 -1,59 мг, В 12 эса 2-3 мг, макро ва микроэлементларга жуда бой. Қўй сутининг буфер сиғими юқори бўлганлиги учун, у 120-140 0 Т-да уюши аниқланган. Ширдон ферменти таъсирида уюши суст кечади. (30- 50%га) ёғ доначалари катта бўлиб 5-6 мкм, зардоб оқсиллари 20 % ни ташкил этади. 1 кг сутини таркибида 52 г аминокислоталар бўлиб, шундан 29 г ўрин алмаштириб бўлмайдиган аминокислоталардир. Қўй сути кимёвий таркиби ва хусусиятларига: уларнинг зоти, ёши, озиқлантириш ва сақлаш шароити, индивидиуал хусусиятлари ва бир қанча омиллар таъсир қилади. Қўй сутини Қирим, Закавказия, Ўрта Осиё, Шимолий Кавказ ва бошқа ҳалқлар озиқ-овқат сифатида кўп истеъмол қиладилар. Греция мамлакатида ишлаб чиқарилаётган сут салмоғининг қарийиб, ярмини қўй сути ташкил қилади.

Қўй сути таркибида қуруқ модда ва оқсил кўп бўлганлиги сабабли, бу сутни табиий ҳолда ва ундан сифатли нордон сут маҳсулотлари тайёрлаб, истеъмол қилиш мақсадга мувофиқ. Қўй сутидан 1 кг пишлоқ ишлаб чиқариш учун сигир сутига нисбатан 1,5 барабар сут кам сарфланади. Уни таркибига қуруқ моддаси кўп бўлганлиги сабабли ундан турли сут маҳсулотлари, пишлоқ, рокфор, бринза ва бошқа маҳсулотлар тайёрлаш иқтисодий самарали ҳисобланади. Ўрта Осий мамлакатларида ундан сарёғ ҳам тайёрланиб, у юмшоқ консистенцияли бўлади. БИЯ СУТИНИНГ ТАРКИБИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ. Йилқилар сут ва гўшт маҳсулотлари олиш учун хонакилаштирилган. Кейинчалик улардан ишчи ҳайвон сифатида фойдаланила бошланган. Ўрта Осиё, Қозоғистон, Башқирдистон, Бурятия, Хакасия ва Якутия мамлакатларида гўшт сут етиштиришда йилқичилик муҳим аҳамият касб этади. Уларнинг лактация давомийлиги 6-12 ой, сут маҳсулдорлиги 1177-2586 баъзида эса 3000 кг ни ташкил қилади. Оғиз сути бериш даври 3-4 кун давом этади. Сутининг кимёвий таркиби ўртача қуйидагича; қуруқ моддаси 10,1%, ёғи 1,0%, оқсили 2,1%, сут қанди 6,7% ва минерал моддалар 0,3%. Нордонлиги 6 0 Т, зичлиги 32 0 А га тенг. Бия сутида С витамининг миқдори сигир сутидан 5-7 марта ортиқ. Бошқа витаминлар миқдори ҳам кўп. Бия сутидаги қуруқ моддасининг 68% - ни лактоза ташкил қилади. Сутининг такибида; казеининг албуминга нисбати 1:1, сигир сутида бу кўрсаткич 5:1, шунинг учун ҳам бия сути албуминли, сигир сути эса казеинли сут деб юритилади. Барча кавшовчи ҳайвонлар сутида казеин қўп бўлиб, умумий оқсилнинг ўртача 73 % ни ташкил этади. Бир туёқли ҳайвонлар сути албуминли бўлиб, унда казеиннинг миқдори 60 % дан ошмайди.

Минерал моддаларнинг асосий қисмини калций ва фосфор ташкил этади. Бия сутида калий, натрий, кобалт, мис, йод, марганец, рух, титан, алюминий, кремний, темир ва бошқа моддалар хам учрайди. Бия сути кучли бактерицидлик хусусиятига эга. Сутдаги ёғ доначаларининг ҳажми кичик, ўртача 2,1 мкм. Ёғининг ранги оқ, эриш харорати 21-23 0 С, қотиш харорати 10-15 0 С, сигир сутининг ёғига нисбатан биологик баҳоси юқори. Бия сутини гўдакларга табиий ҳолда бериш мумкин, чунки, унинг таркиби аёллар сутининг таркибига яқин. Бия сутидан асосан қимиз ишлаб чиқаришда қўлланилади. Қимиз-туберкулёз, ошқозон-ичак системаси касалликларига ҳамда камқонликка қарши қўлланилганда яхши натижа беради. ТУЯ СУТИНИНГ ТАРКИБИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ. Туялар - Ўрта Осиё, Қозоғистон ва Россиянинг Оренбург вилоятларида, қисман Арманистон ва Грузия мамлакатларида урчитилади. Туя сути чўл ва ярим чўл ҳудудида яшовчи аҳолининг асосий озуқаларидан ҳисобланади. Айниқса, Араб мамлакатларида, Африка қитъаси мамлакатларида, Ҳиндистонда кўплаб урчитилади. Туяларнинг лактациясини давомийлиги 15-18 ойни ташкил этади. С.Г.Хераскова маълумотларича, бир ўркачли (дромедер) туяларнинг сут маҳсулдорлиги 1500-2000 кг бўлиб, икки ўркачлиларда эса (бактриан) 800- 1200 кгни ташкил этади. Сути ўзига хос таъмга эга бўлиб, сигир сутига нисбатан консистенцияси қуюқроқ бўлади. Туялар сутида ўртача сув миқдори 86 %, қуруқ моддаси 13,6%, ёғи 4,5%, оқсил 3,5%, қанд 5,0 ва минерал моддалар 0,7%. Нордонлиги 17 0 Т, зичлиги 33,0 0 Ага тенг. Сути ёғда ва сувда эрувчи витаминларга бой. Икки ўркачли туяларнинг сутини таркибида, бир ўркачли туяларникига нисбатан қуруқ ва бошқа моддалар кўпроқ бўлиши билан фарқланади. Туя сутининг 1 кг да С витамини 41,85 мг, В 1 витамини эса 0,66 мг бўлиб, таркибида фосфорли ва калцийли тузлар кўп бўлади.

Туя сути, табиий ҳолатда ва ундан турли сут маҳсулотлари таёрланиб истеъмол қилиниши мумкин. Туя сутидан, сузма (творог), айрон, қатиқ, чал, пишлоқ ва юмолоқ пишлоқлар ишлаб чиқарилади. Сутидан тайёрланган пишлоқ ва нордон маҳсулотлар юқори сифатли бўлиши билан ажралиб туради. Ёғи қаттиқ, бироз шўр маззали. Ёғининг қотиш ҳарорати 24-28 0 С, эриш ҳарорати 43-45 0 С га тенг. Шунинг учун ёғ ишлаб чиқаришда бир ҳажм туя сутига, 3 ҳажм сигир сути қўшиб тайёрланса сарёғнинг сифати яхши бўлади. Бизнинг мамлакатимизда туя сутини, асосан чўл ва ярим чўл худудлари (Бухоро, Навоий) вилоятларида яшовчи аҳоли кўп истемол қилади.

Похожие

Қишлоқ хўжалик хайвонларининг биологик хусусиятлари

Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг анатомик – физиологик ва маҳсулдорлик йўналишининг хусусиятлари

Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг озиқлантириш асослари

Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ташкилий иқтисодий ва ҳуқуқий асослари

Қишлоқ хўжалик маҳсулотларига бўлган талаб ва таклифнинг таҳлили